كۇلپاش ءىلياسوۆا. «وردانى ويرانداۋ» كىمگە كەرەك؟..
كۇلپاش ءىلياسوۆا. «وردانى ويرانداۋ» كىمگە كەرەك؟..
جاقىندا «Abai.kz» سايتىندا «وردانى ويرانداۋ» اتتى 2,5 بەتتىك ماقالا جاريالاندى. اتى شۋلى «وردا» ءفيلمى تۋرالى. ماقالانىڭ سوڭعى جاعىندا مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ب.ع. اياعاننىڭ «Aپتا.kz» ساراپتامالىق باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتى تۋرالى ماقالا اۆتورى داۋرەن قۋاتتىڭ سوزدەرىن وقىپ، جاعامىزدى ۇستادىق. نەتكەن، مادەنيەتسىزدىك...
بۇل اۆتور تاريحشى عالىمداردىڭ سۋبەكتيۆتى پىكىرلەرىن ەڭ الدىمەن وزىنەن سۇراۋى كەرەك ەمەس پە، باسقا ارناعا سىلتەي سالماي... اقتالماي-اق قويايىق، بىراق كەيبىر جاس جۋرناليستەردىڭ «اعاتايلاپ» العان ماتەريالدارىن ءوز پايداسىنا شەشۋى، «سەنساتسيا» جاساۋعا ۇمتىلۋى جاسىرىن ەمەس. ءتىپتى، ولار ءۇشىن سيۋجەتتىڭ ماڭىزدى تۇستارىن قىرقىپ تاستاۋ تۇك ەمەس. قازىرگى جوعارى اقپاراتتىق تەحنولوگيا زامانىندا سۇحبات ماتەريالدارىن مونتاجداۋ ارقىلى ءبارىن دە ىستەۋگە بولادى، ياعني باستى كەيىپكەردى اقتاۋعا دا، قارالاۋعا دا بولادى.
كۇلپاش ءىلياسوۆا. «وردانى ويرانداۋ» كىمگە كەرەك؟..
جاقىندا «Abai.kz» سايتىندا «وردانى ويرانداۋ» اتتى 2,5 بەتتىك ماقالا جاريالاندى. اتى شۋلى «وردا» ءفيلمى تۋرالى. ماقالانىڭ سوڭعى جاعىندا مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ب.ع. اياعاننىڭ «Aپتا.kz» ساراپتامالىق باعدارلاماسىنا بەرگەن سۇحباتى تۋرالى ماقالا اۆتورى داۋرەن قۋاتتىڭ سوزدەرىن وقىپ، جاعامىزدى ۇستادىق. نەتكەن، مادەنيەتسىزدىك...
بۇل اۆتور تاريحشى عالىمداردىڭ سۋبەكتيۆتى پىكىرلەرىن ەڭ الدىمەن وزىنەن سۇراۋى كەرەك ەمەس پە، باسقا ارناعا سىلتەي سالماي... اقتالماي-اق قويايىق، بىراق كەيبىر جاس جۋرناليستەردىڭ «اعاتايلاپ» العان ماتەريالدارىن ءوز پايداسىنا شەشۋى، «سەنساتسيا» جاساۋعا ۇمتىلۋى جاسىرىن ەمەس. ءتىپتى، ولار ءۇشىن سيۋجەتتىڭ ماڭىزدى تۇستارىن قىرقىپ تاستاۋ تۇك ەمەس. قازىرگى جوعارى اقپاراتتىق تەحنولوگيا زامانىندا سۇحبات ماتەريالدارىن مونتاجداۋ ارقىلى ءبارىن دە ىستەۋگە بولادى، ياعني باستى كەيىپكەردى اقتاۋعا دا، قارالاۋعا دا بولادى.
ال، داۋرەن مىرزاعا ايتارىمىز مىناۋ. ەگەر «وردا» ءفيلمى تۋرالى شىنايى پىكىردى بىلگىڭىز كەلسە، الدىمەن پروفەسسور ب.ع. اياعاننىڭ «وردا تۋرالى بىرەر ءسوز» اتتى ماقالاسىن /جاس الاش. 18.10.2012/ وقىپ شىعىڭىز. وعان قولىڭىز جەتپەي جاتسا، سول ماقالانىڭ ءماتىنىن «Abai.kz» سايتىنا تولىق بەرە سالايىق. وقىڭىز، جاقسىلاپ تۇرىپ، تاعى دا پىكىرىڭىزدى جازىڭىز، قارسىلىق جوق. بىراق، ءسىز جۋرناليستكە ءتان مادەنيەتتىلىكتى ساقتاۋدى ەستەن شىعارماڭىز...
داۋرەن قۋات. باسە، «وردانى» ويرانداۋ كىمگە كەرەك بولدى؟
«ابايدىڭ» (www.abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ) ەلەكتروندى پوشتاسىن اشىپ قاراسام، كۇلپاش ءىلياسوۆا اپامىزدان مەنىڭ اتىما ءۇشبۋ حات كەلىپتى. ىجداھاتپەن وقىپ شىقتىم. سودان سوڭ بۇركىت اياعان مىرزانىڭ ماقالاسىنا كوز جۇگىرتتىم.
تاريحشى اعامىز ««وردا» ءفيلمى تۋرالى بىرەر ءسوز» اتتى ماقالاسىندا از ءسوز شىعىنداماپتى. بايقايمىن، «اپتا.kz» باعدارلاماسىندا ايتقان پىكىرىنەن دە اسا اۋلاققا كەتە قويماعان. سونداعى ءسوز، سول سارىن. ايتسەدە ءبىز، كۇلپاش اپايدىڭ ويىنشا، مادەنيەتسىزدىك تانىتىپپىز. «مادەنيەتتىلىكتى ساقتۋدى ەستەن شىعارماڭىز» دەيدى ول كىسى. ءجون-اق. وسى مادەنيەت تۋراسىندا، مادەنيەتتىلىك جايىندا ايتقان كەزدە ادامنىڭ بويىنان مادەنيەت پەن مادەنيەتتىلىككە قاتىستى جۇقانا بىردەڭە تابىلۋى كەرەك سياقتى. ونىڭ اتىن «ءبىلىم» دەيسىز بە، «بىلىك» دەيسىز بە، ءوزىڭىز بىلەسىز. ال، جۋرناليستيكاداعى مادەنيەت - دەرەك كوزىنە ادال بولۋ. دەرەك كوزىن كورسەتۋ، سىلتەمە جاساۋ. اپامىز ايتپاقشى، «باسقا ارناعا سىلتەي سالماي...» ساۋىرلاپ الا جونەلۋ، ولەرمەندەنە ءوزىم بىلەم دەپ سويلەۋ، ارىپتەسىڭنىڭ ەڭبەگىن ەلەمەۋ - مىنە، ناعىز مادەنيەتسىزدىك - وسى. ماسەلەنكي، باتىستىڭ كاسىبي تۇرعىدان ەرەكشە دامىعان بۇگىنگى ءباسپاسوزى دەرەككوزىنەن ايرىلمايدى. قالايدا سوعان سۇيەنەدى. ونىڭ ۇستىنە ءبىز پايدالانعان بەينەتاسپاداعى ءسوزدى (باسقا-باسقا ەمەس،
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور بۇركىتباي اياعاننىڭ ءسوزىن) كەيبىر جاس جۋرناليستەردىڭ «سەنساتسيا» جاساۋعا ۇمتىلىپ»، «اعاتايلاپ» العان ماتەريالدارىن ءوز پايداسىنا شەشۋى» ءۇشىن بۇرا تارتىپ، بۇرمالاۋى اقىلعا سىيمايدى. جۋرناليستكە سۇحبات بەرگەن تۇلعا ماسەلەگە قاتىستى ەكى جاقتى كوزقاراس ءبىلدىرۋى ىقتيمال. سونى اككى جۋرناليست تەلەارنا باسشىلىعىنىڭ ساياساتىنا وراي قاجەتىن ىسكە جاراتىپ، قاجەتسىزىن قىرىقىپ تاستاۋى مۇمكىن. كۇلپاش اپاي كۇرسىنىپ حات جازعان سوڭ بۇركىت اعامنىڭ شىن ءسوزى بۇكتەلىپ «اپتا.kz» باعدارلاماسىنىڭ ارحيۆىندە كەتكەن شىعار دەسەم، جوق، ءتايىرى، پروفەسسور «جاس الاشتا» ءتىپتى اعىنان اقتارىلىپتى. كوزىمىز تۇسكەن جولداردان ءۇزىندى:
«مەن بۇل فيلمنەن سونداي ءبىر ۇلكەن اۋىتقۋشىلىقتى دا كورگەنىم جوق. مىسالى، وزبەك حاننان كەيىنگى جىلدارى التىنوردا حاندارىنىڭ تاققا تالاسقانى راس، ءتىپتى ولار جەكە بيلىك ءۇشىن تۋعانى مەن باۋىرىن ولتىرۋگە باردى. فيلمدە جانىبەك حاندى بالاسى بەردىبەكتىڭ ءولتىرۋى - تاريحي فاكت» (ەسكەرتۋ: بەردىبەك تاققا جانىبەك حان ولگەن سوڭ وتىرادى. فيلمدە جانىبەكتى بەردىبەك ولتىرمەيدى).
«فيلمدەگى جانىبەك حاننىڭ وبرازىنا كەلسەك، بايلىققا ماستانعان بارلىق حاندارعا ءتان داڭقويلىعى كورسەتىلگەن. جالپى حانداردىڭ وسال جەرى دە - وسى عوي، سونداي ساتتەردە نەبىر داراقىلىق ورىن الادى».
«وسى فيلم تۋرالى ايتىلعاندا، الداعى ۋاقىتتا ءالى تالاي رەت ەۋروپالىق جانە رەسەيلىك رەجيسسەرلار وزدەرىن اسىرا دارىپتەپ، تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە نەگىزدەلگەن كوپتەگەن فيلمدەردى شىعارۋى مۇمكىن. سولاردى ءبىز قالىپتى جاعدايدا كورۋگە دايىن بولۋىمىز كەرەك»، ت.ب.
بۇدان ارعىسىن وقىرمان ءوزى پارىقتاي جاتار. ايتپاقشى، ءبىزدىڭ ماقالامىزدى مىنا سىلتەمەدەن تاباسىز: http://old.abai.kz/node/15420
سونىمەن «وردانى» ويرانداۋ كىمگە كەرەك بولدى ەكەن؟ قاراڭىز:
***
«وردا» ءفيلمى تۋرالى بىرەر ءسوز
بۇركىتباي اياعان
مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
جاقىندا «پراۆوسلاۆنايا ەنتسيكلوپەديا» ستۋدياسىنىڭ ۇسىنۋىمەن رەسەيلىك رەجيسسەر اندرەي پروشكين مەن ستسەناريست يۋري ارابوۆ تۇسىرگەن «وردا» ءفيلمى جۇرتشىلىق نازارىن ەلەڭ ەتكىزدى. التىنوردا تۋرالى بۇل فيلمدە جانىبەك حان تۇسىنداعى (1342-1357 جج.) تاريحي فاكتىلەر بۇرمالانعان، وردالىقتاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى وتە جۇپىنى، تۇرپايى، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ساناسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى، وتە داراقى فيلم جانە ت.ب. وسى سياقتى پىكىرلەر ۇلتتىق باق پەن تەلەارنالاردا قاپتاپ كەتتى.
قوش، سولاي دەيىك. بىراق «جاۋ شاپقاننان كەيىن، قىلىشىڭدى قالاي سەرمەسەڭ دە» پايداسى شامالى. سوندىقتان، وسى ءفيلمنىڭ ءون بويىنداعى ەپيزودتاردان وردالىقتار ءۇشىن جاعىمدى جاقتارىن كورە بىلگەنىمىز دۇرىس شىعار. ارينە، ءفيلمنىڭ جالپى سيۋجەتى ەشبىر قازاققا ۇنامايدى، شىنى كەرەك ماعان دا ۇناعان جوق. ءبىر كەزدەرى التىن مەن كۇمىسكە ورانعان التىنوردانىڭ اقسۇيەكتەرىن تىم جابايى كورسەتىپ جاتقانى ەرسىلەۋ. ويتكەنى، ءفيلمدى تۇسىرۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل «تۇرمىستىق» فيلم (جيتينىي), نەگىزگى فابۋلاسى ماسەۋ شىركەۋىنىڭ ءميتروپوليتى الەكسيدىڭ تايدۋللا حانشانى ەمدەۋ ءۇشىن التىنورداعا ساپارى جانە ونىڭ ءوز ەركىمەن قۇرباندىق جولىنا تۇسۋىنە قۇرىلعان. ونىڭ سول ارەكەتى ارقىلى ءوزارا قىرقىسۋلار مەن قانتوگىستەردى توقتاتۋعا شاقىرادى.
مەن بۇل فيلمنەن سونداي ءبىر ۇلكەن اۋىتقۋشىلىقتى دا كورگەنىم جوق. مىسالى، وزبەك حاننان كەيىنگى جىلدارى التىنوردا حاندارىنىڭ تاققا تالاسقانى راس، ءتىپتى ولار جەكە بيلىك ءۇشىن تۋعانى مەن باۋىرىن ولتىرۋگە باردى. فيلمدە جانىبەك حاندى بالاسى بەردىبەكتىڭ ءولتىرۋى - تاريحي فاكت. ول 1357-1359 جىلدارى بيلىك قۇرعان. وردادا وسىدان كەيىنگى جيىرما جىلداي تاققا تالاس تىيىلماعانى بەلگىلى. تاريحي دەرەكتەردە بەردىبەكتىڭ ساراي توڭىرەگىندەگىلەردىڭ قولىنداعى قول شوقپارىنا اينالعانى، ەكى جىل بيلىك قۇرىپ، اقىرى بۇكىل باتۋ حان ۇرپاعىن، ءوزىنىڭ ەكى ۇلىن قوسا قۇرتىپ جىبەرگەنى جازىلعان. قازاق شەجىرەسىندە «نار مويىنى بەردىبەكتە كەسىلدى» دەپ وسىناۋ قايعىلى كەزەڭدى ايتادى، بيلىكتىڭ داعدارىسىن مويىنى ۇزىلگەن تۇيەگە تەڭەيدى. وسىلايشا باتۋ حاننىڭ ۇرپاقتارى اراسىنداعى ساباقتاستىق ۇزىلەدى. مەنىڭ ويىمشا، ءفيلمنىڭ نەگىزگى سيۋجەتى وسى. ال، وقيعالار جەلىسى التىنوردا تاريحىنىڭ 1340-1370 جىلدار ارالىعىن قامتيدى.
ال، رەسەيلىكتەردىڭ كوزقاراسىنا كەلسەك، جوعارىدا ايتقانداي ورىس شىركەۋىنىڭ قىزمەتشىسى الەكسيدىڭ تازالىعىن، جالپى ءدىني ادامداردىڭ ءومىرىن بوياماسىز كورسەتۋ ارقىلى اقتى اق، قارانى قارا كۇيىندە بەرۋدى ماقسات ەتكەن، توناۋشىلىق شايقاستار ارقىلى بايلىققا كەنەلگەن حاندار مەن كنيازداردىڭ سالتاناتتى ءومىرىن كورسەتۋدى كوزدەمەيدى. ونداي فيلمدەر تولىپ جاتقان جوق پا؟.. ارينە، مەن بۇل جەردە رەسەيلىكتەردى قولداۋدان اۋلاقپىن. بىراق، ءبىر نارسەنى ايتىپ كەتەيىن، ول جاڭالىق تا ەمەس، اتام زاماننان بەلگىلى دۇنيە، كەز كەلگەن تاريحي ءفيلمدى قانداي مەملەكەت شىعارسا، ونىڭ ماقسات-مازمۇنى دا سوعان سايكەس قۇرىلادى.
فيلمدەگى جانىبەك حاننىڭ وبرازىنا كەلسەك، بايلىققا ماستانعان بارلىق حاندارعا ءتان داڭقويلىعى كورسەتىلگەن. جالپى حانداردىڭ وسال جەرى دە - وسى عوي، سونداي ساتتەردە نەبىر داراقىلىق ورىن الادى.
ارينە، ءتول تاريحىمىزداعى جانىبەك حان ادىلدىكتى تۋ ەتكەن. ونى قازاق حاندىعىنداعى جانىبەك حانمەن ء(حۇ ع. باسى - 1470 ج.) شاتاستىرماۋ كەرەك. ويتكەنى، «وردا» فيلمىنە نەگىز بولىپ وتىرعانى التىنوردالىق جانىبەك حان. ول بيلىك قۇرعان جىلدارى وردانىڭ ىشكى-سىرتقى جاعدايىن نىعايتۋعا تىرىسقان، جەر اۋماعىن كەڭەيتۋگە ۇمتىلعان. سونداي-اق، كورشىلەس ورىس كنيازدىكتەرىن باعىندىرعان. ولاردىڭ ءبارى وردانىڭ رۇقساتىمەن عانا ءجۇرىپ تۇرعان («يارلىك نا كنياجەنيە»), ءفيلمنىڭ وسىنداي جاعىمدى جاقتارى بار.
***
فيلمدەگى باستى كەيىپكەر وزبەك حاننىڭ تولىپ جاتقان ايەلىنىڭ ءبىرى تايدۋللا، ونىڭ وبرازى دا اشىلعان دەپ ويلايمىن، ءوز دەگەنىن ىستەيتىن قاتىگەز ايەل بولعانمەن، ورداداعى بيلىكتى ساقتاپ قالۋدىڭ ءتۇرلى امالدارىن جاساۋعا تىرىسادى. بىراق تاريحتا ونىڭ كوز اۋرۋىن ورىس ءدىندارى تولىق ەمدەپ شىعادى، ال فيلمدە كەرىسىنشە كورسەتىلەدى، بۇل ەندى تاريحتى بۇرمالاۋ.
تايدۋللا (كەيبىر دەرەكتەردە تاي-دۋگلى، ءتايتافلي) حانشا تۋرالى مىناداي قىزىقتى مالىمەتتەر كەزدەسەدى. سونىڭ بىرىندە «...العاشىندا ورىس كنيازدارى وزدەرىنىڭ ساياسي مۇراتتارىنا جەتۋىنە دانەكەر بولارلىق ءبىر قىزىنىڭ حان جاعىندا بولۋىن مارتەبە ساناعان. وسىنداي ءبىر ورىس قىزى سارايدا تايتۋللا ەسىمدى ايەلدىڭ قاسىندا بولادى. ول ىشكى ساياسي سىردى جەتكىزىپ تۇرعان. مىنە. وسى قىزدىڭ ارالاسۋىمەن وتىرىك اۋىرىپ، ءدارۋىش الەكسەيدى ۇشكىرتۋ سىلتاۋىمەن شاقىرتۋى دا مۇمكىن» دەلىنگەن.
شىڭعىس حان شەجىرەسىن جازعان وتەمىس قاجىنىڭ دەرەكتەرىندە «تايدۋللا ۇناتقان بەكتەرىن وزىنە جاقىن تارتقانى، ءتىپتى ساراي تاعىنا قىزىر حاندى وتىرعىزعانى، التىنداتىلعان ارنايى نەكەلەسۋ ءۇيىن تىكتىرىپ، ونىمەن باسقوسۋدى كوزدەگەنى، بىراق قىزىر نايمان بەگى قۇتلۇع - بۇعانىڭ كەڭەسىمەن «كەزىندە وزبەك پەن جانىبەككە باعىنىشتى بولعان ايەلدەن» باس تارتۋعا ءماجبۇر بولعانى، بۇدان كەيىن تايدۋللانىڭ قىزىرعا دەگەن قارىم-قاتىناسى قاتتى وزگەرىپ، جاۋلاسقانى، ساراي ماڭىنداعى وسىنداي ءوزارا تارتىستىڭ اقىرى تايدۋللا مەن بازارشىنىڭ ولىمىمەن اياقتالعانى، ءسويتىپ قىزىر حاننىڭ ەكىنشى رەت حان تاعىنا وتىرىپ، ءبىر جارىم جىلداي بيلىك قۇرعانى، الايدا ونىڭ ءوز بالاسى بۋرۋتتىڭ قولىنان قازا تاپقانى، كوپ كەشىكپەي ونىڭ دا ولتىرىلگەنى، وسىدان كەيىن وردادا دۇربەلەڭ كەزەڭنىڭ باستالعانى، ساراي قالاسىنىڭ كۇيرەۋى، وردا ەلىنىڭ قىرىمعا قاراي بوسىپ كەتكەنى» جاقسى باياندالعان. سونداي-اق، تايدۋللانىڭ ازاپتى ءولىمى تۋرالى «حانشانى جابىق شاناعا وتىرعىزىپ، جان-جاعىنان قاتتى بەكىتىپ، شاناعا اساۋ ايعىردى بايلاپ، بوساتىپ جىبەرگەن» دەپ جازىلعان.
مەنىڭ ويىمشا، قايتا رەسەيلىك رەجيسسەردىڭ بۇل ءفيلمىن قازاقتار كورۋ كەرەك. سەبەبى ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىز بويىنشا، وردالىقتار ورىس تىلدىلەردەن مادەنيەتى، ءتىلى جاعىنان جوعارى تۇرعان سياقتى. ءفيلمنىڭ دىبىستالۋى دا تۇركى-قىپشاق تىلىنە جاقىن، كەيىپكەرلەر بىزگە تۇسىنىكتى تىلدە سويلەيدى.
وسى فيلم تۋرالى ايتىلعاندا، الداعى ۋاقىتتا ءالى تالاي رەت ەۋروپالىق جانە رەسەيلىك رەجيسسەرلار وزدەرىن اسىرا دارىپتەپ، تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ بەدەلىن تۇسىرۋگە نەگىزدەلگەن كوپتەگەن فيلمدەردى شىعارۋى مۇمكىن. سولاردى ءبىز قالىپتى جاعدايدا كورۋگە دايىن بولۋىمىز كەرەك. جالپى شەتەلدىك فيلمدەردە بۇرمالانعان تاريحي وقيعالار بولسا، ولاردىڭ ارا-جىگىن اشىپ كورسەتۋ بىزگە ۇلكەن مىندەتتەر جۇكتەيدى جانە ءبىزدىڭ ودان ءارى شىڭدالا ءتۇسۋىمىزدى قاجەت ەتەدى.
ال وردالىقتار مەن ورىستاردىڭ سىرتقى بولمىسىنا كەلسەك، كيىم-كيىسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسى دەگەندەي اسا ايىرماشىلىقتار كورىنبەيدى. ورىستىڭ مۇجىعى مەن وردالىق نوكەرلەر ەشبىر بوياماسىز ورتاعاسىرلىق كەيىپتە بەينەلەنگەن. جالپى ورتاعاسىرلىق فيلمدەردى اسىرەلەپ كورسەتكەننەن گورى، اراسىندا سول زاماننىڭ شىنايى كۇڭگۇرت تۇستارىن سيپاتتايتىن كادرلاردىڭ جۇرگەنى دە تەرىس ەمەس.
بىزدە اقسۇيەك توبىنداعى ادامداردىڭ ءومىرىن بىرجاقتى تاماشا قىلىپ كورسەتۋ باسىمداۋ. جالپى جاۋگەرشىلىك زاماندا سالتاناتتى تۇرمىس-تىرشىلىك كوپ بولماعان. مىسالى وسى فيلمدەگى ۋاقىتتى الايىقشى، تاريحتاعى «ۇلى بۇلىك» نەمەسە «دۇربەلەڭ» كەزەڭ، سوندىقتان شايقاس، قانتوگىستىڭ بولۋى زاڭدى.
***
ارينە، «قازانشىنىڭ ءوز ەركى قايدان قۇلاق شىعارسا» دەمەكشى، رەسەيلىك رەجيسسەردىڭ قالاۋىمەن تۇسىرىلگەن بۇل فيلمدە ءبىز ءۇشىن ەشقانداي يدەيا جوق. بىراق، الەم نازارىن قازاقستانعا اۋدارتقان امەريكاندىقتاردىڭ «بورات» ءفيلمى سياقتى، رەسەيلىكتەردىڭ «وردا» ءفيلمى دە جۇرتشىلىقتى ەلەڭ ەتكىزدى. وزبەك حان مەن جانىبەك حاندار تۇسىنداعى وردالىقتاردى باسقا قىرىنان تانىتتى. ال، قازاقتار ورتاعاسىرلىق تاريحىمىزدى قايتا اقتارىپ، شىندىقتى ىزدەۋگە كىرىستى، باسقاشا ايتساق بۇل فيلم ءتول تاريحىنا قاتىسى بار تۇركى تىلدەس (ونىڭ ىشىندە قىپشاق) حالىقتاردىڭ بارلىعىنا قوزعاۋ سالدى دەپ ويلايمىن.
«وردا» ءفيلمىنىڭ باستى كەيىپكەرلەرى - 1342-1361 جىلدار ارالىعىندا بيلىك ەتكەن التىنوردالىق حاندار جانىبەك پەن بەردىبەك جانە تايدۋللا حانشا. وسى تۇلعالار التىنوردانىڭ السىرەپ، ونىڭ كۇيرەۋىنە تىكەلەي ىقپال ەتكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ابزال.
جاس الاش. 18 قازان. 2012 جىل
