«قىزدىڭ جولى جىڭىشكە» -دەگەن اتالى ءسوز بار. بازار شارۋاشىلىعى ەتەك الىپ، جاھاندانۋدىڭ سۋىق جەلى دالاسىن تورلاعان الاشتىڭ استاناسىنداعى قىزداردىڭ حالى قانداي؟ انا باقىتىنا جەتە الىپ جاتىر ما؟ مىنە، وسى ماسەلەنى ءوز الىمشە تالقىلاپ كورەيىن.

استاندا تۇرمىسقا شىقپاعان قىزدار نەگە كوپ؟

استانانىڭ ءتۇرلى مينيسترلىكتەرىندە ىستەيتىن قىزمەتكەرلەردىڭ 80 پايىزى وسى قارا كوز قىزدارىمىز. وكىنىشتىسى، وسى قىزداردىڭ 80 پايىزى جاسى جەتىپ تۇرسادا تۇرمىسقا شىقپاعان. ءبىلىمى مەن تاربيەسى قاتار وسى قىزدارىمىزىڭ بولاشاعىنا كىم باس اۋىرتادى؟ بۇعان كىم كىنالى؟

جانسايا (اتى وزگەرتىلىپ الىندى):

«قىزدىڭ جولى جىڭىشكە» -دەگەن اتالى ءسوز بار. بازار شارۋاشىلىعى ەتەك الىپ، جاھاندانۋدىڭ سۋىق جەلى دالاسىن تورلاعان الاشتىڭ استاناسىنداعى قىزداردىڭ حالى قانداي؟ انا باقىتىنا جەتە الىپ جاتىر ما؟ مىنە، وسى ماسەلەنى ءوز الىمشە تالقىلاپ كورەيىن.

استاندا تۇرمىسقا شىقپاعان قىزدار نەگە كوپ؟

استانانىڭ ءتۇرلى مينيسترلىكتەرىندە ىستەيتىن قىزمەتكەرلەردىڭ 80 پايىزى وسى قارا كوز قىزدارىمىز. وكىنىشتىسى، وسى قىزداردىڭ 80 پايىزى جاسى جەتىپ تۇرسادا تۇرمىسقا شىقپاعان. ءبىلىمى مەن تاربيەسى قاتار وسى قىزدارىمىزىڭ بولاشاعىنا كىم باس اۋىرتادى؟ بۇعان كىم كىنالى؟

جانسايا (اتى وزگەرتىلىپ الىندى):

- مەن مينيسترلىكتىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان جاتاقحاناسىندا تۇرامىن. بۇل جاتاقحانانى «كارى قىزدار» جاتاقحاناسى دەپ اتاۋعا دا بولادى، ياعني، 80 پايزى تۇرمىسقا شىقپاعان ايەلدەر مەن قىزدار. مەنىڭشە، ولار مىنا سەبەپتەردەن تۇرمىسقا شىعا الماۋدا: بىرەۋلەرى كارەرا قۋعان بولۋى مۇمكىن، دەسەدە تۇرمىس قيىندىعى سولاي ىستەۋگە ماجبۇرلەۋدە. ەڭ الدىمەن مينيسترلىكتەردەگى جالاقى وتە تومەن، جۇمىس شاش-ەتەكتەن، الەۋمەتتىك جاعداي جاسالماعان. ازعانتاي جالاقىمەن ءۇي الماق تۇر عوي، پاتەر جالداۋعا شىداماي قالاسىز. ال جۇمىستان كەش قايتاتىن بىزدەر ءۇشىن جىگىت تابۋدى ويلاۋعا شامادا، ۋاقىتتا جوق. جان باعۋ، جۇمىستان شىعىپ قالماۋ ءۇشىن ءبارىن قۇربان ەتۋگە امالسىز باراسىڭ. جاس جەتكەندە جىگىتتەر تۋرالى شارتىڭدا وسەدى ەكەن، ءتىپتى كەي قىزدار جۇمىس كارەراسىن بۇلداپ جىگىتتەردى كوزگە ىلمەي جاتادى. ال جاس وتە باستاعاندا سول جالعىز باستى تۇرمىسقا ۇيرەنىپ قالاسىڭ.

مىنە، جاعداي وسىلاي. ايات ەسىمدى دوسىمنىڭ ايتۋىنشا بۇل جاتاقحانالاردان ورىن الۋ دا كوپ ادامعا بۇيىرا بەرمەيدى ەكەن.

قىسقاسى، بىرىنشىدەن، كارەرا، ەكىنشىدەن، جالاقىنىڭ ازدىعى; ۇشىنشىدەن، پاتەر الۋ جالعىز باستى ايدەر ءۇشىن قاراستىرىلماعان، ءتىپتى كوپ قىزدارىمىز جالعىز باستى اتانۋعا نامىستانادى; ءتورتىنشى، جۇمىس اۋىر، ۋاقىت جوق; بەسىنشىدەن، قاتار جۇرگەن كارى قىزداردىڭ كوپتىگىنەن سول تۇرمىسقا ۇيرەنىپ قالادى; التىنشىدان، ءوزىن جوعارى سانايتىن قىزدار ءۇشىن جىگىتتى ۇناتۋ قيىن ماسەلە. ەڭ ماڭىزدى ماسەلە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بۇل ماسەلە قاراستىرىلماعان.

جاپونيا بۇل ماسەلەنى ەڭ ۇتىمدى شەشكەن ەل

جاپوندار ەكىنشى دۇنيەجۇزلىك سوعىستان سوڭ قارقىندى دامۋ باسقىشىنا ءوتتى. ءدال وسى كەزدە وسى ماسەلە مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى پروبلەماسىنا اينالعان بولاتىن. ولار مەملەكەتتىك باعدارلاما جاساي وتىرىپ، ارناۋلى اگەنتتىكەر قۇردى جانە جەكە اگەنتتىكتەردى بارىنشا قولدادى. ءتىپتى «انا تاربيەلەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرىن» اشىپ، قوعامدىڭ قالىپتى تۇرمىس داعدىسىنا اينالدىردى. جاپونيانىڭ ءار شتاتتارىنا دەيىن مۇنداي ۋنيۆەرسيتەتتەر تولىپ جاتىر، ءتىپتى مەكتەپ باعدارلامالارىنا دەيىن كىرگىزىلگەن.

رۋحاني جاقتان ازعىنداي باستاعان ۇلتتاردىڭ قىزدارى وزگە ۇلت وكىلدەرىنە تۇرمىسقا شىعۋدى ارمان ەتەدى.  بۇل ماسەلە قىتاي، كورەيا، ۆەتنام، تايلاند سياقتى ەلدەردە قاتتى كورىنىس بەرۋدە.

قىتايلار دا نەگرلەردەن قورقادى نەمەسە نەگرلەر امەريكا ەلدەرىن باسۋدا

قىتايلاردىڭ ايتۋىنشا، نەگرلەردىڭ عۇمىرى قىسقا،ورتاشا 45 جاس. اقىل قۋاتى تومەن - نەگىردىكى - 60, سارى ناسىلدىلەردىكى - 100, اق ناسىلدىلەردىكى -105.  ءۇش نەگىردىڭ ءبىرىنىڭ تۇرمەگە تۇسكەن كەشىرمەسى بار، ءتورت ەركەگىنىڭ ءبىرىنىڭ باسقىنشىلىق جاساعان كەشىرمەسى بولادى. كوبەيۋ قۋاتى وتە جوعارى جانە ناسىلدىك جەڭىمپازدىعى تاعى بار. 16  اق ءناسىلدىنىڭ قانى ءبىر نەگردى ارەڭ جەڭەدى. قىتايدا قازىر 3 ميلليون نەگر بار، 2009 جىلى 700 مىڭ بولسا، تەك گۋاڭجوۋدىڭ  وزىندە 300 مىڭ نەگر بار، وسىلاي كوبەيسە 2030 جىلى 15 ميلليون، 2050 جىلى 50 ميلليون، تاعى ارالاسپاسىمەن 100 ميلليونعا جەتەدى. ارينە، ارالاسپانىڭ ءبارى نەگرگە ەسەپ. وسىلايشا 22 عاسىردا قىتايدى  باسىپ بولادى. بۇل زاماندا امەريكا نەگرگە اينالىپ بولادى، اقىر زامان تاياعاندا قارا قىتاي قاپتايدىنىڭ كەرى بولادى.

نەگرلەردىڭ كوز اياسى تار، جىگىتتەرىنىڭ ارماندارى تەك عانا اق ءتاندى قىزبەن ۇيلەنۋ. اقش-تا  - 33% نەگر ەرلەرى نەگر ايەلمەن ۇيلەنبەيدى، نەگزىنەن اق ءتاندى ايەلدەردى الادى، 33% نەگىر قىزدار بوس قالادى، ءار ءبىر 13-ءنشى اق ءناسىلدى قىزدىڭ ءبىرىن نەگىر الادى، بۇل ءۇردىس بارعان سايىن وسۋدە.

ءبىزدىڭ دە ءبىر سەناتورىمىزدىڭ ادەمى قىزى افريكانىڭ جابايى نەگرىنە تۇرمىسقا شىققانىن استانالىقتار جيىركەنە ايتىپ ءجۇر.

كورەيادا ايەل ساۋداسى كۇندەلىكتى تۇرمىستىڭ ءبىر قاجەتى

كورەيادا 40 پايىز قىزداردىڭ ارمانى باتىس ازاماتتارىنا نەمەسە بوتەن ەل ازاماتتارىنا تۇرمىسقا شىعۋ. كارىس قىزدارى ءوز ۇلتىنىڭ جىگىتتەرىن ۇناتا بەرمەيدى. بۇل جاھاندىق ۇردىستەن شىعىستا تەك جاپون ەلى عانا امان. كارىستەردە اۋىل جىگىتتەرىنىڭ جارتىسىنا تاياۋى ايەلسىز قالادى، سوعان ساي ارناۋلى ايەل ساۋداسىمەن اينالىساتىن اگەنتتىكتەر كوپ، ولار نەگىزىنەن جاس قىزدار مەن ايەلدەردى ۆەتنام، تايلاند سىندى ەلدەردەن تاسيدى. ول ەلدەردە تۇرمىس دارەجەسى تومەن، ادام كوپ بولعاندىعى سەبەپتى مۇنداي ادام ساۋداسى كۇندەلىكتى داعدىلى تۇرمىسقا اينالعان. ءسىز اقشاسىن تولەسەڭىز بولدى ويلاعان جاستاعى، ويلاعان قىزدى ايەل ەتىپ الا الاسىز.

بىزگە قاۋىپ قىتايدان. ولار  جەزوكشە قىزدارعا دا ءزارۋ

قىتايدىڭ 52%  ەر، 47% دان ارتىعى ايەل، شەتەلدىككە كەتىپ جاتقانى ءتىپتى كوپ، شاڭحايدىڭ وزىندە 8 قىتاي قىزدىڭ ءبىرى جاتتىق بولادى، سوندا 40 ميليون قىتاي ەركەگى قايتەدى؟ ارينە، بىزگە اۋىز سالادى.

قىتايدا جىلىنا 1 ميلليوننان استام بالا جوعالادى. ىشكى قىتايدىڭ كوپ اۋداندارىندا بۇل قالىپتى تۇرمىسقا اينالا باستادى. ءتىپتى جاس قىزداردى ۇرلاپ اكەتىپ، بايلاپ ايەل ەتكەنىن قىتاي سايىتتارىنان ءجيى كورەسىز. ولار سول قىزداردى 1-2 بالا تاپقان سوڭ قالۋعا كونبەسە نە ولتىرەدى نە قاشىپ كەتەدى. ادامنىڭ كوپتىگى مەن تۇرمىستىڭ تاقسىرەتىنەن ولار ءۇشىن اقشا تابۋدىڭ بارلىق جولى اشىق. ءتىپتى بالالاردى ءدارى ءۇشىن ساتىپ تا بايۋدا. ال بۇعان ۇكىمەت قاۋقارسىز. سول سەبەپتى قىتايلار شەتەلگە كەتۋدى ارماندايدى. قىتايلار مەن نەگرلەر ءۇشىن شەتەلگە بارىپ اق ءتاندى نەمەسە سارى ءتاندى قىزدارمەن  ۇيلەنىپ، سول جەردە قالۋ - ەڭ ۇلكەن باقىت. ول ءۇشىن ولارعا كەزىگەتىن قىزدار اتاقتى جەزوكشە بولسادا ءبارىبىر، بالا تاپسا بولدى. قانشالىق بوداۋ بەرسەدە سوعان جەتۋگە ۇمتىلادى.

جۋىقتان بەرى قىتايلار قازاقستانعادا اعىلا باستادى. ءتىپتى ولار ءتىل بىلمەسەدە وسى جەردە قالۋ ءۇشىن كەز كەلگەن ايەلمەن ۇيلەنۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن اشىق ايتۋدا، تەك قىتايعا قايتپاۋدىڭ جولى بولسا بولدى. قىتاي، كارىس سىندى جان سانى كوپ ۇلتتار ءۇشىن بۇل قان الماستىرىپ، ۇلتتىڭ ساپاسىن كوتەرەتىن، شەتەلگە قونىس تەبۋىنە كومەكتەسەتىن پايدالى جاعداي. ال جان سانى از ۇلتتار ءۇشىن تراگەدياعا جەتەلەيتىن، اسسيميلاتسياعا ۇرىندىراتىن كۇردەلى  ماسەلە.

استانا قىزدار ديسپانسەرىن قۇرۋ كەرەك.  ول استە  توقال الۋدى زاڭداستىرۋ ەمەس

ءبىر ۇلتتىڭ، اسىرەسە، جان سانى از ۇلتتىڭ تاعدىرى سول ۇلتتىڭ ايەلدەرىنىڭ قولىندا بولادى. مىنە، بۇل تاريحتىڭ دالەلى. قاراكوز قارىنداستارىمىزدىڭ باعىن اشىپ، باقىتىنا جەتۋىنە كومەكتەسەتىن ءبىر قۇزىرلى ورگاننىڭ بولۋى كەرەك ەكەنىن جۇرت ايتىپ ءجۇر. زامان تالابىنا ساي باعدارلاما جاساۋ كەرەك.

ال توقال الۋعا كەلسەك، ول بايلار مەن بيلىكتەگىلەردىڭ ويىنى. توقال الاتىندار ەشقاشان كارى قىزدى توقالدىققا المايدى، ولار اۋزىنان انا ءسۇتى كەتپەگەن، اڭقاۋ قىزداردى الداپ قولدارىنا تۇسىرەدى. تويىمسىز ناپسىقۇمارلىق دەگەن مىنە، وسى.

ءبىرىمىزدىڭ اپكەمىز، ءبىرىمىزدىڭ قارىنداسىمىز، ءبىرىمىزدىڭ قىزىمىز بولاتىن وسى قاراكوزدەرىمىزدىڭ ماسەلەسىن استانامىزدان، مينيستىرلىكتەردەن باستاپ شەشۋىمىز كەرەك. ءماجىلىس پەن سەناتتا كوتەرۋىمىز كەرەك. جاپوندار سياقتى  قاراكوزدەرىمىزدى جاھاندانۋدىڭ جامان قۇيىنىنان ساقتاپ، تازا دا دۇرىس تاسىلمەن انا باقىتىنا يە بولۋىنا كومەكتەسۋىمىز قاجەت.

ءار قازاق  - ءار قازاقتىڭ بولاشاعىنا جاۋاپكەر، اعايىن!

Abai.kz