«قاسيەتتى كوك تۇيە» اتتى كومپوزي­تسيا­لىق كەرەمەت تۋىندىنى كورگەندە اۋزىمىز اڭقايىپ قالدى. قورقىتتىڭ قارا قوبىزى، قاسيەتتى دومبىرا، قارا شاڭىراق، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى سىندى حالقى­مىزعا ءتان قاسيەت پەن كيەلەردىڭ ءبارىن ار­قالاپ، بوزداپ تۇرعان كوك تۇيە. زەر سا­لىپ قارا­ساڭىز، وسى ءبىر عانا تۇيەنىڭ بويى­نان 78 تۋىندىنى كورۋگە بولادى ەكەن.

«قاسيەتتى كوك تۇيە» اتتى كومپوزي­تسيا­لىق كەرەمەت تۋىندىنى كورگەندە اۋزىمىز اڭقايىپ قالدى. قورقىتتىڭ قارا قوبىزى، قاسيەتتى دومبىرا، قارا شاڭىراق، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى سىندى حالقى­مىزعا ءتان قاسيەت پەن كيەلەردىڭ ءبارىن ار­قالاپ، بوزداپ تۇرعان كوك تۇيە. زەر سا­لىپ قارا­ساڭىز، وسى ءبىر عانا تۇيەنىڭ بويى­نان 78 تۋىندىنى كورۋگە بولادى ەكەن.

ماسە­لەن، تۇيەنىڭ شۋداسى ءبىر جەردە قارلىعاش، ءبىر جەردە بارىس بولىپ شيراتىلىپ جا­تادى. ءبىر كورىنىستىڭ ءوزى تورتكە ءبولىنىپ كو­رىلەدى. قوبىزدىڭ باسىنان قوس قار­لى­عاش­تىڭ بەي­نەسى شىعادى. ەكى قارلىعاشتىڭ جيىن­تىعىنان حالىققا اياعىنىڭ ۇشىمەن قىز­مەت ەتىپ جۇرگەن پاتشا بالانىڭ بەي­نەسى شىعادى. پاتشا بالانىڭ ءبىر قولىندا كىتاپ، ءبىر قولىن «سابىر» دەپ كوتەرىپ تۇر. پاتشا بالانىڭ ورتاسىنان جارىپ شىعىپ ورمەلەپ كەلە جاتقان بارىستىڭ بەينەسى. ازۋ ءتىسىن اقسيتقان كوك ءبورى، ونىڭ استىندا كۇلتەگىن بابامىزدىڭ بالا شاعى، انا مەن بالا، اياعىنا سۇر جىلان وراتىلعان قىران بەينەلەنگەن. بىرىمەن-ءبىرى ساباقتاسىپ، تامىرلاسىپ جاتقان كەرەمەتتەر. ءوزىمىزدى قويىپ، ەندى تۇيەنىڭ ءوزىن سويلەتەيىك، نە دەر ەكەن؟ تۇيەمىز ءبۇي دەيدى: «بۇل ءبىر جال­عان دۇنيە تار سەكىلدى، سۋعا قۇلاپ جوق بول­عان جار سەكىلدى. تالاي-تالاي سۇرلەۋدەن ءوتتى-اۋ بابام، اۋىر جۇكتى ارقالاپ نار سەكىلدى... كوپتەن كۇتكەن كوك ءبورى قايتا وياندى، قانىن جۇتىپ ىشىنە زار سەكىلدى. كوك ءبورىنىڭ كوك تۋى كوككە ورلەۋدە، كوك­تەم-كوڭىل ەندى ەرىگەن قار سەكىلدى...».
اتالمىش تۋىندىنى ءبىر جارىم جىل بويى تىنباي ەڭبەكتەنىپ جاساعان قولونەر شەبەرى گاۋھاربەك كۇنحوجاەۆ تۇركىستان قالاسىندا تۇرادى. تۋىپ-وسكەن جەرى - ارىس قالاسىنىڭ ماڭايى. ءال-فارابي اتىنداعى شىمكەنت مادەنيەت ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، ماماندىعى بويىنشا بىرەر جىل وقۋ ورنىندا ءدارىس بەرگەن، كەيىن ءبىرجولا قولونەرگە اۋىسقان. ادام بويىنا كەز كەلگەن ونەردىڭ الدىمەن اتانىڭ كۇشى، انا­نىڭ سۇتىمەن سىڭەتىنى انىق. اكەسى بايانباي ەمشى اۋلەتتەن شىقسا، شەشەسى ءزابيرا نومانقىزى توي-تومالاقتا اۋەلەتە ءان سالاتىن، وعان قوسا سىرماق، كىلەم توقيتىن ىسمەر جان ەدى. ناعاشى اتاسى كۇنحوجا دومبىرا جاسايتىن شەبەر ءارى كۇيشى بول­عان، ەل اۋزىندا ول كىسىنىڭ جەلەپ-جەبەپ جۇرەتىن «سارى جىلانى» بولعان دەگەن دە ءسوز بار.
اتالارىنىڭ ارۋاعى قولداعان بولۋ كە­رەك، گاۋھاربەك ەڭ العاش اسكەردە ءجۇر­گەندە تىلسىم ءتۇس كوردى. تۇسىندە ۇنەمى دومبىرا تارتىپ نەمەسە اعاشتان دومبىرا قۇراستىرىپ جاتاتىن. بۇرىن-سوڭدى اعاشتان ءمۇسىن ويىپ كورمەسە دە، «تاۋەكەل» دەپ ەڭ العاشقى دومبىراسىن قۇر جالاڭ پىشاقپەن ويىپ شىعاردى. سول دومبىراسى ءالى كۇنگە ساقتاۋلى.
2003 جىلى «كيەلى دومبىرا جاساپ ال» دەگەن تىلسىم ءتۇس كوردى. ءسويتىپ، تۇسىندە كورگەن تۋىندىسىن قۇرما جەمىسىنىڭ سۇيەگىمەن سىزىپ شىقتى. تاعى بىردە تاڭ نامازى ۇستىندە ءالى جاسالماعان ەرەكشە دومبىرانىڭ نۇسقاسى ءتورت رەت وزدىگىنەن ساۋلە شاشىپ جارقىرادى. سول ۇلگى بو­يىنشا «تۇركىستان دومبىرا» جاساپ شىق­تى. دومبىراسىن اتتاي قالاپ العانداردىڭ ىشىندە بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قاي­راتكەرى نۇرتاي ابىقاەۆ، گولليۆۋد جۇل­دىزى ستيۆەنسون، ت.ب. بار.
بەلگىلى ديزاينەر، پروفەسسور امانجول نايمانباي اتالمىش تۋىندى جايىندا بىلاي دەيدى: «بۇل - ناعىز ونەر تۋىندىسى. وعان كۇمان جوق. ارينە، مامانداردىڭ ارقيلى پىكىرلەرى بولۋى مۇمكىن. ول ءمىن­دەتتى دە. دەگەنمەن مۇنداي تۋىندىلار ءجيى تۋا بەرمەيدى. باۋىرىمىزدىڭ جاساعان ەڭبەگىندە قازاقتىڭ توتەمدىك، كيەلى ۇعىم-تۇسىنىكتەرىنىڭ جيىنتىعى ءتورت كوزى تۇگەل تۇنىپ تۇر. مۇنداي تۋىندى وسى ۋاقىتقا دەيىن بولعان ەمەس».
گاۋھاربەكتىڭ ءوزى قۇنىن ءبىر ميلليون دوللارعا باعالاپ وتىرعان، كاسىبي شەبەر­لەردىڭ تاڭدايىن قاقتىرعان تۋىندىسى­نىڭ قوندىرماسىن سىر بويىندا وسەتىن توراڭعىل اعاشىنان جاساعان. توراڭعىل شەگەدەي قاتتى ءارى جۇمساق اعاش. ونىڭ سىرىن اعاشتان ءتۇيىن تۇيەتىن شەبەرلەر جاقسى بىلەدى. توراڭعىلدى ەل كيەلى ساناپ، وتقا جاقپايدى. قازاق جەرىنىڭ ءار اۋما­عىنداعى «بەس توراڭعىل اۋليە» دەگەن جەر اتتارى دا تەگىن شىقپاسا كەرەك.
كەيىپكەرىمىزدىڭ قولونەردەن باسقا ءان­شىلىك، سازگەرلىك، اقىندىق ونەرى بار. ءار تۋىندىسىن ولەڭمەن ورنەكتەپ، «سويتەتىپ» قويادى. استانا قالاسىنىڭ 20 جىلدىعى كەزىندە وتكەن سپورتتىق ءىس-شارادا اۋىر كىر تاسىن كوتەرۋدەن ەكى سالماق (16 جانە 24 كەلى) بويىنشا دا باس جۇلدەنى جەڭىپ العانىن دا ايتا كەتەلىك.
استانا دەمەكشى، گاۋھاربەكتىڭ ءبىز ءسوز قىل­عان تۋىندىسىن بيىكتىگىن ون مەتر ەتىپ كوك تاستان ويىپ، استانانىڭ كورىكتى جەرى­نە قويار ما ەدى، شىركىن!...

تورەعالي تاشەنوۆ

"ايقىن" گازەتى