وتەر نەبىر بەلەڭدەر،
ويىڭ دا ءبىر ءسات تەرەڭدەر.
جانداردىڭ عاجاپ كەمەڭگەر
ارۋاعىن جوق دەمەڭدەر، - دەگەندەي، مەن وسىدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن ياعني سوناۋ العاشقى «اتىراۋ» كىتاپحاناسى جارىق كورە باستاعانىنان، ءوزىمىزدىڭ «كونە سىر» كىتاپحاناسىن ويلاعان بولاتىنمىن. جانە ونى ويلاپ قانا قوماي، سول كەزدەگى وبلىس اكىمى - يكرام ادىربەكوۆ مىرزاعا ۇسىنىس جاساپ ەدىم. ول ءىنىمىز ۇسىنىستى ىسكە اسىرا المادى. كەيىن مۇحتار (قۇل-مۇحاممەد) ىنىمىزگە دە سول ۇسىنىستى جازباشا تۇردە بەرگەنمىن. بۇل جىگىت قانشا ايتقانمەن ادەبيەت جاناشىرى عوي، بىردەن قولعا الدى. سول بويىنشا سىر بويىنىڭ ءبىراز اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى شىعىپ جارىق كورىپ قالدى. ارينە، بۇل ءالى ونىڭ ۇشتەن ەكىسى عانا. دەگەنمەن ونىڭ دا ءبىر ءجونى تابىلار. بۇل جەردە مەنىڭ نەگىزگى ايتپاعىم، ارۋاقتار جايلى. بىردە مەن سول «سىرداريا» كىتاپحاناسىنىڭ رەداكتسياسىنا وزدەرىنىڭ وتىنىشىمەن قالتاي اعامىزدىڭ بەس تومدىعىن تاپسىرعان بولاتىنمىن. سول جولى وسى ءابدىلدا اعامىزدىڭ بەس تومدىعى جايلى دا اڭگىمە بولعان. بىراق ول كىسىنىڭ كىتاپتارىن باسقا بىرەۋلەر دايىنداپ تاپسىرىپتى. سوعان دا ريزا بولدىم.
بىراق نەگە ەكەنىن قايدام، ابەكەڭ سول كۇننەن باستاپ، تۇسىمە بىرنەشە
رەت ەنۋمەن بولدى. سوسىن مەنەن قۇران دامەتىپ جۇرگەن شىعار دەپ، بىرنەشە
كۇن بىلگەنىمدى باعىشتاپ ەم، سودان كەيىن بارىپ تۇسىمە ەنۋدى سەيىلتتى. ال ەندى
جاقىندا سول كىسىنىڭ قۇرمەتىنە جازۋشىلار وداعى جيىن جاساعاننان كەيىن،

وتەر نەبىر بەلەڭدەر،
ويىڭ دا ءبىر ءسات تەرەڭدەر.
جانداردىڭ عاجاپ كەمەڭگەر
ارۋاعىن جوق دەمەڭدەر، - دەگەندەي، مەن وسىدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن ياعني سوناۋ العاشقى «اتىراۋ» كىتاپحاناسى جارىق كورە باستاعانىنان، ءوزىمىزدىڭ «كونە سىر» كىتاپحاناسىن ويلاعان بولاتىنمىن. جانە ونى ويلاپ قانا قوماي، سول كەزدەگى وبلىس اكىمى - يكرام ادىربەكوۆ مىرزاعا ۇسىنىس جاساپ ەدىم. ول ءىنىمىز ۇسىنىستى ىسكە اسىرا المادى. كەيىن مۇحتار (قۇل-مۇحاممەد) ىنىمىزگە دە سول ۇسىنىستى جازباشا تۇردە بەرگەنمىن. بۇل جىگىت قانشا ايتقانمەن ادەبيەت جاناشىرى عوي، بىردەن قولعا الدى. سول بويىنشا سىر بويىنىڭ ءبىراز اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارى شىعىپ جارىق كورىپ قالدى. ارينە، بۇل ءالى ونىڭ ۇشتەن ەكىسى عانا. دەگەنمەن ونىڭ دا ءبىر ءجونى تابىلار. بۇل جەردە مەنىڭ نەگىزگى ايتپاعىم، ارۋاقتار جايلى. بىردە مەن سول «سىرداريا» كىتاپحاناسىنىڭ رەداكتسياسىنا وزدەرىنىڭ وتىنىشىمەن قالتاي اعامىزدىڭ بەس تومدىعىن تاپسىرعان بولاتىنمىن. سول جولى وسى ءابدىلدا اعامىزدىڭ بەس تومدىعى جايلى دا اڭگىمە بولعان. بىراق ول كىسىنىڭ كىتاپتارىن باسقا بىرەۋلەر دايىنداپ تاپسىرىپتى. سوعان دا ريزا بولدىم.
بىراق نەگە ەكەنىن قايدام، ابەكەڭ سول كۇننەن باستاپ، تۇسىمە بىرنەشە
رەت ەنۋمەن بولدى. سوسىن مەنەن قۇران دامەتىپ جۇرگەن شىعار دەپ، بىرنەشە
كۇن بىلگەنىمدى باعىشتاپ ەم، سودان كەيىن بارىپ تۇسىمە ەنۋدى سەيىلتتى. ال ەندى
جاقىندا سول كىسىنىڭ قۇرمەتىنە جازۋشىلار وداعى جيىن جاساعاننان كەيىن،
تاعى دا تۇسىمە ەندى. بۇل جولى اعامىزدىڭ ۇستىندە ءبىر بوز كوستيۋم-شالبارى
بار، مۇحامەدجان قاراتاەۆ اعامىزبەن بىرگە ءجۇر. ول كىسىنىڭ كيىمى دە
سونداي. ولاردىڭ قاستارىندا جۇرگەن مەنىڭ دە كيىمىم سونداي، تۋرا وڭىمدەي.
ءتىپتى اربىردەن سوڭ اعايىندى ەكەۋمىز جامباستاپ جاتىپ الىپ اڭگىمەلەسىپ
جاتىرمىز. سودان كەيىن اعامىز مەنەن دە بىردەڭە دامەتىپ جۇرگەن شىعار دەپ
«مىنەزدى اقىنمەن مۇڭداسۋ» اتتى ماقالا جازدىم. ول «تۇركىستان»
گازەتىنە شىعىپ ءبىر تىنىستاپ ەدىم. ەندى ويلاپ-ويلاپ سول كىسىگە بايلانىستى
ەستەلىگىمدى دە باستاپ جىبەردىم. اعامىزدىڭ ارۋاعىنىڭ مەنىڭ تۇسىمە ەنىپ
جۇرگەنى ءجاي بولماسا كەرەك.
سونىمەن سوناۋ 1958 جىلدارى بولاتىن. مەن ءبىر ءساتى ءتۇسىپ، ويدا جوقتا قازىرگى «جازۋشى» باسپاسىنا قىزمەتكە تۇردىم. ول كەزدە باسپا «قازمەمكوركەمادەبباس» بوپ اتالاتىن. ديرەكتورى اكادەميك مۇحامەدجان قاراتاەۆ ەدى. سول جىلى ماسكەۋدە وتەتىن «دەكاداعا بايلانىستى كوپتەگەن كىتاپتار شىعاتىن بولىپ، باسپاحانالارمەن اراداعى وندىرىستىك ونىمدەردى ءارى-بەرى قاتىناتاتىن قىزمەتشىلىككە مەنى العان-دى. ول كەزدە ءۇش باسپاحانا بار ەدى، №1 باسپاحانا قازىرگى «جاس الاشتىڭ» ورنىندا بولاتىن، №2 باسپاحانا قازىرگى قوناەۆ كوشەسى مەن گوگولدىڭ بۇرىشىندا، باسشىسى ساتىمبەك تولەشەۆ دەگەن پارتيزان اعامىز ەدى. ءۇشىنشى باسپاحانا وسى قازىرگى پوليگرافكومبينات، باسشىسى كۇزەمباەۆ دەگەن اعامىز بولدى. مەنىڭ جۇمىسىم وسى ءۇش باسپاحانامەن ءوزىمىزدىڭ باسپانىڭ اراسىندا شاپقىلاپ ءجۇرۋ. بۇل جۇمىستىڭ قىزۋ جۇرگەندىگى سونداي، باستىعىمىز كىشى مۇحاڭنىڭ (ەل قاراتاەۆ اعامىزدى سولاي اتايتىن) «پوبەدا» ماشيناسىن اعامىزدان گورى مەن كوبىرەك مىنگەن سياقتىمىن. سونىمەن نە كەرەك، 1958 جىلعى كىتاپ شىعارۋ ۇستىندەگى قاربالاس تا ءبىتىپ، ماسكەۋدەگى دەكادا دا ويداعىداي ءوتىپ، ەسىمىزدى دە جيدىق-اۋ، ايتەۋىر. ءبىر كۇنى مەنى مۇحامەدجان اعامىز شاقىرىپ الىپ، ويدا جوقتا قىزىق اڭگىمە ايتتى:
- سەيفوللا، سەنىڭ باسپاحانامەن اراداعى قىزمەتتى مۇلتىكسىز ورىنداعانىڭا ريزا بولدىم، راحمەت. ساعان ازداپ سىياقى جازعانمىن سونى بۋحگالتەريادان الىپ ال، - دەگەن. مەن ول كىسىگە:
- راحمەت، - دەپ كەتىپ بارا جاتىر ەدىم. كەنەت:
- سەنى وسى ولەڭ جازادى دەيدى عوي، - دەگەنى. مەن ءسال كۇمىلجىپ ءۇنسىز قالدىم. شامالىدان كەيىن ماعان:
- وعان بولا قىسىلما. قايتا وسىندا جۇرگەن سوڭ ارالاسىپ جۇرگەنىڭ دۇرىس، - دەي كەلىپ:
- سەن، وسى بالالارعا ارنالعان كىتاپشالار اۋدارساڭ قايتەدى؟ ءسويتىپ بىرتە-بىرتە جاتتىعا بەرەسىڭ، بالكىم كەيىن ۇلكەن اۋدارماشى دا بولىپ كەتەرسىڭ، - دەدى دە ءسال كىدىرىپ:
- سەن قازىر اناۋ بالالار بولىمىنە بارىپ، وتەباي اعاڭا جولىق - دەپ، كەتۋگە رۇقسات ەتتى. مەن قۋانۋدىڭ ورنىنا ءوزىمدى ءبىر ءتۇرلى سەزىندىم. ىشىمنەن «سوعان مەنىڭ ءالى ورىسشام جەتپەي، ماسقارا بولىپ جۇرمەسەم نەتتى» دەيمىن. بىراق بىلايعى جۇرت قالاماقى الىپ جاتقاندا قىزىعاتىنىم دا بار ەدى. سونىمەن نە كەرەك، ويلانا كەلە وزىمشە المايتىن بوپ شەشتىم. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى وتەباي اعا تۇرمانجانوۆ:
- ءاي، سەيفوللا، بىزگە نەعىپ كەلمەيتىن بولىپ كەتتىڭ. ءجۇر قازىر. ماعان بەرگەن مۇحامەدجاننىڭ تاپسىرماسى بار. سونى الىپ كەت، - دەپ بولمەسىنە قوياردا-قويماي الىپ كىردى دە، ماشقار گۋمەروۆ اعامىزعا:
- مىنا سەيفوللاعا انا ۆ.بيانكيدىڭ كىتاپشاسىن بەر. اۋدارىپ
كورسىن. باستىقتىڭ تاپسىرماسى. جاتتىعا بەرسىن دەگەن بولۋ كەرەك، - دەدى. ول
سوزگە ءوزىم ونشا ىڭعاي بەرمەي، كەجەگەم كەيىن تارتىپ تۇر ەدى، اناداي جەردە
وتىرعان ءماريام اپاي:
- سەيفوللا سەن تارتىنشاقتاما، ال دا اۋدار، بولماسا ءوزىمىز دە كومەكتەسەرمىز، - دەپ، زورلاعانداي بولدى. «قاي قۇستىڭ تۇمسىعى جاقسى؟» - دەگەن جالپى كولەمى ءۇش باسپا تاباقتاي كىتاپشا ەكەن. سونى قولىما ۇستاتا سالدى. قولىما تيگەن جۇمىستى نامىسقا تىرىسىپ، اۋدارىپ شىقتىم. رەداكتورىم ماشقار گۋمەروۆ اعامىز ەدى. ابدەن رەداكتسيالادى-اۋ ول دا. سودان ول جاققا ۇيالىپ بارماي ءجۇر ەدىم. ءبىر كۇنى ءوزى شاقىرىپ الىپ:
- سەن نەعىپ ۇيالىپ ءجۇرسىڭ. ۇيالما. بۇل سەنىڭ ءبىرىنشى اۋدارماڭ. ءالى
تاجىريبەڭ جوق. سەن تۇگىل بىزدەر بۇرىنعى اۋدارماشىلاردىڭ جۇمىسىن بۇدان
دا بەتەر شيمايلاپ جاتامىز، - دەپ، ءبىر بەدەلدى اعامىزدىڭ اۋدارماسىن
كورسەتتى.
سونىمەن نە كەرەك اۋدارما شىقتى. اقشاسىن دا الدىق. تويلادىق تا. بىراق كوپ ۇزاماي ءبىزدىڭ باستىق - مۇقاڭنىڭ ۇستىنەن جوعارعى جاققا دومالاق ارىز ءتۇسىپتى دەگەندى ەستىدىك. ارىزدا باسپا ديرەكتورى مۇحامەدجان قاراتاەۆ اۋدارمانى وڭدى-سولدى ەلگە ءجونسىز تاراتىپ جاتىر. ءتىپتى جۇمىسقا جاقىندا عانا الىنعان جەرلەسى سەيفوللا دەگەن بالاعا دەيىن اۋدارما بەرىپ شۇلەن تاراتقانداي ءىس قىلۋدا، - دەگەندەي مازمۇندا بولادى عوي. سونىمەن تىپ-تىنىش وتىرعان مۇقاڭدى كۇندە ورتالىق كوميتەتكە شاقىرادى دا جاتادى. كوپ ۇزاماي قازاقستان ورتالىق كوميتەتىنىڭ ۇگىت-ناسيحات حاتشىسى - نۇرىمبەك ءجاندىلديننىڭ بايانداماسىنا ىلىگىپ، «كاز.پراۆدا» مەن «سوتس. قازاقستان» گازەتتەرىندە اتىمىز شىعىپ، اتالىپ ۇلگەردىك. ول ازداي كوپ ۇزاماي ورتالىقتاعى «پراۆدا»، «ليتەراتۋرنايا گازەتا» دا اتىمىز شىعا كەلدى. بۇل ءوزى شۋى وڭايلىقپەن باسىلمايتىن ءسوز بوپ كەتتى.
ءبىر كۇنى ماعان مۇقاڭنىڭ الدىنداعى نينا دەگەن ايەل كەلىپ: - سەنى، باستىق شاقىرىپ جاتىر، - دەدى. باردىم. كابينەتىنە كىرسەم، ءبىر جاعىندا ءابدىلدا تاجىباەۆ اعام، توردە مۇقاڭنىڭ ءوزى. ولار قوسارلانا:
- كەل، كەل سەيفوللا، - دەدى. سودان مەن ەكى اعاما دا قول بەرىپ
امانداستىم. كەنەتتەن (جاقىننان ءبىرىنشى كورۋىم) ابەكەڭ ماعان قاراپ:
- ءاي، سەيفوللا، بۇگىن مىنا مۇحامەدجان اعاڭ ەكەۋمىز ورتالىق كوميتەتكە بارىپ، انەۋكۇنگى اڭگىمەنى، ءبىرجولا توقتاتتىق. مەن «ول بالا، ءجاي بالا ەمەس. تالانتتى بالا. جارايدى ءوندىرىس بولىمىندە ىستەگەن شىعار. ءوندىرىس بولىمىندە ىستەگەن بالادان بولاشاق مىقتى شىقپايدى دەپ كىم ايتتى. مىسالى مىنا مەن دە ءبىر كەزدە ءجاي حات تاسۋشى بولعانمىن. بولماسا اناۋ قالماقان ابدىقادىروۆ شە، ول دا ات ايداۋشى بولعان. نەمەنە سودان ءبىز وسال بولدىق پا» - دەپ، ءبىراز بۇلتارتپاس دالەلدى ايتتىم-اۋ، دەيمىن. ءوزى دە ساسىپ قالعانداي بولدى. ال مىنا مۇحامەدجان اعاڭ ءبىر جاعىنان سەنىڭ ولەڭ جازاتىنىڭدى، وعان قوسا كەشەگى دەكادا ونىمدەرىنە قاتتى كومەكتەسكەنىڭدى، ءبارى-ءبارىن جاقسىلاپ تۇرىپ ايتىپ بەردى. ەكەۋمىز ەكى جاقتاپ ايتقاندا ءوزى دە نە دەرىن بىلمەي قالدى-اۋ دەيمىن سابازىڭ، - دەپ كۇلىپ الدى دا، حاتشى بولسا دا باسىن شايقاپ:
- ول بالانىڭ دا جولى بولاتىن شىعار، سىزدەردەي ەكى اعاسى بىردەي
جاقتاپ-اقتاپ وتىرعاندا بولاشاقتا وسال بولماس، - دەپ سالەم ايتىپ جىبەردى.
ەندى سەن ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدى اقتايتىن بول، سونى ايتايىن دەپ ەك، - دەپ كەڭكىلدەپ
كەپ كۇلگەنى. مەن دە جايدارىلانىپ كەتۋگە ىڭعايلانا بەرىپ ەم، كەنەت ابەكەڭ:
- تاعى ءبىر ءسوزىمىز بار، تۇرا تۇر. ءبىز وسىدان ءبىراز بۇرىن قىزىلوردا
وبلىسىنا بارىپ قايتقانبىز. سوندا ءبىزدىڭ تەرەڭوزەكتە دە بولدىق. سودان ءبىر
جەردە وتىرعانىمىزدا، سەنىڭ اكەڭ كەلىپ، بىزبەن ءبىراز سويلەسىپ كەتتى. ەسكىشە
دە، جاڭاشا دا وتە ءبىلىمدار ادام ەكەن. ايتقان اڭگىمەلەرى عاجاپ، مۇنداي
اڭگىمەنى كەلىستىرىپ ايتاتىن ادامدى سيرەك كورەمىز عوي قازىر. مال سويىپ،
ۇيىنە شاقىرايىن دەپ ەدى، ۋاقىتىمىز وتە تىعىز بولدى. سوعان مىنا
مۇحامەدجان ەكەۋمىز ءالى كۇنگە دەيىن وكىنەمىز. ناعىز اڭگىمەسىن قونا جاتىپ
تىڭدايتىن-اق جان ەكەن. سول اكەڭە سالەم ايتارسىڭ، سول جاققا ەندى جول تۇسسە
ول كىسىنىڭ ۇيىنە مىندەتتى تۇردە سوعامىز. وتە جاقسى ادام ەكەن. سونداي جاقسى
ادامنىڭ جالعىز ۇرپاعى سەن دە جامان بولماسسىڭ. ەندى بارا بەر، اينالايىن، - دەگەنى ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. سول ساتتە ەكى بىردەي اعام مەنىڭ بەرىك
بوساعامداي اسەر تاستاپ ەدى. ونىڭ ۇستىنە سول جىلى ابەكەڭ ەلۋگە تولىپ،
عاجايىپ جىرلار جازىپ جۇرگەن كەزى. ابەكەڭ «ەلۋگە كەلگەن ەگدەلەردىڭ
ءبىرىمىن» دەپ «سىر جىرلارى» دەگەن توپتاما جازىپ، ەلدىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ
جۇرگەن. جانە اۋزىمىزدى اشساق:
وسى مەنىڭ سىرىم نەتكەن باقىتتى!
ءتىپتى بوسقا وتكىزبەپتى ۋاقىتتى.
ابدىلداعا ارتا بەرىپ قارتتىقتى،
ءوزى جاستىق قۇنداعىندا جاتىپتى.
سىرىم مەنىڭ، سىرىم مەنىڭ - سىرلاسىم.
سەكىلدى ەدىڭ بالا كۇنگى قۇرداسىم.
ويناۋشى ەدىم اعىسىڭمەن الىسىپ،
الىپ قاشقان اپكەشىمنىڭ سىرعاسىن، - دەگەن اقىننىڭ جىر جولدارى تۇسەدى. ءوزىمىز دە سول سىر وڭىرىنەن بولعاسىن با، ءىشىمىز جىلىپ بويىمىزدى ۇلكەن ماقتانىش بيلەپ كەتەتىن. اسىرەسە:
كەمىتەدى سىرىمدى
سارىارقالىق بىلاي دەپ:
- جاۋىنى جوق، جەلى جوق،
تۇرا الماس ەم ءبىر اي دەپ.

كەمىتەدى سىرىمدى
سارىارقالىق بىلاي دەپ:
- ماساسى كوپ، شاڭى كوپ،
سىردارياسى ىلاي دەپ.

ءبىر جىلىنا بەرمەس ەم،
مەن سىرىمنىڭ ءبىر ايىن.
ساعىنامىن كورمەسەم.
شاڭى مەنەن ىلايىن، - دەگەن جىرىن وقىعاندا جانىمىز ەرەكشە مارقايىپ، ءتىپتى كەۋدەمىزدى اجەپتاۋىر كەردەڭدىك بيلەيتىن. اسىرەسە سىر بويىنىڭ قازاقتارى باس قوسقاندا. سول كەزدە باسپادا ورازبەك بودىقوۆ دەگەن ەكى تىلدە بىردەي جازاتىن جازۋشى اعامىز بولدى. سول كىسى ءبىزدىڭ سىر بويىنان ءبىر تالانت شىقسا نەمەسە ءبىر جەرلەسىمىز جاقسى شىعارما جازسا اجەپتاۋىر ماساتتانىپ ءجۇرۋشى ەدى، مارقۇم. كوزى تىرىسىڭدە ءىبىراي جاقاەۆ اتامىز جايلى، ءشامشى قالداياقوۆ جايلى دا كىتاپ جازعان بولاتىن. قوي قايتادان ابەكەڭە ورالايىق:
قوسىپ سىرعا ساعىنىشىن اقىننىڭ
ءجۇزىپ كەلە، ءجۇزىپ كەلە جاتىرمىن.
جاستاي قالعان ادەتى عوي بالانىڭ:
ىلاي سۋدان جۇتىپ-جۇتىپ الامىن.
«بولعىڭ كەلسە ۇزاق جاساپ ءومىرلى،
سۇرگىڭ كەلسە قىزىق داۋرەن كوڭىلدى،
كوبىرەك ءىش سىر ىلايىن، ىشە بەر».
دەيتىن ماعان بالا كۇندە ناعاشىم،
ماقتاي ءجۇرىپ سىردىڭ كوگال جاعاسىن.
قوسىپ سىرعا ساعىنىشىن اقىننىڭ
ءجۇزىپ كەلە، ءجۇزىپ كەلە جاتىرمىن.
وسى جىردى وقىعاندا كەشە عانا سول سىر سۋىنا شومىلىپ كەلگەن بىزدەرگە قانداي اسەر تاستاعانىن سەزىنە بەرىڭىز. ءبىزدىڭ سىردىڭ بويى تۇرعان سارقىلماس باق-ىرىستىڭ وشاعىنداي بولىپ كورىنەتىن. جانە بۇل «سىر جىرلارىن» سول كەزدە سۇيسىنە وقىپ، جاتتاماعان ادام بولعان جوق دەسەم ارتىق ايتپاعانىم.
ارادا كوپ ۇزاماي تاحاۋي، ءابدىجامىل، سافۋان، زەينوللالاردىڭ سوڭىن العان جاستار شوعىرى كەلدى. بۇلار ءابىش، قاليحان، اسقار، ورازبەك، ءجۇسىپ، ەسەنجول جانە باسقالار ەدى. بۇلاردىڭ ەكپىنى دە جامان بولعان جوق. بۇلاردىڭ ارقايسىسى جەكە-جەكە وي بەلەستەرىنە اينالا باستادى. ءدال وسى كەزدە ورازبەك ورتالىقتاعى مەنىڭ ۇيىمدە جاتىپ ءوزىنىڭ «1961 جىل» داستانىن جازدى. كەيىن بۇل داستان «لەنينشىل جاستا» تۇتاس باسىلىپ، جۇرت ونى سىناي باستاعاندا، ءبىر كۇنى ورازبەك ەكەۋمىزگە وسى ابەكەڭ ۇيىنە كەلۋىن وتىنگەن. سوعان بىرگە باردىق. سوندا ابەكەڭ بىزدەرگە:
- سەندەر اق ولەڭدى باسقالاردان ۇيرەندىك دەيسىڭدەر، - دەپ ءوزىنىڭ اق ولەڭگە قۇرىلعان شىعارمالارىن وقىپ بەرىپ، ءبىراز اقىل-كەڭەسىن ايتىپ وتىرىپ، «1961 جىلدىڭ» كەمىستىك جاعىن دا ەسكەرتكەن بولاتىن. سوندا مەن ىشىمنەن ابەكەڭ ەندى سىناۋشىلارعا قوسىلمايتىن بولدى-اۋ دەپ ويلاعام. ول كەزدە سونىڭ ءوزى ولجا ەدى. ورازبەك ءتىپتى ءوزى تۋرالى ەندى جىلى ءسوز ايتادى-اۋ دەگەن دە ويدا بولعان سىڭايلى. بىراق ابەكەڭ كوپ ۇزاماي ءوزىنىڭ اقيقات ءسوزىن ايتتى. ال ورازبەك وعان اجەپتاۋىر رەنجىپ تە ءجۇردى. بەكەر رەنجيدى. ويتكەنى ابەكەڭ سول جولى ورازبەكتى جاقتاعاندا بۇلاردىڭ الدىندا «ون ءبىر بۋىننىڭ ومىرتقاسىن سىندىرۋ كەرەك» دەپ جۇرگەن تولەۋجان اعالارىمىزدى قولداۋعا ءماجبۇر بولاتىن ەدى. سوندىقتان ابەكەڭ قانشا ءجون دەيىن دەسە دە ءوز ورتاسىنان شىعا الماي قالعاندىعى زاڭدىلىق. ال قازىرگى كوزقاراسپەن قاراسا ابەكەڭ دانىشپان ەكەن دەۋگە بولادى.
ارادا جىلدار ءوتىپ جاتتى. بۇل ەكى ورتادا نەبىر جايلار ءوتتى. مەن دە باسىمنان نە قيىنشىلىقتاردى وتكەردىم. ۇيلەندىم. بالالى-شاعالى بولدىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءۇش بولمەلى ءۇي الدىق. سول كەزدە ءۇيىمىزدىڭ بوساعاسىن كورسەتەيىك دەپ مۇحامەدجان مەن ءابدىلدا اعامدى ۇيگە شاقىردىم. ول كىسىلەر دە ايتىلعان ۋاقىتىندا كەلدى، بىراق قاستارىندا جەڭگەلەرىمىز جوق. ونىڭ ۇستىنە ەكى اعام ۇيگە كىرگەنمەن، شەشىنبەي ءبىراز وتىردى. داستارقان ءوز شامامىزشا جايناعانداي بولىپ تۇر. كەنەت وسى ءابدىلدا اعامىز، ۇيگە قۇتتى بولسىن ايتقاننان كەيىن بىردەن:
- الدىمەن باسىن اشىپ الايىق. بىزدەي اعالارىڭدى نە سەبەپتى
شاقىرىپ وتىرسىڭ؟ سونى ايتشى؟ - دەمەسى بار ما. ابەكەڭنىڭ ءاي-ءشاي جوق
ايتقان بۇل ءسوزى ماعان شانشۋداي قادالىپ، مەن دە بىردەن تىك كەتتىم. جالپى
ءوزىم دە ادەپتى قاتتى ساقتايتىنمىن. بىراق بۇل جولى ول ادەپتىلىگىم جايىنا
قالدى:
- سىزدەر، كەشىرىڭىزدەر. مىنا ءۇيدى جاقىندا عانا الدىم. وسى ءۇيدىڭ ءىشى
قۇتقا تولسىن دەپ، وزدەرىڭىز سياقتى ەل سىيلاعان، ءارى مەنىڭ بالا كۇنىمدە
ءوزىمدى قورعاعان قوس اعامنىڭ اياعى بۇل ۇيگە قۇت اكەلسىن، ىقىلاسىممەن بەرگەن
دامىمە بەرەكە ەنسىن! - دەگەن نيەتپەن شاقىرعان ەدىم. جەكە وزدەرىڭىز-اق
كەلىپسىزدەر، بۇلارىڭىز ءجون ەمەس. مەن سىزدەردەن جۇمىس سۇراعالى نەمەسە وسى
ۇيىمە بايعازى بەرسىن دەگەن نيەتپەن شاقىرعانىم جوق. ولاي دەپ ويلاماي-اق
قويىڭىزدار. اربىردەن سوڭ جۇمىسسىز دالادا قالسام دا، نەمەسە دايىنداعان
ولەڭدەر جيناعىم شىقپاي قالسا دا بىرەۋلەردىڭ الدىنا اۋكەمدى سالبىراتىپ
بارۋدى بىلمەيتىن اداممىن. ول جاعىنان قورىقپاي-اق قويىڭىزدار. قىسقاسى،
ءبىز ءوز الدىمىزعا ءۇيلى-باراندى بولعان شاڭىراعىمىزدى كورسەتىپ، ءدام تاتسىن
دەگەنىمىز، - دەپ سالدىم.
- ونداي بولسا، - دەپ ابەكەڭ دەرەۋ جەڭىلدەنىپ شەشىنە باستادى. اپساتتە ەكى اعام دا قولدارىن جۋىپ ءۇن-ءتۇنسىز، ستولدىڭ باسىنا وتىردى دا ابەكەڭ وزىمسىنە ەركىندەپ:
- قۇي انا شامپانىڭنان، بۇگىن ىشەمىز وندا، - دەپ جادىراپ سالا بەردى.
مۇقاڭ سالماقتى ادام عوي سىر بىلدىرمەي وتىر. مەن دە ءلاپپايلاتىپ دايىن تۇرعان ىدىستارعا جەدەلدەتە ەكى-ۇشتەن قۇيىپ-قۇيىپ جىبەردىم. ابەكەڭ قانشا ايتقانمەن اقىن عوي، جوپپەلدەتە ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرىن تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپ، ءبىر تىنىستاپ:
- سەيفوللا، سەنىڭ كوڭىلىڭە كەلمەسىن. قازىر ءبىزدى بىرەۋلەر شاقىرسا،
الدىمەن ءدامىن اق نيەتىمەن بەرگەندەي بولىپ وتىرىپ، ارتىنان ءبىر سالماعىن
شىعارعاندا، كۇندىككە ىشكەن تاماعىڭ مەن سۋسىنىڭدى قايتا قايتارعانداي
ءتۇيىلىپ قالاتىن بولىپ ءجۇرمىز. سوسىن مەنىڭ الدىن الا ساقتانعاندىعىم عوي،
ءوزىڭ بىلەسىڭ مىنا مۇحامەدجان اعاڭ مۇنداي دا سىر بىلدىرمەيدى عوي سابازىڭ.
ال مەن بولسام ۇنەمى وتقا ءتۇسىپ جۇرەم. شىدامسىزبىن. كەشىر اينالايىن.
وسى كەزدە اس ۇيدەن كەلگەن كۇلاي كەلىنىنەن دە، كەشىرىم سۇراعانداي بولدى.
كەنەت:
- سەن دە مەن سياقتى تەز جاۋاپ بەرەدى ەكەنسىڭ. سىباعامدى دۇرىستاپ بەردىڭ. سەنىڭ سول سوزىڭنەن-اق بۇل شاقىرۋدىڭ ارتىندا ەشقانداي دا سالماق جوق ەكەنىن بىردەن ۇعىندىم، - دەدى دە - ال ەندى جايباراقات جايلاسىپ، اعايىنشىلاپ ءبىر اڭگىمەلەسىپ وتىرايىقشى، - دەپ نەبىر قىزىقتى اڭگىمەلەردىڭ باسىن قايىرىپ، ارقا-جارقا بولدىق. قىسقاسى، وت الىپ كەلگەندەي اعالارىمىز التى ساعاتتاي ۋاقىتتارىن ءبولىپ، اسىقپاي اتتاندى. كەتەردە وزدەرىنىڭ ىرزالىق پەيىلدەرىمەن اق العىستارىن اقتاردى. اسىرەسە ابەكەڭ قاتتى ىرزا بولدى. سوندا مەن ول كىسىنىڭ دە كورمەگەن ازابى جوقتىعىنا كوزىم انىق جەتتى. اسىرەسە كومسومول قاتارىندا جۇرگەندە نەبىر حيكمەتتى كورگەن سياقتى. ءتىپتى ۇيلەنەتىن كەزىندە وسى سارا جەڭگەمىزدى اپاراتىن ورىن تاپپاي، بىرەۋلەردىڭ ءبىر بولمەسىن ۋاقىتشا جالداعانىن دا ايتقان. بۇل كىسىنى شەشەسىمەن ەكەۋىن كومسومولدار تۇراتىن جاتاقحانانىڭ ءبىر بولمەسىنەن دە شىعارىپ تاستاپ، ايدالاعا قاڭعىتىپ تا جىبەرگەنىن سول جولى اڭگىمە قىلعان. وعان قوسا ءوزىنىڭ قۇدايداي سەنگەن ادامدارىنىڭ ءوزى بۇل كىسىنى ءبىر ەمەس، بىرنەشە مارتە وتىرعىزىپ كەتكەندىگىن دە سەزدىرگەن.
ءسويتىپ جۇرگەن بىزدەردە اۋىتقۋشىلىق، جازا باسۋ بولمادى دەپ ايتا المايمىن، ءىنىم. ءبارى دە بولدى، ەندىگى جەردە تەك تىنىشتىق بولسا جەتەدى. نەبىر ىستەر بولدى عوي كەزىندە، وعان وكىنگەنمەن، قايتىپ ورنىنا كەلمەيدى. ەندى ءبارىبىر، - دەگەن سوزدەرىن دە سول جولى ەستىگەنمىن. قىسقاسى، ءبىزدىڭ وتىرىسىمىزدىڭ باسى قاتتى بولعانمەن، اياعى ءتاتتى بولىپ، ەكى اعام ۇيدەن شىعىپ بارا جاتقاندا، مەنىڭ ۇيىمنەن ەڭسەسى بيىكتەن بوساعادان قوس الىپ شىعىپ بارا جاتقانداي بولعاندىعى ءالى كوز الدىمدا.
تاعى دا ارادا جىلدار ءوتتى. جازۋدا جاڭا جول ىزدەگەن مەنىڭ ىزدەنىستەرىم، ءوز ارناسىن تابا الماي، كەيىنگى تولقىنداردىڭ دا ونشا ۇناتپايتىن ادامى بولىپ جۇرگەنىمدە، ءوز قۇرداسىم وتەجان «جالىن» باسپاسىنا رەداكتور بولا قالعانى. مەنىڭ ءبىر «ون ەكى ءورىم» دەگەن ايتار قۇپياسى ىشىندە ءبىر ۇزاق جىرىم بار ەدى. جانە ول ەركىن اق ولەڭمەن جازىلعان بولاتىن. سول جىرىمدى وتەجان (ەلدىڭ ونى بەتىنەن قاعا المايتىن كەزى) «قۇندىزدىم، مەنىڭ جۇلدىزدىم» جيناعىنا ەنگىزىپ جىبەرگەنى. سونىڭ ۇزىندىلەرىن كىتابىم باسپادان شىقپاي جاتىپ، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 16-شى بەتىنە ءاجۋا عىپ باسىپ جىبەرىپتى. سودان ويلاماعان جەردەن سايىن دوسىما بارىپ (ول كەزدە رەداكتور بولاتىن), وكپەمدى ايتىپ شىعىپ كەلە جاتىر ەدىم، جازۋشىلار وداعىنىڭ دالىزىندە قارسى الدىمنان ابەكەڭ شىعا كەلگەنى، سودان بۇرىنعىداي قولىنان الماي، سالەمەتسىز بە؟ - دەپ وتە شىعايىن. كەنەت ابەكەڭ ارتىنا بۇرىلىپ:
- ءاي، سەيفوللا، - دەپ شاقىرىپ الدى دا. - نە بولدى ساعان، جوندەپ
امانداسپايتىن دا بولعانسىڭ با؟ - دەدى كۇلىمسىرەپ. سوسىن مەن دە:
- كەشىرىڭىز، اعا بۇگىنگى «قازاق ادەبيەتىندە» مەنى ءاجۋا ەتىپتى. سودان
رەنجىپ كەلە جاتىر ەم. ول كىسى بىردەن:
- سول جيناعىڭدى ماعان اكەپ بەر، كورەيىن، - دەدى. وعان مەن دە جۇلىپ
العانداي:
- ول جيناق ءالى شىقپاعان عوي، اعاسى-اۋ، - دەپ ەدىم. اعامىز:
- ونىسى قالاي، ءالى جارىققا شىقپاعان جيناقتى سىناي ما ەكەن؟ - دەپ
ءسال ويلاندى دا: - وندا سول جيناق شىققان كەزدە اكەپ بەرەرسىڭ، تەك رەنجىمە،
اينالايىن، - دەپ ءوز جونىنە كەتە باردى. مەن دە كەتتىم. ارادا ءبىر ايدان كەيىن
جيناق شىعىپ، ەكى ويلى كۇيدە اپارىپ بەردىم. كوپ ۇزاماي، ادەبيەت جايلى
ۇلكەن جيىن ءوتتى. سوندا ابەكەڭ جالپى پوەزيامىز جايلى جاڭا ويلارىن ايتا
كەلىپ، مەنىڭ جيناعىما توقتالدى دا: - بىرىنشىدەن، بۇل جيناقتى جارىققا
شىقپاي تۇرىپ سىنعانىنا جول بولسىن. بۇل ءبىزدىڭ ءباسپاسوزىمىزدىڭ قاتەلىگى، -
دەي كەلىپ: - اعايىندار ءادىل سىن كەرەك. ءادىل سىن مۇنداي بولمايدى. بولماسا
تىڭداڭدارشى وزدەرىڭ:
دالاعا قارا بارقىن ىرەڭ بەرگەن،
اينالدىم اناۋ جاتقان كۇرەڭ بەلدەن.
توڭىرەك كوز الدىمدا مىڭ قۇلپىرىپ.
اۋمايدى قىزىل-جاسىل كىلەمدەردەن.

جال-جال بوپ جوتالانعان قىزىل قىرمان
جالت ەتىپ ساعان قاراي ءجۇزىن بۇرعان.
توبەدەن توڭكەرىلە ءتونىپ كەلىپ
قىرىنا قىزىل الاۋ كۇن جىعىلعان.

اقشا بۇلت - اق شىمىلدىق جەلبىرەگەن
ەلتىمەس قالاي عانا ەندى دەنەڭ.
كۇلىمدەپ انا تۇستا كول دە جاتىر
كوزىندەي اق بوتانىڭ مولدىرەگەن.

الىپتاي ەتەك-جەڭى جيىلماعان،
ەشكىمدى ءتاڭىر تۇتىپ سيىنباعان.
قالايشا ماقتانبايسىڭ، شاتتانبايسىڭ.
اقتارىپ جاتسا دالام سىيىن ماعان.

وسى ولەڭ نەدەن كەم. ويعا سالىپ كورىڭدەرشى، - دەگەن كەزدە زالدان ءۇش-ءتورت ادام تۇس-تۇستان:
- سونى دا ولەڭ دەپ تۇرسىز با؟ - دەپ جامىراعان كەزدە.
جارايدى تاعى ءبىر ولەڭىن وقيىن:
ورەسى بيىك ادامداردىڭ،
اراسىنداعى ورتتەن قورقام.
جانى تازا ادالدى دا
ايامايتىن دەرتتەن قورقام.
قاڭقىعان قاڭقۋ سوزدەردىڭ
ورىنسىز ۇشقان جەبەسىنەن قورقام.
سابىرلى سالقىن جۇزدەردىڭ
سۇلەسوق جۇرگەن ەلەسىنەن قورقام.
ءىشى تار كۇيكى جانداردىڭ
سۇعاناق سىمەر كوزىنەن قورقام.
الاۋلاپ جۇرەر جاستاردىڭ
ەڭسەسى تۇسكەن ەزىنەن قورقام.
قورقامىن ۇشىپ-قونعان
تايعاناق مىنەزدەردەن
ادامنان ءجۇرىسى جالعان
ءاپ-ساتتە ءجۇز وزگەرگەن، - دەپ، ال بۇعان نە دەيسىڭدەر دەگەندەي ءۇنىن قايتا كوتەردى. ءدال وسى كەزدە زالدا وتىرعان ءبىر اعامىز وجەتتەنىپ قايتا داۋىستاپ ەدى، وعان:
- وتتاپسىڭ! - دەگەن ءسوزدى جىبەرىپ سالدى دا، ىشتەي «وزدەرىڭ ءسوزدى تۇسىنبەي كەتكەن ەكەنسىڭدەر» دەگەندەي كەيىستىك تانىتىپ، كۇرەڭىتكەن قالپى توردەگى ءوز ورنىنا بارىپ جايعاستى. سول زامات، سول كەزدەگى باسشى جۇبان مولداعاليەۆ اعامىز زالداعىلاردىڭ جونسىزدىكتەرىن بەتتەرىنە باسىپ، ەلدى تىنىشتاندىرعان بولاتىن. مەنىڭ ارقامدى ىرزا بوپ قاققان دوستارىم دا بولدى، بىراق بايقايمىن دۇشپاندارىم بۇرىنعىدان دا كوبەيىپ كەتكەندەي ەدى. ويتكەنى ءدال سول كەزدەردە، بۇل كىسىدەن ءبىر جىلى ءسوز ەستىسەك دەگەن ادامدار كارى-جاسى بار كوبەيىپ كەتكەن بولاتىن. سول جينالىستان شىققاننان كەيىن بار تازا نيەتىمەن جالبىراپ كەلىپ قولىمدى العان ادامنىڭ ءبىرى، حالىق شىعارماشىلىق ۇيىندە ىستەيتىن جاعىپاروۆ دەگەن اعامىز ەدى. ارينە باسقالار دا قۋانعان بولىپ جاتىر عوي. بىراق انانىڭ قۋانىشىندا شەك جوق ەدى. ال جيىنداعى ابەكەڭنىڭ ءوزى وتقا ورانىپ ءجۇرىپ، مەن سياقتى قاراپايىم ىنىلەرىن دە وت اراسىنان الىپ شىققاندىعى، نەگە تۇرادى. مۇنداي ەرلىكتەردى تەك تازا اقىندار عانا جاساي الاتىندىعى ەكى باستان. بۇل دەگەن ءسوز، زامان وزگەرگەن سايىن، ادامداردىڭ زىمياندىقتارىنىڭ ءوز كۇشىنە مىنە تۇسەتىندىگىن دالەلدەسە كەرەك. سول تابيعاتتاعى بۇل كىسىلەردىڭ ارتىق كەتكەنىنىڭ ءوزى، بۇگىنگى كۇنگىلەردىڭ جەتە المايتىن ارمانى سياقتى ىرىلىكتەر عوي. بۇل جەردە ابەكەڭدەي الىپتاردى بىلاي قويعاندا قاتارداعى اقىنداردىڭ وزدەرىنىڭ ازاماتتىق ارى بيىكتەۋ ەكەندىكتەرىنە كوزىڭ انىق جەتەدى. وعان قوسا ايتارىم، سول ۋاقىتتىڭ ۇراندى ولەڭدەرىنىڭ ءوزى، ءبىزدىڭ قازىرگى ءتىلىمىزدى ساقتاپ قالۋعا ۇلكەن ۇلەسىن قوسقان ەكەن عوي دەپ ويلايمىن.
سونداي قۇدىرەتتى اقىننىڭ كەيىنگى كەزدە ءبىر قاتتى قۋانعانىنا كۋا بولعانىم تاعى بار. ايتا كەتەيىن. ابەكەڭنىڭ سەكسەن جىلدىعى 1989 جىلى اتاپ وتىلمەك بولعان. سول تورقالى تويى نە سەبەپتى ەكەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر ارادا ءۇش جىل وتكەننەن كەيىن بارىپ ياعني 1992 جىلدارى اتالدى. سول جولى قاسىندا تۇمانباي، تولەپبەرگەن اعالارىمىزبەن قاتار مەن دە قاتيرا قارىنداسىمىزبەن بىرگە بولدىم. سول جولعى شيەلىدەن باستالعان ساپار تەرەڭوزەكتىڭ قاراوزەك ماڭىنان اياقتالعان. بۇل كىسى نەگىزىنەن قىزىلوردا قالاسىندا تۋىپ، تەرەڭوزەكتىڭ قاراوزەك ستانتسياسىنداعى ناعاشىلارىنىڭ قولىندا وسكەن. ءوزى بىراق شيەلىلىك بوپ سانالاتىن. شيەلى جاقتان سامارقاۋ كەلگەن ابەكەڭدى مۇندا ياعني ءوزىنىڭ كوپ ويناپ، بال-بالالىق شاعىن وتكىزگەن قاراوزەك جاعالاۋىندا كۇتىپ الدى. بۇلار ەرەكشە جاعداي جاساپتى. الدىمەن تۇلپارعا مىنگىزىپ، ولاي-بۇلاي جۇرگىزىپ، سودان كەيىن اق كيىزگە وتىرعىزىپ، ونى بىرنەشە قارۋلى جىگىتتەرگە كوتەرتىپ، بيىكتىگى جەتى مەتردەن استام جان-جاعى تولىق كورىنەتىن اسپالى بيىكتىككە شىعارىپ، سونداعى قىمىز-قىمىرانىمەن الدىن الا دايىندالىپ قويعان داستارقان مازىرىنەن ءدام تاتتىردى. جانە سول اق كيىزگە وتىرعىزىپ قايتا تومەن ءتۇسىرىپ، ەرەكشە جابدىعى بار موتورلى قايىققا وتىرعىزىپ، قاراوزەكتىڭ بويىن بويلاي ونشاقتى شاقىرىمعا دەيىن ءجۇزىپ ەسىنە بالالىق شاعىن قايتا ورالتىپ، اق شاڭقان كيىز ۇيگە تۇسىرگەن بولاتىن. بۇعان بالاشا ءماز بولعان ابەكەڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن «سونداعى مەنى ناعاشى جۇرتىمنىڭ حان كوتەرىپ سىيلاعانى ءالى كۇنگە ەسىمنەن كەتپەيدى» دەپ بەرتىن كەلگەنشە ماساتتانىپ وتىراتىن. جانە سول كەزدەگى اۋدان باسشىلارى جولداس ەردەشباەۆ، الماگۇل بوجانوۆا، تىنىشبەك دايراباەۆ جانە تاعى باسقا ءىنى-قارىنداستارىنا ىرزالىعىن ايتىپ وتىراتىن. اسىرەسە باسى-قاسىندا جۇگىرىپ جۇرگەن الماگۇل قارىنداسىنا دا اق العىسىن اعىتىپ وتىراتىن. ءبىر ءسات ويعا شومعان اقىن ءوزىنىڭ «سىردارياسىن» سول ساپار توقسان توعىز رەت ويىنا ورالتقان بولار. بالكىم ىشىنەن:
بىلەم سەنى، سۇيەم سەنى
سىردىڭ سۋى قارت انام.
سۇيسە گەينا انام دەسە
سۇيگەن سۋى رەيىنەسىن،
سىردىڭ سۋى تۋعان ول دا
ءوز اقىنىن گەينەسىن...
...سول كەزدە دە، جانىم انا،
وزىڭمەنەن تەڭ بولام.
سىردا تۋعان سىردىڭ ۇلى،
جاڭا گەينە مەن بولام، - دەپ سوناۋ 1936 جىلى جىرلاعان اقىننىڭ ويىنا تاعى دا:
كەيدە تۇسكە كىرەدى،
ءدال وڭىمدەي باياعىم.
تاي عىپ ءمىنىپ جۇرەمىن.
ناعاشى اتام تاياعىن.

جۇگىرەمىن جاعالاپ
سىردىڭ جايپاق جاعاسىن،
كارى كوزبەن سىعالاپ
قارار ماعان ناعاشىم.

تاراپ ءسىڭىر قولىمەن
قارداي اپپاق ساقالىن،
قاراعانى مەيىرىممەن
قانداي قىزىق اتانىڭ.

...كەيدە تۇسكە كىرەدى،
ءدال وڭىمدەي باياعىم.
تاي عىپ ءمىنىپ جۇرەمىن
ناعاشى اتا تاياعىن، - جىرلارىن قايتا جاڭعىرتىپ جىبەرگەندەي بولعان سول ءبىر ساپار. بۇل اقىننىڭ ەسىندە ماڭگى قالعان ەدى. جانە سوڭعى ساپارى دا بولاتىن.
ابەكەڭ توقسانعا ماڭايلاعاندا مەن «كۇڭىرەنگەن قارا قوبىزىم» دەگەن كولەمدى ماقالا جازدىم جانە ونى ساياجايىنا بارىپ وقىپ بەرگەن بولاتىنمىن. ادەتتەگىدەي سىرتقى ەسىكتەن كىرە بەرىپ ەم، قىزىنىڭ ءبىرى الدىمەن تىنىش دەگەندەي اۋزىن ساۋساعىمەن جاۋىپ بەلگى بەردى دە:
- ول كىسى ۇيىقتاپ جاتىر، - دەدى. مەن مۇنداي قۋلىقتىڭ تالايىن
كورگەنمىن عوي. ءوپ-وتىرىك جوتكىرىنىپ الدىم دا داۋىستاڭقىراپ:
- ابەكەڭنىڭ مۇنىسى قالاي، دالا ماۋجىراپ تۇرعاندا، - دەپ ەم، اپامىز
ماعان جاراتپاعانداي كەيىپ تانىتتى. سول كەزدە زالدا ديۆاندا دەمالىپ
جاتقان اعامىز بىردەن:
- سەيفوللا ما، كەلسىن، جاقسى بولدى عوي، - دەپ باسىن كوتەرە باستاعاندا بارىپ، اپامىز رايىنان قايتىپ، نە دەرىن بىلمەي قالدى. مەن قولىمداعى قاعازدى ابەكەڭە كورسەتىپ:
- ءسىز تۋرالى ماقالا جازىپ ەدىم، وقىپ بەرۋگە بولا ما؟ - دەدىم. ول كىسى
توسىن ءسوز ەستىگەندەي، الدىمەن سۇراۋلى كەيىپتە مەنىڭ تۇرىمە قاراپ، ءبىراز
اڭىرىپ (بۇل ماقالام تۋرالى مەن ول كىسىگە ايتپاعان بولاتىنمىن):
- ءيا، وقىساڭ وقى، - دەدى دە، كەنەت:
- ۇزاق پا؟ - دەدى. مەن دە ءوزىمنىڭ ەركىندىگىمە سالىپ:
- ماشينكامەن ون سەگىز بەت، - دەپ ەم، ءسال جىميىپ:
- مەن تۋرالى سونشاما نە جازا بەرگەنسىڭ، - دەپ ءسال كىدىردى دە:
- جارايدى تىڭدايىق، - دەپ قۇلاعىن توستى. ونىڭ ىشىندە ازداپ سىنىم
دا بار ەدى. سوعان دا قاراماستان تىڭدادى دا وتىردى. اندا-ساندا «بارەكەلدى»، - دەپ قويادى باسىن شايقاپ. ءبىر كەزدە اعامىزعا كوزىم ءتۇسىپ كەتىپ ەدى،
كادىمگىدەي جىلاپ وتىر ەكەن. مەن مۇنىسىنا تاڭىرقاپ، ءسال كىدىرىپ ەم:
- سەيفوللا-جان، كىدىرمە وقي بەر، - دەپ ريزالىق پەيىلمەن قاراعانداي
بولدى. سودان نە كەرەك، ون سەگىز بەتتى تۇگەل وقىپ شىقتىم. بۇل دەگەن ءسوز، ءار
بەتى ەكى مينۋتتان بولعاندا، شامامەن قىرىق مينۋتتاي بولدى. ونىڭ ۇستىنە
توقسانداعى شالدىڭ شارشاماي تىڭداعانىنا مەن دە ماساتتانىپ قالدىم.
مەن وقىپ بىتىسىمەن باسىن تىك كوتەرىپ، پورا-پورا كوز جاسىن قولىمەن ءبىر
ءسۇرتىپ جىبەردى دە، ماعان بەرى كەل دەگەندەي يشارا ءبىلدىردى. مەن دە جاقىنداي
بەرىپ ەم، ماڭدايىمنان قۇشىرلانا ءبىر ءسۇيىپ، مەيىرلەنە سولقىلداپ بارىپ
باسىلىپ، سالدەن كەيىن:
- اينالايىن، سەن مەن ءۇشىن ءبىر ينستيتۋتتىڭ جۇمىسىن ىستەپسىڭ عوي.
راحمەت. ادامدى سىناسا دا، ماقتاسا دا ءوز ورنىن تاۋىپ ايتۋ كەرەك قوي، - دەپ
ءبىر كۇرسىندى دە، ماعان بار جانىمەن اق باتاسىن بەرگەندەي اقتارىلا سويلەدى
دە، ءبىر كەزدە قىزىنا قاراپ:
- سەن نەعىپ تۇرسىڭ، مىنا شايعا انا اششى سۋىڭدى اكەلمەيسىڭ بە؟ - دەپ
ەدى. اپامىز:
- پاپا، سىزگە ىشۋگە بولمايدى، - دەدى. ابەكەڭ:
- اكەل قۇي، مەن ىشپەيمىن، - دەپ ەدى اپامىز ءبىر كىشكەنە ريۋمكىلەر اكەلە جاتقان:
- ونى قوي، اناۋ بۇيىرلىلەۋىن اكەل، - دەمەسى بار ما. سودان نە كەرەك
امالدىڭ جوقتىعىنان بۇيىرلىلەۋىن اكەلدى دە:
- پاپا، ساعان قۇيمايمىن، - دەپ ەدى. قۇياسىڭ، بىراق مەن ىشپەيمىن. سەن
دە انا شاراپتان وزىڭە قۇيىپ ال دا، سەيفوللامەن قاعىستىر، - دەپ ايتقانىن
ىستەتتى.
- ەندى الىپ جىبەرەلىك، - دەپ ابەكەڭ تاعى دا ءبىراز شەشىلدى. قىسقاسى، ول كۇنگى ەستىگەن جىلى سوزدەرىمدە شەك جوق. كەنەت ابەكەڭ ءوزىن اڭدىپ وتىرعان قىزىنا سەرۆانت جاقتى نۇسقاپ:
- انا بىرەۋ نەمەنە؟ - دەگەندە قىزى سول جاققا بۇرىلا بەرگەندە ابەكەڭ قولىنداعى ءبۇيىرلى ىدىسقا قۇيىلعان اق اراقتى تارتتىرىپ-اق جىبەرگەنى عوي. جالت قاراعان قىزىىنڭ «پاپا!» - دەۋگە عانا شاماسى كەلىپ، وتىرىپ قالدى. ءبىر كەزدە اعامىز جاڭاعى ىسىنە قاتتى ريزا بولعانداي ءبىر كۇلىمسىرەپ:
- قىزىم، اياق ەكەۋ بولسىن. ەندى سەيفوللا سويلەيدى دۇرىستاپ قۇيىپ قوي، - دەپ ەدى. اپامىز ىلاج جوق قايتا قۇيدى. پاپاسىنا قۇيمايىن دەپ ەدى. پاپاسى «بۇل جولى جارايدى ىشپەي-اق قويايىن» دەگەن سوڭ قۇيا باستادى. اعامىز تاعى ارالاسىپ:
- دۇرىستاپ، تولتىرىپ قۇي، - دەپ بۇيرىق بەرگەندەي بولدى. سودان مەن دە كوڭىلدەنە سويلەپ، تارتىپ جىبەرىپ ەم. ابەكەڭ بۇل جولى ءوزىنىڭ اڭدۋشىسىنان ايلا تابا الماي، تەك ەرنىمدى عانا تيگىزەيىن، - دەپ، ءبىر ۇرتتاپ جىبەردى. سول ريۋمكانى جەرگە قويدىرتپاي:
- اعا، جەرگە قويماڭىز، رۇقسات ەتسەڭىز ءسىزدىڭ سارقىتىڭىزدى مەن ىشەيىن، - دەپ ەم. رۇقسات بەردى. سونىمەن نە كەرەك، سول كۇن ماعان وتە كوڭىلدى بولدى. ابەكەڭ كەتەردە:
- مۇنى قايدا بەرەسىڭ؟ - دەدى. مەن «لەنينشىل جاسقا» بەرەتىنىمدى ايتتىم. سول كەزدە بۇل باسىلىم مەنىڭ ماقالالارىما اجەپتاۋىر جول بەرىپ جۇرگەن. ادەبيەت ءبولىمىنىڭ باسشىسى جۇماباي شاشتايۇلى بولاتىن. تۇتاس باستى. اعامىز ارتىنان ءوز ريزالىعىن تاعى دا مەيىرلەنە جەتكىزگەنىن بىلەم.
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، قاي قۇرىلتاي ەكەنى ەسىمدە جوق. بىردە وسى ءابىش، ورازبەك تاعى باسقا دا ءبىر توپ قاتار جىگىتتەر جازۋشىلار وداعىنىڭ قۇرىلتاي جينالىسىنىڭ اراسىندا سول ماڭداعى ءبىر اسحانادان ءشاي ءىشىپ وتىرعاندا، وسى ءابىش ءسوز اراسىندا نە سەبەپ بولعانىن بىلمەيمىن ءبىزدىڭ ارامىزدا قىزىلوردانىڭ بولاشاق قاراتاەۆتارى مەن تاجىباەۆتارى وتىر عوي، - دەمەسى بارما. سول ايتپاقشى ماعان سول ەكى ارداقتى اعالارىمنىڭ قاي-قايسىسىنىڭ بولسا دا ءىزباسارىنداي بولعانىما رەنجىمەيمىن. ولاي بولسا مەن ءسوزىمدى بىلاي اياقتايىن:
ءابدىلدا دەسەم، تۇسكەندەي بولام سىناققا،
وقىسام جىرىن، قونعانداي بولام پىراققا.
قازاعىمنىڭ جازىلعان جىرىن جانىمەن
ءيا، اللا ءوزىڭ، ىسىرتا كورمە جىراققا! - دەمەكپىن.

وسپان سەيفوللا، اقىن

«انا ءتىلى» گازەتى، 23.07.2009