«اق جول» دەموكراتيالىق پارتيا فراكتسياسى ۇكىمەتتىڭ بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ەسەبىن قولدامادى. بۇل تۋرالى Abai.kz حابارلايدى.

پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا ۇكىمەت پەن ەسەپ كوميتەتىنىڭ 2021 جىلعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ەسەپتەرىن تالقىلاۋ كەزىندە «اق جول» دەمپارتياسىنىڭ فراكتسيا ۇستانىمىن جاريالاعان ب. س. دۇيسەنبينوۆتىڭ سويلەگەن ءسوزىن وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

بەرىك دۇيسەنبينوۆ:

قۇرمەتتى ارىپتەستەر!

بيىلعى جىلدىڭ 22 اقپانىندا مەملەكەت باسشىسى ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ مىندەتى تسيفرلاردى بايانداۋ ەمەس، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن كوتەرۋ كەرەگىن اتاپ ءوتتى. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن، بۇرىنعى ۇكىمەت تۋرالى زاڭدا جاڭا ۇكىمەت تاعايىندالعان كەزدە ونىڭ پارلامەنتتە ءوز ءىس-قيمىلدارىنىڭ باعدارلاماسىن قورعاۋعا مىندەتتەيتىن شارت بار بولاتىن. 2007 جىلى بۇل نورما جويىلىپ، سودان بەرى پارلامەنت ۇكىمەتتىڭ ساياسي باعدارلاماسىمەن ەمەس، ونىڭ بۋحگالتەرياسىمەن جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بىراق، مۇندا دا وڭىپ تۇرعان ەشتەڭە جوق. دالىرەك ايتساق، ۇكىمەتتىڭ ءىس-قيمىل باعدارلاماسىن بەكىتۋ تۋرالى نورمانى الىپ تاستاۋ – مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ حالىق قاراجاتىن ءوز ەركىمەن پايدالانۋىنا جول اشقان سەكىلدى. 2021 جىلعى ەسەبىندە ۇكىمەت العاشقى رەت كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ كورسەتكىشتەرىن قوسىپ، كەڭەيتىلگەن قۇجاتتى ۇسىنعان بولاتىن. بۇل – از دا بولسا، اشىق بيۋدجەتكە جاسالعان ماڭىزدى قادام.

دەگەنمەن، «اق جول» فراكتسياسى ەسەپ كوميتەتىنىڭ قورىتىندىسىندا كورسەتىلگەن كەلەڭسىز جايتتاردى اتاپ وتۋگە ءماجبۇرمىز. مىسالى، وتكەن جىلى حالىقتىڭ ناقتى اقشالاي تابىسىنىڭ ءوسۋى ەكى ەسەگە قىسقاردى (2019 ج. – 6,4 %، 2021 ج. – 2,9 %): – اۋىل شارۋاشىلىعىندا جالپى ءونىم كولەمىنىڭ 2,5 %-عا (وسىمدىك شارۋاشىلىعى – مينۋس 6,7 %) تومەندەۋى بايقالدى.   - ينفلياتسيا شەكتەن 1,5 ەسەگە اسىپ ءتۇستى (جوسپارداعى 4-6 % ورنىنا 8,4 %) جانە ت. ب. ەكونوميكاداعى مۇنداي جاعدايدىڭ سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرىنىڭ قاتارىندا «اق جول» فراكتسياسى ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق مولشەرلەمەسىنىڭ اقىلعا قونىمسىزدىعىنان جانە تۇتاستاي العاندا ۇلتتىق بانكتىڭ ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋىنان كورەدى. كەشەگى سالىق كودەكسىن تالقىلاۋدا، مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى حابارلاعانداي، بۇكىل ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى – مەملەكەت، بيزنەس، حالىق بولىپ قارجىلاندىراتىن بانكتەردىڭ  سالىق جۇكتەمەسى نەبارى 2-5 پايىزدى قۇرايدى ەكەن. ياعني، ازاماتتارىمىز 10 پايىز تابىس سالىعىن تولەيدى، بيزنەسكە تۇسەتىن سالىق اۋىرتپالىعى 40 پايىزدان اسادى، ال بانكتەردىڭ ءوز ەسەپتەرى وزدەرىندە، ولار ەشكىمگە قارىز ەمەس. سوندىقتان، ەكونوميكا قۇلدىراعان كەزدە، كەرىسىنشە، ولاردىڭ كىرىستەرى وسە ءتۇستى. مىنە، بيۋدجەتتىڭ رەزەرۆى وسىندا كومۋلى جاتىر، قۇرمەتتى ۇكىمەت مۇشەلەرى.

ادىلەتتى قازاقستان تۋرالى ايتاتىن بولساق، سالىق سالۋدى دا ءادىل نەگىزگە قوياتىن كەز كەلدى.  وندىرىسكە بەرىلۋدىڭ ورنىنا نەسيەنىڭ 60 %-ى تۇتىنۋعا كەتەدى (كاسىپورىندار ءۇشىن 7,7 ترلن، جەكە تۇلعالار ءۇشىن 10,7 ترلن). حالىق تابىسىنىڭ بەستەن ءبىر بولىگى تۇتىنۋشىلىق نەسيەنى وتەۋگە جۇمسالادى! 2017 جىلدان بەرى اۋىل شارۋاشىلىعىن نەسيەلەندىرۋ 3 ەسەگە قىسقاردى، ال ونەركاسىپتى نەسيەلەۋ 5 جىل بۇرىنعى دەڭگەيدە قالدى. ەشقانداي ءوسۋ جوق! ناقتى سەكتور قولدا بار اينالىم قاراجاتىنا قول جەتكىزە الماي قينالۋدا. - ىشكى نارىقتىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگى ءوستى. مىسالى، ەكسپورتتىڭ جالپى قۇرىلىمىندا ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ ەكسپورتى 6,2 %-عا (2020 ج. – 7 %) تومەندەدى، ال يمپورتتىڭ جالپى قۇرىلىمىنداعى ولاردىڭ يمپورتى 11,8 %-عا دەيىن ءوستى (2020 ج. – 10, 7 %). - بيۋدجەتتىڭ مۇنايعا دەگەن ۇلكەن تاۋەلدىلىگى ساقتالۋدا. وسىلايشا، ءجىو-گە قاتىستى مۇنايلىق ەمەس تاپشىلىق 9,9 % قۇرايدى. ەسكە سالايىق، ەو ستاندارتتارى بويىنشا ەكونوميكا 3 پايىزدىق دەفيتسيتپەن تۇراقسىز بولىپ سانالادى. ال ۇكىمەت بولسا، ءبىزدى ءوز ەسەبىندە «2021 جىلى ەكونوميكا تۇراقتى ءوسۋ تراەكتورياسىنا ءتۇستى» دەپ سەندىرگىسى كەلەدى. بۇل نە دەگەن كەرى كەتكەن «ءوسىم»؟! - مەملەكەتتىك بورىش جانە مەملەكەت كەپىلدىك بەرگەن بورىش 53,7 ملرد اقش دوللارىن قۇراپ، جاڭا بيۋدجەتتىك ساياسات تۇجىرىمداماسىندا بەلگىلەنگەن ءجىو-گە قاتىستى شەگىنەن اسىپ ءتۇستى. بۇعان كىم جاۋاپ بەرەدى؟ ۇلتتىق قوردىڭ شىعىستارى كىرىستەردەن اسىپ ءتۇستى. ۇلتتىق قوردىڭ 2021 جىلعا ارنالعان ينۆەستيتسيالىق كىرىسى 2,5 ەسەگە ازايىپ، قوردى باسقارۋ شىعىندارى 19 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ءوستى. 2021 جىلى قوردان ەڭ كوپ قاراجات الىندى: كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت 2,7 ترلن تەڭگە، نىسانالى ترانسفەرت – 1,8 ترلن، ناقتىلاۋدى قوسقاندا تاعى 850 ملرد تەڭگە. ناتيجەسىندە ءبىر جىلدا قور اكتيۆتەرى 9,4 %-عا، ياعني 55,3 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن قىسقاردى. نىسانالى ترانسفەرت نەگىزىنەن (58 %) اعىمداعى شىعىستارعا جۇمسالعان، ال ۇلتتىق قور تۇجىرىمداماسىندا ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋ كوزدەلگەن.

سونىمەن قاتار، ەسەپ كوميتەتى ۇلتتىق قورعا قارجىنىڭ قايتارىلماۋى بويىنشا زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى انىقتادى، بۇل 2015 جىلدان بەرى 72 ميلليارد تەڭگەدەن استام سومانى قۇراعان. – 2007 جىلى بيۋدجەتتىڭ 90 پايىزى ەكونوميكانىڭ «تازا كىرىسىنىڭ» ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلسە، بۇگىندە ۇلتتىق قوردان تۇسكەن قاراجاتسىز جانە نەسيەسىز بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ تەك قانا 50 پايىزى عانا جابىلعان. وسىنىڭ بارلىعى ەكونوميكانى دامىتىپ، سالىق سالىناتىن بازانى قالىپتاستىراتىن ءوندىرىس سالالارىن قۇرۋدىڭ ورنىنا، ۇلتتىق قور قاراجاتىنىڭ «بوسقا جەلىنىپ كەتكەنىن» ايعاقتايدى. بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگىندە ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنا ينۆەستيتسيانىڭ تاعى دا 6 %-عا قىسقارۋى بايقالادى.  بۇل قاراجات تا تەحنولوگيالىق ءوندىرىستى قۇرۋعا ەمەس، جول مەن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنا جۇمسالعان. ەگەر ەشكىم تابىس كوزىن اشپاسا، وعان گەنەراتسيا جاساماسا، بيۋدجەت كىرىسى قايدان پايدا بولادى؟ ءونىمدى ەكونوميكانى دامىتۋ تۇرعىسىنان ەكونوميكالىق ايماقتاردى قۇرۋعا ۇلكەن ءۇمىت ارتىلعان ەدى. بىراق، شىن مانىندە نە بولىپ جاتىر؟ 2001 جىلدان 2021 جىلعا دەيىن اەا-عا قۇيىلعان ينۆەستيتسيالار 4,2 ترلن تەڭگەنى قۇرادى، ونىڭ 71 پايىزى ەلوردانىڭ جانە تۇركىستاننىڭ اكىمشىلىك ورتالىقتارىنىڭ قۇرىلىسىنا (3 ترلن تەڭگە) جانە 29 پايىزى عانا ونەركاسىپكە (1,2 ترلن تەڭگە) جۇمسالدى. ينۆەستيتسيانىڭ 2/3 بولىگىن (807 ملرد تەڭگە) كۆازيمەملەكەتتىك كاسىپورىندار سالعان. «نينت» مۇناي-حيميا تەحنوپاركى»، «حيمپارك-تاراز» سياقتى اەا جەكە ينۆەستيتسيانى مۇلدە تارتقان جوق. ەل ەكسپورتىنداعى اەا ونىمدەرىنىڭ ۇلەسى 0,1 % قۇرايدى، بۇل زاماناۋي وندىرىستەردى قۇرۋ قولدان كەلمەدى دەگەن ءسوز. - كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ءرولى. 2020 جىلدىڭ 23 ناۋرىزىندا مەملەكەت باسشىسى بارلىق مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ تازا كىرىسىنىڭ 100 پايىزىن بيۋدجەتكە اۋدارۋدى تاپسىردى. بىراق ۇكىمەت مۇنى «ءبىر رەتتىك» تاپسىرما دەپ تۇسىنسە كەرەك، بيۋدجەتكە 100, ءتىپتى 50 پايىزىن ەمەس، مەملەكەتتىك كومپانيالاردىڭ تابىسىنىڭ 16 پايىزىن عانا جىبەردى. بيىلعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا «اق جول» فراكتسياسى ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ كىرىسىنىڭ 100 پايىزىن بيۋدجەتكە قايتارۋ تۋرالى تالاپتى زاڭعا ەنگىزۋدى ۇسىندى، بىراق، ۇكىمەت ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدان باس تارتتى. جاڭا قازاقستان اياسىندا ۇكىمەتتىڭ پارلامەنتتىڭ مۇنداي باستامالارىنا توسقاۋىل قويۋ قۇقىعىن قايتا قارايتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ەسەپتەيمىز. سونىمەن بىرگە، ەسەپ كوميتەتىنىڭ تەكسەرۋ قورىتىندىسى بويىنشا وتكەن جىلى كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى باسقارۋدا 2,3 ترلن. تەڭگە مولشەرىندە زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان. پرەزيدەنتتىڭ جاڭا مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردى قۇرۋعا موراتوري جاريالاعانىنا قاراماستان، ونداعان جاڭا رمك پايدا بولدى. كۆازيمەملەكەتتىك كاسىپورىنداردى جەكەشەلەندىرۋدە ءىرى زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالدى. 2021 جىلى 66 كاسىپورىن نارىقتىق قۇنىنان 3 ەسە تومەن باعامەن ساتىلدى (22,2 ملرد تەڭگەگە قارسى 7,2 ملرد تەڭگە), 18 نىسان نارىقتاعىدان 11 ەسە ارزان ساتىلدى (نارىقتىق قۇنى 9,4 ملرد تەڭگە، ساتۋ باعاسى 864 ملن تەڭگە).  مۇنىڭ بارلىعى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن ءبىلدىرىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ نازار اۋدارۋىن تالاپ ەتەدى. كۆازيمەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىڭ فۋنكتسيالارى ءبىرىن ءبىرى قايتالايدى.   ماسەلەن، تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىمەن «بايتەرەك دەۆەلوپمەنت»، «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى»، «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كەپىلدىك بەرۋ قورى»، «قازاقستاندىق تۇرعىن ءۇي كومپانياسى»، «باسپانا» يپوتەكالىق ۇيىمى، «سامۇرىق-قازىنا كونستراكشن»، «قازاقستان تۇراقتىلىق قورى» مەملەكەتتىك كومپانيالارى اينالىسادى. ينۆەستيتسيالاردى تارتۋمەن – «تىكەلەي ينۆەستيتسيالار قورى»، ۇلتتىق بانكتىڭ ۇلتتىق ينۆەستيتسيالىق كورپوراتسياسى، «سامۇرىق-قازىنا ينۆەست»، «قازىنا كاپيتال مەنەدجمەنت»، «كاز تەح ۆەنچۋرز»، «كازاح پروجەكت پرەپارەيشن فوند» جانە ت.ب. ولار شىن مانىندە قانشالىقتى ينۆەستيتسيا تارتىپ، قانشاما پايدا اكەلدى نەمەسە كەڭسەلەرىنە، جالاقىلارىنا، سىياقىلارىنا قانشا اقشا جۇمسايتىنى – ۇلكەن سۇراق.

قۇرمەتتى ارىپتەستەر! كونستيتۋتسيا بويىنشا رەفەرەندۋمنان كەيىن پرەزيدەنت ق. توقاەۆ ءوز ۇندەۋىندە «جاڭارتىلعان كونستيتۋتسيا نەگىزىندە ءبىز مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنىڭ اناعۇرلىم ءتيىمدى مودەلىن قالىپتاستىرامىز، تەجەمەلىك جانە تەپە-تەڭدىك تەتىكتەرىن كۇشەيتەمىز» دەپ باسا ايتتى.

باستالعان رەفورمانى ازىرلەۋ بارىسىندا ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ بيۋدجەتتەرىن جانە ولاردىڭ ديۆيدەندتىك ساياساتىن بەكىتۋدى، سونداي-اق سىرتقى قارىز الۋدىڭ كريتەريلەرىن رەتتەۋدى  اشىق ەتىپ، پارلامەنتكە بەرۋ قاجەت دەپ سانايمىز. ايتپەسە، بۇل وكىلەتتىك مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءوز قولىندا بولعاندىقتان، بۇل نورمالار شەنەۋنىكتەردىڭ ءوز قالاۋىنا قاراي رەتتەلەدى. سونداي-اق، «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى جاڭادان تاعايىندالعان ۇكىمەتتىڭ ءىس-قيمىل باعدارلاماسىن پارلامەنتتىڭ بەكىتۋى تۋرالى نورمانى قايتارۋدى ۇسىنىپ وتىر. سوندا مەملەكەت باسشىسى تاپسىرعانداي، بيۋدجەت پەن حالىقتىڭ قارجىسىن كىم كوپ جۇمساعانىنا قاراپ ەمەس، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنا قاراي ۇكىمەت جۇمىسىن باعالاۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، كونستيتۋتسيالىق رەفورمانى ازىرلەۋ بارىسىندا جانە الەمدىك تاجىريبەگە سايكەس ماجىلىسكە جوعارعى ەسەپ پالاتاسى انىقتاعان قارجى جىمقىرۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىلەرى بويىنشا پارلامەنتتىك تەرگەۋ جۇرگىزۋ قۇقىعىن بەرۋدى تالاپ ەتەمىز. بۇگىن ءبىز قاراستىرىپ وتىرعان ەسەپ كوميتەتىنىڭ قورىتىندىلارى – جوعارعى اۋديتورلىق پالاتاسىنىڭ اكتىلەرىنە اينالىپ، پارلامەنت جۇمىسىن جاڭا دەڭگەيگە شىعاراتىن، بيلىكتىڭ اتقارۋشى جانە وكىلدى تارماقتارى اراسىنداعى تەجەۋ مەن تەپە-تەڭدىكتىڭ قۇرالى بولۋعا ءتيىس. سونداي-اق، انىقتالعان زاڭ بۇزۋشىلىقتار بويىنشا ءىس قوزعاۋعا جانە لاۋازىمدى تۇلعالاردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋعا نەگىز بولادى دەپ سەنەمىز. «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى وسى جانە وزگە دە باستامالاردى زاڭنامانى كونستيتۋتسيانىڭ جاڭا رەداكتسياسىنا سايكەستەندىرۋ بارىسىندا ەنگىزەتىن بولادى.

نازار اۋدارعاندارىڭىزعا راقمەت.

اقپارات ءۇشىن: «اق جول» قدپ فراكتسياسى داۋىس بەرۋ كەزىندە ۇكىمەتتىڭ بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ەسەبىن قولدامادى.

Abai.kz