تاۋەلسiز كوميسسيانىڭ قوعامدىق تىڭداۋى

تاۋەلسiز كوميسسيانىڭ قوعامدىق تىڭداۋى

بIر كIسIنIڭ بۇيرىعى - حالىقتىڭ قاسIرەتI
سەرگەي دۋۆانوۆ، تاۋەلسiز جۋرناليست:
- جاڭاوزەن وقيعاسىنا باعا بەرمەس بۇرىن بiرنەشە ماسەلەنi ساراپتاپ العان دۇرىس دەپ سانايمىن. بiرiنشiدەن، مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋiلi باستاپقىدا تازا ەكونوميكالىق ماسەلەگە قاتىستى، ەشقانداي ساياسي تالاپتارسىز باستالدى. ساياسي ماقساتتاعى نارازىلىق بولماعان سوڭ بيلiك تە مۇنايشىلاردىڭ جارتى جىلدان استام ۋاقىت ەرەۋiلدەۋiنە مۇمكiندiك بەرiپ، ولاردىڭ تالاپتارىن ورىنداۋعا، ماسەلەلەرiن شەشۋگە قۇلشىنىس تانىتپادى. وزدەرiنiڭ تالاپتارى سايا¬سيلانباعان جاعدايدا جوعارى جاقتان ەشقانداي جاۋاپ بولمايتىنىن جۇمىسشىلار دا ءتۇسiندi. مۇنايشىلاردىڭ تالاپتارى ساياسي باعىتقا بۇرىلىپ، ەرەۋiلشiلەر مەن وپپوزيتسيا وكiلدەرiنiڭ اراسىندا بايلانىس ورناي باستاعاندا، بيلiكتەگiلەر بiردەن نارازىلىق شاراسىن توقتاتۋعا كiرiستi. ەرەۋiلدi بولدىرماس ءۇشiن كۇش قولدانۋ تە¬تiكتەرiن بارىنشا قولداندى.
ەكiنشiدەن، وپپوزيتسيا ەرەۋiل باستالعان تۇستا جەرگiلiكتi باسشىلىق پەن جۇمىسشىلار اراسىنداعى تەكەتiرەسكە ىقپالىن تيگiزە المادى. سوندىقتان وپپوزيتسيانى جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى دەپ ايىپتاۋعا ەشقانداي نەگiز جوق. بيلiكپەن ءوزارا بەيبiت كەلiسiمگە كەلiپ، قولداۋ تابامىز دەپ ۇمiتتەنگەن مۇنايشىلار ءاۋ باس¬تا-اق وزدەرiنە قولداۋ بiل¬دiر¬مەك بولعان وپپوزيتسيادان وزدەرiن الىس ۇستادى دا. بيلiكپەن كەلiسiمگە كەلۋدiڭ بارلىق تەتiكتەرiن قوسىپ، ماسەلەنi بەيبiت تۇردە شەشۋگە تىرىسقانىمەن، ەرەۋiلشiلەردiڭ بۇل ارەكەتتەرiنەن تۇك شىقپادى. وسىدان كەيiن جوعارى جاقتىڭ وزدەرiن تىڭدامايتىنىنا، تالاپتارىن ورىن¬دامايتىنىنا جانە جۇمىس بەرۋشiنi عانا جاقتايتىنىنا كوز¬دەرi جەتiپ، ولار وپپوزيتسيا وكiل¬دە¬رiنە حابارلاسىپ، كومەك سۇرادى. وپپوزيتسيا ارقىلى حالىقارالىق ۇيىمدارعا شىعىپ، سول ارقىلى بيلiكتiڭ نازارىن اۋدارۋدى ماقسات ەتتi.
الايدا بۇل كەزدە تىم كەش بولاتىن. سەبەبi ونسىز دا ەرەۋiلدەن ابدەن تيتىقتاپ، قاجىعان مۇنايشىلار جاعدايدى ساياسيلاندىرىپ، ۋشىقتىرىپ جiبەرەدi دەپ قاۋiپ¬تەن¬گەن بيلiكتەگiلەر كۇش قولدانۋعا بiردەن كوشكەن ەدi. ۇشiنشiدەن، جاڭاوزەن قالاسىنا قارۋلانعان اسكەر جاساعىنىڭ 16 جەلتوقسانعا دەيiن-اق كiرگiزiلۋi جانە 16-17 جەلتوقسان كۇندەرiندەگi بيلiكتەگi¬لەردiڭ ارەكەتتەرi ەرەۋiلدi كۇشپەن باسۋ جوسپارىنىڭ الدىن الا اقوردادا جاسالعانىن كورسەتەدi.
16 جەلتوقسان كۇنگi وقيعانىڭ الاڭدا باستالۋى تەگiن ەمەس. وسىلاي ءوربiپ، جاعدايدىڭ سولاي شيەلەنiسۋiن دە بيلiكتiڭ جوسپارلاعانى كورiنiپ وتىر. بيلiكتەگiلەردiڭ سول كۇنi بiر الاڭدا بالاما تۇردە ەكi اكتسيا وتكiزۋi - ولاردىڭ ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرiنiڭ ناقتى دالەلi. بiرiنشiدەن، ەرەۋiلشiلەرگە كەدەرگi كەلتiرiپ، ءدال سولار تۇرعان تۇسقا كيiز ۇيلەر تiگۋ، ءان ايتاتىن ساحنا قۇرۋ، ەكiنشiدەن، الاڭعا وقۋ¬شىلاردى ماجبۇرلەپ اكەلiپ، توپىرلاعان پوليتسەيلەرمەن مەيرام وتەتiن الاڭدى الدىن الا قورشاۋعا الۋى بيلiكتiڭ قارقىندى دايىندىعىن كورسەتەدi. ال بەلگiسiز ارانداتۋشى توپتىڭ مەيرامدى ۇيىمداستىرۋشىلارعا سەبەپسiز كيلiگۋi جانە كەزدەيسوق تاپ بەرiپ، تارپا باس سالۋى بەكەر جاسالعان ارەكەتتەر ەمەس. كەيiنiرەك اكiمدiك عيماراتى مەن قالانى قيراتۋ ارەكەتتەرi جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ نەگiزگi ۇيىمداستىرۋشىسى كiم ەكەنiن انىق دالەلدەپ تۇر ەمەس پە؟ سوت پروتسەسiندە دە مۇنايشىلاردىڭ وقيعا كەزiندە زاڭسىز ارەكەتكە بارعانى، قالانى قيراتىپ، توناۋعا قاتىسقانى جونiندە ەشقانداي دالەلدi دەرەك بولمادى. ەڭ سوراقىسى سول، اقتاۋدا وتكەن سوت وتىرىسىندا اتى-ءجونi انىقتالماعان بەلگiسiز ادامداردىڭ iسi قارالىپ، ال مۇنايشىلار تۇرمەگە قامالدى.
تورتiنشiدەن، جاڭاوزەن وقي¬عاسى كەزiندە حالىققا وق اتۋعا ەش نەگiز جوقتىعىنا قاراماستان، پوليتسەيلەردiڭ وق بوراتۋى زاڭسىزدىق ەدi. قانداي جاعدايدا ازاماتتارعا وق اتىپ، قارۋ قولدانۋعا بولاتىنى زاڭدا انىق جازىلعان. توپ توبىمەن جان-جاققا قاشىپ، وزدەرiنە پوليتسەيدەن تونگەن قاۋiپتەن قورعانباق بولعان تۇرعىنداردى قۋالاپ ءجۇرiپ، قىناداي قىرۋ - ەشبiر زاڭنىڭ اياسىنا سىيمايدى. جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ باستالۋ ساتiنەن باستاپ ساراپتاساڭىز، حالىققا وق اتۋعا ەشقانداي سەبەپ تابا المايسىز. پوليتسەيلەر جاپپاي تارتiپسiزدiكتi بولدىرماۋعا كۇش سالۋعا تيiس ەدi. وكiنiشكە قاراي، پوگوندىلار ارانداتۋشىلاردىڭ ايتاعىنا كوزسiز ەرiپ، باس-كوز دەمەي بەيبiت تۇرعىندارعا وق اتتى. ەشبiر نەگiزسiز قارۋ قولدانۋ زاڭ بويىنشا اۋىر قىلمىس سانالادى. سوندىقتان جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى وسى ماسە¬لەنi تاۋەلسiز كوميسسيا تەكسە¬رiپ، زاڭدى باعاسىن بەرۋi كەرەك.
بەسiنشiدەن، ەرەۋiلشiلەرگە، پوليتسەيلەر مەن وپپوزيتسيا وكiلدەرiنە جانە قوعام قايرات-كەرلەرiنە قاتىستى وتكەن سوت پروتسەسi قازاقستاندا ءادiل سوتتىڭ جوقتىعىن تاعى دالەلدەدi. بۇل ارينە ەشكiمگە دە جاڭالىق ەمەس. سەبەبi, بiزدە بۇرىن دا بيلiككە قاۋiپتi سانالاتىن ادامدار سوتتالعان، قازiر دە سوتتالۋدا جانە وسى بيلiكتiڭ تۇسىندا سوتتالۋ جالعاسا بەرەتiنi انىق. وسىلاردى ەسكەرە وتىرىپ، كiنالارى دالەلدەنبەگەن مۇنايشىلاردىڭ جازىقسىز تۇرمەگە قامالۋ سەبەبiن دە، حالىققا وق اتقان پوليتسەي¬لەردiڭ بوستاندىقتا قالۋىن دا، ۆ.كوزلوۆتىڭ نە سەبەپتi سوتتالعانىن دا ءتۇسiنۋ قيىنعا سوقپايدى. بۇگiنگi سوت تا، تەرگەۋشiلەر دە اقوردانىڭ سوراقى ساياساتىنىڭ سايقىمازاق ورىنداۋشىسىنا اينالدى. ولار تەك قانا بيلiكتiڭ وپپو¬نەنتتەرiنە عانا ۇكiم شىعارىپ، ايىپ تاعۋعا شەبەر. ۆ.كوزلوۆ، ە.جوۆتيس، ە.نارىمباەۆ، ع.جا¬¬قيانوۆ، م.جاكiشەۆ... قا¬زiرگi بيلiكتiڭ قولجاۋلىعىنا اينالعان سوت-پروكۋرورلاردىڭ قۇرباندارى كوبەيمەسە، ازايمادى. تiزiمنiڭ جالعاسۋى - قوعامداعى احۋالدىڭ شيەلە¬نiسiپ، ۋشىعىپ تۇرعانىنىڭ اي¬قىن دالەلi. قازiرگi ساياسي رە-جيمنiڭ تۇتاس قوعامعا قاۋiپتi ەكەنiن كورسەتەدi.  
جاڭاوزەن وقيعاسى - اقوردانىڭ ساياساتىمەن كەلiسپەگەن كەز كەلگەن ساياسي ۇيىمداردىڭ قۋعىنعا ۇشىراپ، تاس-تالقانى شىعاتىنىن دالەلدەدi. ەرەۋiل¬دەگەن مۇنايشىلار مەن تiر-كەلمەگەن "العا" پارتياسىنىڭ ارەكەتi بiرiمەن-بiرi جاناسپايتىن ەكi نارسە دەۋگە بولادى. سەبەبi, مۇنايشىلار ءوز قۇقىق¬تارى بويىنشا جالاقىلارىن كوبەيتۋدi تالاپ ەتتi. ال "العا" پارتياسى ەرەۋiلشiلەر ارقىلى ەلەكتوراتىنان ۇپاي جيناۋدى ماقسات ەتتi. الايدا مۇنداي قورىتىندىنى شىنايى قۇقىق¬تىق مەملەكەتتە بولدى دەسە عانا سەنۋگە بولادى. بiزدiڭ ەلدە بيلiك ءوزiنiڭ تاعىن قورعاۋ ماقساتىندا عانا قىسىم كورسەتۋگە كوشەتiنi امبەگە ايان. سوندىقتان جاڭاوزەن وقيعاسى بيلiكتەگiلەرگە "بiر وقپەن ەكi قويان اتقانداي" تيiمدi بولدى. بiرiنشiدەن، ەرەۋiلدەگەن مۇنايشىلاردان ولاردى ساياسي وپپوزيتسيامەن بiرiگۋگە ماجبۇرلەۋ ارقىلى قۇتىلدى. ال "العا" پارتياسىن قايتiپ قىسىمعا الۋدىڭ جولى وپ-وڭاي تابىلدى. وسىدان كەيiن-اق بيلiكپەن كەلiسپەۋشiلiكتiڭ ارتى قالاي بولارىن اڭعارۋعا بولادى. مەيلi, ول كاسiبي وپپوزيتسيونەر بولسىن، مەيلi, ول قارا¬پاي¬ىم مۇنايشى بولسىن، بي¬لiكتiڭ ساياساتىنا قارسىلىق تانىتسا بiتتi, جازالانادى.
ساياساتقا ارالاسقان ازاماتتاردىڭ جازاسىز قالمايتىنىن، قاجەت بولسا، اقوردالىقتار كەز كەلگەن ايىپتى موينىڭا iلiپ، تەمiر تورعا توعىتا سالاتىنىن ۆ.كوزلوۆقا قاتىستى وتكەن سوت اشكەرەلەپ بەردi. پروكۋروردىڭ تاققان ايىپتارىنان جاڭاوزەندەگi ەرەۋiلدi "ساياسيلاندىرعان" كوزلوۆ دەپ نۇسقايتىنداي تەزيستەردiڭ بولۋى - سوناۋ استاناداعى پرە-زي¬دەنتتiڭ ۇرەيلi ساناسىنان حابار بەرiپ تۇردى. ءاربiر ازامات ساياساتپەن اينالىسۋعا مiندەتتi. ويتكەنi مەملەكەتتەگi ساياسي رەجيمنiڭ اۋىسىپ، ءوز¬گەرۋiنە ىقپال ەتۋگە تيiس. ال مۇنداي قۇبىلىس ساياسي ساۋاتتى قوعامدا عانا بولادى. سونداي-اق، بiزدە جاعدايدى ساياسيلاندىرۋعا تىيىم سالىنباعان. وپپوزيتسيا ءۇشiن ماسەلەنi ساياسيلاندىرۋ - نورما بولىپ سانالادى. دەسەك تە، وسىلاردى جوعارى جاققا ايتىپ، ءوز قۇقىعىمىزدى تالاپ ەتۋگە بۇگiنگi رەجيم "تىيىم سالعان".
جاڭاوزەن وقيعاسىن ساراپتاي وتىرىپ، ەڭ جوعارى بيلiك¬تەن جۇمىسشىلار مەن تۇرعىندارعا وق اتۋعا بۇيرىق بەرiل¬گەنiنە كوز جەتكiزۋگە بولادى. قالاي دەسەك تە، پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ بۇل جاعدايدان حابارسىز بولۋى، قارۋ قولدانۋعا دايىندىق تۋرالى بiلمەۋi مۇمكiن ەمەس. سەبەبi باسشىسىنىڭ رۇقساتىنسىز، بۇيرىعىنسىز ەشبiر قىزمەتكەر ءوز بەتiنشە شەشiم قابىلدامايدى. ولاي بولسا، وق اتۋعا پرەزيدەنتتiڭ ءوزi رۇقسات بەردi دەۋگە تولىق نەگiز بار. بiر عانا جاڭاوزەندە عانا ەمەس، 16 جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيiن شەتپەدە دە بەيبiت ادامدارعا وق اتىلىپ، قان توگiلدi. بۇل ەكi جاعداي جوعارىدان رۇقسات بەرiلگەنiن انىق راستايدى. ويتكەنi پرەزيدەنتتiڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ بiردە-بiرەۋi ونىڭ رۇقساتىنسىز ەشقانداي ارەكەتكە بارمايدى. قارۋسىز ادامدارعا وق اتىپ، مەرت قىلۋعا جانە سول ءۇشiن بار جاۋاپكەرشiلiكتi ءوز موينىنا الۋعا باعىنىشتى شەنەۋنiك¬تەردiڭ باتىلى بارماس ەدi. ال پرەزيدەنت ەشكiمگە باعىنبايدى، ونىڭ باسشىسى جوق. سوندىقتان اينالاسىنداعىلار سوعان ارقا سۇيەپ، بۇيرىعىن ورىندايدى. بۇل - كەز كەلگەن اۆتوريتارلى بيلiكتiڭ قولداناتىن امبەباپ فورمۋلاسى.
ەگەر الدەبiر شەنەۋنiك ءوز بەتiمەن وق اتۋعا بۇيرىق بەرiپ، جاعداي وسىلاي ۋشىققان بولسا، وندا الگi بۇيرىق بەرگiش جازالانىپ، ماسەلەسi ماي شاممەن قارالار ەدi. بiراق ەشكiم جازالانىپ، جاۋاپقا تارتىلمادى.
ال ءوزiن قورعاۋ ماقساتىندا قارۋ قولدانۋعا ءماجبۇر بولدى دەلiنگەن ءۇش پوليتسەيگە قاتىستى سوت پروتسەسiن ماڭىزدى دەپ ساناۋدىڭ قاجەتi جوق. مەن مۇنى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانە بيلiكتiڭ ءوز جاۋاپكەر¬شiلiگiنەن جالتارۋ ءۇشiن جاساعان ارەكەتi دەپ سانايمىن. بەينەجازبالاردا ءۇش پولي¬تسەي¬دiڭ عانا ەمەس، قولىندا قارۋى بار بارلىق پوليتسەي¬لەردiڭ وق اتقانى انىق ءتۇسiرiل¬گەن. سونىمەن قاتار پوليتسەيلەر وزدەرiنە قاۋiپ توندiرگەن ادامعا ەمەس، وزدەرiنەن قاش¬قاندارعا وق اتقان. ەڭ سوراقىسى، وقتى ەمiن-ەركiن جاۋدىرىپ، قىزمەتتiك بورىشىن وتەۋ ماقساتىندا سەنiمدi تۇردە قارۋ قولدانعانى بەينەتاسپالاردا انىق كورiنiپ تۇر.
ارينە، الدەبiر پوليتسەيدi وزiنە تاپ-تاپ باسىپ كەلە جاتقان بۇزاقىلاردان قاۋiپتەنiپ، ءوز ءومiرiن ساقتاۋ ءۇشiن وق اتۋعا ءماجبۇر بولدى دەۋگە بولار ەدi. ينتەرنەت جەلiلەرiندە پايدا بولعان بiر بەينەجازبانى دا ەسەپكە الماي، تەرگەۋدiڭ قورىتىندىسىمەن كەلiسە سالۋعا دا بولار ەدi. الايدا موبيل¬دi تەلەفونعا كەزدەيسوق تۇسiرiلگەن سۇمدىق كورiنiستەن كەيiن ميلليونداعان ادام مورالدىق قۇقىعىن تالاپ ەتۋiنە نەگiز بار. وسى بەينەجازبادا پوگوندىلاردىڭ بەيبiت تۇر¬عىن¬داردى قالاي قىرعانى، ولاردىڭ قالايشا حالىقتىڭ iزiنە ءتۇسiپ قۋىپ ءجۇرiپ ءولتiر¬گەنi, قۇلاعان ادامداردى ءولiم¬شi ەتiپ سوققىعا جىعىپ، اياۋسىز اتىپ سالعاندارى انىق ءتۇسiرiل¬گەن. وسىدان كەيiن قانداي قاۋiپ تۋرالى ايتۋعا بولادى؟ كiم كiمنiڭ ومiرiنە قاۋiپ توندiرگەنi وسى بەينەتاسپادا انىق كورi¬نiپ تۇر ەمەس پە؟! پوليتسەيلەر ءوز حالقىن ەشبiر بۇيرىقسىز قىرىپ سالادى دەگەنگە سەنەسiز بە؟ پوليتسەيلەر نە ماقساتپەن ءوز قانداسىن، وتانداسىن ءولتiر¬دi? بۇل سۇمدىق سۇراقتىڭ جاۋابىن كiم بەرەدi? مەنiڭشە، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى - جوعارىدان بەرiلگەن بۇيرىقتا جاتىر. ءوزiنiڭ مورالدىق جانە زاڭدىق جاۋاپ¬كەرشiلiگiنiڭ جوقتىعىن پايدالانعان ادام حالىققا وق اتۋعا بۇيرىقتى دا، رۇقساتتى دا بەردi. وسى بۇيرىقتان كەيiن قانشاما جازىقسىز جاندار مەرت بولىپ، تالاي ادام جارالانىپ، دەنساۋلىعىنان ايىرىلدى. وسى بۇيرىقتىڭ كە¬سiرiنەن قانشاما ازامات جازىقسىز تۇرمەگە قامالىپ، قانشاما وتباسى قارا جامىلدى. بiر عانا بۇيرىقتىڭ كەسiرiنەن قانشاما بالا جەتiم قالىپ، قانشاما شاڭىراقتىڭ شىراعى ءسوندi.   
بولاشاقتىڭ ەڭ باستى جانە ماڭىزدى ساياسي سۇراقتارىنىڭ بiرi وسى -جاڭاوزەن وقيعاسىندا اتىلعان وققا بايلانىستى بولادى. بۇل سۇراقتىڭ جاۋابى مiندەتتi تۇردە الىنادى. رۇق¬سات بەرۋشiنiڭ دە، بۇيرىق بە¬رۋشiنiڭ دە كiم ەكەنi انىقتالمايىنشا، قازiرگi بيلiكتiڭ ەر¬تەڭi بولمايدى.

ەكIجىل تىڭدادى، ۇستايتىن ەشتەڭە تاپپادى...
ەۆگەني جوۆتيس:
- بارiڭiزگە دە بەلگiلi, جاڭاوزەن قالاسىنداعى مۇنايشىلاردىڭ سەگiز ايعا سوزىلعان ەرەۋiلدەرi, اشتىق جاريالاۋلارى، قارسىلىق اكتسياسى ەشقانداي ەلەنiپ-ەسكەرiلگەن جوق. جەرگiلiكتi بيلiكتiڭ، كومپانيا باسشىلىعىنىڭ، ەڭبەك جانە الەۋمەتتiك قورعاۋ مينيستر-لiگiنiڭ كەيبiر ۇمتىلىستارىن ايت¬پاعاندا، ولار جۇمىسشىلارمەن بiرiگە وتىرىپ مامiلەلەسۋ كوميسسياسىن قۇرعان جوق، مۇنايشىلارمەن ەشقانداي دەنi دۇرىس اڭگiمە جۇرگiزiلگەن جوق، ونىڭ ەسەسiنە 1000-نان اسا ەرەۋiلگە شىققان جۇمىسشىلار جۇمىسىنان قۋىلدى. الايدا وسى ۋاقىت iشiندە مۇنايشىلاردىڭ اۋزىنان كۇش قولدانۋ، نە بولماسا كۇش قولدانۋعا شاقىرۋ سەكiلدi سوزدەر شىققان ەمەس.
2011 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىندا، ياكي قازاقستاننىڭ تاۋەل¬سiزدiك كۇنi بيلiكتiڭ جاعدايعا جەتە ءمان بەرمەۋi سالدارىنان الاڭدا مەرەكە وتكiزiپ، ازاماتتاردىڭ سالتاناتتى شەرۋiن ۇيىمداستىرماق بولدى، ال الاڭدا ەرەۋiلگە شىققان مۇنايشىلار تۇرعان بولاتىن، ءالi كۇنگە دەيiن انىقتالماعان، بەلگiسiز جاس جiگiتتەردiڭ ارانداتۋىمەن بەي¬بiت ەرەۋiل جاپپاي ءتارتiپسiز¬دiككە، اكiمشiلiك ءۇيiن، اۆتو¬كولiكتەردi ورتەۋگە، دۇكەندەردi توناۋعا ۇلاستى. وسىلاي بولا تۇرا ەرەۋiلشiلەر مەن پوليتسيانىڭ اراسىندا بiردە-بiر رەت قاقتىعىس بولماعان. قۇقىق قور¬عاۋ ورگاندارى قىزمەتكەر¬لەرiنiڭ باقىلاۋسىز، جۇگەنسiز ارەكەتi مەن ولاردىڭ ءوز كاسiبiنە جاۋاپسىز قاراۋىنىڭ سالدارىنان ەرەۋiلشiلەرگە سۋ شاشۋدىڭ، رەزەڭكە وق اتۋدىڭ، كوزدەن جاس شىعاراتىن گازدى پايدالانۋدىڭ ورنىنا اۆتوماتتى قارۋدان وق جاۋدىردى، بۇل جەردە مىنانى ەسكە ۇستاعان ءجون، ولار قارۋدى قاشىپ بارا جاتقان ادام¬دار¬عا قولداندى، وسىنىڭ ءناتي¬جە¬سiندە 15 ادام كوز جۇمدى. تاعى بiر ادام شەتپەدە پوليتسيانىڭ قولىنان قازا تاپتى.
بيلiك جاڭاوزەندە اشىق، قوعامدىق ۇيىمداردى قاتىستىرا وتىرىپ تەكسەرۋ جۇرگiزگەن جوق. حالىقارالىق ۇيىمدار قانشاما ءوتiنiش-تiلەك ايتسا دا. 2012 جىلدىڭ بiرiنشi جارتىسىندا بiرنەشە قىلمىستىق پروتسەسس قارالدى، مۇنىڭ ناتيجەسiندە بiرسىپىرا بەلسەندi جۇمىسشىلار مەن مۇنايشىلار جاپپاي ءتار¬تiپسiزدiككە قاتىسقانى ءۇشiن ۇزاق مەرزiمگە سوتتالدى. بۇلاردىڭ قىلمىستارى دالەلدەنبەسە دە. بەس پوليتسەي (ونىڭ iشiندە قارۋ قولدانعان ۇشەۋi) قىزمەتتiك قۇقىن اسىرا پايدالانعانى ءۇشiن سوتتالدى، بiراق بۇلارعا وق اتۋعا كiم بۇيرىق بەردi جانە جاپپاي تارتiپسiزدiكتi وق شىعارماي توقتاتۋعا پوليتسەيلەر نەگە كاسiبي تۇرعىدان دايىن بولمادى دەگەن ساۋالدار جاۋاپسىز كۇيiندە قالدى.
مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋiلدەرi كەزiندە ولارعا ساياسي وپپوزيتسيا¬لىق پارتيالاردىڭ وكiلدەرi مەن قوعام قايراتكەرلەرi كەلiپ، وزدەرiنiڭ قولداۋىن بiلدiردi, كومەك بەردi. وسىلاردىڭ iشiندە "العا" وپپوزيتسيالىق ساياسي پارتياسىنىڭ وكiلدەرi دە، پارتيا¬نىڭ جەتەكشiسi ۆلاديمير كوزلوۆ تا بولدى. "العا" پارتياسى - "قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى" پارتياسىنىڭ مۇرا¬گەرi, iزباسارى.
2001 جىلدىڭ اياعىندا بiر توپ جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەر مەن بيزنەسمەندەر ساياسي دەموكراتيالىق رەفورما جۇرگiزۋ قاجەت دەپ شەشiپ، "قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى" قوزعالىسىن قۇرعان ەدi. از ۋاقىتتىڭ iشiندە وسى قوزعالىستى قۇرعاندار مەملەكەتتiك قىزمەتتەن قۋىلدى، ال 2001 جىلى قوزعالىستىڭ جەتەكشiلەرi, پاۆلودار وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكiمi عالىمجان جاقيانوۆ پەن بەلگiلi بيزنەسمەن مۇحتار ءابليازوۆ تۇتقىندالىپ، ۇزاق مەرزiمگە سوتتالدى. وزدە¬رiنiڭ قىزمەتتiك قۇقىعىن اسىرا پايدالانىپ، ۇرلىق-قارلىققا باردى دەگەن ايىپپەن. ارتىنان بۇل قوزعالىس پارتياعا اينالدى، وسى اتپەن قازاقستاننىڭ ادiلەت مينيسترلiگiنەن تiركەۋدەن دە ءوتتi.
2005 جىلدىڭ باسىندا "قا¬زاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى" سوتتىڭ شەشiمiمەن تاراتىلدى. پارلامەنت سايلاۋىنان كەيiن قدت مالiمدەمە جاساعان بولاتىن، بۇل مالiمدەمەدە ولار سايلاۋدىڭ قورىتىندىسىن مويىن¬دامايتىنىن، ويتكەنi سايلاۋ ادiلەتسiز ءارi لاس تۇردە وتكەنiن، سوندىقتان دا بارلىق ازاماتتاردى پارلامەنتتi زاڭسىز دەپ تانىپ، "ازاماتتىق باعىنباۋ اكتسياسىنا" شاقىرعان-دى. پار¬تيا¬نىڭ بار ايتقانى - وسى. الايدا بيلiكتiڭ ىقپالىمەن وتكiزiل¬گەن سوتتىق-فيلولوگيالىق ەكسپەرتيزا مۇنى، ياكي ازاماتتىق باعىنباۋ اكتسياسىن كونستيتۋتسيا¬لىق قۇرىلىمدى كۇشتەپ قۇلاتۋعا شاقىرعان ەكسترەميستiك ۇندەۋ دەپ تاۋىپ، پارتيانى جاۋىپ تىندى. ەندi قدت-نىڭ iسiن جالعاستىرۋشىلار "العا - قدت" اتتى جاڭا پارتيا قۇرۋعا كiرiستi, بiراق ونى تiركەۋدەن وتكiزبەدi. ودان كەيiن "العا" پارتياسى قۇرىلىپ، 50 000 ادام قول جيناپ، 2006 جىلى بۇكiل تيiستi قۇجاتتارىن تiركەۋ ءۇشiن ارنايى ورىنعا وتكiزدi. ادiلەت مينيس¬ترلiگi تiركەۋدi توقتاتىپ تاستادى. پارتيا مۇشەلەرiنiڭ ارىزى مەن قولدارىن تەكسەرەمiز دەگەن جەلەۋمەن. 2009 جىلى، ادiلەت مينيسترلiگiنiڭ جاۋابىن كۇتپەستەن، پارتيا مۇشەلەرi تاعى دا قۇرىلتاي وتكiزiپ، تاعى دا "العا" پارتياسىن قۇرىپ، قاجەتتi قۇجاتتاردى ادiلەت مينيستر-لiگiنە وتكiزدi. 2010 جىلى قازاقستاننىڭ ادiلەت مينيسترلiگi بۇل پارتيانىڭ 2006 جىلى جiبەرگەن قۇجاتتارىنان كەمشiلiك تاۋىپ، تiركەۋدەن باس تارتتى. ال "العانىڭ" وسى مينيسترلiككە 2009 جىلى قايتارا جiبەرگەن قۇجاتتارىنا بۇل مينيسترلiك وسى كۇنگە دەيiن جاۋاپ قايتارعان جوق.
وسىلايشا، قۇرامىندا ونداعان مىڭ مۇشەسi بار بۇل وپپوزيتسيالىق ساياسي پارتيا التى جىل بويى "تiركەۋدەن ءوتۋ ساتىسىندا" ءجۇردi, وسىنىڭ كەسiرiنەن ساياسي ارەكەتتەرگە بارا المادى، سايلاۋعا قاتىسا المادى، قازاقستان پارلامەنتiندە وكiلi دە جوق جانە ت.ت. وسىنداي سەبەپ-سالدارلارعا بايلانىستى وسى ۋاقىت iشiندە بۇل پارتيا تەك جۇرتشىلىقپەن جۇمىس iستەدi جانە الەۋمەتتiك جوبالارمەن عانا اينالىستى. ەشكiمدi كۇش قولدانۋعا شاقىرعان ەمەس. جاڭاوزەندە بۇل پارتيانىڭ وكiل¬دەرi ەرەۋiلشiلەرگە تەك اقىل-كەڭەس قانا بەردi, ەرەۋiلشiلەردiڭ وكiلدەرiنiڭ ەىقۇ-دا، ەۋروپارلامەنتتە سويلەۋگە مۇمكiندiگi بار ما، جۇمىستان بوساپ قالعان مۇنايشىلاردىڭ وتباسىنا قا¬لاي كومەكتەسۋگە بولادى، سوعان اقىل قوستى. ەرەۋiل تۋرالى حالىق نەعۇرلىم كوبiرەك حاباردار بولسا دەپ تىرىستى.
وسى جەردە مىنانى ايتا كەتكەن ءجون، مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋiلi مەن باس كوتەرۋلەرi جونiندە تەك وپپوزيتسيالىق بiردi-ەكiلi باق قانا جازدى.
2010 جىلدىڭ باسىندا قازاقستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بiرسىپىرا كاسiپ¬وداق جەتەكشiلەرiن، ازاماتتىق بەلسەندiلەردi, "العا" پارتياسىنىڭ بiراز مۇشە¬لەرiن، جەتەكشiلەرi ۆ.كوزلوۆتى تۇتقىنعا الدى. 2012 جىلدىڭ 16 تامىزىندا باستالىپ 8 قازاندا بiتكەن سوت بارىسىندا (اقتاۋ قالاسىندا وتكەن) ءۇش سوتتالۋشى، ناقتىلاي ايتساق، قوعام قايراتكەرi سەرiك ساپارعالي، كاسiپوداق بەلسەندiسi اقجانات ءامينوۆ، "العا" پارتياسىنىڭ باسشىسى ۆلاديمير كوزلوۆ الەۋمەتتiك الاۋىزدىقتى ءورشiتتi, كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى قۇلاتۋعا شاقىردى دەپ ايىپتالسا، سوڭعى ەكەۋiنە بۇعان قوسا "ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ قۇردى" دەگەن ايىپ تاعىلدى...
مەن ءوز باياندامامدا ءتو¬مەن¬دەگiدەي ەكi ماسەلەگە ادەيi نازار اۋداردىم:
-   اياعى جاپپاي ءتارتiپسiز¬دiككە ۇلاسىپ كەتكەن جاڭا¬وزەن¬دەگi ەڭبەك جانجالى;
- قدت پارتياسىنىڭ ساياسي ارەكەتi, وسى پارتيانىڭ iزبا¬سارى "العا" وپپوزيتسيالىق پارتياسىنىڭ تiركەلمەۋi.
مiنە، بيلiك وسى ەكi ماسە¬لەنiڭ باسىن بiرiكتiرiپ، ونى 16 جەلتوقسان وقيعاسىنا اكەپ ارالاستىرىپ جiبەردi. بۇل، اسiرەسە، كوزلوۆتى، ءامينوۆتi, ساپارعاليدى سوتتاعان سوڭعى پروتسەستە ايقىن كو¬رiندi.
شەتپەدە بولعان ءتارتiپ¬سiز¬دiكتەر جونiندەگi قىلمىستىق پروتسەستە دە، جاڭاوزەندە بولعان جاپپاي ءتارتiپسiز¬دiك جونiندەگi قىلمىستىق پروتسەستە دە، پوليتسەيلەر مەن جەرگiلiكتi اكiمشiلiكتiڭ، مۇناي كومپانياسىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرiن ايىپتاعان قىلمىستىق پروتسەستە دە بiردە-بiر ساياسي قايراتكەر، نەمەسە قوعامدىق قايراتكەر وسى وقيعانى ۇيىمداستىرۋعا كiنالi دەپ ايتىلعان دا ەمەس، ايىپتالعان دا ەمەس. بۇل تەك 2012 جىلى 8 قازاندا اياقتالعان اقتاۋ قالاسىنداعى سوتتا عانا اتاپ ءوتiلدi. بۇدان، مەنiڭ ويىمشا، مىنانداي قورىتىندى شىعارۋعا بولادى.
1. سەگiز ايعا سوزىلعان ەڭبەك جانجالىن شەشە الماعانى جانە ارتى ادام ولiمiنە ۇلاسقان 16 جەلتوقسان وقيعا¬سىنا قاتىستى جاۋاپكەر¬شiلiكتi بيلiك وسىلايشا وزدەرiنەن سىپىرىپ الىپ تاستاۋعا تىرىسىپ باعۋدا. كوزلوۆقا، امينوۆقا جانە ساپارعاليعا دەيiنگi سوت پروتسەسiنiڭ ماقساتى دا وسى بولدى. سوندىقتان دا جوعارىداعى سوت پروتسەس¬تەرiندە شىندىق اشىلعان جوق. جاپپاي تارتiپسiزدiككە كiم كiنالi? تارتiپسiزدiك قالاي ءوربiدi? بiر توپ ارانداتۋشى كiم جانە ولار قايدان كەلگەن، قارۋسىز ادامدارعا وق اتۋعا كiم بۇيرىق بەردi? وسىنىڭ ءبارi اشىلعان جوق. قارۋ قولدانعان پوليتسەيلەردiڭ كوپ¬شiلiگi قىلمىستىق جاۋاپكەر¬شiلiككە تارتىلعان جوق. ولاردى باستاپ، سول جەردە بۇيرىق بەرiپ، ءارi-بەرi شاپقىلاتىپ جۇرگەندەر دە انىقتالمادى. ءوز كەزەگiندە جەرگiلiكتi اكiم¬دەر مەن مۇناي كومپانيالارىنىڭ بiرسىپىرا قىزمەتكەرلەرi عانا ءوز قىزمەتتەرiن اسىرا پايدالانعانى جانە ۇرلىققا جول بەرگەنi ءۇشiن سوتتالدى.
بۇلار مۇنايشىلاردىڭ وزدەرiن جاپپاي ءتارتiپسiز¬دiككە كiنالiلەر ەتiپ شىعارعىسى كەلدi. سوندىقتان دا تەرگەۋ-تەكسەرۋلەر تەرەڭدەپ جۇرگiزiلمەدi.
2. كوزلوۆقا قاتىستى جۇرگiزiلگەن سوت پروتسەسi شىن ءما¬نiندە ساياسي ماقساتتى كوز¬دەدi. "العا" پارتياسىن قوعا¬معا ەكسترەميستiك ۇيىم رەتiن¬دە كورسەتۋگە تىرىسىپ باقتى. سوندىقتان دا ونى 2012 جىل¬عى 16 جەلتوقسانداعى وقيعا¬عا زورلاپ اكەپ تاڭدى. ياعني بيلiك "العا" وپپوزيتسيالىق ساياسي پارتياسىن زاڭدى كونس¬تيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى قۇلاتۋعا كۇش سالعان ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپ رەتiندە كور¬سە¬تۋگە بارىن سالدى. سوتتىڭ ايىپتاۋ ماتiنiنە كوز سالساق، ەلiمiزدەگi كەز كەلگەن ساياسي وپپوزيتسيالىق پارتيانى ءدال وسىلاي قارالاپ شىعا كەلۋگە ابدەن بولادى. سوت بارىسىنداعى ايىپتاۋلارعا، ياكي فيلولوگ، لينگۆيست، ساياساتتانۋشى، پسيحولوگ ەكس¬پەرتتەردiڭ ايىپتاۋلارىنا سەنسەك، الەۋ¬مەت¬تiك الاۋىزدىق قوزدىرۋ تەك بيلiككە، بيلiك وكiلدەرiنە قاتىستى عانا قولدانىلادى ەكەن. سوندا قالاي، الەمدiك الەۋمەتتiك، ساياسي تەوريا بويىنشا، بي¬لiكتiڭ جانە ونىڭ وكiلiنiڭ الەۋمەتتiك توپقا جاتپايتىنى قايدا قالماق؟! سونىمەن بiرگە ايىپتاۋلاردا كەشەگi كەڭەستiك توتاليتارلىق كەزەڭ¬دi ەسكە تۇسiرەتiن "بي¬لiك¬تiڭ بەينەسiن جاعىمسىز ەتiپ كور¬سەتۋگە تىرىستى", "كونس¬تي¬-تۋتسيالىق قۇرىلىمنىڭ نە¬گi¬زiنە الەۋمەتتiك-ساياسي تۇرعىدان جiك سالدى", "شىندىقتى بۇر-ما¬لادى", "بيلiكتiڭ iس-ارە¬كەتiنە تەرiس باعا بەردi" جانە ت.ت.س. تiركەستەر ءورiپ ءجۇر.
تاعى بiر "قىزىق" جاي بار. تەلەفونداعى سوزدەر جانە سكايپ-كونفەرەنتسياداعى سوزدەر دە كۋالiككە الىندى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ەكi جىلدان استام ۋاقىت بويى وپپوزيتسيالىق ساياسي پارتيا جەتەكشiلەرiنiڭ تەلەفوندارىن تىڭداپ كەلگەن. ولاردى ۇيدە دە، تۇزدە دە، كەڭسەدە دە تىڭداعان. مۇنى بيلiكتiڭ وپپوزيتسيالىق ساياسي پارتيا باسشىلارىنىڭ قۇقىعىنا قول سۇقتى دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. قر قىلمىستىق پروتسەسسۋالدى كودەكسiنiڭ 5-بابى بويىنشا تەلەفوندى تىڭداۋ ءارi كەتسە التى ايدان اسپاۋى كەرەك. ال بiزدiڭ قۇقىق ورگاندارى، سوتتاعى ايتىلعاندارعا سەنسەك، ەكi جىل بويى تەلەفوندى ۇزدiكسiز تىڭداعان.
سونىمەن، بيلiك "ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتى" ەكi جىل ۇزدiكسiز باقىلايدى دا، ولاردى تەك 2012 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىنان كەيiن عانا "قارۋسىزداندىرۋعا كiرiسەدi". ال ەندi بۇلاردى ەكi جىل بويى تىڭداعان، بiراق ولاردى دەر كەزiندە ۇستاۋعا تىرىسپاعان ارنايى قىزمەت ورىندارىنىڭ باسشىلارىنىڭ بiردە-بiرi جاۋاپقا تارتىلعان جوق. بۇ قالاي؟
شىندىعى بىلاي عوي: ەكi جىل تىڭدادى، ۇستايتىن ەشتەڭە تاپپادى، ال قايعىلى وقيعا بولعان كەزدە ولاردى وسى جاعدايعا ورايلاستىرىپ پايدالانا قويدى.
سوت پروتسەسiن جiتi باقىلاپ وتىرعان ادام رەتiندە مىنا ماسەلەنi باسا ايتقىم كەلەدi, كوزلوۆ پەن ساپارعاليعا جاڭاوزەندەگi 16 جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىستى ەشقانداي ايىپتاۋ تاعا المادى. جاپپاي تارتiپسiزدiككە قاتىستى تىڭدالعان كۋاگەرلەردiڭ بiر¬دە-بiرەۋi كوزلوۆ پەن ساپارعاليدى اتاپ كورسەتكەن جوق. سونىمەن بiرگە كوزلوۆتىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىستى قۇلاتۋعا، الەۋمەتتiك الاۋىزدىقتى ورشiتۋگە شاقىرعانىن ەشكiم دە دالەلدەپ بەرە ال¬عان جوق. سوتتىڭ تالقىلاۋى بارىسىندا كوزلوۆ پەن سا¬پار¬عاليدىڭ ەرەۋiلگە شىققان مۇنايشىلاردىڭ مۇددەسiن كوزدەگەنi, ولارعا زاڭدىق، اقپاراتتىق جانە ماتەريالدىق كومەك كورسەتكەنi, جۇ¬مىس¬سىز قالعان مۇنايشىلارعا جۇمىس تاۋىپ بەرۋگە تىرىس¬قانى، ەرەۋiلگە شىققان مۇنايشىلاردىڭ ماسەلەسiن شەشۋ ءۇشiن ولاردىڭ رەسپۋبليكالىق بيلiككە، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتارعا، ەۋروپارلامەنت پەن ەقىۇ-ىنا شىعۋعا ءماج¬بۇر بولعانى ايتىلدى. وسىنىڭ ءوزi-اق ولاردىڭ الەۋمەت¬تiك الاۋىزدىقتى قوزدىرىپ، كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى كۇشتەپ قۇلاتۋعا شاقىرعانىن جوققا شىعارىپ وتىر ەمەس پە؟!
جوعارىدا ايتىپ وتكە¬نiمدەي، جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى سوت پروتسەسiندە شىندىق اشىلعان جوق. بيلiك ءوز جاۋاپكەرشiلiگiن وزگەگە اۋدارىپ تاستادى دا، جاڭاوزەن وقيعاسىن وپپوزيتسياعا قارسى كۇرەسكە پايدالانا قويدى. زاڭ اياققا باسىلدى. قورعاۋ¬عا، قورعانۋعا ەرiك بەرۋ، ەكi تاراپتىڭ تەڭدiگi, جان-جاقتى ءارi تەرەڭ تەكسەرۋ، كiناسiزدiڭ كiناسiز ەكەندiگiن ايقىنداۋ جانە ت.ت. تۇگەل اياقاستى بولدى. وسىنىڭ ءبارiن ەسەپكە الا وتىرىپ، بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىعى جونiندەگi جوعارعى كوميسسارىنىڭ نۇسقاۋىنا سايكەس، 2011 جىلعى جاڭاوزەندەگi جەلتوقسان وقيعاسىن حالىقارالىق باقىلاۋشىلار مەن جەرگiلiكتi تاۋەلسiز باقىلاۋشىلاردى قاتىستىرا وتىرىپ، بۇل iستi قايتادان تولىق قاراۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمiن. مۇ¬ناي¬شى-جۇمىسشىلارعا جانە جاڭاوزەن مەن شەتپەدەگi قار¬سىلىق اكتسياسىنا قاتىس-قاندارعا قاتىستى سوت ۇكiمiن، ا.امينوۆكە، س.ساپارعاليعا جانە ۆ.كوزلوۆقا قاتىستى ۇكiمدi دە قايتا قاراۋ كەرەك.

"ازاپتاۋ فاكتIلەرI ەلەۋسIز قالدى"
ەرلان قاليەۆ، "جاڭاوزەن - 2011" كوميتەتiنiڭ مۇشەسi:
- حالىق اراسىندا "37-نiڭ سوتى" دەپ اتالىپ كەتكەن جاڭا¬¬¬وزەندەگi جاپپاي ءتارتiپ¬سiزدiككە قاتىسۋشىلاردىڭ پرو¬تسەسiندە بارلىعى 93 قىلمىستىق توم قارالدى. بiراق ارتىنشا 37 ايىپتالۋشىعا قاتىستى تەرگەۋ ماتەريالدارى نەبارi 30 توم ەكەنi, قالعان تومداردا ايىپتالۋشىلارعا تۇك قاتىسى جوق ادامداردىڭ جۇمىسقا قابىلدانعانى جانە شىعارىلعانى جونiندەگi بۇيرىقتارىنىڭ كوشiرمەلەرi جازىلعانى انىقتالدى. بۇدان بولەك بۇل قىلمىس¬تىق تومدارعا iسكە قاتىسى جوق تەلەفون اڭگiمەلەرiنiڭ جازباشا نۇسقاسى تiگiلiپتi. ءسويتiپ، قىلمىستىق iس ماتەريالدارى كوزبوياۋ ءۇشiن بە، الدە iستiڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتۋ ءۇشiن بە، ايتەۋiر 93 تومعا دەيiن جەتتi.
ەندi پروتسەسسۋالدى زاڭبۇزۋشىلىقتارعا توقتالساق. كۋاگەرلەر كۇدiكتiلەردi فوتوسۋرەتتەر ارقىلى تانىدى. بۇلاردا كۇدiكتiنi بەتتەستiرۋ ارقىلى تانۋ مۇمكiندiگi بار بولاتىن. سەبەبi ايىپتالۋشىلاردىڭ بارلىعى تەرگەۋ كەزiندە قاماۋدا وتىردى.
ايىپتاۋ بiر ۇلگiدەن كوشi¬رiلiپ جازىلعانداي، بiر-بiرiنە ەگiزدەي ۇقساس. وندا تەگi عانا وزگەرتiلدi, بiراق ايىپتالۋشىنىڭ ناقتى قىلمىستىق iس-ارەكەتi كورسەتiلمەگەن.
ماسەلەن، جابiرلەنۋشi رە¬تiن¬دە جاۋاپ بەرگەن ءنۇرالi بارجيكوۆ (جاڭاوزەن iشكi iستەر باسقارماسى تەرگەۋ ءبولiمi باستىعىنىڭ ورىنباسارى) پوليتسيا iشكi جاساعىنىڭ اراسىندا جاراقات العاندار بار بولعانىن راستاي المادى. بiراق الاڭداعى ەرەۋiلشiلەر پوليتسەيلەرگە قارسى وق اتتى دەيدi. ءسوي¬تەدi دە، ەرعازەۆ، دۇيسەمباەۆ، بەسبارماقوۆقا سiلتەيدi. ادۆوكاتتاردىڭ "سiزدiڭشە، بۇلار مۇنايشىلار ما، جوق باسبۇزارلار ما؟" دەگەن سۇراعىنا "مۇ¬ناي¬شىلار" دەپ جاۋاپ بەرەدi. ولاردى تەرگەۋ ۇسىنعان فوتوسۋرەتتەر ارقىلى تانىعانىن ايتادى. ولاردى الاڭدا بولىپ، نارازىلىق بiلدiرگەنiنەن تانىعان. ال ايىپتالۋشىلاردىڭ توناپ، ءورت سالعانىن كورمەگەن.
سول ءتارiزدi جاڭاوزەن قالالىق iشكi iستەر باسقارماسى قوعامدىق قاۋiپسiزدiك ءبولiمiنiڭ باستىعى م.قىزىلۇلى ايىپتالۋشى جۇماعاليەۆتiڭ جاڭاوزەن قالالىق IIب باستىعىنىڭ ورىنباسارى وتەشەۆپەن سوزگە كەلiپ قالىپ، "ادiلەتتiلiك قايدا؟ زاڭ قايدا؟" دەپ ايقايلاعانىن بايقاعان. بiراق جۇماعاليەۆتiڭ پوليتسەيلەردiڭ بiرiنە قوقان لوققى جاساپ، جۇدىرىق جۇمساعانىن كورمەگەن.
ال ەندi "37 ايىپتالۋشىنىڭ اراسىنان بۇزاقىلىق جاساعان بiرەۋدi تانىپ تۇرسىز با؟" دەگەن سۇراققا جابiرلەنۋشi "جوق" دەپ جاۋاپ بەردi.
ادۆوكات ۆەنەرا سارسەمبينانىڭ ايىپتالۋشىلاردىڭ كەي¬بiرiن تانىعان فوتوسۋرەت¬تەردi كورسەتiڭiزشi دەگەن تالابىنا جابiرلەنۋشi مىلتىقوۆ "تەر¬گەۋشiلەر ماعان فوتو¬سۋرەت¬تەردi كورسەتكەندە، بۇلاردىڭ الاڭدا بولعانىن عانا راستادىم، جاپپاي تارتiپسiزدiككە قاتىستى دەپ ايىپتاعانىم جوق" دەپ مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى.
سول ءتارiزدi جاڭاوزەن قالالىق iشكi iستەر باسقارماسى كريميناليستيكا ءبولiمiنiڭ باستىعى اتاباەۆ جارىلقاسىموۆتى فوتوسۋرەت ارقىلى تانىعان، الايدا كۋاگەرلەردiڭ كوزiنشە حاتتاما تولتىرىلدى ما، بۇل جاعىن ۇمىتىپ قالىپتى.
جاڭاوزەن قالالىق iشكi iستەر باسقارماسىنىڭ جەدەل ۋاكiلi, جابiرلەنۋشi رەتiندە جاۋاپ بەرگەن تولەگەن شەگەر¬باەۆ 16 جەلتوقساندا پسيحولوگيالىق سوققى العانىن ءمالiم¬دەدi. ارتىنشا ونىڭ ازاماتتىق كيiم كيiپ الىپ، الاڭدا تاپانشاسىن ارى بەرi سiلتەگەنi انىقتالدى. ءوز سوزiنشە، اسپانعا ءتورت رەت اتقان.
Iزدەستiرۋ ءبولiمiنiڭ باستىعى مەدەۋ قويلانوۆ ايىپتالۋشىلار لەپەسوۆ، مۇرىنباەۆ پەن بەسبارماقوۆتى تانىعان. الايدا الدىن الا تەرگەۋدە ءوزiنiڭ جاۋاپ بەرگەن-بەرمەگەنiن ەستەن شىعارىپ الىپتى. تەرگەۋ¬شiلەر شەشiمiمەن (؟) ءجابiر¬لەنۋشi مارتەبەسiن الىپتى. ايىپ-تالۋشىلاردى فوتوسۋرەت ارقىلى تانىعان. بiراق تانۋ حاتتاماسى iس ماتەريالدارىندا جوق بولىپ شىقتى.
ول ول ما، سوتتا بۇدان دا اسىپ تۇسەتiن سوراقىلىقتار انىقتالدى. قىلمىستىق iستiڭ تەرگەۋiنە قاتىسقان قۇقىق قورعاۋشى ءارi تەرگەۋشi, ءارi ءجابiر¬لەنۋشi بولىپ شىقتى. جاڭاوزەن قالالىق iشكi iستەر باسقارماسىنىڭ تەرگەۋشiسi نۇرجان جانداربەكوۆ 16-24 جەلتوقسان ارالىعىندا تەرگەۋ توبىنا قاتىسقان. 16 جەلتوقساننان باس¬تاپ جابiرلەنۋشi بولىپ تانىلسا دا، تەرگەۋدi جالعاستىرا بەرگەن. ەڭ قىزىعى، ءجابiر¬لەنۋشi بولا تۇرا ساقتاعانوۆ پەن دوسماعامبەتوۆتi قاماۋعا الۋعا رۇقسات بەرۋگە ءوتiنiش تۇسiرگەن.
ۋچاسكەلiك ينسپەكتوردىڭ كومەكشiسi مۇرات سوعديەۆ روزا تولەتاەۆانى فوتوسۋرەت ارقىلى تانىدى. سەبەبi "ول سول كۇنi الاڭدا بالالاردىڭ اراسىندا جۇرگەن".
جەدەل ۋاكiل توقسانوۆ ايىپ¬تالۋشى باۋىرجان نە¬پەستi تەرگەۋ ۇسىنعان فوتوسۋرەت ارقىلى تانىدى. بەتتەس¬تiرۋ جۇرگiزiلمەگەن. توقسانوۆ سوتتا نەپەستi كiنالi دەپ ايتا المايتىنىن، سەبەبi ونىڭ تارتiپسiزدiك جاساعانىن ءوز كوزiمەن كورمەگەنiن ايتتى.
11 ءساۋiر كۇنi بارلىق ءجا¬بiرلەنۋشi مەن ايىپتاۋ جاعىنىڭ كۋاگەرلەرi سۇرالىپ بiتپەگەنiنە قاراماستان، سۋديا بiردەن ايىپتالۋشىلاردان جاۋاپ الۋدى باستاپ كەتتi.
قىلمىستىق iس ماتەريالدارىن قاراۋ كەزiندە سۋديا پروتسەسكە قاتىسۋشى تاراپتاردىڭ پiكiرiن سۇراپ بiلiپ وتىردى. ادۆوكاتتاردىڭ ءار سۇراعى مەن ەسكەرتۋi تەرگەۋ¬دiڭ سالعىرتتىعى مەن سالاقتىعىنىڭ، قاتەلiكتەرiنiڭ بەتiن اشىپ، ايمانداي ەتتi. ماسەلەن، ادۆوكات سارسەمبينا بiرiنشi تومنىڭ بiرiنشi بە¬تiندە قالامساپپەن تۇزەتۋ ەنگiزiلگەنiن بايقاپ قالدى. سۋديا دا بۇل تۇزەتۋدەن "تۇزەتiلگەنگە سەنۋ كەرەك" دەگەندەي جازۋدىڭ جوقتىعى مەن ءمور باسىلماعانىن ءوز كوزiمەن كوردi.
سونداي اق، تەرگەۋ كەزiندە قىلمىستىق كودەكستiڭ تالاپتارى ورەسكەل تۇردە بۇزىلدى. ايىپتالۋشىلار ازاپتالىپ، سوققىعا جىعىلدى، تۇنگi ۋا¬قىتتا سۇراققا الىندى. تەرگەۋ توبىنىڭ باسشىسى قولاستىنداعى قىزمەتكەر¬لەردiڭ نەمەن اينالىسىپ جات¬قانىن تەكسەرمەگەن، پروكۋرورلار ۋاقىتشا قاماۋ اباقتىسىنا باس سۇقپاعان. قىلمىستىڭ iس ماتەريالىندا كۋاگەر جايلىحانوۆتان جاۋاپ الۋ 22 جەلتوقسان كۇنi 22.35 تە باستالىپ، 1.35 تە اياقتالدى دە¬لiن¬گەن. كۋاگەردi ءتۇننiڭ ورتاسىندا جاۋاپتاۋدىڭ قانداي قاجەتتiلiگi تۋدى؟ كۋاگەردiڭ ايتۋىنشا، تۇندە ونى ۇيiنە جەتكiزiپ سالماعان. ال جاڭا-وزەندە بۇل ۋاقىتتا كومەنداتتىق ۋاقىت ەنگiزiلگەن. ومون داردىڭ قولىنا ءتۇسiپ قالعان ول سوققىعا جىعىلىپتى.
قورعاۋشى جۋاسباەۆا بiردە قورعاۋىنداعى دوسماعامبەتوۆ پەن تولەتاەۆا IIم مەن ۇقك قىزمەتكەرلەرi قى¬سىم كورسەتكەنiن ايتىپ شاعىمداندى. پروتسەسس ءوتiپ جات¬قاندىقتان، ايىپتالۋشىلار سوتتىڭ قاراماعىندا. ال تولەتاەۆا مەن دوسماعامبەتوۆ سوت زالىنان شىعىپ كامەراعا بارعان سوڭ، الگi قىزمەتكەرلەر ولاردى شاقىرىپ الىپ، نەمەسە وزدەرi باسا¬كوكتەپ كiرiپ 164 باپ بويىنشا (الەۋمەتتiك ارازدىقتى قوزدىرۋ) قوزعالعان قىلمىستىق iسكە كۋاگەر بولۋعا ءماج¬بۇر¬لەيتiنiن ايتىپ، سۋدياعا شاعىمدانعان.
زاتتاي ايعاقتاردى قاراۋ كەزiندە باس اياعى ەلۋ شاقتى بەينەجازبا كورسەتiلدi. بۇ¬لاردى قاراپ شىققان سوڭ ەرەۋiلشiلەر ەشقانداي جاپپاي تارتiپسiزدiكتi ۇيىمداستىرماعانى، ءبارi جۇيەسiز تۇردە وتكەنi كوزگە كورiنiپ تۇر. پوليتسەيلەردiڭ ساحنا الدىنا وتكەن ادامدار كولوناسى مەن ەرەۋiلشiلەردiڭ اراسىندا تۇرعانى، ەرەۋiلشiلەردi ساحناعا جiبەرمەگەنi انىق بەينەلەنگەن. سونداي اق، پولي¬تسەيلەردiڭ جەدەل ءتۇسi¬رiلiمi مەن اكiمشiلiك، "وزەن¬مۇنايگاز" جانە تاعى دا بiر¬نەشە عيماراتتا ورناتىلعان بەينەكامەراعا ءتۇسiپ قالعان كورiنiستەر كورسەتiلدi. بۇلاردان پوليتسەيلەردiڭ ەرەۋiل¬شiلەردi يتەرiپ، كيiم¬دەرiنەن ۇستاعانىن بايقادىق. مۇنايشىلاردىڭ اراسىنان "ادiلەت¬تiلiك قايدا؟ زاڭ قايدا؟" دەپ ايقالاعان م.جۇ¬ما¬عاليەۆ پەن پوليتسەيلەرگە ساۋساعىن شوشايتقان قوسبارماقوۆ، سونداي اق، پو¬ليتسەي-دiڭ ارقاسىنا جارماسقان ازاماتتىق كيiم¬دەگi بiر ادام عانا كوزگە تۇسەدi.
سوسىن العاشقى رەت ارنايى كولiكتiڭ بورتىنان تۇسiرiلگەن بەينەجازبا كور¬سەتiلدi. بۇل ادەتتە جۇك ءما¬شينەسiنiڭ ۇستiندەگi كونتەي¬نەردiڭ توبەسiنە ورناتىلعان ءوز بەلدەۋiنەن اينالا الاتىن، جوعارى ساپالى بەيناكامەرا. بۇل - تاۋلiك بويى جانە اۆتوماتتى تۇردە جۇمىس iستەيتiن كامەرا ءتارiزدi. وسى جازبالاردى تاعى بiر مۇقيات زەرتتەۋگە بولار ەدi, سەبەبi سوتتا كورiنiستەر ءۇزiلiپ جۇلىنىپ قانا كورسەتiلدi. ال الاڭ سىرتىندا بولعان وقيعا بۇدان تىس قالدى.
سۋديا بەينەجازبالار كورسەتiلگەن كەزدە ەشقانداي تۇسiندiرمە بەرگەن جوق. بۇل بەينەنi كiم جانە قاشان ءتۇسiردi, وسى ساۋال جاۋاپسىز كۇيدە قالدى.
100-باپ بويىنشا قورعاۋ¬عا الىنعان، بۇركەنشiك اتپەن جاۋاپ بەرگەن قۇپيا كۋاگەر¬لەردiڭ جاۋاپتارىنان دا شي شىقتى. كوپ رەتتە ولار ءوز جاۋاپتارىنان شاتاستى، ايىپتالۋشىلارعا قاتىستى جاۋابى قابىسپادى، عيماراتتاردىڭ ورنالاسۋىن، وقيعانىڭ قالاي وربiگەنiن ايتۋعا كەلگەندە، قاراما قايشى جاۋاپ بەردi.
ماسەلەن، ءوزiن پوليتسەي دەپ تانىستىرعان "ارمان" اتتى كۋاگەر وزگەرتiلگەن دا¬ۋىسپەن 16 جەلتوقسان كۇنگi وقيعانى جiپكە تiزگەندەي بايان¬داپ بەردi. سوتتا ايتقانى الدىن الا تەرگەۋدە بەرگەن جاۋابىنان اينىمايدى. "ەرەۋiل¬شiلەر الاڭداعى ادامدارعا قوقان لوققى كورسەتتi, تiل تيگiزدi, سوسىن iس ارەكەتكە كوشتi. پوليتسەيلەردi ۇرىپ سوقتى، تاس، جانعىش قوسپاسى بار بوتەلكە لاقتىردى، ءورت قويدى". جابiرلەنۋشi اعايىندى دوسماعامبەتوۆتەردi, پ.دۇيسەمباەۆ، ا.دۇيسەنباەۆا، ج.ەرعازەۆ، ب.اسپەنتاەۆ، ر.تولەتاەۆا، ج.قاراجانوۆ، تاجەنوۆ، م.ءامينوۆ، ب.نە¬پەس¬تi تانىعانىن ايتىپ، ولاردىڭ سول كۇنگi iس ارەكەتiن ەگجەي تەگجەيلi باياندادى. سۇراق قويۋ كەزەگi ايىپتالۋشىلارعا كەلگەندە الگi ءجا¬بiرلەنۋشi ابدەن شاتاستى. ايىپتالۋشى اسپەنتاەۆ: "كي¬iز ۇيدە قالىپ قويعان پوليتسيا قىزمەتكەرi ءمادينا اديەۆانى بiرەۋلەر تiرiدەي ورتەپ جiبەرمەك بولدى دەدiڭiز. مۇنداي اقپارات قاشان كەلiپ ءتۇسiپ ەدi?". كۋاگەر "ارمان": "راتسيا ارقىلى 12.30 بەن 15.00 اراسىندا كەلiپ ءتۇستi, ناقتىسى ەسiمدە جوق". اسپەنتاەۆ: "بۇل - جالعان. ءمادينا بولعان كيiز ءۇيدiڭ يەسi ونىڭ اسىقپاي كيiز ۇيدەگi زاتتاردى جيىستىرۋعا كومەكتەسiپ امان ەسەن كەتكەنiن سوتتا ايت¬تى". سۋديا: ء"يا، ءدال سولاي".
سول ءتارiزدi ا.دۇيسەنباەۆانىڭ: "مەنi الاڭدا قاي ۋاقىتتا كوردiڭiز؟ قانداي كيiم كيiپ ەدiم؟" دەگەن سۇراقتارىنا: "كيiم ەسiمدە جوق. شامامەن 12.30 دا كوردiم", - دەپ جاۋاپ بەردi. ا.دۇيسەنباەۆا بۇل ۋاقىتتا اياعىنا وق تيiپ، اۋرۋحانادا جاتقانىن ايتتى.
الدىن الا تەرگەۋدە ءدۇي¬سەن¬باەۆانىڭ مەكەنجايىنا دەيiن كورسەتكەن كۋاگەر سوتقا كەلگەندە ونى ۇمىتىپ قالىپتى. ەڭ قىزىعى، كۋاگەر وقيعا بولعان كۇنi الاڭدا كiمنiڭ نە iستەگەنiن عانا ەمەس، ءوزارا اڭگiمەلەرiن دە ەستiگەن بولىپ شىقتى. بiراق ايىپتالۋشى م.دوسماعامبەتوۆ الاڭداعى دىبىس كۇشەيتكiشتەن مۋزىكا داۋسى قاتتى شىققاندىقتان، الدەنە ەستۋ مۇمكiن بولماعانىن ەسكەرتتi. بۇدان كەيiن كۋاگەر "ارمان" دوسما¬عامبەتوۆتiڭ ويىن سوزدەرi ارقىلى ەمەس، iس قيمىلىنا قا¬راپ بولجاعانىن مويىندادى.
"ارمانعا" ادۆوكاتتار سۇ¬راق قويعاندا ول الدىن الا تەرگەۋدە بەرگەن جاۋاپتارىن شاتاستىردى نەمەسە مۇلدە ۇمىتىپ قالعان بولىپ شىقتى.
سول ءتارiزدi "ورازباەۆ الماز" دەگەن بۇركەنشiك كۋاگەر بiرنەشە وقيعانى ءوز كوزiمەن كورگەن: ەشمانوۆتىڭ ۇيiنە ءورت سالىنعانىن، "ارۋانا" قوناقۇيiندەگi بانكومات تونالعانىن جانە اۆتوكو¬لiكتەردiڭ قالايشا ورتەنگەنiن ايتىپ بەردi. "وا" سوتتاعى جاۋابىندا "بانكوماتتى قولمەن الىپ شىقتى" دەسە، الدىن الا تەرگەۋدە "ۋاز اۆتو¬كولiگi ارقىلى الىپ شىقتى" دەپ جاۋاپ بەرگەن. الدىن الا تەرگەۋدە ايىپتالۋشى سارىباەۆ "وزەنمۇنايگاز" جانىنداعى بانكوماتتى تونادى دەسە، سوتتا "ارۋانا" قوناقۇيiندەگi بانكوماتتى تونادى دەپ كورسەتتi.
كەلەسi كۇنi سوتقا كەلگەن "ورازباەۆ الماز" شىن اتى ءجونiن ايتىپ، قوسىمشا كۋاگەر رەتiندە جاۋاپ بەردi. ءوزiن ەرلان جايلىحانوۆ دەپ تانىستىرعان ول كەشەگi سوتتا جالعان جالا جابۋعا ءماجبۇر¬لەنگەنiن، الدىن الا تەرگەۋ كەزiندە وزiنە قىسىم كورسە¬تiلiپ، ازاپتالعانىن جايىپ سالدى.
سوتتا ءدال وسىلايشا جانات مۇرىنباەۆقا قارسى جا¬ۋاپ بەرگەن "قايرات الپىسباەۆ" دەگەن بۇركەنشiك ات جامىلعان كۋاگەر دە ارتىنشا سوققىعا جىعىلىپ، قولى سىنىپ، قاتتى قىسىم كورگەن¬دiكتەن جالا جابۋعا ءماجبۇر بولعانىن مويىندادى. بۇل كۋاگەر قازان ايىندا كiسi قولىنان قازا تاپقان الەكساندر بوجەنكو ەدi.
سوتتا ايىپتالۋشىلار دا ادام توزگiسiز ازاپتاۋدى باس¬تان وتكەرگەنi اشكەرە بولدى. بۇل تۋرالى باق-تا كوپ جازىلدى. جاڭاوزەننiڭ ۋا¬قىت¬شا قاماۋ اباقتىسىندا اياۋسىز سوققىعا جىعىلىپ، قازا تاپ¬قان بازارباي كەنجەباەۆتىڭ ءولiمi ەلدi ءدۇر سiل¬كiندiردi. قۇقىق قورعاۋشىلاردى ايىپتالۋشىلارعا مورالدىق قى¬سىم كورسەتiپ، ازاپتاعانى ءوز الدىنا. ماسەلەن، روزا تولەتاەۆا ۇقك-گە جەتكiزiلگەندە ونداعى ەرجان ەسiمدi قىزمەتكەر: «سەندەر بiتتiڭدەر» دەپ قوقان-لوققى كورسەتكەن. تولەتاەۆانىڭ 14 جاسار قىزى بار ەكەنiن بiلەتiنiن ەسكەرتكەن. جاۋاپ الۋ كەزiندە ايىپتالۋشىنىڭ جونارقاسىنا الدە¬بiرەۋ تاپانشا تiرەگەن. رۋسلان ەسiمدi قىزمەتكەر ونىڭ باسىنا پوليەتيلەن پاكەتiن كيگiزiپ ەسiنەن تاندىرعان. شاشىنان سۇيرەپ، بiر ۋىس شاشىن جۇلىپ العان. جاۋاپ الۋ كەزiندە قايسىبiرەۋلەر "قا-زاقستان ۇناماسا، تۇرiكمەن¬ستانعا قايت (ر.تولەتاەۆا تۇرiكمەنستاندا تۋىلدى)" دەپ ايقالاعان.
ايىپتالۋشى تاڭاتار قا¬ليەۆ تە ۇقك-دە وسىنداي وقي¬عانى باستان وتكەرگەن. "ۇلىڭدى دا جاۋاپقا تارتامىز" دەگەن قىسىمعا شىداماعاندىقتان، جالعان جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدى. ادۆوكات تەك 2-3 اپتادان سوڭ بە¬رiل¬گەن. سوتتا شىندىقتى جايىپ سالعان ايىپتالۋشى تەرگەۋ كەزiندە بەرگەن جاۋابىنان باس تارتتى. ايتۋىنشا، ۇقك پولكوۆنيگi ا.قىدىراليەۆ كامەراسىنا كەلiپ، "باس تارتاتىن بولساڭ، بايقا، تاعى بiر باپپەن قىلمىستىق iس قوزعايمىز" دەپ قورقىتقان.
ايىپتالۋشىلاردىڭ اراسىندا كوشەدە جاتقان قوراپتى العانى ءۇشiن سوتقا تارتىل¬عاندارى دا بار بولدى. شاموۆ پەن ابدراحمانوۆ 16 جەلتوقسان كۇنi كەشكiلiك 8-9-دا جول-جونەكەي كەتiپ بارا جاتىپ ىدىس-اياق سالىنعان بiرنەشە قوراپتى كورگەن. كوتەرiپ العانى سول ەدi, جوق جەردەن تاپانشا ۇستاعان بiرەۋلەر جەتiپ كەلiپ، كولiكتەن شىعارىپ الىپ، قولدارىنا كiسەن كيگiزiپ، بولiمشەگە الىپ كەتكەن. ابدراحمانوۆتىڭ تۇسپالداۋىنشا، بۇل قوراپتار جولعا ادەيi تاستالعان. ارتىنشا شاموۆ پەن ابدراحمانوۆ پوليتسيا بولiمشەسiندە اياۋسىز سوققىعا جىعىلدى. ابدراحمانوۆتى تەمiر ەدەنگە جاتقىزىپ، ۇستiنەن سۋ قۇيىپ، ارقاسىنا سەكiرگەن. ەكi تاۋلiك بويى سۋىق گاراجدا ۇستاپ، تاعى سۋ قۇيعان. ءسويتiپ، ايىپتالۋشى تۋبەركۋلەزدiڭ اشىق فورماسىنا شالدىقتى.
ايىپتالۋشى ماقسات دوسماعامبەتوۆ پوليتسەيلەر قا¬بىرعاسىن سىندىرعانىن ايتىپ بەردi. ول سوتتا ءوزiن ۇرعان پوليتسەيلەردiڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەدi.
ايىپتالۋشىلار مەن ولاردىڭ ادۆوكاتتارى ۇرىپ-سوعۋ مەن ازاپتاۋ فاكتiلەرiن جiپكە تiزiپ، ءوتiنiش تۇسiرگەنiنە قاراماستان، مۇنى ارنايى ورگاندار تەكسەرمەدi.

بIزدI تۇسIنەتIن ۇكIمەت جوق!
شولپان وتەكەەۆا، جاڭاوزەن قاسiرەتiنiڭ كۋاگەرi ءارi جابiرلەنۋشi:
- مەن وسى جيىنعا جاڭاوزەننەن كەلiپ وتىرمىن. مۇنايشىنىڭ زايىبىمىن. زايىبىم - دۇيسەن ءرۇس¬تەمبەكوۆ. 2011 جىلى 15-16-17 جەل¬توقسان كۇندەرi ءوز كوزiممەن كورگەن وقيعالاردى ايتۋدىڭ ءساتi كەلiپ وتىر.
15 جەلتوقسان كۇنi جاڭاوزەندەگi الاڭدا كيiز ۇيلەر تiگiلدi. كيiز ۇيلەر جاقىن جەردەگi ەلدiمەكەندەردەن اكەلiندi. قالانىڭ وزiندە كيiز ۇيلەر جوق. الاڭعا كيiز ۇيلەر تiگiلiپ جات-قاندا، مەن اپالاردىڭ جانىنا بارىپ: "سiزدەر بۇل جەرگە قالاي كيiز ءۇي تiگەسiزدەر؟ الاڭدا جەتi ايدان بەرi مۇنايشىلار تۇر ەمەس پە؟ قالاي داتتەرiڭiز بارادى؟" - دەدiم. ولارمەن سويلەسكەندە، مەنiڭ بiل¬گەنiم - ول ۇلكەن كiسiلەر مۇنايشىلاردىڭ ءالi دە الاڭدا تۇرعانىن بiلمەگەن. ولار ماشينامەن جەتكi¬زiلگەن كيiز ۇيلەرiن تۇسiرگiلەرi كەلمەي: "مىناۋىمىز وبال بولار" دەپ، كيiز ۇيلەرiن تiگۋدi قالامادى. ءسويتiپ، ولار كەرi قايتاتىن بولدى. سول كەزدە ءار كيiز ءۇيدiڭ اينالاسىنا جيىرما شاقتى پوليتسيا قويىلدى. ولار كيiز ۇيلەردi تۇسiرتكiزدi. الاڭنان كەتكiسi كەلگەندەر كەتە المادى. تەك بiر ماشينا عانا الاڭنان سىتىلىپ شىقتى. جيىرما شاقتى كيiز ءۇي الاڭنىڭ ورتاسىنا ورنالاستىرىلدى. الاڭدا بiر نارسە بولاتىنى تۋرالى كۇبiر-كۇبiر اڭگiمەلەر ەستiلدi. كيiز ۇيلەردiڭ يەلەرiن سول ساتiندە قالا اكiمi ساربوپەەۆ شاقىرىپ الىپ: "ەرتەڭ، 16 جەلتوقسان كۇنi سەندەردiڭ كيiز ۇيلەرiڭە بiر نارسە بولسا، ءار كيiز ۇيگە ەكi ميلليوننان اقى تولەي¬مiن", - دەپتi. تiپتi ونىسىنا سەندiرۋ ءۇشiن قولحات تا جازىپ بەرگەن.
ءسويتiپ، ۇلكەن ايعاي-شۋمەن كيiز ۇيلەر تiگiلدi. مەن قاتتى اشۋلانىپ، رەنجiپ، الاڭنان كەتiپ قالدىم. مۇنايشىلار دا تارادى. ولار: "ەگەر الاڭدا ەرتەڭ، 16 جەلتوقسان كۇنi قانداي دا بiر جاعداي بولا قالسا، بiز وعان جاۋاپتى ەمەسپiز" دەگەن قولحاتتارىن دا تاپسىرىپ تاستادى.
15 جەلتوقسان كۇنi جەرگiلiكتi باسشى اتاۋلى كيiز ۇيلەرگە جينالىپ، قوناقاسىن اسقىزىپ، بiلگەن¬دەرiن جاسادى. 16 جەلتوقسان كۇنi مۇنايشىلار الاڭعا قايتادان كەلدi. مەنiڭ جوعارى سىنىپتا وقي¬تىن قىزىما مەكتەپ مۇعالiم¬دەرi: "ەرتەڭ جىلى كيiنiپ، الاڭعا كەلiڭ¬دەر" دەپ تاپسىرما بەرەدi. ستۋدەنتتەرگە دە سونداي مiندەت جۇكتەلگەن. ستۋدەنتتەردiڭ، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ قولدارىنا جالاۋشالار دا تاراتادى. تاۋەلسiزدiك مەرەكەسi دەپ بۇكiل قالا حالقىن الاڭعا جينايدى. ءسويتiپ، ەر-ازامات، بالا-شاعا، ايەلدەر ءبارiمiز الاڭدا بولدىق.
ءبارi اياق استىنان باستالدى. كيiز ۇيدە ەت جەپ وتىرعان بiر باسشى بiر سۇيەكتi الىپ، تسەللوفان قالتاعا سالىپ جاتىپ: "جەتi ايدان بەرi اش تۇرعان مۇنايشىلارعا اپارىپ بەرiڭدەر!" دەگەن. مۇنى ءوز كوزiمەن كورگەن بiر اعامىز ايتتى. باسقا كيiز ۇيدەگiلەر دە سولاي جاساعان. 20-30 جاسوسپiرiمگە قالىڭ كۇپايكە كيگiزiپ، ارانداتۋشى توپتى دايىنداعان "وزەنمۇنايگازدىڭ" ديرەكتورى كيiكباي ەشمانوۆ دەيدi بiلەتiندەر. ولار ساحناعا شىعىپ، قۇرال-جابدىقتاردى، الاڭداعى شىرشانى قۇلاتادى. اۆتوبۋسقا شابۋىلدايدى. مۇنىڭ ءبارi جەتi ايدان بەرi نەشە ءتۇرلi ادiلەتسiزدiك پەن مورالدىق قىسىم كورiپ تۇرعان مۇنايشىلاردىڭ قارسى ارەكەتiن تۋعىزادى. ءبارi وسى جەردەن باستالدى.
شىرشا قۇلاپ، بiر جەڭiل اۆتو¬كولiك توڭكەرiلiپ، اۆتوبۋس ورتەنiپ جاتىر. الاڭداعى ادامدار قايشىلاسىپ، ءارلi-بەرلi جۇگiرiپ كەتتi. بiرەۋلەر كيiز ۇيلەرiن جيناۋعا كiرiستi, بiرەۋلەر بالاسىن، بiرەۋلەر مەن سياقتى كۇيەۋiن iزدەپ، حالىق ساپىرىلىستى دا كەتتi. وسى كەزدە ەشبiر ەسكەرتۋسiز الاڭعا قاراي پوليتسيا ساپ تۇزەپ كەلە جاتىپ وق اتتى! كادiمگiدەي ادامداردى الاڭنىڭ ورتاسىنا ءۇيiرiپ قويىپ، ايەل، بالا-شاعا دەمەستەن اشىقتان-اشىق وق جاۋدىردى! مەن الاڭنىڭ شەت جاعىندا ەسiمدi جيا الماي تۇرىپ قالدىم: پوليتسيا ساپ تۇزەپ، ادامدارعا قاراتا ءدال بiر فاشيستەر سياقتى وق جاۋدىرىپ كەلە جاتتى! وسى كەزدە ولاردان كەرi قاراي جۇگiرگەن ازاماتتار بiر-بiرiن قۇ¬شاق¬تاپ، جەتەكتەپ جۇگiرەدi! ويتكەنi وق اركiمنiڭ ءار جەرiنە تيiپ جاتقان! ءبارi وسىلاي بولدى.
پوليتسيا كەيiن شەگiنگەن بولادى دا، قايتا العا ءجۇرiپ، قايتادان وق جاۋدىرادى! ولار بۇل ارەكەتتi ەكi-ءۇش رەت قايتالادى. بiز ورنىمىزدان قوزعالا الماي قاراپ قالىپپىز... بiر كەزدە ماعان جاقىنداۋ جەردە بiر جiگiت شالقاسىنان قۇلادى. جۇگiرiپ الگi جiگiتكە كەلiپ، ونى دەمەپ جiبەرگiم كەلدi. ول شالقاسىنان جاتىر ەكەن، جانارلارى جارتىلاي اشىق قالىپتى. "تiرiسiڭ بە؟" دەپ بەتiنەن ۇرىپ، موينىنداعى كۇرە تامىرىن ۇستادىم. ول بiر جۇتىندى دا، ءوڭi قاشىپ كەتتi. قاراسام، وق قاق ماڭدايىنان تيگەن ەكەن! مەن قولىمداعى ورامالمەن جiگiتتiڭ ماڭدايىن تاڭىپ، جاقىن ماڭداعى ادامدارعا: "كومەكتەسiڭدەر!" دەپ ايعايلادىم. بiراق مەن ول جiگiتكە شىن وق تيدi دەپ ويلاعان جوقپىن، انشەيiن جاراقاتتايتىن رەزەڭكە وق دەپ ويلاپ ءجۇرمiن! ادامدار كومەككە كەلگەنشە، بiزگە قاراي وق جاۋدىرىپ كەلە جاتقاندارعا ارقامدى بەرiپ، جiگiتتiڭ جانىندا وتىردىم. "رەزەڭكە وق تيسە، ارقاما تيسiن" دەپ ويلادىم. وسى كەزدە مەنiڭ داۋسىما جەتi-سەگiز جiگiت جۇگiرiپ كەلiپ، جiگiتتi كوتەرiپ الا جونەلدi. مەن ولارعا: "وق باسىنان تيگەن، باسىن ۇستاڭدار!" دەپ جاتىرمىن. جiگiتتەر الگi بالانى جاقىن تۇرعان ءۇيدiڭ ار جاعىنا جەتكiزiپ، جەرگە جاتقىزدى دا، ءبارi ورىندارىندا تۇرىپ قالدى: بالا جان تاپسىرعان ەكەن. بالانىڭ باس كيiمi مەنiڭ قولىمدا قالىپ قويدى. باس كيiمنiڭ جەلكە جاعى كادiمگi ادامنىڭ قانىنا بىلعان¬عان! باس كيiمدi قىسىپ ۇستاپ، شىرشا تۇرعان ورتاعا قاراي جۇگiردiم. كۇيەۋiمدi, قىزىمدى iزدەپ ءجۇرمiن. بiراق ادامداردىڭ بiرiن-بiرi تابۋى، تانۋى مۇمكiن ەمەس!
بiر قاراسام، كيiز ۇيلەردiڭ iشiندەگi تاماق جاسالعان الاسا ۇستەلدەردi قالقالاپ، جiگiتتەردiڭ تۇرعانىن كوردiم. پوليتسيا ءالi دە بولسا وق اتىپ، اكiمدiكتiڭ ۇيiنە قاراي جاقىنداپ كەلەدi. ەكiنشi جاققا قاراسام، جاراقات العانداردى كيiز ءۇيدiڭ iشiنەن الىنعان الاشالارعا سالىپ، اكەتiپ جاتىر ەكەن! ولاردى ساحنانىڭ ارتىنا قاراي تاسىپ اكەتiپ جاتتى. وسى كەزدە ماعان بiر اپاي ۇيالى تەلەفونعا قوڭىراۋ شالىپ: "شولپان، قايداسىڭ؟" دەدi. بايلانىس سول كەزدiڭ وزiندە بiردە ەستiلiپ، بiردە ەستiلمەي تۇردى. الگi اپايدىڭ ماعان: "ساحناعا قاراي... دۇيسەن.. اياعى..." - دەگەن سوزدەرi ءۇزiلiپ-ءۇزiلiپ ەستiلدi. مەن سولاي قاراي جۇگiردiم. ساحنانىڭ سىرتىندا تۇرعان اپاي اناداي جەردە تۇرعان ۋازيكتi كورسەتتi: "كۇ¬يەۋiڭ¬نiڭ اياعىنا وق تيدi" دەدi. جۇگiرiپ ماشيناعا كەلدiم. كەلسەم، ماشينانىڭ iشiنە ادامداردى بiرiنiڭ ۇستiنە بiرiن سالىپ، تيەپ تاس¬تاعان. ارتقى جاعىندا مەنiڭ كۇيەۋiم جاتىر: وڭ اياعىنان وق تيiپ، سۇيەگiن شاشىپ جiبەرگەنi سونشا، اياعى تەرiس قاراپ قالعان! كادiمگi اسكەري اۆتوماتتان اتىلعان وق! 1-8 سانتيمەتردەي سۇيەگi ورنىندا جوق! جارالى ادامداردى ءالi تيەپ جاتىر. ەندi ماشينا جۇرەر كەزدە: "بiر ايەل ادام مiنسiن!" - دەدi بiرەۋ. "مەنiڭ كۇيەۋiم وسىندا، مەن بارا¬يىن", - دەپ كولiككە ازەر قىستىرىلىپ مiندiم. اياق باساتىن جەر جوق. ايتا كەتەيiن، الاڭدا جەدەل جاردەم دەگەن بولعان جوق. الدىڭعى جاقتا مۇنايشىلاردان نۇرلىبەك دەگەن جiگiتتi كوردiم. وق كەڭiردەگiنەن تيiپ، يىعى ارقىلى جاۋىرىنىنان شىققان! تاعى بiر جiگiت: "قارىنداس، مەن مۇنايشى ەمەسپiن، بiراق ماعان ەكi جەردەن وق تيدi", - دەپ سويلەپ جاتتى، وزگەلەرiندە ءۇن جوق، ءبارi سۇلق تۇسكەن، قان كەتiپ جاتىر.
وق اتىلىپ جاتقان جەردەن اينالىپ ءوتiپ، تاسا-تاسامەن ەمحاناعا جەتتiك. ماشينادان سەكiرiپ ءتۇسiپ: "كومەكتەسiڭدەر! مۇندا ادام كوپ. نوسيلكا كەرەك!" - دەسەم، ەمحانانىڭ الدى قاراقۇرىم ادام ەكەن. بiزگە دەيiن دە جارالانعاندار اكەلiنiپتi. نوسيلكا جەتiسپەيدi. ءسويتiپ، ادامداردى الاشامەن ءتۇ¬سiرiپ، تاسي باستادى. بiز كەلگەن كولiككە كەلگەن فەلدشەر مە، بiرەۋ ەكi ادامنىڭ تامىرىن ۇستاپ كورiپ: "مىنا ەكەۋiن مورگقا!" - دەدi. سون¬¬دا بiزبەن بiرگە ەكi ولiك بارعان. ءسويتiپ، مەنiڭ كوز الدىمدا ءۇش ادام ءولدi!
ءۇش قاباتتى ەمحانانىڭ بارلىق قاباتىنداعى دالiزدەردiڭ بارiندە جاراقات العان ادامدار جاتى.
پالاتالارداعى جۇرە الاتىن ناۋ¬قاستاردى تەز ۇيلەرiنە قايتارىپ، جارالىلاردى ورنالاستىرىپ جاتىر. بiز ورنالاسقان پالاتاعا قوسىمشا توسەكتەر قويىلدى، كەيبiر پالاتادا ادامدار ەدەندە دە جاتتى. ءدارi¬گەرلەردiڭ وزدەرi كiمگە نە iستەرلەرiن بiلمەي، ەستەرi شىعىپ كەتتi. وزدەرi جەتiسپەي دە جاتىر. جاراقاتتارى جانىنا باتىپ ايعايلاعان ادامدار... بۇل - 16 جەلتوقسان كۇنi ەمحانادا بولعان جاعداي. كەشكە قاراي اقتاۋدان جەتi-سەگiز جەدەل جاردەم جەتتi. جولعا جارامايتىندار قالىپ، جول جۇرۋگە جارايتىنداردىڭ تiزiمiنە iلiگiپ، اقتاۋعا كەتتiك. كۇيەۋiمنەن قان كوپ كەتiپ، ءتۇرi كوگەرiپ كەتتi.
ءوزiم بiلەتiن مۇنايشىلارعا تيگەن وقتىڭ ءبارi كiلەڭ اۆتوماتتىڭ وعى بولىپ شىقتى. تاپانشادان اتىلعان وق تۇرىپ قالادى ەكەن. وقتى الۋعا بولمايدى. وق جۇلىنىنا تۇرىپ قالعان سانسىزباي دەگەن جiگiت قازiر مۇگەدەك. تاعى بiر جiگiتتiڭ سان ەتiنە كiرگەن وق كۇرە تامىرعا تۇرىپ قالعان، ءالi كۇنگە دەيiن الدىرا الماي ءجۇر، الماتىعا قانشا رەت بارىپ كەلدi. قايرات، امانقوس دەگەن جiگiتتەردiڭ ومiرiنە بالتا شابىلدى. ەكەۋi دە جاس جiگiتتەر!
17 جەلتوقسان كۇنi دە جامان بولدى. 17-سi كۇنi ۇكiمەتتiڭ ادامدارى بانكوماتتى تونادى، ماگازيندi تونادى. ۇكiمەتتiڭ ادامدارى دەگەنiمiز - پوليتسيالار عوي جۇرگەن! قالا تاس قاراڭعى، جارىق جوق، تەلەفون جوق، ۇيالى تەلەفوندار ءوشiرiلiپ تاستالعان! وسى كەزدە توناۋ ءجۇرiپ جاتتى. ال كوشەدە بەيساۋات كەتiپ بارا جاتقان ادام بولسا، ول ايەل مە، بالا ما، قىز با قاراماستان، قولىن قايىرىپ ماشيناعا سالىپ، پودۆالعا قاماي بەرگەن.
پودۆالعا قاتىستى ءسوز ءوز الدىنا: ونداعى ايەل بولسىن، قىز بولسىن شەشiندiرiپ، بiلگەندەرiن جاساعان! ءجاسوسپiرiم بالالاردى گاراجعا قاماپ، ايازدى كۇنi شەشiندiرiپ، سۋىق سۋ شاشىپ، ولارعا دا دۋبينكامەن بiلگەندەرiن iستەگەن! ءسويتiپ، ابدەن قورلاپ، ۇيلەرiنە جiبەرگەن. سولاردىڭ اراسىندا بولعان بازارباي دەگەن جiگiت بار.
مiنە، بار قورلىقتى كورiپ جاتقان تەك قاراپايىم حالىق، بiز¬دەرمiز. بۇگiن جاڭاوزەندە ەشنارسە وزگەرگەن جوق. ءالi كۇنگە قىسىم كورiپ وتىرمىز، ءالi دە قۋدالاپ جاتىر. كەشە كۋاگەر بولعان جاس بالانى ءولتiرiپ تاستادى. ونىڭ نە جازىعى بار؟ ارانداتۋشى توپ ءالi جۇمىس جاساپ جاتىر. ارانداتۋدى ۇيىمداستىرعان جەرگiلiكتi قالالىق، وبلىستىق باسشىلار جانە قۇزىرلى ورگاندار! الاڭدا تۇرعان مۇنايشىلار ولاردىڭ كوزiنە شىققان سۇيەلدەي بولدى. ولاردى الاڭنان قالاي كەتiرۋدiڭ جولىن iزدەدi! وسىنىڭ ءبارiن ۇيىمداستىرعان - كومپانيا باسشىلارى: جوعارىدان تومەن قاراي تەگiس كەلدi دە، حالىقتى تەك قىرىپ كەتتi! "بايلانىستى قوسسىن، جاڭاوزەندەگi اتىستى توقتاتسىن!" - دەگەندەرi ءۇشiن شەتپەدە دە ءدال وسىنى قايتالادى! شەتپەدە جاراقات العاندار ءالi تيەسiلi تولەماقىسىن دا العان جوق! مۇگەدەك بولىپ قالعاندار قاراۋسىز قالدى!
بiزدiڭ سۇرايتىنىمىز - دۇرىس قوعامدىق كوميسسيا قۇرىلىپ، وسىلاردىڭ ءبارiن ارالاپ شىعۋ كەرەك! قاماۋدا جازىقسىز وتىرعانداردىڭ شىعۋىنا قول ۇشىن بەرiڭiزدەر! بiزدi تۇسiنەتiن ۇكiمەت جوق!

جەمقورلىقتىڭ جەتكIزگەن جەرI وسى بولدى ما؟
عالىم اگەلەۋوۆ،  قوعام بەلسەندiسi:
-  جاڭاوزەن قالاسىنداعى جەم¬قورلىقتىڭ بەلەڭ الۋىن ون بەس جىل بويى قالانى باسقارعان جالعاس باباحانوۆپەن بايلانىستىرۋعا بولادى. سىبايلاستارىمەن بiرiگiپ قالا بيۋدجەتiن توناۋدا اسقان ەپتiلiك كورسەتكەن ول جاڭاوزەن قالاسىنىڭ گۇلدەنۋiنە ەمەس، كەرiسiنشە، قۇرىپ-بiتۋiنە "ۇلەس" قوستى. ءوزiنiڭ تۋىستارى مەن دوستارىنان جاساقتالعان توپپەن قالا اكiمi سەگiزدەن استام جشس-لار اشىپ، بيۋدجەت قارجىسىن وسى سەرiكتەستiكتەر ارقىلى جىمقىرىپ وتىرعان. بiر سەرiكتەستiكتەن ەكiن¬شiسiنە اقشا اۋدارىپ iزدەرiن جاسىرۋدى دا ۇمىتپاعان سىبايلاسقان توپ جالعان كاسiپورىنداردى كوپتەپ "اشادى". تەرگەۋ بارىسىندا 2009 جىلى اشىلعان "دارحان" جشس وسىنداي جالعان مەكەمەنiڭ ءمورiن سوعىپ وتىرعانى انىقتالدى. وسى "دارحان" جشس-عا "جاناشىر" ءوف-نەن ءتۇرلi قۇ¬جاتتاردىڭ جەلەۋiمەن 89 ميلليون تەڭگە اۋدارىلادى. جاڭاوزەن قالاسىنىڭ الەۋمەتتiك ينفراقۇرىلىمىنا جۇمسالۋعا تيiس اقشالار اكiمقارالاردىڭ قۇلقىنىنا كەتiپ جاتتى. وسىلايشا كوپ جىلدار بويى مەملەكەتتiڭ قارجىسى الدەكiمدەردiڭ جەكە مۇددەلەرiنە جۇمسالۋمەن بولدى. مىسالى، قالانىڭ كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى ءۇش رەت بانكروت بولۋعا اپاراتىن جولدى تاڭداپ، قولدان شىعىنعا باتۋ ارەكەتتەرiن جاساعان. بارلىق جاڭاوزەندiكتەر 2008 جىلعا دەيiن قالانىڭ جىلۋمەن قامتاماسىز ەتiلمەگەنiن جاقسى بiلەدi. ال تۇرعىندارعا اۋىزسۋ كۇنiنە ەكi رەت قانا بiر جارىم ساعاتتان بەرiل¬گەن. بۇعان ابدەن توزىعى جەتكەن قالاداعى جولدار مەن الەۋمەتتiك نىسانداردى قوسىڭىز. قالانىڭ الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرiن شەشۋ ءۇشiن ۇكiمەتتەن ارنايى اقشا جىل سايىن ءبولiندi. الايدا قارجىنىڭ باسىم بولiگi دiتتەگەن جەرiنە جەتكەن ەمەس. سونداي-اق جاڭاوزەندiكتەر "وزەنمۇنايگاز"-عا (ومگ) جۇمىسقا تۇرۋ ءۇشiن باستاپقىدا ءۇش مىڭ اقش دوللارىن پاراعا بەرسە، كەيiنiرەك قىزمەت دارەجەسiنە قاراي بۇل سوما ءوسiپ وتىرعان. وسىنىڭ سالدارىنان قالادا جاپپاي جۇمىسسىزدىق كورسەتكiشi ارتتى.
ومگ باسشىلىعى ۇزدiكسiز اعىلعان مۇنايدى قاجەت كەزiندە ءوز پايداسىنا ساتىپ، جەراستى بايلىعىنىڭ قوجايىنى تەك قانا ءوزi سەكiلدi شالقىپ كۇن كەشتi. شiلدە، تامىز، قىركۇيەك ايلارىندا پوليتسيا 65 بوشكە مۇناي تيەگەن كولiكتi جەتiبايدا ۇستاعان بولاتىن. جەرگiلiكتi تۇرعىندار ماعان پوليتسەيلەر ۇرلىقى مۇنايدىڭ قوجايىنىن iزدەستiرگەنiن، الايدا ونىسىنان تۇك شىقپاعانىن ايتتى. مۇنايدى قۇجات بويىنشا "مازۋت" دەگiزiپ جازدىرىپ، سىرتقا شىعاراتىن باسشىلاردىڭ ماقساتى تۇسiنiكتi ەمەس پە. جەكە باس پايداسىنىڭ مۇددەسi ءۇشiن مۇنايشىلاردىڭ ەڭبەكاقىسىنان دا قارجى جىمقىرۋدان تايىنباعان. قالانىڭ شار¬ۋاشىلىق قىزمەتiندە جالاقىلارى ەسەپتەلەتiن مۇنايشىلار وزدەرiنە قىرۋار اقشا بولiنەتiنiنەن بەيحابار ەدi. ومگ-نi باسقارعان كيiك¬باي ەشمانوۆ كومپانيانىڭ باسشىلىق بولiمدەرiنە تەك قانا ءوز ادامدارىن جايعاستىرىپ،قاراپايىم جۇمىسشىلاردىڭ الەۋمەت¬تiك پروبلەمالارىنا پىسقىرىپ تا قارامادى. تiپتi جاڭاوزەن قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكiمi وراق ساربوپەەۆ 37 مۇنايشىنىڭ سوتىندا جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسى بويىنشا ەكi ءتۇرلi بۋحگالتەريا ءجۇر¬گiزiلگەنiن مويىنداپ، وسىعان قاتىستى ۋاجبەن كەلiسكەن ەدi. بiراق وسىعان قاتىستى كۇنi بۇگiنگە دەيiن نە بيلiكتiڭ، نە تيiستi ورگاننىڭ تاراپىنان ناقتى جاۋاپ بەرiلمەدi.
ەرەۋiلگە شىققان مۇنايشىلار 2011 جىلعى مامىردا، ەڭ الدىمەن، قارجىلىق اۋديت جۇرگiزۋدi تالاپ ەتiپ، بۇل ماقساتتارىنا جەتە المادى. سول تۇستاعى ۆيتسە-مينيستر ءو.شۇكەەۆ مۇناي كومپانيالارىنداعى قارجىلاي زاڭبۇزۋشىلىقتاردىڭ بارى تۋرالى مالiمدەمە جاساۋمەن عانا شەكتەلدi. قازاقستاندىقتارعا بۇل زاڭبۇزۋشىلىقتار جونiندە شىنايى اقپارات تا، ناق¬تى دەرەك تە كورسەتiلمەدi, ايتىلمادى.
قوعام قايراتكەرi سەرiك سا¬پار¬عالي ەڭبەك داۋىنا قاتىستى قۇرىلعان كوميسسيانىڭ تەكسەرۋ قورىتىندىسىندا بiر عانا 1.8 كوەففيتسيەنتiن قىسقارتۋ ارقىلى 17 ملرد.تەڭگە شاماسىنداعى قارجىلاي "سىياقى" كومپانيانىڭ باسشى-قوسشىلارىنىڭ قالتاسىنا ءتۇسiپ وتىرعانى كورسەتiلگەن.
قالانىڭ بارلىق مەكەمەلەرi سىبايلاسقان قىلمىستىق توپ سەكiلدi قىلمىستىق ارەكەتتەرiن ءوزارا بايلانىستا بiرگە iسكە اسىر¬عان. مول قارجىدان شوتالىن الىپ، ءوز نەسiبەسiن ارتىعىمەن اسا¬عان جاڭاوزەندiك شەنەۋنiك¬تەرگە مەملەكەتتiك باقىلاۋ ورگاندارىنان ەشبiر تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگiزiلمەگەنi تۇسiنiكسiز. قالا مەن ونىڭ حالقىن اياۋسىز توناپ، ميللياردتاردى وڭەشiنەن وڭاي وتكiزگەن بۇل توپتىڭ قۇرامى تەك قانا باسشى-قوسشىلاردان جاساقتالىپ، ج.باباحانوۆقا تiكەلەي باعىنىشتى بولادى. بiر ادام قىزمەتiنەن بۇگiن كەتسە، ەرتەڭ ودان دا جوعارى لاۋازىمعا يە بولۋ ءۇردiسi دە وسى اكiمنiڭ تۇسىندا بەلەڭ الدى. 2000 جىلدارى جاڭاوزەنگە كوپتەپ جۇمىس قولدارى تارتىلىپ،ءار جاقتان ارنايى جۇمىسشىلار كەلەدi. الايدا تۇراقتى جۇمىسپەن، باسپانامەن قامتاماسىز ەتپەگەن قالا باسشىلىعى سىرتتان كەلگەن جۇمىسشىلاردى كەرi قايتۋعا ماجبۇرلەيدi. سونىمەن قاتار وزگە ۇلت وكiل-دەرiنە دە وسى تۇستا قىسىم كورسەتۋ كۇشەيiپ، جەرگiلiكتi تۇرعىنداردىڭ تىنىشى كەتەدi. ەكi ۇلتتىڭ ورتاسىندا كەلەڭسiزدiك تۋدىرۋ قالا باسشىلىعىندا جۇرگەندەرگە قيىن ەمەس ەدi. سونىڭ سالدارىنان جاڭاوزەنگە كەلگەن وزگە ۇلت وكiلدەرi دەرلiك ەلدەرiنە قايتىپ كەتەدi. ال وسى ايماقتىڭ تۇرعىندارى قالا اكiمدiگi ءۇشiن تومەنگi سورتتاعى ادام سانالعانى سونداي، ولاردىڭ الدىندا اكiم رەتiندە ەسەپ بەرۋگە تيiس ج.باباحانوۆ، كەرiسiنشە، حالىقتى ادام رەتiندە ساناماۋدى ادەتكە اينالدىرعان.
جەرگiلiكتi باسشىلار دا تەك قانا جوعارىدان شىققان بۇيرىقپەن جۇمىس iستەپ، ءوز بەتتەرiمەن ەشقانداي پروبلەما شەشۋگە ارەكەتتەنبەيدi. تەك قانا ءۇش بiلiم وشاقتارىندا عانا قالىپتى جۇمىس اتقارىلىپ، وقۋشىلاردى وقىتۋعا جاعداي جاسالادى. وسىنداي نەم-كەتتiلiكتiڭ سالدارىنان بiر جاسقا تولماعان سابيلەردiڭ ءولiمi كو¬بەيگەنi سونشا، ەلۋ پايىزعا دەيiن جەتكەن.
جاڭاوزەندiكتەردiڭ پiكiرiنشە، قالالىق پروكۋراتۋرانىڭ باسشىسى تويجان مارات پەن قارجى پوليتسياسىنىڭ باسشىسى قايىر¬عاليەۆ اسقار قالاداعى سوراقى جاعدايلاردى جاسىرىپ، تاسادا قالدىرعان.وكiنiشكە قاراي، اتى اتالعان بۇل ازاماتتار جاۋاپقا تارتىلۋدىڭ ورنىنا، قىزمەتتiك لاۋازىمدارى جوعارىلاعان. ا.قا¬يىر¬عاليەۆ قازiر وبلىستىق قارجى پوليتسياسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى. تويجان مارات وبلىستىق پروكۋراتۋراعا قىزمەتكە اۋىستى. كiنالi ادامداردىڭ جازالانۋ ورنىنا، قىزمەتi وسكەنiنە جاڭا¬وزەندiكتەر وتە نارازى.
ەل بيۋدجەتiنەن جىمقىرىلعان قارجىلاردىڭ بارلىعى دا استانا جاقپەن كەلiسiلiپ، ءوزارا كەلiسiم ارقىلى جاسالدى دەگەن سوزدەر كوپ ايتىلادى. اقتاۋ قالاسىنا ءبولiن¬گەن قارجىنىڭ وتىز پايىزى استاناداعى شەنەۋنiكتەرگە شوتال رەتiندە قايتارىلىپ وتىرعان.
جاڭاوزەن قالاسىنىڭ تۇرعىندارى قالا باسشىلىعىنان ءتارتiپ ورناتۋدى، جاۋاپ¬كەرشiلiكتi تالاپ ەتكەنiمەن، ودان ناتيجە شىقپاعان. 2009 جىلى قازان ايىندا تۇرعىنداردىڭ تالاپ ەتۋiمەن "جالىن" كينوتەاترىندا جينالىس وتەدi. سول جيىندا تۇرعىندار مەن جۇمىسشىلار كوپتەگەن زاڭبۇزۋشىلىقتاردى اشكەرەلەپ، ناق¬تى دالەلدەردi العا تارتادى. سونىڭ ناتيجەسiندە ج.باباحانوۆ قىزمەتiنەن الىندى. Iسi سوتقا تاپسىرىلعان وعان سۋديا بiرiنشi سوت وتىرىسىندا-اق شارتتى مەر¬زiمدە جازاسىن وتەۋگە شەشiم شىعاردى. سوتتىڭ ادiلەتسiز شەشiمiنە حالىقتىڭ نارازىلىعى ۇدەپ، ەكiنشi رەت وتكەن سوت پرو¬تسەسiندە جاڭاوزەن قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكiمi ەكi جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ،تۇرمەگە جونەلتiلدi. وسى سوت بارىسىندا جاڭاوزەندiكتەردiڭ كوبi تۇسiنiك¬تەمە بەرۋ قۇقىعىنان شەتتەتiلiپ، سوت پروتسەسiنە دە قاتىستىرىلمادى.
ماڭعىستاۋدىڭ باسشىلارى مەن استانانىڭ شەنەۋنiكتەرi اراسىنداعى سىبايلاستىقتى جويۋ ماقساتىندا زاڭ ورىندارىنا جۇگiنiپ، ماسەلەنi سوتتا قاراۋعا بولار ەدi. الايدا جەمقورلىقتىڭ باسىندا وتىرعاندار بۇعان جول بەرمەيتiنiن ج.باباحانوۆقا قاتىستى وتكەن سوت پروتسەسi كورسەتتi.
سونداي-اق، وسىنداي سىبايلاسقان قىلمىستىق ارەكەتتەن كەيiن و.ساربوپەەۆ وسى جۇيەگە قارسى كەلەر مە ەدi? ارينە، جوق. سونىڭ سالدارىنان ول سىبايلاسقان توپتىڭ قۇربانىنا ءۇن شىعارماس ءۇشiن اينالدىرىلدى. جاڭاوزەندەگi قارالى جەلتوقسان وقيعاسى ءۇشiن جاۋاپتى بولۋعا تيiس و.ساربوپەەۆ شەنەۋنiكتەردiڭ بىلىقتارىن اشپاۋى ءۇشiن ون جىلعا تۇرمەگە جابىلدى.
وراق ساربوپەەۆتiڭ تۇسىندا قالاعا بيۋدجەتتەن بولiنەتiن قارجىنىڭ كولەمi بۇرىنعىدان دا ۇلعايعان. جاڭا پەرزەنتحانا، اۋرۋحانا سالىنىپ، كوشەلەردەگi كارiز قۇبىرلارىنا دەيiن وزگەرتiلدi. قالا iشiندەگi جولدار جوندەلiپ، اۋىزسۋ ماسە¬لەسi شەشiلگەن بولاتىن. وسى شارۋالارمەن قاتار، جول كارتاسىنا بولiگەن قارجىلار قۇمعا سiڭگەن سۋداي جوعالعان. التىنشى ىقشاماۋداندا سالىنعان ۇيلەردiڭ قازiر قابىرعاسى جارىلىپ، قيراپ جاتسا، كەيبiرiنiڭ شاتىرى الدەقاشان ۇشىپ كەتكەن. جەرگiلiكتi بيۋدجەتتەن بولiنگەن قارجىعا قاراقالپاقتاردى جالداپ، ارزان¬قول قۇرىلىسشىلارمەن الگiن¬دەي ۇيلەر تۇرعىزا سالعان. "راحات-3" ىقشاماۋدانىندا تۇرعىزىلعان مەكتەپتiڭ اپاتتى جاعدايعا ءتۇسۋi ارزانقول قۇرىلىسشى مەن ازىن-اۋلاق اقشاعا تۇرعىزىلعانىن دالەلدەسە كەرەك. وسىنداي ولقىلىقتاردى بiر عانا جاڭاوزەن قالاسىنان كوپتەپ كەزدەستiرۋگە بولادى. مۇنىڭ بارلىعى - قالا باسشىلىعى مەن بيلiكتەگiلەردiڭ جاۋاپسىزدىعىنىڭ سالدارى. جۇمىسسىزدىق جايلاعان جاڭاوزەندە الداعى ۋاقىتتاردا جاپپاي نارازىلىق پەن شيەلەنiس ارتپاسا، ازايمايدى. سەبەبi قوردالانعان الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق پروبلەمالار شەشiمiن تاپپايىنشا، حالىقتىڭ تىنىشتالمايتىنى انىق.

تاۋەلسiز باق استانانى كەرi شەگiندiردi
جانار قاسىمبەكوۆا، جۋرناليست:
- جاڭاوزەندەگi قارالى وقيعا تۋرالى ەگجەي-تەگجەيiمەن اقپارات تاراتقان گازەت-جۋرنال، ينتەرنەت باسىلىمدار كوپ بولمادى. ەلiمiزدەگi ساناۋلى اقپارات قۇرالدارى وقيعانىڭ شىندىعىن قوعامعا جەتكiزۋگە كۇش سالعانىمەن، بيلiككە قاراستى تەلەارنالار مەن گازەتتەر جاڭاوزەن قاسiرەتiن باسقا تۇرعىدان كورسەتۋگە جانتالاس¬تى. مۇنايشىلار ەرەۋiلدەگەن ساتتەن باستاپ، جەلتوقسانداعى قاسiرەتتi وقيعا مەن سوراقى سوت وتىرىستارىنا دەيiن بۇكپەسiز اقپارات تاراتقان "گولوس رەسپۋبليكي", "ۆزگلياد", "جاس الاش", "ۋرالسكايا نەدەليا", ك+ تەلەارناسى، "ازاتتىق" راديوسى، "Guljan.org", "janaozen.net", "ستانتۆ" ينتەرنەت-پورتالدارى بولدى.
اقپاراتتىق كەڭiستiكتە جاڭاوزەن وقيعاسى قالاي تاراعانىنا قاراپ، قوعامنىڭ مۇنى قابىلداۋىن جانە وسى جاعدايدا باق-تىڭ اتقارعان ءرولiن انىقتاۋعا بولادى. اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابار تاراتۋىنا ۇلكەن ىقپال جاساعان اقوردا ءوز ماقساتىنا جەتتi دەۋ قيسىنسىز. سونىمەن قاتار بيلiككە قاراستى باق جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى ماسەلەلەردi ءۇزiپ-جارىپ، حالىققا وپپوزيتسيانى قاۋiپتi ەتiپ كورسەتۋگە بولاتىن ساتتەرiن تاراتتى. 16 جەلتوقسان كۇنگi جاپپاي تارتiپسiزدiك بولعان كەز بەن توتەنشە جاعداي جاريالانعان ۋاقىتتى جانە سوت شەشiمدەرiن باسقاشا ماعىنادا، بۇرمالاي تاراتقان اقپارات قۇرالدارى قوعامدا ۇرەي ورناتۋعا ىقپال ەتتi دەۋگە بولادى. جوعارىدان تۇسكەن بۇيرىقتىڭ اياسىندا جۇمىس iستەگەن بيلiكتiڭ اقپارات كەڭiستiگi مۇنايشىلاردى كiنالاپ، ايىپتالۋشىلاردى حالىق جاۋىنداي ەتiپ كورسەتۋگە كۇش سالدى.
سول كەزەڭدەردە جەرگiلiكتi باسىلىمدار مەن تەلەارنالاردىڭ بەلسەندiلiگiن ساراپتاعان تاۋەلسiز باقىلاۋشى اندرەي وساۆاليۋك: "جاڭاوزەندە ەكi گازەت جانە مۋنيتسيپالدى تەلەارنا بار. قوعامدىق ساياسي "جاڭاوزەن" گازەتi - بيلiككە قاراستى اۋداندىق باسىلىم. گازەتتiڭ كەڭسەسi اكiمدiكتiڭ عيماراتىندا ورنالاسقان. ال "جاڭاوزەن جارشىسى" - اقپاراتتىق-جارناما گازەت. 2011 جىلعى جەلتوقساندا بولعان وقيعا تۋرالى جاڭاوزەندiك باسىلىمدار ەشقانداي حابار تاراتپادى. بۇل باسىلىمدارداعى ماتەريالدار تەك قانا جەرگiلiكتi باسشىلاردىڭ كەڭەسiمەن، رۇقساتىمەن جارىق كورەدi",- دەيدi.
جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى باتىستىڭ اقپارات قۇرالدارى بوياماسىز شىندىقتى تاراتىپ، ماقالالارىن قازاقستاندىق شەن¬دi-شەكپەندiلەردiڭ شىمبايىنا باتىرا جازدى. قايعىلى وقيعا بارىسىندا بيلiك پەن حالىقتىڭ اراسىن اشىپ كورسەتiپ، ەرەۋiل¬دەگەندەرگە پوليتسيانىڭ قالاي قارۋ قولدانعانىن، بiزدەگi الەۋ¬مەت¬تiك ماسەلەنiڭ قالاي ۋشىعىپ كەتكەنiن اشكەرەلەپ اقپارات تاراتقان Reuters, Euronews, CNN ت.ب. باتىستىق باق وقيعانى ءوز كوزiمەن كورگەندەردەن، بيلiك تە¬پەرiشiنەن زارداپ شەككەن ازاماتتاردان سۇحباتتار جاريالادى. بiر قاتار ساراپشى ماماندار قازاقستاندىق بيلiك جۇيەسiن "ديكتاتۋرا" دەپ ايىپتاپ، ەلدەگi احۋال¬دى اراب كوكتەمiمەن سالىستىردى.
ال رەسەيلiك اقپارات قۇرالدارى ەڭبەك داۋىن توقتاتۋعا ءمۇم¬كiندiك بولعانىن، پوليتسەيلەردiڭ شەكتەن تىس قاتىگەزدiك تانىتقانىن، سىرتقى فاكتوردىڭ اسەرi ءالسiز بولعانىن كولەڭكەلەيتiن كۇڭگiرت ماتەريالدار تاراتۋمەن شەكتەلدi. جاڭاوزەن وقيعاسىنا بايلانىستى شىندىقتاردىڭ باسىم بولiگi كۇنi بۇگiنگە دەيiن جابىق كۇيدە قالدى. ماسەلەن، وقيعا بولعان كۇننiڭ ەرتەڭiندە جاڭاوزەنگە بارىپ، تۇرعىندارمەن سويلەسiپ، اقپارات جينادىق. سول كەزدە جاڭاوزەندiكتەردiڭ كوبiسi قازا بولعانداردىڭ سانى رەسمي مالiمەتتەگi سانداردان الدەقايدا كوپتiگiن ايتىستى. بiز دە بiرنەشە اتى-ءجونi انىقتالماعان، بيلiك تاراتقان تiزiمدە جوق مايiتتەردi ءوز كوزiمiزبەن كوردiك. وكiنiشكە قاراي، مۇنداي بەلگiسiز مۇردەلەر تىم كوپ بولعانى انىق. سونداي-اق، ءوز بالاسىنىڭ جانسىز دەنەسiن كارiز قۇبىرىنىڭ iشiنەن تاۋىپ العان ايەلدiڭ ايتقاندارىنان بالاسىنىڭ تاپانشا وقتارىنان كوز جۇمعانىنا كوز جەتكiزدiك. ءمايiتتiڭ دەنەسiندەگi سانسىز وقتاردى تۋىستارى دا كورگەن ەكەن. الايدا قايتىس بولعانى تۋرالى انىقتاماعا ۋلانىپ نەمەسە ينفاركتتەن كوز جۇمدى دەپ جازدىرۋعا ماجبۇرلەگەن. بiزدە ءمايiتحانا قىزمەتكەرلەرiنiڭ قا¬لاي پايدا تاپقانى تۋرالى ءتۇ¬سiرiلگەن بەينەجازبا دا بار. ءار مۇردەنi 10 000 تەڭگەدەن تۋىستارىنا ساتقان ولار باسقانىڭ قازاسىنان ولجا تابۋدى كوزدەگەن. سونىمەن قاتار، قايتىس بول¬عاندار¬دىڭ ۋاقىت مەرزiمiن 16 جەلتوقسان¬نان باسقا كۇنگە بەلگiلەپ جەرلە¬گەنi تۋرالى دەرەكتەرiمiز دە بار.
16 جەلتوقسان كۇنi الاڭدا اۋىر اياقتى كەلiنشەكتiڭ قالاي كوز جۇمعانىن، ال ونىڭ جانىندا جۇلىنى جۇلىنعان بالانىڭ ءمايiتi جاتقانىن كورگەن كۋاگەرلەر بار. ايتسە دە، جاڭاوزەن وقيعاسىندا قازا بولعانداردىڭ رەسمي تiزi¬مiندە بۇل ەكi ادامنىڭ اتى-ءجونi جوق.
ەكiنشiدەن، پوليتسەيلەر مەن "ومون-داردىڭ" وقيعا بولعان كۇنگi سوراقى ارەكەتتەرi تۋرالى دەرەكتەر وتە كوپ. ماسەلەن، 16 جەلتوقسان كۇنi قالا iشiندە قىزىل ماشينامەن ءجۇرiپ، وسى كولiكتiڭ iشiنەن ادامدارعا وق جاۋدىرىلعانىن كورگەن كۋاگەر بار. كۋاگەردiڭ سوزiنە قاراعاندا، وق تيiپ قۇلاعان بiر بويجەتكەن قىزدى الگi سودىرلار سوققىعا جىعىپ، باسىن جارىپ ءولتiرiپ كەتكەن. سونىمەن قاتار، جا¬¬ڭاوزەن قالالىق iشكi iستەر باس¬قارماسىنىڭ مونشاسىندا 7-8 قىز بەن بiر ايەلدi ءۇش كۇن قاماپ ۇستاپ، سولداتتار اياۋسىز زورلاعانى سونداي، قىز-كەلiنشەكتەردiڭ دەنساۋلىعى ناشارلاپ، دارiگەرگە قارالۋعا ءماجبۇر بولعانى جايلى دا كوپ ايتىلدى. بازارباي كەنجەباەۆتى ومونداردىڭ ەكi تاۋلiك بويى iشكi iستەر باسقارماسىنىڭ جەرتولەسiندە قالاي ۇرىپ-سوققانى، سونىڭ سالدارىنان بiر وتباسىنىڭ اسىراۋشىسى كوز جۇمعانى - جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ قالاي بولعانىن كورسەتسە كەرەك.
ۇشiنشiدەن، سوت پروتسەسiندە ايىپتالۋشىلار وزدەرiنە تەرگەۋ بارىسىندا سۇمدىق قىسىم جاسالىپ، قورلىق-زورلىق كورگەندەرiن ايتسا دا، بۇعان سۋديانىڭ سەلت ەتپەگەنiنە تاڭعالدىم. مىسالى، روزا تولەتاەۆا مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋiلi باستالعان كۇننەن اقپارات قۇرالدارىنا سۇحبات بەرiپ، جاعدايدىڭ قالاي بولىپ جاتقانىن حابارلاپ ءجۇردi. ال سوتتا باسقاشا تۇسiنiكتەمە بەردi. سونداي-اق، ول وزiنە قانداي قىسىم جاسالعانىن، باسىنا تسەللوفان قاپشىق كيگiزiپ، تۇنشىقتىرعانىن سوت پرو¬تسە¬سiندە جاسىرمادى. تەك قانا روزا عانا ەمەس، باسقا دا ايىپتالۋشىلارعا مۇنداي زورلىق-زومبىلىقتىڭ سوراقى تۇرلەرi كەڭiنەن قولدانىلعانىن راستادى.
تورتiنشiدەن، سوتتا بەتتەرiن جاۋىپ العان پوليتسەيلەردiڭ كۋاگەر رەتiندە سۇرالعانى جۋرناليستەر مەن مۇنايشىلاردىڭ وتباسى مۇشەلەرiنiڭ رەنiشiن تۋدىردى. پوليتسەيلەر ءوز تۇسiنiكتەمەلەرiن الدىن الا دايىندالىپ قويعان پاراقتان وقىپ بەرگەنiمەن قويماي، بارلىعى بiر قولدان وتكەن كوشiرمە سوزدەردi قايتالاپ شىقتى.
ال تاۋەلسiز جۋرناليستەرگە سوت پروتسەسiندە بەينەجازبا جۇ¬مىس¬تارىن جۇرگiزۋگە تىيىم سالىنىپ، ونلاينمەن iلەسپە اۋدارما جاساۋىمىزعا تۋرا كەلدi. سونداي-اق، سوت وتىرىسى باستالعانعا دەيiن بولعان ينتەرنەت جانە موبيلدi بايلانىس پروتسەسس كەزiندە تۇسiنiكسiز جاعدايدا سونۋمەن بولدى.
تاۋەلسiز جۋرناليست رەتiندە مۇنايشىلارعا قاتىستى وتكەن سوت پروتسەسiن ادiلەتسiز ءوتتi دەپ سانايمىز. 2011 جىلعى 16 جەلتوقسان كۇنگi قاندى وقيعانىڭ اقيقاتى تولىق اشىلمادى. سوت پروتسەسi مەن سۋديانىڭ شەشiمدەرi تومەن¬دەگi سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە المادى:
1) قازاقستاندىق بيلiك مۇنايشىلاردىڭ ەڭبەك داۋىن بەيبiت تۇردە شەشۋدiڭ ورنىنا، نەلiكتەن ماسەلەنi شيەلەنiستiرiپ، ۋشىعۋىنا جول بەردi?
2) 2011 جىلعى 16 جەلتوقساندا ارانداتۋ ارەكەتتەرiن جۇرگiزگەن قارا بەتپەردە كيگەندەر كiم جانە نەگە ولار جاۋاپقا تارتىلمادى؟
3) كۇدiكتiلەر مەن ايىپتالۋشىلارعا قىسىم كورسەتكەندەر كiم جانە ولارعا قىسىم جاساۋعا بۇيرىقتى كiم بەردi?
4) بەيبiت تۇرعىندارعا وق اتۋعا كiم بۇيرىق بەردi?
5) ارنايى ورگان قىزمەت¬كەرلەرi وپپوزيتسيا وكiلدەرiنiڭ ءاربiر باسقان قادامىن باقىلاپ، تەلەفونداعى سويلەسكەن سوزدەرiن جاسىرىن تىڭداسا دا، جاڭا¬وزەندەگi جاعدايدى بولدىرماۋعا نەگە ارەكەت ەتپەگەن؟
وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تەرگەپ-تەكسەرۋدiڭ ورنىنا بيلiك¬تەگiلەر كەرiسiنشە، وپپوزيتسيا مەن تاۋەلسiز باق-تى بiرجولاتا باسىپ-جانشۋعا جاڭاوزەن وقيعاسى مەن باسقا دا جاعدايلاردى قارسى پايدالاندى. قازiرگi كەزدە ەڭ سوراقىسى سول، مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋiلدەۋiنە دە، پوليتسەي¬لەردiڭ بەيبiت تۇرعىندارعا وق اتۋىنا دا تاۋەلسiز باسىلىمدار مەن جۋرناليستەردi كiنالاۋدا. ايتكەنمەن، بiزدiڭ تاباندىلىعىمىزدان اقوردا كەرi شەگiنiس جاساۋعا ءماجبۇر بولعانى انىق. جالپى حالىق بيلiكتەگiلەرگە سەنۋدەن قالدى. جوعارىداعىلاردىڭ ءاربiر ءسوزi مەن ارەكەتiنiڭ قابىسپايتىنىنا كوزi جەتكەن حالىق اقوردانى قولدامايتىنىن كور¬سەت¬تi. اقپاراتتار اعىنىنا توس¬قاۋىل جاساۋ ماقساتىندا استانالىق شەنەۋنiكتەر ەكi باعىت بويىنشا جانتالاسا ارەكەت ەتتi. بiرiن¬شi¬دەن، تاۋەلسiز باق-تىڭ ءۇنiن ءوشi¬¬رۋ ءۇشiن گازەتتi جابۋعا نەمەسە الدەكiم ارقىلى ساتىپ الۋعا ارەكەتتەندi. قازiرگi كەزدە تاۋەل¬سiز باسىلىمدار مەن اقپارات تاراتۋشىلارعا بيلiكتi قۇلاتپاق بولدى دەگەن ايىپ تاعىپ وتىر¬عان جوعارىداعىلار بۇل ايىپتارمەن وپپوزيتسيونەر ۆ.كوزلوۆتى سوتتادى دا. ەگەر تاۋەلسiز ءباسپاسوز قۇرالدارىن جاۋىپ، تۇن¬شىقتىرار بولسا، تەك بiر عانا ايىبى ءۇشiن جاسالۋى مۇمكiن. ول جاڭاوزەن شىندىعىن حالىققا بۇكپەسiز جەتكiزگەندiگi ءۇشiن باق-تى قۇرتتى دەگەن ءسوز.
ەكiنشiدەن، ءوز قاۋiپسiزدiك شارالارىن نىعايتۋ ماقساتىندا جانە ساقتىق ءۇشiن بيلiكتiڭ الىپ ماشيناسى iسكە قوسىلىپ، بۇقارا حالىققا قارسى جiبەرiلدi. سونىڭ بiر دالەلi رەتiندە بيلiككە قاراس¬تى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ۆ.كوزلوۆقا قاتىستى شىققان سوت ۇكiمiنەن كەيiن جارىسا حابار تاراتۋىن ايتۋعا بولادى. وپپوزي¬تسيو¬نەردi قىلمىسكەر ەتiپ كورسەتۋگە باعىتتالعان بۇل اقپاراتتاردىڭ نەگiزگi ماقساتى - حالىقتىڭ ۇرەيiن ۇشىرۋ بولعانى انىق. مiنە، ەلدەگi وسىنداي ساياسي ءجۇ¬ي¬ە¬¬نiڭ ىقپالىمەن تاۋەلسiز اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسشىلارىنا قىسىم جاسالىپ، ولاردى اۋىستىرۋ، جۋرناليستەرگە قاستاندىق جاساۋ سياقتى ماسقارا ارەكەتتەر بەلەڭ الدى.
دەسەك تە، اقوردا تاۋەلسiز باق-تى تۇنشىقتىرىپ، جەڭiسكە جەتپەيتiنiنە سەنiمدiمiن. سەبەبi, كەشەگi كسرو-نىڭ تۇسىندا دا بۇكiل اقپاراتتىق رەسۋرس پارتيا مەن ۇكiمەتتiڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا بولعانىمەن، حالىقتىڭ سەنiمiن جوعالتقان بيلiك ۇلكەن جەڭiلiسكە ۇشىراعانىن ۇمىتپايىق.

"جاس الاش" گازەتى