ءالى ەسىمدە، سوناۋ 1993 جىلى، جاز ايىنىڭ ورتاسىندا قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى شاقشاق جانىبەك باتىردىڭ تورعايداعى وتكەن ءدۇبىرلى تويىنا قاتىسقانىم بار ەدى. ول كەزدە ەسىل اۋدانى تورعاي وبلىسىنىڭ قۇرامىنا كىرەتىن. كەيىن، وسى وبلىس تاراعان كەزدە، ەسىل، جاقسى، دەرجاۆين (قازىرگى جارقايىڭ) اۋداندارى اقمولا وبلىسىنىڭ قۇرامىنا ءوتتى. تويعا بارۋعا ءار اۋدانعا شاقىرتۋ تۇسكەن سوڭ، ءبىزدىڭ اۋداننان ءۇش ادام باردىق. دەگەنمەن، الدىن الا، بىرنەشە كۇن بۇرىن، تورعايعا ەكى كيىز ءۇي، سويىلاتىن مال، سونىمەن قاتار، اسپازشىلاردى جانە كوركەم ونەرپازداردى جىبەرگەن بولاتىنبىز.

ارتىنان، سول كەزدەگى ەسىل اۋدانىنىڭ اكىمى امانگەلدى مۇحيتبەكوۆ، ونىڭ ورىنباسارى مەرەي بايلين، سونداي-اق، اكىمدىكتەگى ىشكى ساياساتتان مەن بارعان ەدىم. بىرنەشە كۇنگە سوزىلعان توي، شىنىندا دا كەرەمەتتەي تارتىمدى، دۋ-دۋماندى ءوتتى. وسى تويدا العاش رەت، ەلىمىزگە تانىمال جازۋشى ءابىش كەكىلباەۆپەن، ونىڭ قاسىنا ەرگەن وزگە دە اقىن، جازۋشىلارمەن تانىسقان بولاتىنمىن. ارينە، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم بۇل ەمەس.

وسى تويدا العاش رەت اقىن، ءانشى اسەتتىڭ «ءىنجۇ – مارجان» ءانىڭ سۇيسىنە تىنداعان ەدىم. ءان كەرەمەتتەي ۇنادى. قازىرگە دەيىن، بۇل ءاندى كەيدە كوڭىل-كۇيىمدى كوتەرۋ ءۇشىن دە ايتىپ جۇرەمىن. سونىمەن قاتار، وسى كەزگە دەيىن اسەت اقىننىڭ ونەرىنە  بايلانىستى، كەزدەسكەن دەرەكتەردى، ماتەريالداردى جيناستىرىپ جۇرەتىن ادەتىم بار.

ايتار بولساق، اسەتتىڭ بويىنداعى توكپە اقىندىق، جەزتاڭداي انشىلىك، دارىندى  سازگەرلىك ونەرى ونىڭ ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىمەن استاسىپ ورلەدى. ونىڭ اندەرىن تىنداعاندا، وي-ساناڭدى اسەرلى دە اۋەزدى اۋەن بيلەپ، تىڭداۋشىسىن الىسقا جەتەلەپ الىپ كەتەدى. اقيىق اقىن ءوز ومىرىندە ەلۋگە تارتا ءان جازىپ، وتىزعا جۋىق قيسا-داستاندار شىعارىپ، بەس جۇزدەن اسا تولعاۋلارىن قالىڭ وقىرماندارعا ۇسىنىپ، ءوزىنىڭ اسا دارىندى تۇلعا ەكەندىگىن، ەل-جۇرتىنا ءوز زامانىندا تانىتىپ كەتتى. ول سونىمەن قاتار، ءوز زامانىندا ءبىراز اقىن-جىراۋلارمەن ايتىسقا تۇسكەن ونەر ادامى. كەزىندە، ءتىپتى، احمەت جۇبانوۆ: «ورىنداۋى كەلىسسە، اسەت اندەرى قازاق ساحناسىنىڭ تورىنەن كورىنەدى»،- دەپ ايتىپ كەتكەن ەكەن.

سوناۋ 1916 جىلدار شاماسىندا اسەتتى العاش كورىپ، تىنداعان ءىلياس جانسۇگىروۆ ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە: «ەگەر ايتساق، ءبىرجان ءاندى اسپانعا ورلەپ، داۋرىعىپ سالادى. اسەت بولسا اسپانعا دا ورلەيدى، جەردە دە جورعالايدى... بۇلار دالا مۋزىكاسىنىڭ ءارى اكتەرى (سالۋشىسى), ءارى اۆتورى (شىعارۋشىسى). بۇلارداي ويدان ءان سالۋشى ەندى جوق. ەندىگى جەردە ەل ءانىن تىڭنان سالۋشىنى ەستۋ قيىن بولار»، - دەپتى.

وسىلايشا، اسەت تۋرالى قۇندى پىكىر قالدىرىپتى. شىندىعىن ايتساق، اسەت ءوزىنىڭ كەرەمەتتەي شىعارمالارىن اۋەنمەن، سازبەن عانا ارلەپ قويعان جوق، ءان اۋەنىن ماعىنالى دا مازمۇندى ۇيقاستارىمەن قابىستىرا ءبىلدى. سوندىقتان دا اسەتتىڭ شىعارعان اندەرىنىڭ اۋەندىلىگىن، ءيىرىمدى، اسقاقتىعىن قازىرگى كۇنگى كەز كەلگەن ءانشى ەركىن يگەرىپ، ورىنداپ كەتە المايدى. كەزىندە، اسەتتىڭ انشىلىگى تۋرالى كەنەن ازەرباەۆتىڭ ايتقان باعاسىنان ارتىق باعا تابىلا قويماس. بەلگىلى جازۋشى س.بەگالين حالىق اقىنى كەنەن ازىرباەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋ مەرەكەسى وتەردە كەنەكەڭنەن: «وسى اسەتتىڭ داۋىسى قانداي ەدى؟» دەپ سۇراپتى.سوندا كەنەكەڭ: «مەن وسى جاسىما دەيىن اسەتتىڭ داۋىسىنداي زور داۋىستى ەستىمەگەن ەدىم، بولسا امىرەنىڭ داۋىسى اسەتكە جەتەعابىل بولار»، -دەگەن ەكەن. شىنىندا، اسەتتىڭ ءان ايتۋ ەرەكشەلىكتەرى وتە كۇردەلى. اۋەن قۇرىلىمى دا ايتۋشىعا جەڭىل تۇسپەسى حاق.

اسەتتىڭ «ءىنجۋ-مارجان» ءانى قازاق ءان ونەرىنىڭ بيىك شىڭى دەسە بولعانداي. بۇدان باسقا اسەتتىڭ «ماقپال»، «قاراكوز»، «مايدا قوڭىر»، «ءلايلىم شىراق»، «قىسىمەت»، «قوڭىر قاز»، «شاما»، «ارداق»، «جەلدىرمە»، «كوكتاس»، «گاۋhار قىز»، «اپيتوك»، «قاناپيا»، «جيىرما بەس»، «ىرعاقتى» اندەرى - دياپوزونى وتە جوعارى، كەڭ تىنىستى اندەر. اسەت اندەرىنىڭ اۋەزدى اۋەندەرى بۇگىندە درامالىق شىعارمالاردان باسقا وپەرالىق قويىلىمداردا، كينوفيلمدەردە دە پايدالانىلۋدا. «قازاقستان» تەلەديدارى دايىنداپ، ساحنالاعان «عاسىرلار ءۇنى» اتتى ءداستۇرلى ءان كونتسەرتتىك جوباسىنىڭ العاشقى شىمىلدىعى دا جىل سايىن اسەتتىڭ «ءىنجۋ-مارجان» ءانىنىڭ اۋەنىمەن اشىلادى. بۇل، ارينە، اسەت ءانىنىڭ قۇدىرەتى. ونىڭ اندەرىنىڭ بىزگە جەتۋى بەلگىلى ءانشى، حالىق ءارتىسى دانەش راقىشوۆتىڭ 1959 جىلى ءوز وتانىنا كەلۋىمەن بايلانىسادى. دانەشتەن كەيىن م.ەشەكەەۆتىڭ، ج.كارمەنوۆتىڭ، ب.تىلەۋحانوۆتىڭ، ن.جانپەيىسوۆتىڭ ورىنداۋىندا عانا اسەت اندەرىن تىڭداۋعا مۇمكىندىك الدىق.

جەتىسۋ جەرى مەن التايدى ءوزىنىڭ اسەم انىنە بولەپ، الاكول مەن ارقا اتىرابىن جىرعا قوسقان ءدۇلدۇل اقىن، بۇلبۇل ءانشى ءارى دارىندى سازگەر، اققۋعا ءۇن قوسقان كۇمىس كومەي اقيىق ونەر يەسى اسەت نايمانبايۇلىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا قازاق سسر-ءى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ قاۋلىسىمەن 1990 جىلدىڭ كۇزىندە بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنىڭ ماقانشى اۋدانىندا اسەتكە ادەبي مەموريالدىق مۇراجاي اشىلعان ەدى. جازدا الاكولگە بارعان سايىن، جولدا وسى مۇراجايعا قالايدا كىرە كەتەتىڭ ادەتىمىز بار.

اقىننىڭ شىققان تەگى: رۋى — ارعىن، ونىڭ ىشىندە قاراكەسەكتەن تارايتىن قاراشورى، ونىڭ ىشىندە مايلىق قوجامبەرگىسىنەن تاراعان قالىبايدىڭ بالالارى نايمانباي مەن قايرانباي. بۇلاردىڭ ەرتەدەگى اتا قونىستارى بۇرىنعى قارقارالى ۋەزىنە قاراستى،  قىزىلاراي تاۋىنىڭ بوكتەرىندەگى نۋلى قارشىعالى وزەنىنىڭ بويىندا ورنالاسقان «كەرەگەتاس» دەگەن جەر. نايمانباي قولىنان ءىس كەلەتىن كاسىپ يەسى بولعاندىقتان، سوناۋ ءبىر اۋىر كۇندەردە ارقانىڭ اقشومىرلارىنا ىلەسىپ سەمەي جەرىنە، كەيىنىرەك قىتاي ەلىمەن شەكتەسىپ جاتقان مۇقانشى وڭىرىنە كەلىپ، الاكول كولىنىڭ جاعاسىن جايلاعان «ەمىل-بارلىق» بولىسىن مەكەن ەتەدى. وسى جەردەن جاڭبىرشى رۋىنىڭ ءبىر قىزى كەرمەقاسقاعا (كەرىمبالا) ۇيلەنىپ، تۇراقتاپ قالعان. قازىرگى كەزدە نايمانبايدىڭ قىستاۋى مەن زيراتى ماقانشى ءوڭىرىنىڭ الاكول جاعاسىنداعى قارابۇلاق اۋىلىنا جاقىن ساسىقكول دەگەن جەردە.

الاش ەلىنىڭ ءوز ۋاقىتىنداعى  الابوتەن دارىندى تۇلعاسى، اقيىق اقىندىعىمەن دە، جەزتاڭداي  انشىلىگىمەن دە، سۇنعىلا سازگەرلىگىمەن دە الداعى كەزەڭدەردە دە ونەر الەمىندە ءوزىنىڭ شىققان بيىگىنەن تۇسپەيتىندىگى اقيقات. ونىڭ شىعارعان مازمۇندى دا ماعىنالى، كەرەمەت اۋەزدى  اندەرىن قاي كەزدە دە ءسۇيسىنىپ تىڭداي بەرگىڭ كەلەدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz