باق ماسەلەسى كاسىبي ورتادا كەڭىنەن تالقىلانعانى دۇرىس دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن، ارىپتەستەرىمىز تاراپىنان سەلقوستىق بايقالادى. باق تۋرالى زاڭ جوباسىنا دا تەك ورىس ءتىلدى جۋرناليستەر بەلسەندىلىگى جوعارى. نەلىكتەن، قازاق ءتىلدى ارىپتەستەرىمىز كاسىبي ماسەلەلەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى؟

قازىرگى جۋرناليستيكا جايىنداعى پودكاستىما، كوتەرىلگەن ماسەلەلەر تۋراسىندا العاشقى بولىپ پىكىر بىلدىرگەن گۇرماريا بارمانبەكوۆا حانىمعا العىس.  العى بۋىن جۋرناليستتەر كاسىبيلىگى مەن بەلسەندىلىگى ءبارىبىر جوعارى عوي.

بيبىگۇل جەكسەنباي

جۋرناليست بيبىگۇل جەكسەنباي ۇيىمداستىرعان باس رەداكتورلار كلۋبىنىڭ ارنايى بەينەپودكاستىن (1-شىعارىلىمى) كوردىم. دەر كەزىندە جارىق كورگەن وتە ماڭىزدى كونتەنت. ۇزاعىنان سۇيىندىرگەي!

مەديا سالاسىنىڭ مايتالماندارى: «حابار» ارناسىنىڭ ديرەكتورى جاينا سلامبەك، ساياساتتانۋشى، جۋرناليست نۇرمۇحامەد بايعاراەۆ، «ۇلىسمەديا» پورتالىنىڭ جەتەكشىسى سامال ىبراەۆا ويلارىن ورتاعا سالدى.

بەينەپودكاستا كوتەرىلگەن ماسەلەلەرگە بايلانىستى ازىن-اۋلاق پىكىرىمدى بىلدىرە كەتۋدى ءجون سانادىم.

باق تۋرالى ارنايى زاڭ قاجەت پە دەگەن ساۋال بولدى؟

قاجەت ەمەس. ونسىز دا ءومىر سۇرۋگە ابدەن بولادى. زاڭنىڭ كوپ بولعانىنان گورى بار زاڭداردىڭ ورىندالۋىن قاداعالاۋ الدەقايدا ماڭىزدى. مەيلى بلوگەر، مەيلى جۋرناليست بولسىن، جاۋاپقا شاقىراتىن زاڭ باپتارى بار. ونى نۇرمۇحامەد ايتتى: ازاماتتىق كودەكس پەن قىلمىستىق كودەكستە ارنايى باپتار بەلگىلەنگەن.

باق تۋرالى زاڭ جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەردى «كوگەندەپ» ۇستاۋ ءۇشىن قاجەت دەسە، ءجون بولەك. وندا مەملەكەتتەگى شىنايى دەموكراتيانى دا كوكسەمەي-اق قويعان دۇرىس.

بلوگەر مەن ءجۋرناليستىڭ مارتەبەسىن ارنايى زاڭمەن بەكىتۋ كەرەك پە؟

مۇلدەم قاجەت ەمەس. ول ونسىز دا بەلگىلى. ەكەۋىنىڭ ماقسات-مۇراتى، كاسىبي دەڭگەيى بولەك. ءجۋرناليستىڭ جۇگى دە، جاۋاپكەرشىلىگى دە اۋىر. كەز-كەلگەن بلوگەر بۇل جۇكتى كوتەرە المايدى.

ءيا، ساپالى، پايدالى، كاسىبي كونتەنتتەر جاساي الاتىن بلوگەرلەر جوق دەي المايمىن. نۇرمۇحامەدشە ايتقاندا «لايك پەن دونات ءۇشىن جانپيدا» دەمەيتىندەر جوق ەمەس، بار. بىراق از.

جۋرناليستەرگە بەرىلەتىن ماراپاتتار تۋرالى.

كەيىنگى جىلدارى ماراپاتتان قادىر قاشتى. ماراپات – ماراپات ەمەس، تويباستار ۇلەستىرۋ نەمەسە بورداقى جەمدەۋ سياقتى بولىپ كەتتى. ۇيات!

مۇراتى بيىك، ماقساتى ايقىن جۋرناليستكە ماراپاتىڭنىڭ دا، شەن-شەكپەنىڭنىڭ دە كوك تيىنعا كەرەگى جوق! اۋديتوريا باسقادان بەيحابار بولسا دا، شەبەر ماماندى ءدوپ باسىپ تاني الادى. قادىر تۇتىپ، قۇرمەتتەيدى. توبەسىنە كوتەرەدى. وسىدان ارتىق قانداي ماراپات كەرەك؟

جۋرناليست ماراپات الىپ تۇرىپ، وزىنە: «وسى جۇرت مەنى شىنىمەن دە مويىنداي ما، باستىعىمنان باسقا كىم تانيتىن بولدى ەكەن؟» دەگەن ساۋالدى قويۋى كەرەك.

مەملەكەتتىك تاپسىرىس نە ءۇشىن كەرەك؟

بىلمەيمىن. بالكىم، باق-تى اۋىزدىقتاپ ۇستاۋ ءۇشىن بولار.

بيلىك ءۇشىن تايتالاساتىن توپتاردىڭ مۇددەسىن قورعايتىن باق بولسا، تۇسىنەر ەدىم. ال مەملەكەتكە نە ءۇشىن كەرەك تاپسىرىس؟ شىنىمەن دە تۇسىنبەيمىن. كەز-كەلگەن ىزگى ويلى جۋرناليست مەملەكەتتىڭ كەمشىلىگىن كورسەتىپ، سىن ايتۋى مۇمكىن، بىراق ەش ۋاقىتتا ساتپايدى.

جوعارعى وقۋ ورىندارى مەملەكەت پەن حالىقتى ءبىر دەپ قارايتىن، وتانسۇيگىش جۋرناليستەردى دايارلاپ شىعارۋعا ءتيىس.

قوعامنىڭ، بيلىكتىڭ، جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ ابىرويىنا داق تۇسىرەتىن جالعان اقپاراتتارمەن كاسىبي جۋرناليستەر قالاي كۇرەسۋى كەرەك دەگەن ساۋال تاستادى بيبىگۇل.

وندايلارمەن كۇرەسۋ جۋرناليستەردىڭ مىندەتى ەمەس. كۇرەسەتىن ارنايى ورگاندار بار. ال جۋرناليستەر رەيتينگ قۋىپ كەتپەي، ءوز كاسىبىن ادال، ساپالى اتقارسا بولعانى.

باق قوعامدى وزگەرتە الا ما؟

وزگەرتكەندە قانداي! بىراق وزگەرتۋ ونىڭ تىكەلەي مىندەتى ەمەس.

دەي تۇرعانمەن، باق قوعام ساناسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن قۇرال ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ابزال. وكىنىشكە وراي، اۋديتوريا ساناسىنىڭ ءداپ قازىرگىدەي «قاراڭعىلانىپ» بارا جاتۋىنا سەبەپ بولعان فاكتورلاردىڭ ءبىرى – باق، اسىرەسە تەلەۆيدەنيە دەر ەدىم.

ءجۋرناليستىڭ باستى مىندەتى – اقپاراتتى دەر كەزىندە، بوياماسىز، بۇرمالاماي، اسىرەلەمەي، ءوز پىكىرىن قوسپاي جەتكىزۋ عانا. كوبىنەسە جۋرناليستەر بۇل تالاپتان شىعا الماي جاتادى. سەبەپتەرى كوپ: بەلگىلى ءبىر توپتىڭ مۇددەسىن كوزدەۋ، اقشاعا ساتىلۋ، كاسىبي دەڭگەيدىڭ تومەندىگى، رەيتينگ قۋ، جۋرناليستىك ەتيكادان الشاقتىق، ت.ت. س.س.

وسى كۇنى كوپشىلىك گازەت وقىمايتىن، تەلەۆيزور قارامايتىن بولعانى راس. گازەتتى نەگە وقىمايتىنىن ايتا المايدى ەكەم، گازەتشى ەمەسپىن. تەلەجۋرناليستپىن. سويتە تۇرا تەلەۆيزوردى سيرەك قارايمىن. ويتكەنى كونتەنتتەردىڭ مازمۇنى مەن ماڭىزىنا كوڭىلىم تولمايدى. جالپى كوگىلدىر ەكرانداعى كوپ نارسەگە كوڭىلىم تولمايدى. بۇل ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ايتپاقشى، بيبىگۇلگە ءداپ وسى تاقىرىپقا ءبىر پودكاست ارناۋعا كەڭەس بەرەر ەم. ءمانسىز-ماعىناسىز شوۋلار، جانىڭ تۇرشىگەتىن نەگاتيۆتەردەن مەزى بولدىم. شوۋلار مەن نەگاتيۆ اقپاراتتار دا كەرەك شىعار، بىراق ولارعا باسىمدىق بەرىپ ابىروي تاپپايسىڭ.

نەگاتيۆ اقپاراتتارعا سەلت ەتەدى دەگەن جەلەۋمەن باق ورەسى تومەن اۋديتوريا سۇرانىسىنىڭ ىعىنا جىعىلعالى قاشان. وسىلايشا توبىرعا اينالعان توپتىڭ ودان سايىن كوبەيە تۇسۋىنە ءوز ۇلەسىن قوسىپ جاتىر دەۋگە ابدەن بولادى.

بۇرىنعى كەزدە تەلەۆيدەنيەنىڭ جارناماعا كۇنى قاراعان ەمەس. بۇگىندە ول جارناما ءۇشىن ناقتى ماقسات-مىندەتىنەن باس تارتتى. نارىق زاڭى سولاي دەرسىز. سولايى سولاي-اۋ، بىراق بىزدىكى جابايى نارىق، اسىرە نارىق بولىپ جاتىر. ارتىق ەمەس، تىرتىق نارىق بولىپ جاتىر.

قالايىق مەيلى، قالامايىق، تەلەۆيدەنيە نە اعارتۋشىلىق نە «قارايتۋشىلىق» ءرول اتقارارى ءسوزسىز. پوزيتيۆ كونتەنت جۇرتتىڭ جانىن جادىراتادى. نەگاتيۆ كونتەنت جابىرقاتادى، كوڭىل كۇيىن تۇسىرەدى، رۋحىن ازدىرادى. ونداي قوعام گۇلدەنىپ دامۋدىڭ ورنىنا ازعىندايدى. كوگىلدىر ەكرانداعى تانىمدىق، تاعلىمدىق، اناليتيكالىق حابارلار جۇرتشىلىقتى وركەنيەتكە، مادەنيەتكە، بىلىمدىلىككە جەتەلەيتىنى – ايتىلا-ايتىلا جاۋىر بولعان ماسەلە. ازىرگە ەستىر قۇلاق تابىلار ەمەس.

نۇرمۇحامەدتىڭ قانداي اقپاراتتى وقۋدى، كورۋدى اۋديتوريا ءوزى تاڭداۋى كەرەك دەگەن پىكىرىمەن قۋانا كەلىسكىم كەلەدى، بىراق كەلىسە المايمىن-اۋ! ءبىزدىڭ قوعام بۇعان دايار ەمەس. بيبىگۇل ءدال تەڭەۋ ايتتى، ءبىزدىڭ حالىق بالا سياقتى دەپ. بۇل ويدى ماو تسزەدۋن دا ايتىپ كەتىپتى: «حالىق دەگەن اق قاعاز، نە جازساڭ سول بولادى» دەپ. مەن بۇعان ءبىزدىڭ حالىق ءتىسى شىقپاعان بالادان دا تومەن دەڭگەيگە قۇلديلادى دەگەندى قوسار ەدىم. سوندىقتان وعان اقپاراتتى «شايناپ بەرۋ» كەرەك. وسىنى كۇندە سەزىنگەندە جىلاعىم كەلەدى.

دالەل دەيمىسىز؟ كوپ. بىرەۋىن عانا ايتايىن.

كەشە عانا ەلورداداعى جاڭا مەشىتتىڭ اشىلۋىن كورگەن بولارسىزدار؟ قاقپا اشىلعاندا ەسىك الدىندا تۇرعان قالىڭ كوپشىلىكتىڭ ءبىرىن-ءبىرى كيمەلەي، جانتالاسا العا لاپ قويعانىن دا كورگەن بولارسىز؟ سونشا القىناتىنداي نە كورىندى دەسەڭىزشى! ءوزىڭ وقىپ كەلگەن وركەنيەتتى ەلدەن مۇنداي جابايىلىقتى كورمەگەن بولارسىڭ، نۇرمۇحانبەت؟ قازاقستاننان كۇندە كورۋگە بولادى. اۋەلدەم، مەشىتتەگى نامازعا بارعاندا ءبىرىنشى قاتارعا تالاسىپ، كامىمگىدەي يتەرىسكەندەردى دە كورىپ شوشىعام. ءبىرىنشى قاتارعا تۇرعانداردىڭ يىعىنا پەرىشتەلەر ءبىرىنشى قونادى ەكەن-مىس. قۇدايدىڭ ءۇيى دەپ جۇرگەن ورىندا قۇدايدان ۇيالماۋ جابايىلىق ەمەي نەمەنە؟

وسىنداي تىرلىكتەگى اۋديتوريادا قانداي تاڭداۋ بولسىن؟

ازىرگە سول قولمەن تىزگىندى، وڭ قولمەن قامشىنى ۇستاۋعا تۋرا كەلەدى. رەنجىمە، باۋىرىم، بۇل ماسەلەدە مەن بيبىگۇل مەن جاينا جاعىندامىن.

ءبىر نارسەنى ەرەكشە ەسكەرگەن ابزال. باق قوعامنان (كەيبىر ەلدەردەگىدەي) زومبي نەمەسە ناقۇرىس جاسايتىن ەمەس، يگى ىقپال، ىزگى باعىت بەرەتىن، تۋراشىل، شىنشىل باق بولۋى ءتيىس. قاراجات تابام دەپ قايىرشى كۇيگە تۇسپەيتىندەي ەتىپ، مەملەكەت جاعداي تۋعىزسىن.

ورەسى بيىك، مادەنيەتى جوعارى قوعام ورناتۋ ايتۋعا جەڭىل. جىلدار بويى بۇلىنگەن دۇنيەنى وڭالتۋعا جىلدار كەرەك. ازىرگە قوعامنىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى جارىق بولىگى تىم از. ونىڭ ءوزىنىڭ قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق بولىپ، جەتىسىپ تۇرعانى شامالى. جارىمقۇرساق، الاڭكوڭىل كۇيدە. ەرتەڭىنىڭ قالاي بولارىن ۋايىمداپ، ەسەڭگىرەپ تۇرعان اۋديتوريانىڭ بيىك تاڭداۋ جاساي قويۋى ەكىتالاي. تەلەكورەرمەننىڭ «پاراسات مايدانىنان» كورى «قالاۋلىممەن» (قازىر اتاۋىن وزگەرتكەن سياقتى) كوڭىلىن جۇباتاتىنى سودان بولسا كەرەك.

گۇرماريا بارمانبەكوۆا

Abai.kz