باۋىرجان باباجانۇلى. «جامان سارسەك»
ءبىر توپ «پەرۆاش» ساباقتان سوڭ اۋىلدا جۇرگەندەي ايقايلاپ سويلەپ، جاتاقحانامىزعا بەتتەپ كەلەمىز. «الاتاۋ» اتالاتىن 12-جاتاقحانانىڭ الدىنا كەلە بەرگەندە بەكجان كەنەت: «و، جاۋكەڭدەر وتىر ەكەن عوي...» - دەپ كىلت بۇرىلىپ، اعاشتىڭ كولەڭكەسىندە وتىرعان ەكى جىگىتكە قاراي بەتتەدى. ءبىز توپىرلاي ەردىك. ءبىزدى كورىپ، ولار دا ورىندارىنان تۇرىپ قارسى ءجۇردى. قۇلاعى قالقيعان، قيسىق مۇرىن، قىسىق كوز سارى جىگىت، امانداسا بەرە، بىرەۋگە ۇقساتقانداي ماعان تەسىلە قارادى. كەپكىسىن باسا كيگەنىمەن شاشىن تىقىرلاپ الدىرىپ تاستاعانى كورىنىپ تۇر. قولىندا ۇزىن قارا پلاششى بار. ءتۇرى ستۋدەنتتەن گورى كوشەنىڭ «بلاتنويلارىنا» كوبىرەك كەلەدى ەكەن. بەكجان تانىستىرىپ جاتىر. دايارلىق كۋرسىندا بىرگە وقىپتى. اتى - جاراس ەكەن، جۋرفاكقا بيىل ءتۇسىپتى. قۇرىلىسشى بوپ جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، «الاتاۋعا» ورنالاسقان، وقۋعا تۇسكەسىن دە سوندا قالا بەرۋدى ءجون ساناپتى.
«الاتاۋ» - ءبىز تۇراتىن 17-جاتاقحانانىڭ ءدال ىرگەسىندە تۇر. ءبىزدىڭ كۋرستاستارىمىز بەكجان دوسجانوۆ، كەنجە باينازاروۆتارمەن وقۋعا تۇسپەي تۇرىپ ەتەنە ارالاسقان جاراس بىزگە ءجيى كەلەتىن بولدى. العاشقى اسەرىم الدامشى بولىپ شىقتى، قاراپايىم، بيازى جىگىت ەكەن. لەزدە ءبىزدىڭ كۋرستىڭ ءبىر مۇشەسىنە اينالىپ شىعا كەلدى. «ۆەشىر» جاساساق، مىندەتتى تۇردە جاراس بولادى. 5-جاتاقحانا جاققا كوپ بارمايدى. ونداعىلار دا «فيلفاكتىڭ جىگىتى» دەپ قابىلدايدى ەكەن.
ءبىر توپ «پەرۆاش» ساباقتان سوڭ اۋىلدا جۇرگەندەي ايقايلاپ سويلەپ، جاتاقحانامىزعا بەتتەپ كەلەمىز. «الاتاۋ» اتالاتىن 12-جاتاقحانانىڭ الدىنا كەلە بەرگەندە بەكجان كەنەت: «و، جاۋكەڭدەر وتىر ەكەن عوي...» - دەپ كىلت بۇرىلىپ، اعاشتىڭ كولەڭكەسىندە وتىرعان ەكى جىگىتكە قاراي بەتتەدى. ءبىز توپىرلاي ەردىك. ءبىزدى كورىپ، ولار دا ورىندارىنان تۇرىپ قارسى ءجۇردى. قۇلاعى قالقيعان، قيسىق مۇرىن، قىسىق كوز سارى جىگىت، امانداسا بەرە، بىرەۋگە ۇقساتقانداي ماعان تەسىلە قارادى. كەپكىسىن باسا كيگەنىمەن شاشىن تىقىرلاپ الدىرىپ تاستاعانى كورىنىپ تۇر. قولىندا ۇزىن قارا پلاششى بار. ءتۇرى ستۋدەنتتەن گورى كوشەنىڭ «بلاتنويلارىنا» كوبىرەك كەلەدى ەكەن. بەكجان تانىستىرىپ جاتىر. دايارلىق كۋرسىندا بىرگە وقىپتى. اتى - جاراس ەكەن، جۋرفاكقا بيىل ءتۇسىپتى. قۇرىلىسشى بوپ جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، «الاتاۋعا» ورنالاسقان، وقۋعا تۇسكەسىن دە سوندا قالا بەرۋدى ءجون ساناپتى.
«الاتاۋ» - ءبىز تۇراتىن 17-جاتاقحانانىڭ ءدال ىرگەسىندە تۇر. ءبىزدىڭ كۋرستاستارىمىز بەكجان دوسجانوۆ، كەنجە باينازاروۆتارمەن وقۋعا تۇسپەي تۇرىپ ەتەنە ارالاسقان جاراس بىزگە ءجيى كەلەتىن بولدى. العاشقى اسەرىم الدامشى بولىپ شىقتى، قاراپايىم، بيازى جىگىت ەكەن. لەزدە ءبىزدىڭ كۋرستىڭ ءبىر مۇشەسىنە اينالىپ شىعا كەلدى. «ۆەشىر» جاساساق، مىندەتتى تۇردە جاراس بولادى. 5-جاتاقحانا جاققا كوپ بارمايدى. ونداعىلار دا «فيلفاكتىڭ جىگىتى» دەپ قابىلدايدى ەكەن.
جاراس عاجاپ ءانشى بوپ شىقتى. ءاندى باپپەن ايتادى. كەيدە ءتىپتى «ءبىزدىڭ اۋىلدا ءبىر جىگىتتىڭ شىعارعان ءانى» - دەپ، ءبىز ەستىمەگەن ءبىر اۋەندەردى شىرقايدى. قازىر ويلاپ قاراسام، سولار - ءوز اندەرى بولۋ كەرەك. بىراق قازىر دە شىنىن ايتپايتىنىن بىلەمىن...
ومىراۋلاپ ۇمتىلىپ تۇرماعاسىن ولەڭ جازاتىنىن دا كەيىن بىلدىك. اشەيىندە ءسال نارسەگە كىرجيە قالاتىن «رەۆيزورىمىز» ءادىل بوتپانوۆ جاراس ولەڭ وقىعاندا قاباق شىتپاي، ىقىلاستانا تىڭدادى. ماقتاي قويعان جوق، بىراق سىن دا ايتپادى.
سول تۇستا جاراستىڭ جاتاقحاناسىن جاعالاۋشىلار كوبەيىپ كەتتى. ونىڭ سەبەبى بار. ءبىز وقۋعا تۇسكەن جىلى تەمەكى تاپشى بولدى. «مۇرنىنىڭ قۇرتى» بارلار كايىپ قىسقاندا بەبەۋلەپ كەتەدى. كوشەگە شىعىپ، تەمەكى تۇقىلىن ىزدەيدى. بەس جاسىمدا شىلىم تارتىپ كورەم دەپ قىسقا جيناپ قويعان ءشوپتى تۇگەل ورتەپ جىبەرىپ، تىنىش تاپقان مەن ولارعا ميىعىمنان كۇلەمىن. اسىرەسە، قىزداردىڭ كوزىنشە تۇقىل تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارسام، الگىلەردىڭ جۇندەرى جىعىلىپ، ىڭعايىما كونە كەتەدى. «پالەنشە «بىچوك» تەرىپ ءجۇر ەكەن...» - دەگەن كىمگە جاقسى دەيسىڭ...
«بىچوك» دەگەننەن شىعادى، ءادىل ءبىر كۇنى قىزىق ۇسىنىس ايتتى: «جىگىتتەر، ءبىز - قازمۋ-دىڭ ستۋدەنتىمىز، مادەنيەتتى ادامدارمىز. «بىچوك» تەرىپ ءجۇرمىز» دەۋ - ۇيات، سوندىقتان «گۇل تەرىپ ءجۇرمىز...» دەپ ايتايىق». شىلىمقورلار بۇل ۇسىنىستى ءبىراۋىزدان قابىلدادى. كەزەكتەسىپ، «گۇل تەرۋگە» اتتاناتىن.
گۇلدىڭ كەز كەلگەن جەردە وسپەيتىنى سىقىلدى، «گۇل» دە اناۋ-مىناۋ جەردە جاتپايتىن. اسىرەسە، ءبىزدىڭ جاتاقحانانىڭ الدى ىلعي «تاپ-تازا» بولاتىن. سوندىقتان جاس وقىتۋشىلار مەن قازمۋ-دىڭ قۇرىلىسىندا ىستەيتىن جۇمىسشىلار تۇراتىن «الاتاۋدىڭ» الدىندا «گۇل تەرگەن» الدەقايدا ءتيىمدى. بىراق بۇل - وڭاي جۇمىس ەمەس، ويتكەنى ءارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقان ادامدا قيساپ جوق، سوسىن ولاردىڭ دەنى - قىزدار. ءبىزدىڭ جىگىتتەر ادەتتە بۇل «جورىققا» كەمىندە ەكى ادام بوپ شىعادى. ءبىرى جان-جاقتى باقىلاپ تۇرادى، ەكىنشىسى ودان «سيگنال» تۇسكەن بويدا اياق استىندا جاتقان «گۇلدى» جىپ ەتكىزىپ الا قويۋى كەرەك. كەيدە بۇل «پروتسەسس» ءتىپتى ۇزاققا سوزىلىپ كەتەدى، ويتكەنى جۇرگىنشى كوپ. بىر جەردە ۇزاق تۇرىپ قالعان كىسىلەر دە كۇدىك كەلتىرەدى عوي (وعان «ۇرىنىڭ ارتى - قۋىس» ەكەنىن قوسىڭىز - ب.ب.), بىراق الگىلەر بۇعان دا قۋلىق ويلاپ تابادى. - جاۋكەەە! - دەيدى بەينە ءبىر جاراسقا كەلىپ تۇرعان ادامعا ۇقساپ، داۋىستارىن سوزىپ. جاراس بالكونعا شىعادى. سودان ول - بالكوندا، بۇلار جەردە ۇزاق-سونار «اڭگىمە» باستالادى. كەيدە «گۇل تەرۋدىڭ» سوڭى جاراسقا سوعىپ، قىزارا-ءبورتىپ قايتۋمەن اياقتالادى. بىرگە جۇمىس ىستەگەن جىگىتتەرمەن بايلانىسىن ۇزە قويماعان ونىڭ جاعدايى بىزگە قاراعاندا الدەقايدا جاقسى بولاتىن...
ءبىزدى جۋرفاكتىڭ جىگىتتەرىمەن ەتەنە ارالاستىرعان دا - جاراس. بىردە بولمەسىنە بارساق، ول كۋرستاستارىمەن بىرگە العاشقى سەسسيانى اياقتاعاندارىن «جۋىپ» جاتىر ەكەن. ءبىز دە قوسىلا كەتتىك. قىزدى-قىزدىمەن 5-جاتاقحاناعا كەتتىك. ءامىرحاننىڭ، قازىبەكتىڭ، ساعىندىقتىڭ ولەڭدەرىن تىڭدادىق. عاني قالماحانوۆ كۇي تارتىپ، تابىلدىنىڭ اندەرىن شىرقادى. ءبىز دە قاراپ قالعانىمىز جوق. سول-اق ەكەن، ەكى فاكۋلتەتتىڭ اراسى جولعا اينالدى. 15 مامىر كۇنى جاراستىڭ تۋعان كۇنىن ءبىزدىڭ جاتاقحانادا اتاپ وتكەنىمىزدە، كۇللى جۋرفاك «كوشىپ كەلدى».
«..ءبىر تۋعان» دەگەنمەن، فيلفاك پەن جۋرفاك - باسەكەلەس فاكۋلتەتتەر. سىرت كوزگە تاتۋ كورىنگەنمەن، جەمە-جەمگە كەلگەندە ونىمىز بايقالىپ تۇراتىن. مۇندايدا «ءۇيىرى ءبىر» جاراس ءبىزدىڭ جاعىمىزعا شىعادى. ءازىل-قالجىڭمەن ءجيى قاعىسىپ قالامىز. ءبىر كۇنى ولار فيلولوگيا فاكۋلتەتىن - «ۇزىن ءتىل فاكۋلتەتى» دەپ «اۋدارىپتى». قاپەلىمدە ەشتەڭە ايتا الماي قالعان ءبىز جاتاقحاناعا ورالعاسىن «كەلىسىپ تون ءپىشىپ»، ەرتەڭىنە «جۋرناليستەر - ديپلومى بار وسەكشىلەر» دەگەن ءوز «تۇجىرىمىمىزدى» جەتكىزدىك. ول كەزدە كەيىن ءوزىم دە «وسەكشى» بولاتىنىمدى قايدان بىلەيىن...
ەكىنشى كۋرستا جاراس ءبىرجولا بىزگە كوشىپ كەلدى. ءبىرىنشى كۋرستا كىل «بىتوۆكادا» تۇرىپ، اۋزىمىز كۇيگەن ءبىزدىڭ كۋرستىڭ بىرگە جۇرەتىن جىگىتتەرى بۇل جولى ەرتە قامدانىپ، ەكى-ەكىدەن بولمەسى بار ەكى سەكتسيانى يەلەنگەن بولاتىنبىز. جاراستى ءوز بولمەمىزگە الدىق. «جاتاقحاناداعى ەڭ ادەمى بولمە بىزدىكى بولۋى كەرەك!» - دەگەن كەنجەنىڭ «سارا باسشىلىعىمەن» قىمبات تۇسقاعاز جابىستىرامىز دەپ قىزداردىڭ كۇلكىسىنە قالدىق. سويتسەك، گۇلىن تومەن قاراتىپ جابىستىرىپپىز عوي...
بىرگە تۇرعان كەزدە جاراستى جاقىن تاني ءتۇستىم. وزىنەن گورى قاسىنداعى كىسىنى كوتەرمەلەپ وتىرادى ەكەن. ءبىز سەكىلدى ارسىڭ-گۇرسىڭ ەمەس، اركىمنىڭ ىڭعايىنا قاراپ سويلەيدى. كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعىن دا قامتىپ وتىرادى. ءار نارسەگە قاتىستى ءوز پىكىرى بار. ونىسىن ەكىلەنبەي، ەدىرەڭدەمەي، بيپازداپ وتىرىپ جەتكىزەدى. ەشقاشان داۋىس كوتەرمەيدى. سوندىقتان با ەكەن، جىگىتتەردىڭ ءبارى ونى سىيلاپ تۇراتىن. تاعى ءبىر بايقاعانىم، ەشكىمدى دە «ىشىنە» قاتتى جىبەرمەيدى ەكەن. ءوزى دە ەشكىمگە قاتتى قۇلاي قويمايدى. بىردە: «باۋكە، سەن بىرەۋدى دوس كورسەڭ، قۇلاي بەرىلەدى ەكەنسىڭ. ونىڭ - دۇرىس ەمەس. تۇبىندە سودان وپىق جەۋىڭ مۇمكىن. باسقا ادامنىڭ اتى - باسقا ادام، ول - ءوزىڭ بولا المايدى...» - دەدى ماعان. «اي، جاۋكە، نە ايتىپ وتىرسىڭ، ساعان دا سەنبەۋىم كەرەك پە سوندا؟» - دەپ ەدىم، - «ءيا، - دەدى ول، - ەشكىمگە قۇلاي سەنۋگە بولمايدى. ادامدا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە «شەكارا» بولۋى كەرەك». جاراستىڭ بۇل ءسوزىنىڭ دۇرىستىعىنا مەن كەيىن تالاي كوز جەتكىزدىم...
كيىمدى وتە ۇقىپتى كيەدى. ارى - «مودا»، ءارى اتقا مىنگەندىگىن ايعاقتايتىن اياعىنىڭ قيسىقتىعىن جاسىرىپ تۇراتىن كەڭ شالبارىنىڭ قىرى سىنبايتىن. اينانىڭ الدىندا تۇرىپ، شاشىن ۇزاق تارايدى. «پاي-پاي، قيسىق اياق، قيسىق مۇرىن، قىسىق كوز - كىل قيسىق مۇشەدەن سۇيكىمدى پەندە ەتىپ جاراتقان اللا تاعالانىڭ شەبەرلىگىنە داۋ جوق قوي» - دەپ كۇلەمىن مەن مۇندايدا. جۇمساق جىميادى.
جاراس 2-كۋرستا وقىپ جۇرگەندە-اق، «وركەن» گازەتىندە جۇمىس ىستەپ ءجۇردى. ساباقتان سوڭ بىردەن رەداكتسياعا تارتاتىن. ماقالاسىنىڭ استىنا «جاراس سارسەك» دەپ قول قويادى. «وۆ» پەن «ەۆ»-تەن جاڭا عانا باس تارتىپ جاتقان كەز بولعاسىن با، «سارسەك» دەگەنى بىزگە قىزىق كورىنەدى. ءبىزدىڭ قۋلار ونى دەرەۋ «جامان سارسەك» دەپ وزگەرتىپ الا قويدى. بۇل «نىسپى» وعان جابىسا كەتتى...
بىردە جاراس قوعامدىق اجەتحانالار تۋرالى ماقالا جازىپ، ونىسى اجەپتاۋىر پىكىرتالاس تۋعىزدى. جالپى سول تۇستا تىزگىنىن التىنبەك سارسەنبايۇلى ۇستاعان «وركەن» - جاستاردىڭ قىزىعىپ وقيتىن باسىلىمى بولاتىن. كەيىن التىنبەك اعاسى جوعارى لاۋازىمدارعا يە بولعاندا جاراس ونى جاعالاپ بارعان جوق. بۇل دا - مىنەز...
بىردە ول ماعان جاڭا جازعان ولەڭدەرىن كورسەتتى. ىشىندە «سەزىم ءتىلى» دەپ اتالاتىن ولەڭ بار ەكەن.
سەزىم ءتىلى
...ماعان تانىس كوشە بۇل، ۇمىتپادىم،
كەلگەن تالاي ەسىمدە قۇرىپ ءحالىم.
شىر اينالىپ شىعا الماي ايلى تۇندەردە،
تەرەزەڭە تەلمىرىپ قۇلىپتالدىم.
ماعان قاداپ جۇلدىز-قىز جانارلارىن،
ساعان قاراي اسىققان سان ارمانىم.
سەزىمگە ەرىپ، سەنى ىزدەپ سەرگەلدەڭمەن،
ماحاببات بوپ سودان سوڭ جارالعانمىن.
جايىندا تۇر جالعىز ءتۇپ بالا قايىڭ،
باياعىداي قول بۇلعاپ بارادى ايىم.
جارق ەتىپ ءبىر جوق بولساڭ جۇلدىزىمداي،
جالت ەتىپ ءبىر قاراۋعا جانار دايىن.
سەزىمىم بۇل تاسىنعان تەڭىزدەيىن،
قايدا ءجۇرسىڭ،
ساعىندىم دەگىزبەيىن.
ايالداسا اۆتوبۋس بىرەر مينۋت،
كوشەسىنەن گوگولدىڭ سەنى ىزدەيمىن.
كەنەت ادىل كىرىپ كەلدى. «ءا، ولەڭ بە؟ اكەلشى». «ءيا، باۋكەڭنىڭ ولەڭى» - دەدى جاراس ماعان كوز قىسىپ. «ءا، جەنپي جاقتى جاعالاپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي. دۇرىس...» - دەدى ءادىل سىعىرايا قاراپ.
ەرتەڭىنە جاراس ەكەۋمىز، شىنىمەن، جەنپي جاققا بەتتەدىك. ولەڭگە كەيىپكەر بولعان سارى قىزبەن تانىستىم. قاسىنداعى قۇربىلارى دا ادەمى ەكەن. قول ۇستاسىپ، «تسەليننىيعا» كينوعا باردىق.
سول جىلى قىستا جاراس «ءوز ۇيىرىنە» قوسىلىپ، بىزدەن بولەك كەتتى. ءامىرحان بالقىبەك، ساعىندىق رزاحمەتوۆ، مۇرات تىلەۋبەرگەنوۆ تورتەۋى جاروكوۆ كوشەسىنىڭ بويىندا جاڭادان اشىلعان «ءاليا» اتتى قوناقۇيدىڭ ءبىر بولمەسىن جالداپ تۇراتىن بولىپتى. جاتاقحانانىڭ شۋلى ومىرىنەن جىراق كەتىپ، ادەبيەتكە تازا بەت بۇرماق ەكەن.
قوناقۇي - جاتاقحانا ەمەس، ارينە. جاعدايلارى اجەپتاۋىر ەكەن. ءبىر قابىرعاسىنا كىتاپ تولتىرىپ قويىپتى. وزدەرىن جالاڭاياق ستۋدەنت ەمەس، ناعىز اقسۇيەكتەرشە سەزىنەدى. بىراق جامباسپۇلى دا وسال ەمەس - 90 سوم. بۇل - سول كەزدەگى باعامەن ەسەپتەگەندە، ءبىرتالاي اقشا. بىراق، ءدال قازىر، مۇنى ويلاپ تۇرعان بۇلار جوق، ءماز.
جاقسى نيەتتىڭ ءبارى جاقسى ىسكە ۇلاسا بەرمەيدى ەكەن. جىگىتتەر اڭساعان «تىپ-تىنىش ءومىر» جايىنا قالىپ، قوناقۇي - الماتىنىڭ جاس اقىندارى جينالاتىن «جىن ورداسىنا» اينالدى. اراق-شاراپ توگىلىپ، تەمەكى ءتۇتىنى بۋداقتاعان سول «مۇشايرالارعا» بارۋعا ءبارىمىز اسىعىپ تۇراتىنبىز. ءتىپتى ەكى كۇننىڭ بىرىندە سوندا قونىپ قالامىز. مۇنىڭ ءبارى قوناقۇي باسشىلىعىنا ۇناي بەرمەيدى. اقىرى جىگىتتەر بىرەر ايدان سوڭ 5-جاتاقحاناعا قايتىپ ورالدى...
بىراق قوناقۇيدەگى كۇندەر ءىزسىز كەتكەن جوق. اپتاسىنا جەتى رەت عاشىق بولاتىن ساعىندىق ءبىر كۇنى ۇيعىردىڭ گوزەل دەيتىن گوزەل قىزىن ەرتىپ كەلدى. جاسى - 14-تە ەكەن. سول كۇندەردىڭ بىرىندە 15-كە تولدى. «مەن وسى قىزعا ۇيلەنەمىن!» - دەدى ساكەڭ. ونىڭ مۇنداي «مالىمدەمەلەرىنە» قۇلاعىمىز ۇيرەنىپ قالعان بىز باسىندا كۇلە قارادىق. سويتسەك، ساعىندىق: «قاسىم اعام يسپان قىزىن ۇناتقان، مەن ۇيعىردىڭ گوزەلىنە عاشىقپىن»، - دەپ اۋكەسى سالبىراپ، شىنداپ بارادى. مەن قارسى شىقتىم: «اتاسى باسقا ۇيعىردان قاتىن اپ...». قىزۋ مىنەزدى مۇرات مەنى دەرەۋ قوستادى. ءتىپتى ەكەۋمىز ساعىندىقتى ۇرىپ تا جىبەرمەك بولدىق. ال جاس سۇلۋدىڭ اكەلگەن توسابىمەن ءتاتتى شاي ءىشىپ جۇرگەن جاراس پەن ءامىرحاننىڭ ويى باسقاشا بولىپ شىقتى. «ساعىندىققا ءدال وسىنداي ايەل كەرەك!» - دەدى جاراس. «اقىلدى قىز ەكەنى كورىنىپ تۇر»، - دەدى ءامىرحان. اقىرى ءبىز مۇرات ەكەۋمىز قىسقى سەسسيادان كەيىنگى كانيكۋلعا كەتكەندە ماسەلە شەشىلىپ قويىپتى. ساعىندىق ۇيلەنەتىن بولدى! قۇدالىققا باقىتجان قوسبارماقوۆ پەن جاراس كەتتى. قىزدىڭ اكە-شەشەسى دە قارسى بولماپتى. تەك «ساعىندىقتىڭ اكە-شەشەسى الدىمىزدان ءوتسىن...» - دەپتى.
كوپ ۇزاماي ماڭعىستاۋ وبلىسى بەينەۋ اۋدانىنان ساعىندىقتىڭ اكە-شەشەسى كەلىپ، قۇدالارىنىڭ الدىنان ءوتتى. ءدال سول كەزدە كەشىكتىرىلىپ جاتقان ەكى ستيپەنديانى قاتار بەرىپ، جۋرفاكتىڭ ستۋدەنتتەرى جاس جۇبايلارعا ادەمى توي جاساپ بەردى. سودان سوڭ ولار ماڭعىستاۋعا اتتاندى. بىرگە كەتكەن ءامىرحان اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ ورالدى. اۋىلدا كەرەمەت توي بولىپتى.
گوزەل جاقسى ايەل بوپ شىقتى. تاماقتى «ولتىرەتىندىگى» ءوز الدىنا، قولى ءسال بوساسا، قازاق كىتاپتارىنا ۇڭىلەتىن. مىرجاقىپتىڭ كىتابىن وقىپ بىتىرگەننەن كەيىن تاڭەرتەڭ ساعىندىقتى «ويان، قازاق!» - دەپ تۇرعىزاتىنى بۇكىل قازمۋ قالاشىعىنا تاراپ كەتتى.
بىراق ساعىندىقپەن ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءومىر ءسۇرۋ - تور ىشىندە ارىستانمەن بىرگە تۇرعاننان دا قيىن «شارۋا». بىلاي قاراعاندا، بالا مىنەزدى، اق كوڭىل اقىن جىندى سۋدان ءسال ۇرتتاپ السا بولدى، اقپانداعى قۇتىرعان بۋراعا اينالىپ شىعا كەلەدى. مۇندايدا گوزەل ۇيىنە تايىپ تۇرادى، ارينە. ونى الىپ كەلۋگە ىلعي دا جاراس بارادى. ءبىر-ەكى رەت وعان ىلەسىپ مەن دە باردىم. سونى ەستىگەن بولۋى كەرەك، مەلس قوسىمباەۆتىڭ بىردە: «اي، باۋكە، قالايسىڭدار؟ جاراس ەكەۋىڭ جاۋلىقتارىڭ جەلپىلدەپ، ساعىندىقتىڭ قاتىنىن اكەپ بەرىپ جۇرسىڭدەر مە، الى؟» - دەگەنى بار. سويتسەك، بۇنداي شارۋاعا ادەتتە ايەلدەر بارادى ەكەن عوي...
ەكىنشى كۋرستىڭ اياعىنان باستاپ جەنپي-ءدىڭ مۋزىكا فاكۋلتەتىندە وقيتىن قىزدارمەن ارالاسا باستادىق. كىل ءبىر ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ادەمى قىزدار ەكەن. جاراس ءبىر اقىل ايتتى: «جىگىتتەر، ايەل دەگەن - وتە سەزىمتال حالىق. ونىڭ ۇستىنە بۇلار - ونەر ادامدارى. بىزگە عاشىق بولىپ قالۋى مۇمكىن. بۇلار - ەلتەڭ-سەلتەڭنىڭ قىزدارى ەمەس. ەگەر شىن ويلارىڭ بولماسا، اسا «جاقىنداتپاعان» دۇرىس...».
بىزگە عاشىق بوپ، «قۇلاي» قالعان ەشكىمدى كورگەنىم جوق. بىراق وتە جاقسى ارالاستىق. كەرەمەت اندەر تۋدى. ¦لجالعاس الىباەۆانىڭ ساعىندىقتىڭ سوزىنە جازىلعان «ساعىندىم سەنى...»، ءجاۋدىر ارتىقباەۆانىڭ جاراستىڭ ولەڭىنە جازىلعان «سەزىم ءتىلى»، ايگۇل باجانوۆانىڭ مەنىڭ سوزىمە جازىلعان «بىلمەيمىن سەنى، بالاسىندىم با...» اتتى اندەرى ستۋدەنتتەر اراسىنا تەز تاراپ كەتتى. جازۋشىلار وداعىندا وتكەن ءبىر ءمۇشايرادان كەيىن وسى ءۇش قىز ءۇش داۋىستا اندەرىمىزدى ورىنداعاننان كەيىن ءبىزدىڭ دە بەدەلىمىز اجەپتاۋىر كوتەرىلىپ قالدى. ءبىر كۇنى مارالتاي ءبىزدىڭ بولمەگە اپىل-عۇپىل كىرىپ، مەنى 6 قاباتتان 3 قاباتقا سۇيرەلەپ تۇسىرگەنى بار. سويتسەك، تومەنگى كۋرستىڭ قىزدارى مەنىڭ سوزىمە جازىلعان ءاندى ايتىپ جاتىر ەكەن...
ال «سەزىم ءتىلى» - جەنپي-ءدىڭ «گيمنىنە» اينالدى. كەشتە گوگول كوشەسىنىڭ بويى جاڭعىرىعىپ تۇرادى. كەيدە ءبىزدىڭ جىگىتتەر ۇش جاتاقحانانىڭ اراسىندا تۇرىپ الىپ، وسى ءاندى ورىنداعاندا بارلىق بالكوندار مەن تەرەزەلەر جالما-جان اشىلىپ، جۇزدەگەن داۋىستار قوسىلاتىن. «تاعى، تاعى...» - دەيدى قىزدار شۋلاپ. وسىلايشا «كونتسەرت» كەيدە بىرنەشە ساعاتقا سوزىلادى. «جاراس، جاراس، جاراس...». نەشە ءتۇرلى ادەمى اۋىزداردان شىققان اقىننىڭ ەسىمى دە ءان سياقتى ەستىلەدى. بىزگە سول ءسات جەر بەتىندە جاراستان باقىتتى ادام جوق سياقتى كورىنەتىن. قازىر سايات مەدەۋوۆ ورىنداپ جۇرگەن بۇل ءان - كەزىندە عافۋ اعامىز ءسوزىن جازعان «الماتىدا كوشەسى بار گوگولدىڭ» اتتى اننەن كەيىنگى ارۋلاردىڭ ورداسىنا ارنالعان ادەمى ەسكەرتكىش!
...ءومىر جاراستىڭ «ۋستانوۆكاسىنا» باعىنبايدى ەكەن. «جەنپي جورىعىنا» كەيىنىرەك قوسىلعان جىگىتتەر ءبىز سياقتى «اعا» بولىپ قالعىسى كەلگەن جوق. اۋەلى جۋرفاكتىق امانبەك سۇلەيمەنوۆ گۇلميرا ەسىمدى سۇلۋدى قاعىپ ءتۇسىپ، جەزقازعانعا اكەتتى. ال ءبىزدىڭ كەنجە باينازاروۆ تۋرا ءۇش جىل گۇل تاسىپ ءجۇرىپ، تاكاپپار ارۋ ۇلجالعاستىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى. سىرتىنان كورسەتىپ: «قالاي ەكەن؟» - دەگەندە: «كەنجەكە، پوشىمىنا قاراپ تانىپ تۇرمىن، تۋرا بەس ۇل تۋىپ، بايبىشە بولاتىن قىز!» - دەگەن قازىرگى زاماننىڭ كۇرەڭبايى، تاريح فاكۋلتەتىندە وقيتىن دوسىمىز ۇزاقتىڭ ايتقانى ايداي كەلىپ، بەس ۇل تاپتى. «قاراڭ قالعىردىڭ اۋزىنا بەس ۇلمەن قوسا ءبىر قىز تۇسپەگەن ەكەن...» - دەپ ۇزاقتى سىرتىنان سىباپ قوياتىن ول شىمكەنتتەگى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە مۋزىكادان ءدارىس بەرەدى.
سوڭعى كۋرستارعا قاراي ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ دە ولەڭدەرى گازەت-جۋرنالداردان كورىنە باستادى. اسىرەسە، باسىلىمدارمەن ەتەنە ارالاسىپ جۇرەتىن جۋرفاكتىڭ جىگىتتەرى ءجيى كوزگە تۇسەتىن. ولار قازمۋ اياسىندا وتەتىن شارالاردا دا ولەڭ وقيتىن. بىردە داڭقتى پالۋان داۋلەت تۇرلىحانوۆپەن كەزدەسۋ ءوتىپ، جاراس پەن ءامىرحان جىردان شاشۋ شاشتى.
سەن - ءپىلسىڭ،
ءداۋىردىڭ مەن دە ءپىلىمىن،
ەكەۋمىز ءبىر-اق ءپىلمىز دەگەنمەنەن.
سول ءپىلدىڭ سەن - كۇشىسىڭ، مەن - ءتىلىمىن،
ءپىلى بار ەل بولمايدى ولەرمەن ەل، - دەگەن اقىنعا اعاسى قاتتى ريزا بولىپ، ارقاسىنان قاقتى.
تاعى بىردە قازمۋ مەن المۋ اراسىندا ۇلكەن ءبىر جارىس ءوتىپ، جاراس ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اتىنان ولەڭ وقىدى. فاريزا اپاي باستاعان قازىلار القاسى جىلى لەبىزدەرىن ءبىلدىردى.
سول جىلداردا جاراس «جاس قازاق» گازەتىندە جۇمىس ىستەپ ءجۇردى. نۇرلان ماۋكەنۇلى، گۇلنار سالىقباي سەكىلدى مىقتى اقىندارمەن ارالاستى. ءوزىنىڭ دە ولەڭدەرى سالماقتانا ءتۇستى.
جىلتىراعى از، جارناماسى كەم جاراستىڭ جىرلارى وقىرماننىڭ ءبارىن بىردەن تارتىپ اكەتپەۋى مۇمكىن. ويتكەنى پەندەنىڭ ءبارى الدانعانىن ءبىلىپ تۇرسا دا تاتتىگە قۇمار-اق قوي. بىلاي قاراساڭىز، ءومىر دەگەننىڭ ءوزى - كىل الدانىش سياقتى...
ال جاۋكەڭ اۋەلدەن قىزىلدى-جاسىل دۇنيەدەن باس تارتتى. جۇمەكەندى جاستانىپ وقيتىن ول ارزانعا ۇمتىلعان جوق.
ءبىز ادەبيەتكە ءولىارا كەزدە كەلدىك. زامانا 180 گرادۋسقا كىلت بۇرىلعاندا جۇرتشىلىقتىڭ ابدىراپ قالعانى راس. «ولەڭ جازامىن» - دەگەن ادامعا كۇلە قارايتىن كەز دە بولدى. بىراق ءبىز قالامىمىزدى تاستاعانىمىز جوق.
جاس ۇرپاعى ەلدىڭ تاۋسىلىپ جاتتاعاندارى،
جابىرقاپ قالدى،
زامان - شوق، قاقتالام با ءالى؟
ايداۋدا جۇرگەن اقىنداي ارمانى - جازۋ،
ءبىز بە ەدىك، بوتا-عاسىردىڭ اقتاباندارى، - دەپ جازدى جاراس سول كەزدە ماعان ارناپ جازعان «سىر» دەيتىن ولەڭىندە.
امال نە، جانىم، كورسەتپەگەن سوڭ سەن سەنىم،
ماحابباتىمنىڭ توت باستى سۇلۋ سەمسەرىن.
سەن مەنىڭ شاعىن وتانىم ەدىڭ،
مايداننان
جەڭىلىپ قايتقان جاۋىنگەرىڭمىن مەن سەنىڭ...
جاستىقتىڭ ءتىلى - ماحابباتتى جاراس وسىلاي جىرلادى. اسىلى، بۇل مايداندا «جەڭىلگەندەردىڭ» ۇنى شىنايىراق شىعادى-اۋ...
ءبىر بولمەدە تۇراتىن جاراس پەن ءامىرحاننىڭ ادەبيەت، ءومىر جايىنداعى تالاستارىن تىڭداۋ دا قىزىق ەدى. ءامىرحان: «كەز كەلگەن نارسەنىڭ تۇبىنە وقۋ ارقىلى جەتۋگە بولادى...» - دەسە، جاراس «...تۇيسىك ارقىلى جەتەم» - دەيتىن.
ستۋدەنت بوپ ءجۇرىپ، ۇيلەنگەندەردىڭ ءبىرى - جاراس. ءبىزدىڭ اۋزىمىزدى... گوگول كوشەسى جاققا قاراتىپ قويىپ، ءبىر كۇنى الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى كالينين اۋىلىنىڭ سۇلۋىن الىپ كەلدى. حاسا سۇلۋ ەكەن! باداناداي كوزدەرى جارقىراپ، كىل ءتىل مەن جاعىنا سۇيەنگەن قىرتتارعا ۇركە قارايدى. جاراستى جابىلا ماقتاپ جاتىرمىز. ءبىز ماقتاعان سايىن ول قاباعىن ءتۇيىپ، شالقايا تۇسەدى: «باستى قاسيەتىمدى ايتپادىڭدار...». اقىرى تابا المادىق: «ال ءوزىڭ ايتشى، ءبىز بىلمەيتىن قانداي قاسيەت ول؟». «مەيىرىمدىلىك. بىلە بىلسەڭدەر، مەن قازاقتىڭ ءبىر ارۋىن كارى قىز اتانۋدان ساقتاپ قالدىم...». ءىشىمىزدى ۇستاپ، دومالاي كەتتىك. جاس كەلىنشەك - ءۇمىت تە كوزىنەن جاس اققانشا كۇلدى. «مەيىرىمدى» كۇيەۋى ءمىز باقپايدى: «شىنى - سول ەمەس پە؟ سەندەردىكى وسى نە ءجۇرىس، ال؟». قۇددى ورالحان بوكەيدىڭ جاڭا ۇيىنە العاشقى قونىپ شىققاننان كەيىن رەداكتسياعا كەلىپ: «اپىر-اي، جيىرماسىنشى عاسىردىڭ اياعى بولسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن پاتەر جالداپ تۇراتىندار بار دەيدى، ءا؟» - دەگەن اڭگىمەسىنىڭ كەرى.
كوپ ۇزاماي فيلفاك-جۋرفاكتىڭ ستۋدەنتتەرى ءبىر اۆتوبۋس جالداپ، ۇيعىر اۋدانى، سۇمبە اۋىلىنا تارتتىق. 500 ادام قاتىسقان توي بولدى. قايتاردا ءسال عانا بىردەڭەدەن داۋ تۇتانىپ، ەكى فاكۋلتەت ءبولىنىپ الىپ، توبەلەستىك. اۆتوبۋستىڭ بىردە-ءبىر تەرەزەسى ساۋ قالماعان بۇل «قىرعىننىڭ» قىزىعىن تىڭداعىسى كەلگەن ادام كۋرستاسىمىز، «حالىق ءسوزى» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى ايگۇل حالىقوۆادان سۇراسىن. توبەلەس - ول زاماندا تويدىڭ قالاي وتكەندىگىنەن «حابار بەرەتىن» ءبىر «اتريبۋت» ەدى...
مەملەكەتتىڭ ءوزى ءتاي-ءتاي باسىپ تۇرعان شاقتا شاعىن مەملەكەت - وتباسىنىڭ اياققا تۇرىپ كەتۋى وڭاي بولعان جوق. اۋەلى جاتاقحانا، سوسىن الماتىنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى پاتەرلەر ولاردىڭ دا جۇيكەسىنە ءبىراز جۇك ءتۇسىردى. جاراس بازار دا جاعالادى، توي دا باسقاردى، ايتەۋىر، داستارحانىن جۇتاتقان جوق. قالعانىن قاباعىمەن تولتىراتىن.
ءسويتىپ جۇرگەندە، دۇنيەگە نارەستە كەلدى. پەرزەنتحانانى كوشىرەردەي بوپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن ءان ايتىپ جۇرگەنىمىزدى قازىر ويلاسام، كادىمگىدەي قىسىلامىن. سول كەزدە دۇركىرەپ تۇرعان مۇحاربەك جاكەيدىڭ سوزىنە جازىلعان ءورازالى بايمۇراتتىڭ «ءۇمىتىم - گۇلىم» اتتى ءانىنىڭ اسەرى مە، الدە باسقا ءبىر ويى بولدى ما، جاراس قىزىنىڭ اتىن گۇلىم قويدى.
ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەسىن جاراس پەن ءامىرحان «پاراسات» جۋرنالىندا جۇمىس ىستەدى. مارقۇم باققوجا مۇقايدىڭ ءتالىمىن الدى. قاليحان اعالارىنىڭ قىزىقتى اڭگىمەلەرىن مەيلىنشە تىڭداپ، قالامدارىن ۇشتادى. ەكەۋى ىلعي بىرگە جۇرەتىن. باققوجا اعا مەكەمەگە قىزمەتتىك پاتەر العاندا دا، ەكى وتباسى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا تۇردى. كەيىن جاراس جازۋشىلار وداعىنان ەكى بولمەلى پاتەر الدى. وسى ۇيدە گۇلىمنىڭ ىنىلەرى دۇنيەگە كەلدى.
«كەرۋەن كوشىپ بارادى»، «جۇرەگىمنىڭ ىشىندەگى جۇرەگىم» اتتى كىتاپتارىن وقىرماندارى جىلى قابىلدادى. 2008 جىلى حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىن يەلەندى.
...الماتىداعى جىگىتتەردىڭ توي تويلاپ وتىرىپ، ماعان تەلەفون سوعاتىندارى بار. ءبارى تەلەفونعا جارماسىپ، جامىراي سويلەپ جاتقاندا كوڭىلىم كادىمگىدەي كوتەرىلىپ قالادى. دۇنيە كوپ وزگەرمەگەندەي، ولاردىڭ ءبارى باياعىداي بىرگە جۇرگەندەي بولادى دا تۇرادى. بىراق ءومىر قايدان بىرگە جۇرگىزسىن... تەك ءبىر-بىرىنە تىلەكتەس ەكەندىكتەرىنە قۋانامىن.
«...جىلدام حابار العىزعان» ينتەرنەت زامانىندا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىمەن حابارلاسۋ دەگەن تۇك بولماي قالدى. ءبىزدىڭ يتتەر عانا كىرمەيدى «اگەنتكە». بىراق «اگەنتتەگى» جاس دوستارىمنىڭ كوبى ولاردى جاقسى بىلەدى. «جاراس اعا - اناداي»، جاراس اعا - مىناداي» دەپ ىلتيپاتپەن اتاپ جاتقاندا ءبىرتۇرلى قىتىعىم كەلىپ وتىرادى. «اعالارىنىڭ» مەن ءۇشىن، بار-جوعى «جامان سارسەك» ەكەنىن قايدان ءبىلسىن ولار...
باۋىرجان باباجانۇلى،
اقتوبە قالاسى.
«Abai.kz»
