ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى قازاقستاندىقتاردىڭ ديپلومدىق جۇمىستى، ءتىپتى ديپلومنىڭ ءوزىن ساتىپ الۋى سياقتى كەسىر قۇبىلىستىڭ تاريحقا كەتىپ با­را جاتقاندىعىن جاريالادى. «جالپى، ينتەرنەتتە ديپلومدىق ەڭبەكتى، ديپ­لومدى ساتىپ الۋ دەگەن وتكەننىڭ ەنشىسىنە كەتىپ بارادى، - دەپ مالىمدەدى كەشە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ. - ويتكەنى جوعارى وقۋ ورىندارى تەك ديپلوم عانا بەرەدى، بىراق ونىڭ سىرتىندا ەندى جاس مامان تاۋەلسىز ات­تەستاتسيالىق ۇيىم الدىندا ءوزىنىڭ بىلىكتىلىك-كۆاليفيكاتسياسىن راستاۋى قا­جەت. سوندا بارلىق جەردە ونىڭ تاباقتاي ديپلومى ەمەس، بىلىكتىلىگىن راستا­عان-راستاماعاندىعى ماڭىزدى بولادى!» دەپ شارت ءتۇيدى مينيستر. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى مۇنداي ءما­لىم­دەمەنى سەناتتا وتكەن عىلىم جانە ۇدەمەلى ين­دۋستريالاندىرۋ تاقىرىبىنداعى كونفە­رەنتسيا اياسىندا جاسادى. مۇنىڭ سىرتىندا باقىتجان جۇماعۇلوۆ قازاقستاننىڭ «پرو­فەسسور»، «دوتسەنت» اتاقتارىنان باس تارتىپ، «ماگيستر»، «دوكتور PhD»-عا اۋىسىپ جات­قا­نىن دا حابارلادى. ول ول ما، قازاقستاننىڭ «باتىستىق اتاقتارعا» وسى قۇمارلىعى كور­شىلەرگە دە جۇعۋى مۇمكىن: مي­نيستردىڭ اي­تۋىن­شا، ولارعا دا «وسى تاجىريبە دۇرىس» دە­گەن تۇسىنىك كەلە باستاپتى.

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى قازاقستاندىقتاردىڭ ديپلومدىق جۇمىستى، ءتىپتى ديپلومنىڭ ءوزىن ساتىپ الۋى سياقتى كەسىر قۇبىلىستىڭ تاريحقا كەتىپ با­را جاتقاندىعىن جاريالادى. «جالپى، ينتەرنەتتە ديپلومدىق ەڭبەكتى، ديپ­لومدى ساتىپ الۋ دەگەن وتكەننىڭ ەنشىسىنە كەتىپ بارادى، - دەپ مالىمدەدى كەشە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ. - ويتكەنى جوعارى وقۋ ورىندارى تەك ديپلوم عانا بەرەدى، بىراق ونىڭ سىرتىندا ەندى جاس مامان تاۋەلسىز ات­تەستاتسيالىق ۇيىم الدىندا ءوزىنىڭ بىلىكتىلىك-كۆاليفيكاتسياسىن راستاۋى قا­جەت. سوندا بارلىق جەردە ونىڭ تاباقتاي ديپلومى ەمەس، بىلىكتىلىگىن راستا­عان-راستاماعاندىعى ماڭىزدى بولادى!» دەپ شارت ءتۇيدى مينيستر. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى مۇنداي ءما­لىم­دەمەنى سەناتتا وتكەن عىلىم جانە ۇدەمەلى ين­دۋستريالاندىرۋ تاقىرىبىنداعى كونفە­رەنتسيا اياسىندا جاسادى. مۇنىڭ سىرتىندا باقىتجان جۇماعۇلوۆ قازاقستاننىڭ «پرو­فەسسور»، «دوتسەنت» اتاقتارىنان باس تارتىپ، «ماگيستر»، «دوكتور PhD»-عا اۋىسىپ جات­قا­نىن دا حابارلادى. ول ول ما، قازاقستاننىڭ «باتىستىق اتاقتارعا» وسى قۇمارلىعى كور­شىلەرگە دە جۇعۋى مۇمكىن: مي­نيستردىڭ اي­تۋىن­شا، ولارعا دا «وسى تاجىريبە دۇرىس» دە­گەن تۇسىنىك كەلە باستاپتى.
جالپى، عىلىمدى باسقارۋدىڭ كەڭەستىك، كو­نەرگەن جۇيەسىن وزگەرتۋ كەرەكتىگى جونىندەگى ءتۇسى­نىك تە مينيسترلىككە وزدىگىنەن كەلگەن جوق. بۇل ماسەلەنى ساراپشىلار مەن عالىمدار كوتەردى. ولار­دىڭ سوزدەرى ەلباسىعا جەتكەن. «عىلىم­دى باسقارۋدىڭ جاڭا مودەلىن اقورداداعى ۇلكەن كە­ڭەستە مەم­لەكەت باسشىسى ۇسىنعان بولاتىن، - دەپ مويىن­دادى مينيستر. - جا­ڭا مودەلدە ەل­باسى وتاندىق عىلىمدى دامى­تۋدىڭ جاڭا با­-
عى­­تىن كورسەتتى. بۇل - عى­لىمدى الەمدىك دەڭگەيگە جەتكىزۋ جانە ەكو­نو­ميكانى يننوۆاتسيالىق دامىتۋعا ناقتى ۇلەس قوسۋ. ونى بەكىتۋ ءۇشىن قى­رۋار جۇمىس اتقا­رىلدى. عىلىم تۋرالى 2011 جى­لى جاڭا زاڭ قابىلداندى. وندا عالىمدارعا ۇلكەن ءرول بەرىلدى. عىلىمدى قارجىلاندىرۋ جۇيەسى تۇبەگەيلى ءوز­گەر­دى. ناتيجەسىندە سوڭ­عى 2 جىل «ءوز­گەرىستەر جىلى» بولدى». اتاپ ايت­قاندا، ءبىرىنشى­دەن، عىلىمعا ارنا تارتار قارجى تاسقىنى 2,5 ەسە ۇلعايىپتى: ەگەر 2010 جىلى وسى ماقساتقا مەم­لەكەت 20 ميل­ليارد تەڭگە بولسە، بيىل 48 ميلليارد باعىتتاپ وتىر.
ەكىنشىدەن، ب.جۇماعۇلوۆتىڭ سەندىرۋىنشە، قازاقستاندىق عىلىمدا كادر ماسەلەسى شەشى­لۋدە. ايتپەسە، ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، بۇعان دەيىن عى­لىمدا كەلەڭسىز قۇبىلىستار جۇرگەن: عىلىمي كادر­لار قارتايىپ كەتكەن، عالىم­داردىڭ سانى كۇرت ازايعان، بىلىكتىلىگى، قارىم-قابىلەتى جەتكەن­دەرى «بيزنەسكە، قارجىلىق قۇرىلىمدارعا كەتىپ قالعان». ەلباسى ۇسىنعان جاڭا مودەل جاستاردىڭ عىلىم بولاشاعىنا دەگەن سەنىمىن كۇشەيتكەن. «قا­زىر جاعداي دۇرىستالىپ، جاستار عىلىمعا بەت بۇرا باس­تادى. ولاردىڭ وزدەرىنىڭ عىلىمي الەۋە­تىن جۇزەگە اسىرۋلارىنا جاعداي جاسالۋدا» دەدى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى.
قازاقستاننىڭ تەك باتىستىق عىلىمي اتاق­تارعا عانا ەمەس، سونداي-اق عالىمدارىنا دا كو­ڭىلى قۇلاپ وتىر. كەشە ءبىلىم جانە عىلىم مي­نيسترى «ءدارىس وقۋعا، زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە شەت­­-
ەل­­دەن جىلىنا مىڭنان استام پروفەسسور شا­قىرۋ» نيەتىن جاريا ەتتى. «بۇعان جاعداي بار» دەپ قوستى ول. ءمينيستردىڭ دەرەگىنشە، ولار جاي كە­لىپ، قايتپاي، ەلىمىزدە كەم دەگەندە 1 ايدان 1 جىل­عا دەيىن بولادى.
راس، بۇدان «قازاقستاندىق عالىمداردىڭ الە­ۋە­تى ولاردان تومەن» دەگەن ۇعىم قالىپتاسپاۋى كە­رەك. باقىتجان جۇماعۇلوۆ بۇگىندە قازاق­ستان­دىق عالىمداردىڭ جاھاندىق جەتەكشى عى­لىمي باسى­لىمداردا جاريالانعان ماتەريال­دارىنىڭ كو­لەمى 2 ەسە وسكەندىگىن جەتكىزدى. «بۇرىندارى تومەن ەدى، بىلتىر 478 ماقالا الەمدىك ءارتۇرلى باسى­لىمداردا جارىق كوردى. ال بيىلعى تەك جار­تى جىل­دا عانا ەندىگى 500-دەن اساتىن ماتەريال جا­ريا­لانىپ وتىر. جىل سوڭىنا دەيىن مىڭعا جەتەدى دەپ كۇتىلۋدە» دەگەن مينيستر وتان­دىق عۇلا­مالاردىڭ زەرتتەۋ ماقالالارىنىڭ سا­پاسى با­تىستىق ارىپتەستەرىنىكىنەن تومەن ەمەس­تىگىن نىق­­تادى: «مۇنى تسيتاتا جاساۋ يندەكسىنەن كو­رەمىز. بىلتىر قازاقستاندىق عالىمدار ما­قالا­لارىنا الەم بويىنشا سىلتەمە جاساۋلار 3 ەسە ارتتى». رەسمي دەرەك بويىنشا 2010 جىلى قازاق­ستاندىق جوو-لاردىڭ عىلىمي جوبالارعا قاتى­سۋ ۇلەسى نەبارى 33% پايىز بولعان، ەندى قازىر 57%-عا جەتىپ وتىرعان كورىنەدى. كونفەرەنتسيا اياسىندا ارنايى كور­مە جۇمىس ىستەدى، وندا ەلىمىزدىڭ جەتەكشى جوو-لارى جيىنعا قاتىسۋشىلار نازارىنا يننوۆاتسيالىق جوبالارىن جايىپ سالدى. وسى ورايدا مينيستر
ب.جۇماعۇلوۆ بۇگىندە 200-دەن استام عى­لىمي جوبا ءازىر ەكەندىگىن ايتتى. ءايت­كەنمەن ولاردىڭ كەڭ وندىرىسكە بىرەن-سارانى عانا شىعۋى مۇمكىن. ماسەلەن، كورمەدە تەحنيكا عىلىم­دارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ح.بايشاعىروۆ جەلدەن قۋات وندىرەتىن قوندىرعىسىن پاش ەتتى: مەملەكەتتىڭ عىلىم قورىنىڭ گرانتى نەگىزىندە قازاقستان مەن تمد تاريحىندا تۇڭعىش رەت ديففۋزورى بار كومپوزيتسيالىق جەل ەنەرگەتيكالىق قۇرىلعىسىنىڭ (جەق) سىناق ۇلگىسى جاسالىپتى. 2004 جىلى جۇرگىزىلگەن سىناقتار ديففۋزورى بار جەق-تار ونىسى جوق قۇرىلعىلارعا قاراعاندا، كەرنەۋى 40-50%-عا جوعارى توق ءوندى­رەتىندىگىن كورسەتىپتى. ياعني بۇل قۇرىلعى انالوگتارىنان ەكى ەسە قۋاتتى ەكەن. پروفەسسور ح.بايشاعىروۆ سالماعى 95 كەلى، مۇناراسىنىڭ بيىكتىگى 4 مەتردى قۇرايتىن بۇل جەق-تىڭ 1 كۆت قۋات وندىرەتىندىگىن ايتادى. «بۇل ماسەلەن، مىڭ قويى بار شوپانعا مالدارىن سۋعارۋعا جانە باسقا قاجەتتىلىكتەرىنە جەتەر ەدى» دەيدى ول. ايتكەنمەن بۇل عىلىمي ازىرلەمە سىناقتىق ۇلگىسىنىڭ جاسالۋىنان ءارى ىلگەرىلەمەپتى. ديف­فۋزورلى جەق-تى تەك «ونىڭ سىناقتىق پارتياسىن جاساۋعا باعىتتالعان عى­لى­-مي زەرتتەۋ-سىناقتىق كونسترۋكتورلىق ازىرلەمەسىن جۇرگىزگەننەن» كەيىن عانا جاپپاي، سەريالىق وندىرىسكە جىبەرۋگە بولادى ەكەن. «بۇل كەزەڭدەر مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ نەمەسە جەكە كاپي­تالدىڭ قارجىلاندىرۋىن قاجەت ەتەدى» دەپ مۇڭايادى پروفەسسور. ونىڭ اي­تۋىنشا، ەگەر وندىرىسكە قويىلسا، ءاربىر قوندىرعىنىڭ قۇنى نەبارى 2,5-3 مىڭ دوللار بولماق (شەتەلدە جەل قون­دىرعىلارى 20 مىڭ دوللار تۇرادى).
جالپى، مۇنداي ىستەرمەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قۇرىپ جاتقان ار­نايى قۇرىلىمدار اينالى­سۋلارى كەرەك ەدى، الايدا كەشە مينيستر تەك بۇگىندە
9 كوممەرتسيالاۋ ءوفيسى قۇرىلعاندىعىن حابارلاۋمەن شەكتەلدى. دەمەك، بۇل ءىس كو­بىرەك دەن قويۋدى تالاپ ەتەتىندەي. ءايت­پەسە مينيسترلىك عىلى­مي ازىرلەمە­لەردى ارتتىرۋعا كوبىرەك سال­ماق سالىپ جات­قانداي. «10 يننوۆاتسيا­لىق ۋنيۆەرسيتەت ىرىكتەلدى. تەك «يننوۆا­تسيالىق» بولعانى ءۇشىن عانا ولارعا، عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋلەرىنە 200 ميلليون تەڭگە قوسىمشا قارجى ءبولىپ وتىرمىز» دەدى ب.جۇماعۇلوۆ. ايتكەن­مەن بۇل حالىق قارجىسىن بوسقا شاشۋ بولىپ شىعۋى عاجاپ ەمەس: ەگەر ۋنيۆەر­سيتەتتەر ويلاپ تاۋىپ جاتقان تەحني­كالىق-تەحنولو­گيالىق جاڭالىقتار­دى بۇگىن-اق تەزدەتىپ ومىرگە، وندىرىسكە شىعارىپ، اجەتكە جاراتپاسا، ەرتەڭ ولار ەسكىرىپ، كەرەكسىز بولىپ قالۋى مۇمكىن، ەلباسىنىڭ ءوزى يننوۆاتسيالاردىڭ ءوز­دەرى كۇن سايىن قايتا جاڭاراتىندىعىن ەس­كەرتكەن.
جيىندا بايانداما جاساعان يندۋس­تريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار ۆيتسە-ءمينيسترى قانىش تولەۋشين ءۇيد باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تاعى 13 سالالىق جانە 9 فۋنكتسيونالدىق باع­دارلاما قابىلدانعاندىعىن جاريا ەتتى.
يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيا­لار مينيسترلىگىنىڭ بيىك لاۋازىمدى وكىلى تاعى ءبىر حابار ايتتى. قازاق جەرىنىڭ مول قازىناسىن كوسىپ-قازىپ الىپ جاتقان ءىرى «جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلارعا» ءوز تابىستارىنىڭ 1%-ىن قازاقستاندىق عىلىمدى دامىتۋعا جۇمساۋ تالابى قويىلعان. قازىر مينيسترلىك ولارمەن بىرلەسىپ، وسىنشاما دوللاردى قايدا باعىتتاۋعا بولاتىنىن تالقىلاۋدا ەكەن.
تاعى ءبىر جاڭالىق: الدا پرەزيدەنتتىڭ قازاقستاندى عىلىمي-تەحنولوگيالىق دامىتۋ باعدارلاماسى جاريالانۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە كورەي ەلىنىڭ جاردەم­دەسۋىمەن، قازاقستان ءۇشىن «وتە ماڭىزدى» 75 تەحنولوگيا انىقتالىپتى. ولار 7 سالانى قامتيتىن كورىنەدى. ەل ۇكىمەتى 10 جىل ىشىندە وسى 75 تەحنولوگيانى ەلىمىزدە تۇبەگەيلى ەندىرۋگە مىندەتتەلەدى دەسەدى. ۇكىمەت قىزمەتىنىڭ ءتيىمدى-ءتيىم­سىزدىگى سوعان قاراپ باعالاناتىن بولىپتى.

"اباي-اقپارات"