قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى - ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ جەلتوقساننىڭ 14 كۇنى «قازاقستان-2050»: ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋى جاسادى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ «قازاقستان -2030» اتتى ستراتەگيالىق باعدارلاماسىن جاريا ەتكەن بولاتىن.
ءبىز، - دەدى ەلباسى جاڭا جولداۋىندا - «قازاقستان -2030» باعدارلاماسىندا دىتتەگەن مۇراتتارىمىزدىڭ كەيبىرىنە جەتىپ، مىندەتتەرىمىزدى مەرزىمىنەن بۇرىن اتقارىپ ۇلگەرىپپىز. سوندىقتان جاڭا باعدارلاما قابىلداۋعا تۋرا كەلدى.
باعدارلاما ءام جولداۋ بارىسىندا نازارباەۆ قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندەگى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي جەتىسىتىكتەرىنە توقتالدى. قازاق حالقىنىڭ سانى وسكەنىنە ەكپىن تۇسرە ايتا كەلىپ، كوشى-قون ماسەلەسىن رەتتەۋدى ۇكىمەتكە تاپسىردى. «ححI عاسىر قازاقتىڭ التىن عاسىرى بولادى» دەدى. 2050 جىلى كەمەلىنە كەلىپ وركەندەۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسەتىن قازاقستاندا ەندى 12-13 جىلدان سوڭ جۇرتتىڭ ءبارى جاپپاي قازاق تىلىندە سويلەيدى. ەلباسىمىز ءتىل ماسەلەسى تۋرالى بىلاي دەدى:
ءبىز الداعى ۋاقىتتا دا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى تاباندىلىقپەن جالعاستىرا بەرەمىز.
كەز كەلگەن ءتىل وزگە تىلمەن قارىم-قاتىناسقا تۇسكەندە عانا ءوسىپ، وركەن جاياتىنىن ءاردايىم ەستە ساقتاعان ءجون.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى - ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ جەلتوقساننىڭ 14 كۇنى «قازاقستان-2050»: ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋى جاسادى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ «قازاقستان -2030» اتتى ستراتەگيالىق باعدارلاماسىن جاريا ەتكەن بولاتىن.
ءبىز، - دەدى ەلباسى جاڭا جولداۋىندا - «قازاقستان -2030» باعدارلاماسىندا دىتتەگەن مۇراتتارىمىزدىڭ كەيبىرىنە جەتىپ، مىندەتتەرىمىزدى مەرزىمىنەن بۇرىن اتقارىپ ۇلگەرىپپىز. سوندىقتان جاڭا باعدارلاما قابىلداۋعا تۋرا كەلدى.
باعدارلاما ءام جولداۋ بارىسىندا نازارباەۆ قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندەگى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي جەتىسىتىكتەرىنە توقتالدى. قازاق حالقىنىڭ سانى وسكەنىنە ەكپىن تۇسرە ايتا كەلىپ، كوشى-قون ماسەلەسىن رەتتەۋدى ۇكىمەتكە تاپسىردى. «ححI عاسىر قازاقتىڭ التىن عاسىرى بولادى» دەدى. 2050 جىلى كەمەلىنە كەلىپ وركەندەۋدىڭ داڭعىل جولىنا تۇسەتىن قازاقستاندا ەندى 12-13 جىلدان سوڭ جۇرتتىڭ ءبارى جاپپاي قازاق تىلىندە سويلەيدى. ەلباسىمىز ءتىل ماسەلەسى تۋرالى بىلاي دەدى:
ءبىز الداعى ۋاقىتتا دا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى تاباندىلىقپەن جالعاستىرا بەرەمىز.
كەز كەلگەن ءتىل وزگە تىلمەن قارىم-قاتىناسقا تۇسكەندە عانا ءوسىپ، وركەن جاياتىنىن ءاردايىم ەستە ساقتاعان ءجون.
وسى زامانعى عىلىمي تەرمينولوگيانىڭ نەگىزىن لاتىن تىلىنەن ەنگەن سوزدەر قۇراسا، اقپاراتتىق تەحنولوگيا دامىعان قازىرگى داۋىردە كۇن سايىن دەرلىك اعىلشىن ءتىلى دۇنيە ءجۇزى حالىقتارىنىڭ تىلدەرىنە جاڭا سوزدەر مەن ۇعىمدار ارقىلى باتىل ەنۋ ۇستىندە. بۇل ۇدەرىستەن ءبىز دە تىس قالماۋىمىز كەرەك.
قازاق ءتىلىنىڭ وسى زاماننىڭ بيىك تالابىنا ساي، باي تەرمينولوگيالىق قورىن جاساعان سوڭ ونى رەت-رەتىمەن، كەزەڭ-كەزەڭىمەن قوعامدىق ءومىردىڭ بار سالاسىنا باتىل ەنگىزۋىمىز كەرەك.
مەملەكەتتىك تىلمەن قاتار قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ءتىلىن، مادەنيەتىن جانە سالت-ءداستۇرىن دامىتۋعا بارىنشا جاعداي جاساۋدى الداعى ۋاقىتتا دا جالعاستىرا بەرەتىن بولامىز.
قازاق ءتىلى - ءبىزدىڭ رۋحاني نەگىزىمىز.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز - ونى بارلىق سالادا بەلسەندى پايدالانا وتىرىپ دامىتۋ. ءبىز ۇرپاقتارىمىزعا بابالارىمىزدىڭ سانداعان بۋىنىنىڭ تاجىريبەسىنەن ءوتىپ، ءبىزدىڭ دە ۇيلەسىمدى ۇلەسىمىزبەن تولىعا تۇسەتىن قازىرگى ءتىلدى مۇراعا قالدىرۋعا ءتيىسپىز. بۇل - ءوزىن قادىرلەيتىن ءاربىر ادام دەربەس شەشۋگە ءتيىس مىندەت.
مەملەكەت ءوز تاراپىنان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس اتقارىپ كەلەدى. قازاق ءتىلىن كەڭىنەن قولدانۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرۋ كەرەك.
ءبىز 2025 جىلدان باستاپ ءالىپبيىمىزدى لاتىن قارپىنە، لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋگە كىرىسۋىمىز كەرەك. بۇل - ۇلت بولىپ شەشۋگە ءتيىس ءپرينتسيپتى ماسەلە. ءبىر كەزدە تاريح بەدەرىندە ءبىز مۇنداي قادامدى جاساعانبىز.
بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن وسىنداي شەشىم قابىلداۋعا ءتيىسپىز جانە بۇل الەممەن بىرلەسە تۇسۋىمىزگە، بالالارىمىزدىڭ اعىلشىن ءتىلى مەن ينتەرنەت ءتىلىن جەتىك يگەرۋىنە، ەڭ باستىسى - قازاق ءتىلىن جاڭعىرتۋعا جاعداي تۋعىزادى.
ءبىز قازاق ءتىلىن جاڭعىرتۋدى جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز. ءتىلدى زامانعا ساي ۇيلەستىرىپ، تەرمينولوگيا ماسەلەسىنەن كونسەنسۋس ىزدەۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، ابدەن ورنىققان حالىقارالىق جانە شەت تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى قازاق تىلىنە اۋدارۋ ماسەلەسىن ءبىرجولا شەشۋ قاجەت. بۇل ماسەلە وقشاۋلانعان قايراتكەرلەردىڭ ورتاسىندا شەشىلمەۋگە ءتيىس. ۇكىمەت مۇنى رەتتەگەنى ءجون.
بۇكىل الەمدە بىردەي قابىلدانعان تەرميندەر بار. ولار كەز كەلگەن ءتىلدى بايىتادى. ءبىز ءومىردى ءوزىمىز كۇردەلەندىرە تۇسەمىز، تۇسىنبەستىككە بوي الدىرىپ، اقىل-ويدى ساپىرىلىستىرامىز، كونەرگەن سوزدەردىڭ شىرماۋىنان شىقپايمىز. مۇنداي مىسالدار از ەمەس.
مەن قازىرگى تىلدە جازىلعان كەمىندە جۇزدەگەن قازىرگى كىتاپتاردىڭ ءتىزىمىن جاساپ، قازاق تىلىنە قازىرگىشە اۋدارۋدى ۇسىنامىن. بالكىم، جاستار اراسىندا كونكۋرس جاريالاۋ كەرەك شىعار: وزدەرىنە نە نارسە قىزىقتى ءارى پايدالى ەكەنىن ولار دا ايتسىن.
***
قازاق ءتىلىن دامىتۋ ساياساتى ودان جەرىنۋگە، ءتىپتى قازاقتاردىڭ وزدەرىنىڭ بويدى اۋلاعىراق ۇستاۋىنا ىقپال ەتپەۋى كەرەك. كەرىسىنشە، ءتىل قازاقستان حالقىن بىرىكتىرۋشى بولۋعا ءتيىس. بۇل ءۇشىن ءتىل ساياساتىن ساۋاتتى جانە دايەكتى، قازاقستاندىقتار سويلەسەتىن بىردە-ءبىر تىلگە قىسىم جاساماي جۇرگىزۋ كەرەك.
سىزدەر ءبىزدىڭ ساياساتىمىز تۋرالى - 2025 جىلعا قاراي قازاقستاندىقتاردىڭ 95 پايىزى قازاق ءتىلىن بىلۋگە ءتيىس ەكەندىگىن بىلەسىزدەر.
بۇل ءۇشىن قازىر بارلىق جاعداي جاسالعان.
قازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدەگى وقۋشىلاردىڭ 60 پايىزدان استامى مەملەكەتتىك تىلدە وقيدى. مەملەكەتتىك ءتىل بارلىق مەكتەپتەردە وقىتىلادى. بۇل - ەگەر بالا بيىل مەكتەپكە بارسا، ەندى ون-ون ەكى جىلدان سوڭ جاپپاي قازاقشا بىلەتىن قازاقستاندىقتاردىڭ جاڭا ۇرپاعى قالىپتاسادى دەگەن ءسوز.
قازاقستاننىڭ بولاشاعى - قازاق تىلىندە.
قازاق ءتىلى 2025 جىلعا قاراي ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ۇستەمدىك ەتىپ، كەز كەلگەن ورتادا كۇندەلىكتى قاتىناس تىلىنە اينالادى.
وسىلاي تاۋەلسىزدىگىمىز بۇكىل ۇلتتى ۇيىستىراتىن ەڭ باستى قۇندىلىعىمىز - تۋعان ءتىلىمىزدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتە تۇسەدى.
تاۋەلسىزدىگىن العان تۇستا ەلىمىزدەگى قازاقتىڭ سانى 6,8 ميلليون نەمەسە 41% بولسا، قازىر 11 ميلليونعا جەتىپ، 65 %-دان استى.
قازاقتىڭ سانى 4 ميلليونعا ارتتى.
ەگەر ءاربىر قازاق انا تىلىندە سويلەۋگە ۇمتىلسا، ءتىلىمىز الدەقاشان اتا زاڭىمىزداعى مارتەبەسىنە لايىق ورنىن يەلەنەر ەدى.
قازاق ءتىلى تۋرالى ايتقاندا، ءىستى الدىمەن وزىمىزدەن باستاۋىمىز كەرەكتىگى ۇمىت قالادى.
ۇلتتىق مۇددەگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن اركىم وزگەنى ەمەس، الدىمەن ءوزىن قامشىلاۋى ءتيىس.
تاعى دا قايتالاپ ايتايىن: قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن.
سوندا عانا قازاق ءتىلى بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالادى.
تىلگە دەگەن كوزقاراس، شىنداپ كەلگەندە، ەلگە دەگەن كوزقاراس ەكەنى داۋسىز.
سوندىقتان وعان بەي-جاي قارامايىق.
قازاق ءتىلى جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالىپ، شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە كوتەرىلگەندە، ءبىز ەلىمىزدى قازاق مەملەكەتى دەپ اتايتىن بولامىز.
بىزگە كوشى-قون ماسەلەلەرىن كەشەندى تۇردە شەشۋ بويىنشا ەل وڭىرلەرىندەگى ەڭبەك نارىعىنا ىقپال ەتەتىن شارالار قابىلداۋ قاجەت.
شەكتەس ەلدەردەن كەلىپ جاتقان كوشى-قون اعىنىنا باقىلاۋدى كۇشەيتۋ كەرەك.
پەرسپەكتيۆالىق مىندەت رەتىندە ءبىزدىڭ الدىمىزدا شەتەلدىك ەڭبەك نارىقتارىنا كوپتەپ كەتىپ قالماۋى ءۇشىن وتاندىق بىلىكتى ماماندارعا قولايلى جاعداي جاساۋ مىندەتى تۇر.
ۇكىمەت 2013 جىلى كوشى-قون ماسەلەلەرىن شەشۋ جونىندە كەشەندى جوسپار ازىرلەپ، بەكىتۋى ءتيىس.
(باعدارلامانىڭ تولىق نۇسقاسىن مىنا سىلتەمەدەن قاراڭىز: http://akorda.kz/kz/page/page_kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-%E2%80%93-elbasy-n-a-nazarbaevtyn-)