بۇل ماقالانى جازۋعا تاريح عىلىمدا­رى­نىڭ دوكتورى، پروفەسسور ابىلسەيىت مۇقتار­دىڭ «ابىلمامبەت حان» تۋرالى «ەگەمەن قا­زاق­ستان» گازەتىنىڭ 2012 جىلدىڭ 15 قاراشاداعى سانىندا دۇنيەسى سەبەپشى بولدى.

جوعارىداعى ماقالادا ابىلاي حاننىڭ، ابىلقايىر حان مەن ابىلمامبەت حانداردىڭ اۋىزدارىنان «ءجۇز» - دەگەن ءسوز شىعادى. اتالعان اتالارى­­­­مىز ول ءسوزدى ەستىمەي كەتكەن. ويتكەنى، ول حاندار­دىڭ تۇسىندا «ءجۇز» دەگەن ءسوز بولعان جوق. مەن سول زامانعا قاتىستى مىڭداعان حاتتاردى قولمەن كوشىردىم، ءجۇز­دەگەن حاتتاردىڭ كوشىرمە­سىن الدىم. بىردە-ءبىر حاتتا «ءجۇز» دەگەن ءسوز كەزدەسكەن جوق.

اۆتوردىڭ ابىلمامبەت حاننىڭ تاريحتان الاتىن ورنىن ەرەكشە دارىپتەپ ابىلقايىردان كە­يىنگى باس حان بولدى دەۋى ەشبىر قيسىنعا جاتپايدى. ابىلمامبەت حاننىڭ وتە اقىلدى، سال­ماق­­تى، مەنمەندىگى جوق، ادام بالاسىنا جاقسى­لىق اكەلسەم دەپ تۇراتىن جۇرەگى تازا ءارى اقكوڭىل ازامات ەكەندىگىن ارحيۆ ماتەريالدارىنان اڭعارۋ قيىن ەمەس. ول ابىلاي سۇلتاندى جاقىن ءىنىم دەپ ەسەپتەپ ونىمەن ساناسقان، ورتا ورداداعى حاندىقتى باسقارۋ­­­دى سەنىپ تاپ­سىرعان. ابىلاي دا ونىڭ سەنىمىن اقتادى. رەسەي كانتسلەرى، گۋبەرناتورلار ابىلايدى ءابىلمام­بەت حانعا قارسى قويۋعا تىرىس­تى. «ابىلايدى حان ەتىپ سايلايمىز»، - دەدى. ابىلاي سۇلتان ەشبىر سوزگە ەرمەي، ولاردىڭ ۇسىنىستارىنان باس تارتتى، ابىلمامبەت حانعا ەسەپ بەرىپ، قيىن ماسە­لەلەردە اقىل­داسىپ بارىپ شەشىم قابىل­داپ وتىردى. ويتكەنى، ول زاڭدى حاندى اتتاپ وتپەدى.

بۇل ماقالانى جازۋعا تاريح عىلىمدا­رى­نىڭ دوكتورى، پروفەسسور ابىلسەيىت مۇقتار­دىڭ «ابىلمامبەت حان» تۋرالى «ەگەمەن قا­زاق­ستان» گازەتىنىڭ 2012 جىلدىڭ 15 قاراشاداعى سانىندا دۇنيەسى سەبەپشى بولدى.

جوعارىداعى ماقالادا ابىلاي حاننىڭ، ابىلقايىر حان مەن ابىلمامبەت حانداردىڭ اۋىزدارىنان «ءجۇز» - دەگەن ءسوز شىعادى. اتالعان اتالارى­­­­مىز ول ءسوزدى ەستىمەي كەتكەن. ويتكەنى، ول حاندار­دىڭ تۇسىندا «ءجۇز» دەگەن ءسوز بولعان جوق. مەن سول زامانعا قاتىستى مىڭداعان حاتتاردى قولمەن كوشىردىم، ءجۇز­دەگەن حاتتاردىڭ كوشىرمە­سىن الدىم. بىردە-ءبىر حاتتا «ءجۇز» دەگەن ءسوز كەزدەسكەن جوق.

اۆتوردىڭ ابىلمامبەت حاننىڭ تاريحتان الاتىن ورنىن ەرەكشە دارىپتەپ ابىلقايىردان كە­يىنگى باس حان بولدى دەۋى ەشبىر قيسىنعا جاتپايدى. ابىلمامبەت حاننىڭ وتە اقىلدى، سال­ماق­­تى، مەنمەندىگى جوق، ادام بالاسىنا جاقسى­لىق اكەلسەم دەپ تۇراتىن جۇرەگى تازا ءارى اقكوڭىل ازامات ەكەندىگىن ارحيۆ ماتەريالدارىنان اڭعارۋ قيىن ەمەس. ول ابىلاي سۇلتاندى جاقىن ءىنىم دەپ ەسەپتەپ ونىمەن ساناسقان، ورتا ورداداعى حاندىقتى باسقارۋ­­­دى سەنىپ تاپ­سىرعان. ابىلاي دا ونىڭ سەنىمىن اقتادى. رەسەي كانتسلەرى، گۋبەرناتورلار ابىلايدى ءابىلمام­بەت حانعا قارسى قويۋعا تىرىس­تى. «ابىلايدى حان ەتىپ سايلايمىز»، - دەدى. ابىلاي سۇلتان ەشبىر سوزگە ەرمەي، ولاردىڭ ۇسىنىستارىنان باس تارتتى، ابىلمامبەت حانعا ەسەپ بەرىپ، قيىن ماسە­لەلەردە اقىل­داسىپ بارىپ شەشىم قابىل­داپ وتىردى. ويتكەنى، ول زاڭدى حاندى اتتاپ وتپەدى.

ابىلمامبەتكە ماسەلە شەشىلگەننەن كەيىن حابارلاپ وتىرعان. ابىلمامبەتتىڭ ءوزى دە قاجەت بولعاندا ابىلايدان كومەك سۇراعان، ابىلاي­عا: «كەلىپ كەتشى. مىنا قاراقالپاقتار مەن حيۋا­لىقتاردى تارتىپكە شاقىرىپ كەتشى»، - دەگەن دە تىلەكتەرى تۋرالى حاتتار بار. ولار بىرىنەن ءبىرى اقىل، كومەك سۇراۋعا ارلانعان جوق.

قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس تۇركى الەمىنىڭ ماقتانىشى، اقىنداردىڭ ءدۇلدۇلى ماعجان جۇماباەۆ «باتىر بايان» پوەماسىندا ابىلاي حاندى بىلايشا جىرلادى:

الىستان ورىس، قىتاي - اۋىر سالماق،

جاقىننان تىنشىتپايدى قالىڭ قالماق،

ارتىندا ور، الدىندا - كور، جان-جاعى جاۋ.

داعدارعان الاش ەندى قايدا بارماق؟

سول كەزدە ەلگە قورعان بولعان ابىلاي

كوپ جاۋدىڭ ءبىرىن شاۋىپ، ءبىرىن ارباپ،

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە حان ابىلاي

قالماققا - (ويىنا الدى) - ويران سالماق،

حانىنان: «اتتان» - دەگەن ءسوز شىققان سوڭ.

ورداعا باتىر، بيلەر كەلدى اڭداپ.

ابىلمامبەت حان قالدان سەرەننىڭ قول اس­تىن­دا 1743-1757 جىلعا دەيىن تۇركىستان قالا­سىن­دا حان بولدى. سول كەزدە ورتا وردانىڭ حان­دىعى تولىعىمەن ابىلاي حانعا كوشتى (ابىلمامبەتتىڭ تىلەگىنە سايكەس).

جوڭعاردىڭ حانى قالدان سەرەن ولگەننەن كەيىن ونىڭ كۇڭنەن تۋعان ۇلى دورچجي حاندىق­تى زورلىقپەن باسىپ العانىن تاريحشىلار بىلەدى. تاريحشى ابىلسەيىت مۇقتار دا داۆاتسي جانە امۋرسانا دەگەن ۇلدارىنىڭ ابىلايدىڭ قول اس­تىنا قاشىپ كەلگەنىنەن حاباردار دەپ ويلايمىن. ولاردى قازاق جەرىندە قالدىرۋ ماسە­لەسىن شەشۋ ءۇشىن ابىلاي اسقان دانىشپان­دىقپەن ۇلى­تاۋدا «سەزد» اشقان. ال ماقالادا وسى جاي تۋرالى ەشتەڭە ايتىلمايدى. سوندا ول كىمدەر­مەن ايتىس­تى، تالاستى، كىمدى جان ءتا­نىمەن قور­عادى؟ نە ءۇشىن؟ «داۆاتسي مەن امۋر­سانانى قال­ماقتارعا قاي­تار» - دەپ قاسا­رىسىپ وتىرىپ ال­عان ءابىلمام­بەت حان مەن مالايسارى بي بولاتىن. بۇل ءما­سەلەدە ابىلايدى بوگەنباي باتىر، شاق­شاق جانىبەكتىڭ ۇلى ءداۋىت، تولە ءبيدىڭ قول­دا­عانىن مەن «ابىلاي حان» اتتى كىتابىمنىڭ 13-تومىندا جازعان بولاتىنمىن.

ابىلقايىر حاننىڭ تاريحتان الاتىن ورنىن مەن «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ 2011 جىلعى اقپان-ناۋرىز ايلارىنداعى ءتورت سانىندا، سونداي-اق، «انا ءتىلى»، «تۇركىستان»، گا­زەت­تە­­رىندە «الاش»، «دارابوز» جۋرنالدارىندا جاز­عان ەدىم. كىتاپ­تارىمدا دا كەلتىرىلگەن تىڭ دەرەكتەر از ەمەس.

ناقتى دەرەكتەرگە جۇگىنەيىك. اتاقتى تولە بي ابىلمامبەت حان تۇركىستانعا حان بولىپ سايلان­عاندا ادەيىلەپ بارىپ قۇتتىقتاپ، حانعا ءبىراز اقىل ايتقان ەدى. سول اقىلىن ورىنداۋعا ابىلمامبەت حاننىڭ باتىلى جەتپەدى. ول تۋرالى جوعارىدا اتالعان ارحيۆتە (1744 ج. 24 ماۋسىم، قور 122 ءتىزىم 1 ءىس 1) بىلاي دەگەن (107 بەتىندە). (ارحيۆتەگى جازباعا تۇزەتۋ جاسالما­عان. - ب.ن.).

«... 4. ۆ بىتنوست ەگو مانسۋرا تامي، پو پريەزدە يح ۆ درۋگوي مەسياتس پريەزجال ۆ تۋركەستان يز بولشوي وردى زناتنەيشي كاساچەنين تيۋليا بي، كوتورىي ۆ تاشكەنتە بولشە حانا ۆلادەت پوچيتاەتسيا دليا ءسۆيدانىيا س نيم ابۋلمامەت حانوم، پو پريەزدە موەمۋ س نيم ابۋلمامەت نايبولەە ۆ توم، سوۆەتوۆال ەگو دابى وني كايساكي وت روسسيسكوگو گوسۋدارستۆا نە وتستاۆالي، ي پروتيۆ انوگو ۆەرنو پوستۋپالي، چتوبى نە تولكو يم سرەدنەي ي مەنشەي وردام ۆ پرەبىۆانىي پري روسسيسكوي ستورونە، نو ي بولشوي بى وردە ك پەرەحودۋ تۋدا ج سۆوبودا بىلا وبياۆلەنا، چتوبى نا زەنگورسكيح كالمىك نە نادەياليس، نو بولشە وپاساليس. يبو دە وت نيح دوبرا نە بۋدەت. وت كوتورىح ۆ سلۋچاە ۋتەسنەنيا ي وني بولشوي (ستر 108) وردى كايساكي سپاسەنيا سەبە بولەە نايتيت نە زناەت كاك پەرەكوچەۆكويۋ ك روسسيسكوي جە ستورونە...»

مەنىڭ ەڭبەكتەرىمدە ابىلقايىر حاننىڭ ابىلمامبەت حانمەن ورتا وردانىڭ حانى بولۋدى ويلاپ ايتىسقانى تۋرالى وتە كوپ قۇجاتتار بار. ارحيۆتە 110 بەتتەي ەكەۋىنىڭ ايتىسى بار. ونى تولىق ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. ابىلقايىر حان ابىلمامبەتتى قورلاپ: «سەن حان بولا ال­ماي­سىڭ. كەت»، - دەگەنگە دەيىن بارعان.

ابىلمامبەت حان مەن باراق سۇلتان ورىنبور­­دىڭ گەنەرال-گۋبەرناتورى نەپليۋەۆكە بارمادى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ماقا­لا­نىڭ اۆتورى قولىندا ءارحيۆتىڭ قۇجاتى بولماعان­دىقتان، رەسەي يمپەرياسىنا سەنىمسىزدىكپەن قاراۋدى نەگىزگى سەبەپ رەتىندە قاراستىرىپ، ولاردى «ولتىرمەكشى بولدى» دەيدى.

ابىلقايىر حان تاۋەكەل جانە تاۋكە حاندار­دىڭ تىلەگىن ورىنداپ، رەسەيدىڭ قول استىنا وداقتاس رەتىندە كىرۋ ماقساتىندا رەسەي يمپەراتورىنا: «مەن كۇللى قازاق حالقى­نىڭ حانىمىن» - دەپ حات جازدى. ول ءوزى رەسەيدىڭ ەلشىسى تەۆكەلەۆكە بىلايشا مويىندادى (ارحيۆكە قالاي جازىلدى سولاي بەرىپ وتىرمىن - ب.ن.): «...وبياۆليايۋ ياكوبى سۋششۋيۋ سۆويۋ پراۆدۋ رادي چەگو ودين بەز سوگلاسيا درۋگيح پوجەلال بىت ۆ پوددانستۆە ۆسەروسسيسكوم. پەرۆايا پريتچينا يز درەۆنيح لەت پرەدكي ەگو ي ون ابىلحايىر حان ۆلادەلي گورودامي تاشكەنت، تۋركەستان، سايرام پرينادلەجاششيمي دەرەۆنيامي ي كيرگيزامي، كازاكامي ي ۋچينيلي ۋ نەگو ابۋلحايىر حانا ۆوينۋ س حونتايشويۋ منوگيا گودى. ي نە موگ س نيم ۋپراۆيتسيا، پرينۋجدەن ون بىل ۆىشەوزناچەننىە گورودا، وستاۆيا ۆىەحات ك كوچەۆنىم نارودام كيرگيس-كايساكام. ي پوتوم منوگيا گودى يمەلي س نيم حونتايشەيۋ ۆوينۋ ي نەدوۆولستۆۋيا تەم ستالي ۆوەۆات ي س ۆولجسكيمي كالمىكامي ي وردسكيمي باشكيرتسامي ي بۋحارامي ي حيۆوي...»

وسىلاي ابىلقايىر حان رەسەيمەن وداقتاس بولۋ ءۇشىن وتىرىك ايتۋعا ءماجبۇر بولعان.

رەسەيدىڭ ەلشىسى تەۆكەلەۆ تاعى دا بىلاي دەي­­­­دى (رەسەي يمپەرياسى سىرتقى ىستەر مينيس­تر­لىگ­ى­نىڭ سىرتقى ساياسات ءارحيۆى، قور 122 ءتىزىم 1 ءىس 1): (حاتتا قالاي جازىلعان سولاي جەتكىزىپ وتىر­مىن - ب.ن.) «پو نەجە كيرگيس-كايساتسكايا وردا گوسۋدارىني رازدەلەنا نا تري چاستي، ا يمەننو: بولشايا، سرەدنيايا، مالايا وردا» ء(ابىل­­سەيىت مۇقتار ارحيۆتەگى «وردا» دەگەن ءسوز­دى «ءجۇز» - دەپ كورسەتكەن. بۇل دۇرىس ەمەس. -ب.ن.).

ساۋاتتى ادامعا تۇسىنىكتى ەمەس پە؟ تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازىلعان: «ابىلقايىر حان ەشۋاقىتتا قازاق حالقىنىڭ باس حانى بولعان ەمەس، ءتىپتى بولۋى مۇمكىن دە ەمەس. ول حان بولۋدى سۇراپ وتىرعان جوق. ابىلقايىر حان «بۇكىل قازاق اسكەرىنىڭ قولباسشىسىمىن» دەپ ءوز ارمانىن ىسكە اسىرعىسى كەلگەن.

رەسەيدىڭ قول استىنا وداقتاس بولىپ كىرۋگە سۇرانعان كەزدە ابىلقايىر حان حاتىندا جانە انتىندا: «قول استارىڭىزعا 40 مىڭ ساربازبەن كىرەمىن»، دەدى. كۇللى حالىقپەن دەگەن ءسوز جوق. ال ول كىشى ورداعا حان بولعان كەزدە ورتا وردادا سامەكە، ۇلكەن وردادا جولبارىس حان بولاتىن. سوندا ول قالايشا كۇللى قازاق حالقىنىڭ باس حانى بولماق؟

ابىلقايىر حان كىشى وردانىڭ وزىنە دە تولىق حان بولا العان جوق. باتىر سۇلتان ءبىر­نە­شە رۋدى ءبولىپ الىپ ءوزىن حان سايلاتتى. (ول قايىپ حاننىڭ ۇلى. جول سونىكى بولاتىن  - ب.ن.). اداي ەلى ءتىپتى ەشبىر حانداردى مو­يىن­­داعان جوق. ۇلكەن ور­دانىڭ شىن يەسى تولە ءبيدىڭ ءوزى 1723-1757 جىل­دارعا دەيىن جوڭعار­لاردىڭ قول استىندا بولدى.

(1731 گ. فوند 122 وپيس 1 دەلو 1 (بۇل حاتپەن ەشكىم تانىسپاعان). رەسەي يمپەراتو­رى­نىڭ ءوزى: «ي مى ۆەليكايا گوسۋدارىنيا نيجايشە يمپەراتورسكوە ۆەليچەستۆو تەبيا كيرگيس-كايساتسكوگو ابۋلحايىر حانا نازناچاەم ستارشينوي كيرگيس-كايساتسكوگو ۆويسكا». مىنە، كۇللى قا­زاق حالقى­نىڭ حانىن ەمەس، اسكەر قولباس­شى­سىنا تاعايىن­دايمىز دەگەن ءسوز.

ابىلاي حان ابىلمامبەتتى وتە قۇرمەتتەدى. سول سەبەپتى ابىلايدى رەسەي حان سايلايمىز دەگەندە ودان باس تارتقانىن جوعارىدا ايت­تىق. وعان مەنىڭ كىتابىمداعى كانتسلەردىڭ حاتى جانە ابىلاي حاننىڭ جاۋابى ارقىلى دا كوز جەتكىزۋگە  بولادى. ءتىپتى، ابىلمامبەت ولگەن­نەن كەيىن حان­دىققا ونىڭ ۇلى ءابىل­فەيىزدى ۇسىنعان دا ابىلاي ەمەس پە؟!

بىراق حالىق ءىس جۇزىندە ابىلايدى 1738 جىلداردان حان دەپ ەسەپتەدى. سولاي ساناستى. ونىڭ ايتقانىن ەكى ەتكەن جوق، قۇرمەتتەدى. ابىلاي حان تۋرالى بۇرىنعى ماقالالارى­مىز­دا از ايتىلعان جوق. بۇل ارادا ولاردى قايتا­لاۋدىڭ قاجەتى جوق قوي دەپ ويلايمىن.

مەن كەيبىرەۋلەردىڭ ابىلقايىر حان مەن ابىلاي حاندى بىرىنە-ءبىرىن قارسى قويۋعا تىرىساتىندارىن تۇسىنبەيمىن. ابىلمامبەت حان مەن ابىلاي حان ەشۋاقىتتا باقتالاس بولعان ەمەس. بارلىق ماسەلەنى ءوزارا اقىلداسىپ شە­شىپ وتىر­عان. ارحيۆتە ابىلمامبەتتىڭ قىتاي ەلشى­سىنە بەرگەن جاۋابىندا: «ورتا ورداعا بايلانىستى ماسە­لەلەردى ابىلاي سۇلتانمەن شەشى­ڭىزدەر»، دەپ ولاردى ابىلاي حانعا جىبەرگەن حاتى بار. جو­عا­رىداعى سوزدەرىمىزگە ودان ارتىق قانداي دالەل كەرەك.

ابىلسەيىت مۇقتاردىڭ ماقالاسىنداعى تا­عى ءبىر قيسىنسىز جايعا نازار اۋدارعىم كە­لە­دى. اۆتور: «...1740 جىلدىڭ كۇزىندە ەرالى سۇلتان ورتا جۇزدەگى (وردا - ب.ن.) كەرەي رۋى قازاق­تا­رىنىڭ حانى بولىپ سايلاندى»، دەپ جازادى. ءسىرا، بۇل وتىرىك ورتا وردادا بىرنەشە حاندىق بولدى دەگەن ۇعىم تۋعىزۋ ءۇشىن ايتىلسا كەرەك. ەرالىنى ابىلاي حان ءوزىنىڭ تۋعان ىنىسىندەي سىيلادى. ەشقانداي سايلاۋ بولعان جوق. ونى سول ەلگە ستار­شىن ەتىپ تاعايىن­داعان ابىلاي حان. ارحيۆ­تىڭ ەشبىر جەرىندە ەرالى كەرەيلەرگە حان بولىپ سايلاندى دەگەن ءسوز جوق.

تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ابىلمامبەت حان­نىڭ ءرولىن ابىلاي حاننان جوعارى قويۋعا تىرىسىپ، سول ارقىلى ابىلقايىردى اسپانداتۋ - تا­ريح­قا قيانات. ابىلقايىر بۇكىل قازاق حالقى­نىڭ حانى بولدى دەۋ بۇل اقتى قارا دەگەنمەن تەڭ. رەسەي يمپەراتورى دا ونداي جارلىق بەرگەن جوق. مەن ابىلقايىر حاندى قازاق حالقىنا ادال، ەرەك­شە ەرلىگى سىڭگەن باتىر رەتىندە ءدارىپ­تەۋ­شى­نىڭ ءبىرىمىن. ونى قازاق حالقىنىڭ ەرەكشە تۇل­عاسى، باتىرى رەتىندە جازامىن. ابىلقايىرعا استانادان كوشە بەرۋ، ەسكەرتكىش قويۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۇسىنىستار­دى دا ءتيىستى ورىن­دارعا جازدىم. قورىتىندى شىعار دەگەن ۇمىتتەمىن.

ابىلقايىردى الدىڭعى قاتارداعى اسكەر قول­­­­­باسشىسى بولعان دەپ دارىپتەۋ كەرەك. حا­لىق­­تىڭ جۇرەگىندە باتىر رەتىندە ورىن العان، الۋعا دا ءتيىستى. ونى بوگەنباي، قابانباي، شاق­شاق ءجا­نىبەك، بايان، جاۋعاش، جارىل­عاپ، تولىباي، بوكەنباي، ەسەت، ت.ب. باتىر­لاردىڭ كوشباسشىسى بولعان ەدى دەۋ ورىندى.

ابىلاي حان مەن ابىلقايىر حاننىڭ، ءابىل­مامبەت حان جانە باسقا تۇلعالاردىڭ تاريحتان الا­تىن ورىندارىن تاريح ءوزى بەلگىل­ە­گەن. ونى ەن­دى جاڭارتىپ ءوز ىڭعايىمىزعا بۇرۋعا بولمايدى.

تاريحي دەرەكتەر ابىلاي حان مەن ءابىل­مام­بەت حاننىڭ ادامگەرشىلىكتەرى وتە جوعارى جاندار ەكەنىن دالەلدەيدى. ابىلاي حان ابىلقايىر حاندى اكەسىندەي سىيلاعان. ءتىپتى سول زاماندا ول ەكەۋى «حان» دەگەن دارەجەگە ءمان بەرمەي، تۋىس­قاندىق جاعىنا كوپ مويىن بۇرعانعا ۇقسايدى (1741 جىلى ورىنبوردىڭ گۋبەرناتورى ۋرۋسوۆ­تىڭ وسى ەكى الىپتاردى قابىلداعان ەسەبى مەنىڭ «ابىلاي حان» اتتى كىتابىمنىڭ 3-تومىندا جا­ريالانعان. ابىلقا­يىر حاندى سىرىمبەت باتىر ولتىرگەننەن كەيىن (باراق سۇلتان ەمەس) ابى­لاي­دىڭ وتباسىنا جاساعان جاقسىلىعى دا ۇمىتىل­ماق ەمەس. بوپاي شەشە بىلاي دەپتى (1748 جىل قىركۇيەكتىڭ 13, قور 122 ءتىزىم 1 ءىس 3: "...ادەيىلەپ ءبىزدى ولتىرۋگە جىبەرگەن جانسىزدارىن ابىلاي سۇلتان ەستىپ، ءبىزدىڭ اراقاتى­نا­سىمىز جاقسى بولعاندىقتان، ءوزىنىڭ اسكەرىمەن الىپ كەتتى. ابىلاي سۇلتانعا كوپ راحمەت. بالالارىمدى اجالدان الىپ قالدى...».

ءبارىمىزدىڭ مىندەتىمىز حالىققا شىندىقتى جەتكىزۋ. وسى سالادا ادال بولايىق.

بولاتبەك ناسەنوۆ،

تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،

قۇرمەتتى پروفەسسور.

"ەگەمەن قازاقستان" گازەتى