قوعامدىق سەنىمنىڭ جويىلۋىنىڭ باستى سەبەبى - جەمقورلىق.
جەر قويناۋىن پايدالانۋ كونتراكتىلەرىنىڭ جاريا بولۋىن مىندەتتەيتىن زاڭ قاجەت. بۇل تۋرالى ۇلىتاۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا بەلگىلى مەملەكەت قايراتكەرى ءاليحان بايمەن ايتتى.
اليحان بايمەنوۆتىڭ ۇلتتىق قۇرىلتايداعى ءسوزى
اسا قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!
قادىرلى قۇرىلتاي مۇشەلەرى!
اتىنىڭ ءوزى مۇشەلەرىنە سالماق جۇكتەيتىن قۇرىلتايدىڭ تۇڭعىش وتىرىسىنىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسۋىمىزدا ەرەكشە ورنى بار قاسيەتتى ۇلىتاۋدا وتكىزىلۋى جاڭعىرۋ جولىنداعى قازاقستاننىڭ ۇلى داستۇرلەر مۇراگەرى ەكەنىن ەسكە سالىپ، جاۋاپكەرشىلىك سالماعىن ەسەلەي تۇسەدى.
قۇرىلتاي قۇزىرىنداعى جالپى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ايتقاندا ءبىرىنشى كەزەكتە ەل الەۋەتىن انىقتايتىن شەشۋشى فاكتور - ادامي كاپيتالعا توقتالعان ءجون.
ادامنىڭ ءتان ساۋلىعىنا جۇتاتىن اۋا، ىشەتىن سۋ، جەيتىن تاعام ساپاسى قالاي اسەر ەتسە، جان ساۋلىعىنا الاتىن اقپارات پەن ءبىلىم دە سولاي اسەر ەتەدى.
ال ءبىلىم، اقپارات جانە ەڭبەك ارقىلى قالىپتاسقان قابىلەت پەن بىلىك ادامي كاپيتالعا اينالۋ ءۇشىن مەملەكەتتە سەنىم، زاڭ ۇستەمدىگى، مەريتوكراتيا جانە ءادىل باسەكەلەستىك بولۋى شارت.
جاھاندانۋ سىناعىنا توتەپ بەرۋ ءۇشىن ءبىز جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرۋمەن قاتار ۇلتتىق وزىق داستۇرلەرىمىزدى ساقتاپ، الەمگە قازاقتىڭ كوزىمەن، ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان قاراۋعا قول جەتكىزۋىمىز قاجەت.
سوندىقتان قازاق تىلىندە جانە قازاق تۋرالى زاماناۋي فورمادا اقپارات، ءبىلىم، ادەبيەت كوزدەرىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى.
وسى ورايدا، قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى، قازاق تاريحىنداعى ۇلى تۇلعالاردىڭ وبرازىن پايدالاناتىن كومپيۋتەرلىك ويىندارعا جانە كوميكستەرگە حالىقارالىق بايگە جاريالاۋدى ۇسىنامىن.
قازاق «ءسوز - كومەك، ءتىل - قۇرال» دەيدى. كومەك - كولەمدى، قۇرال - زاماناۋي بولۋ ءۇشىن قازاق ءتىلىن قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋمەن قاتار سوزدىك قوردى جۇيەلى جاڭعىرتۋ ماڭىزدى. بۇل ىستە ءتىپتى ءبىر ميلليونداي عانا حالقى بار ەستونيانىڭ تاجىريبەسى دە پايداعا اسار ەدى. ول ەلدە ەستون تىلىندە جاڭا سوزدەرگە ۇلتتىق بايگە جاريالانىپ، ونلاين داۋىس بەرۋمەن انىقتالعان جەڭىمپازداردى پرەزيدەنت ماراپاتتايدى.
بارلىق سالادا مەملەكەتتىك تىلگە ءماتىن، ۆيدەو، اۋديو ونىمدەرىن اۋدارۋعا جانە ولاردى زاڭداستىرۋعا سۋبسيديا بەرۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ودان باسقا دا شارالاردى قامتيتىن «ۇلتتىق ءبىلىم قورى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قابىلداۋ – ۋاقىت تالابى.
قۇرمەتتى پرەزيدەنت!
ءسىز باستاعان «ەستيتىن مەملەكەت» كونتسەپتسياسى تولىق جۇمىس جاساۋ ءۇشىن حالىقتىڭ مۇڭى مەن مۇقتاجى، داتى مەن داۋىسى بيلىككە ارىز-شاعىمسىز جەتەتىن قۇرىلتايدان باسقا دا جۇيەلەر قاجەت. زاماناۋي دەموكراتيالاردا بۇل جۇكتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى الىپ ءجۇر.
بۇل ماقساتتا، قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى، «حابار» جانە «قازاقستان» ارنالارىن قوعامدىق تەلەكورپوراتسيالار اينالدىرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
ولاردىڭ باستى ماقساتى - اعارتۋ بولىپ، ديرەكتورلار كەڭەسىنە زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن قاتار وزىق ەلدەردە ءبىلىم الىپ، ەڭبەك ەتكەن جاستاردى دا قوسقان ابزال بولار ەدى.
الەمگە قازاقتىڭ كوزىمەن قاراۋ ءۇشىن وسى ارنالار جاھاننىڭ ءار ايماعىندا تىلشىلەر ۇستاپ، سول ەلدەردەگى قازاقستاندىق جاستاردىڭ دا الەۋەتىن پايدالانعان ءجون.
قوعامدىق قۇندىلىقتار ءۇشىن باسەكەلەستىكتە وتاندىق كونتەنت ساپاسىمەن قاتار اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك تە ماڭىزدى. ءبىز بەيبىت ساياسات مەملەكەتىمىز. پاندەميا دەنساۋلىقتىڭ، ال قاسىرەتتى قاڭتار مەن ۋكرايناداعى سوعىس بەيبىتشىلىكتىڭ قادىرىن تەرەڭ ءتۇسىندىردى.
سول سەبەپتى كونستيتۋتسيامىزعا سايكەس، قاي ەلدەن تاراتىلسا دا، سوعىس پەن جاۋىزدىقتى، ۇلت پەن مەملەكەتارالىق وشپەندىلىكتى دارىپتەيتىن تەلەحابارلارعا قازاقستان ايماعىندا تيىم سالىنۋى قاجەت.
قازىر ۇلتتىق ءداستۇردىڭ جاڭعىرۋىمەن قاتار جاستاردىڭ اتا دىنىمىزگە بەت بۇرىسى بايقالادى. وسىعان وراي ۇلى بابالارىمىز ءال-فارابي مەن قوجا احمەت ياسساۋي، اباي مەن شاكارىم ءداستۇر، ءدىن، عىلىم، ءبىلىم، ەڭبەك اراسىنداعى ۇيلەسىمدى تابۋ جولىن اماناتتاپ كەتكەنىن ەسكەرىپ، جاڭا قازاقستاندا وسى ۇلگىنى زاماناۋي تاسىلدەرمەن جۇزەگە اسىرعانىمىز ءجون.
ال تاريحتاعى اقتاڭداقتار ساناداعى اقتاڭداقتارعا اينالاتىنىن ەسكەرىپ، وتكەن جۇيەلەر مەن وقيعالارعا ءادىل باعالاۋ ماڭىزدى. وسى رەتتە ءتيىستى مەملەكەتتىك كوميسسيا الاش قوزعالىسىنا ساياسي باعا بەرسە، قوعامدىق سانا ءبىر سەرپىلىپ قالار ەدى.
قۇرمەتتى قۇرىلتاي مۇشەلەرى!
ادامي كاپيتال دامۋىندا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ ورنى ەرەكشە.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ دەمونوپوليزاتسياعا باعىتتالعان باتىل شەشىمدەرى قوعامدىق پسيحولوگياعا دا اسەر ەتىپ، الپاۋىتتار ەلدىڭ يەسى - ۇلت بار ەكەنىن سەزە باستاعانداي.
رەفەرەندۋم ارقىلى جەر مەن جەر قويناۋى يەسى حالىق ەكەنى بەكىتىلدى. ەندى جەر قويناۋىن پايدالانۋ كونتراكتىلەرىنىڭ جاريا بولۋىن مىندەتتەيتىن زاڭ قاجەت.
ەكىنشىدەن، ۇكىمەت وسى كۇنگە دەيىن بەرىلىپ كەلگەن سالىقتىق، كەدەندىك، تاريفتىك جەڭىلدىكتەر مەن پرەفەرەنتسيالارعا رەۆيزيا جاساپ، ارنايى كوميسسيا قايتا شەشىم قابىلداعانشا ولاردىڭ بەرىلۋىن توقتاتا تۇرعان دۇرىس.
ەكونوميكادا مەملەكەت ۇلەسى ازايىپ، ءادىل باسەكەلەستىك ورنىعىپ، الەۋمەتتىك ليفتتىلەردىڭ جۇمىس جاساۋى ءوز كەزەگىندە ەڭبەك پەن ءبىلىم قۇندىلىعىن دا كوتەرەر ەدى.
باي مەن كەدەي اراسىنداعى الشاقتىقتى ازايتىپ الەۋمەتتىك شيەلەنىستەردىڭ الدىن الۋدا ۇكىمەت-كاسىپوداق-جۇمىس بەرۋشىلەر ۇشبۇرىشىنداعى تەپە-تەڭدىك ماڭىزدى. ازىرشە بۇل قيسىق ءۇشبۇرىش بولىپ تۇر. ەگەر ول تۇزەلىپ، الەۋمەتتىك ارىپتەستىك قالىپتاسسا، وندا جالاقى مولشەرى، بەينەتتىڭ ءادىل باعالانۋى سەكىلدى وتكىر ماسەلەلەر ۇجىمدىق جانە سالالىق كەلىسىمشارتتا شەشىلەر ەدى.
ادال ەڭبەك ابىرويىن كوتەرۋ ءۇشىن ەڭبەك كۇنىن اتاپ ءوتۋدىڭ لايىقتى تۇجىرىمداماسىن جاساپ، ونى جاڭا بيىككە كوتەرۋ دە ماڭىزدى.
«ەستيتىن مەملەكەت» كونتسەپتسياسى مەن دەبيۋروكراتيزاتسيا تۋرالى جارلىق قوعام مەن بيزنەستىڭ مەملەكەتكە سەنىمىن نىعايتۋعا باعىتتالعان. سونىمەن قاتار سەنىم بولۋى ءۇشىن ادىلەتتىلىك پەن زاڭ الدىندا بارشانىڭ تەڭدىگى ماڭىزدى.
مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ەستۋ قابىلەتى قىزمەتكەرلەردىڭ كاسىبيلىگىنە بايلانىستى بولسا، تىڭداۋعا نيەتى - ساياسي جۇيەگە بايلانىستى. كونستيتۋتسياداعى وزگەرىستەر بۇل ىستە جاڭا مۇمكىندىكتەر تۋعىزدى.
ەندى وسى وزگەرىستەردىڭ رۋحىن زاڭداردا ەسكەرگەن ءجون.
قازاقستاننىڭ قوعامىندا سەنىم شايىلۋى مەن باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ نەگىزگى سەبەبى - مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن جانە ۇلتتىڭ ابىرويىن توگەتىن جۇگەنسىز جەمقورلىق. وعان قارسى كۇرەستە سوڭعى ۋاقىتتا اتقارىلعان ىستەرگە قوسا بىرنەشە ۇسىنىس بار.
بىرىنشىدەن، مەملەكەت ورتاق يگىلىكتەردى، ياعني پاتەر، جەر تەلىمدەرىن بولگەندە، كاداسترلار جاساقتالعاندا بلوكچەيندى ەنگىزۋ.
ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىك بيۋدجەت پەن كاسىپكەرلەر، كومپانيالار اراسىنداعى ترانزاكتسيالاردىڭ جاريالىعىن قامتاماسىز ەتەتىن ينتەرنەت پلاتفورما جاساۋ.
مەملەكەتتىك باسقارۋدى جەتىلدىرۋدە اۋدان، قالا دەڭگەيىندەگى بيلىكتى نىعايتۋ ماڭىزدى. مىسالى، بۇگىنگى كۇنى شالعاي اۋىلدا مەكتەپ نە ەمحانا توبەسىنەن سۋ اقسا، جوندەۋگە وبلىس قاراجات بولگەنشە كۇتۋ كەرەك. سەبەبى، اۋدان، قالا اكىمدەرىندە وعان وكىلەت تە قاراجات تا جوق. مەنىڭشە بۇل سالالاردا وبلىستىق باسقارماعا مۇعالىم، دارىگەردىڭ جالاقىسى مەن مەتوديكالىق باسشىلىقتى قالدىرىپ، كوممۋنيكاتسيا، جىلۋ، سۋ، جوندەۋ جانە كادر ماسەلەسىن اۋدان، قالا اكىمدەرىنە جۇكتەۋ حالىق مۇددەسىنە ساي بولار ەدى.
ۇلتتىڭ ۇيىسۋىندا ماڭىزدى مىندەت جۇكتەلگەن قازاق ءتىلىنىڭ اياسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن كەزەك كەزەگىمەن ءار ساناتتاعى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى قابىلداۋدا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ تەستىن قاراپايىمنان كۇردەلىگە قاراي باعالاۋدى ەنگىزۋ قاجەت.
قۇرمەتتى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرى!
«ايىر پىكىر ايىپ ەمەس، ايىر پىكىرسىز ءومىر اباقتى» دەپ الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان ايتىپ كەتكەندەي، اعىمدىق ساياساتتاعى پىكىر الۋاندىعى - دەموكراتيانىڭ شارتى. ەندەشە ىشكى ساياساتتا ەشكىمدى وزەكتەن تەپپەي، وڭمەنىنەن يتەرمەي تاربيەلەۋ، اعارتۋ، قاجەت بولعاندا كوزى اشىقتىڭ كوكىرەگىن وياتۋ، كوكىرەگى وياۋدىڭ كوزىن اشۋ - ءبىزدىڭ ورتاق پارىزىمىز.
«جەتىستىكتى كورمەۋ – سوقىرلىق، كەمشىلىكتى كورمەۋ – جانى اشىماعاندىق». سوندىقتان اعىمدىق ساياساتتا ءار سالاداعى كەمشىلىكتى ايتقاندارعا جاناشىر رەتىندە قاراۋ – «ەستيتىن مەملەكەت» مادەنيەتىنىڭ سيپاتى بولۋى ءتيىس. ال كۇندەلىكتى ومىردە اركىم ءوزىنىڭ جانە وزگەنىڭ ابىرويىن، ەڭبەگىن، ۋاقىتىن، حاقىن قۇرمەتتەيتىن مادەنيەت قالىپتاستىرۋ ابزال.
ەڭ باستىسى - بارىنەن دە قاستەرلى تاۋەلسىزدىك، مەملەكەت تۇتاستىعى، ەل بىرلىگى، جەر يەلىگى، مەملەكەتتىك ءتىل تاعدىرىنا كەلگەندە بارلىعىمىز بىرىگىپ، ورتاق قۇندىلىقتارىمىزدى قورعاۋعا ءتيىسپىز.
وسى ساۋاپتى دا جاۋاپتى ىستە ۇلتتىق قۇرىلتايعا باياندى تابىس تىلەيمىن!
Abai.kz
