14-قازاندا استانادا وتكەن تمد مەملەكەت باسشىلارىنىڭ سامميتىندە الداعى جىلداردى قانداي دا ءبىر باعىتقا ارناۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە شۇقشيىپتى. 2024 جىل ەرىكتىلەر قوزعالىسىنا ارنالىپتى. ءپۋتيننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا 2025 جىلدى ۇلى وتان سوعىسىنداعى جەڭىستىڭ 80 جىلدىعى – ناتسيزممەن كۇرەس بويىنشا بەيبىتشىلىك جانە بىرلىك جىلى، 2026 جىلدى دەنساۋلىقتى ساقتاۋ جىلى دەپ جاريالاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانىپتى. 

تاۋەلسىز ۋكرايناعا قارسى قىلمىستىق باسقىنشىلىق سوعىس جاساپ وتىرعان رەسەي فەدەراتسياسى حالىقارالىق دەڭگەيدە بۇرالقى (يزگوي) مەملەكەتكە اينالدى. پۋتين بۇگىندە گيتلەرمەن تەڭەستىرىلەدى. مايداندا ورىس اسكەرى كۇننەن كۇنگە جەڭىلىسكە ۇشىراۋدا. رەسەي قازىر جارالى ايۋعا ۇقسايدى. جارالى ايۋ اينالاسىن جاپىرىپ كەتۋى ىقتيمال.

وسىنداي جاعدايدا ساياسي امال قولدانىپ، ورىس ءتىلىن قورعاۋعا بايلانىستى حالىقارالىق ۇيىم قۇرۋ، ونشاقتى جىلدان بەرى كومادا جاتقان تمد-نى ءتىرىلتىپ، پۋتينگە ءوزىن شالاجانسار ۇيىمنىڭ ليدەرى سەزىنۋى ارقىلى ونىڭ ورتالىق ازياعا، دالىرەك ايتقاندا قازاقستانعا ىقتيمال اگرەسسياسىنىڭ بەتىن قايتارۋعا ۇمتىلىس قۇپتارلىق ديپلوماتيالىق ارەكەتتەر. اسكەري قاۋقارى تومەن قازاقستان ءۇشىن بۇل وتە دۇرىس قادام دەپ ەسەپتەيمىن.

ال ءپۋتيننىڭ جەڭىستىڭ 80 جىلدىعىنا بايلانىستى ايتقاندارى شىن مانىندە قۇرى ساندىراق. 2025 جىلعا دەيىن رەسەي مەملەكەتى ءومىر سۇرە مە، سۇرمەي مە مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن سۇراق. رەسەي تاعدىرىنا تىرەلگەن تمد ۇيىمىنىڭ كەلەشەگى دە قىل ۇستىندە تۇر. سالىنعان ەكونوميكالىق سانكتسيالار سالدارىنان تىعىرىققا تىرەلگەن رەسەيدىڭ ىدىراپ كەتۋ ىقتيمالدىلىعى زور.  ۋكرايناداعى سوعىس كۇن سايىن رەسەيدىڭ ءبىر ملرد دوللاردان استام  رەسۋرستارىن جەپ جاتىر. موبيليزاتسيامەن جاعالاسا بۇل شىعىن ەسەلەپ ارتاتىنى تاعى ايقىن.  كەشەگى سسسر دە وداقتاس رەسپۋبليكالارعا، ارميا مەن ميليتسياعا، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە جالاقى تاۋىپ بەرە الماعاننان ىدىراعان جوق پا؟ رەسەي دە قازىر شىقپا جانىپ شىقپا دەپ وتىر. تمد باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىنەن رەسەي نە اسكەري، نە قارجىلىق كومەك الا الماي قايتتى.

سوۆەت وداعىندا 1941-1945 جىلدارداعى سوعىستى «ۇلى وتان سوعىسى» دەپ اتاۋ جەڭىستىڭ 30 جىلدىعى قارساڭىندا ل.ي.برەجنەۆتىڭ كوممۋنيستىك بيلىگى تۇسىندا 1975 جىلى ەنگىزىلدى. بۇل اتاۋدىڭ قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن ەش قاتىسى جوق. قازاق حالقى ءۇشىن 150 جىلعا سوزىلعان قازاق-جوڭعار سوعىسى «ۇلى وتان سوعىسى» بولىپ تابىلادى. ال 1941-1945 جىلدارداعى سوعىس قازاقستان ءۇشىن «سوۆەت-گەرمان سوعىسى».

ەكىنشى جاھان سوعىسى باتىس ەۋروپا، شىعىس ەۋروپا،  جەرورتا تەڭىزى، افريكالىق، تىنىق مۇحيت اۋماعىنداعى اسكەري قيمىلدار سياقتى بەس سوعىس تەاترىندا ءوتتى. بەسەۋدىڭ تورتەۋىندە اقش پەن ۇلىبريتانيا جەڭىسكە جەتتى. تەك شىعىس ەۋروپادا گيتلەرلىك گەرمانيامەن سوعىستا سوۆەت وداعى ادام رەسۋرستارىن (سسسر مەملەكەتتىك جوسپارلاۋ كوميتەتىنىڭ 2018 جىلى جاريا بولىپ كەتكەن قۇپيا قۇجاتتارى بويىنشا 47 ملن، ونىڭ 19,5 ملن-ى سولداتتار مەن وفيتسەرلەر) جويداسىز قۇربان ەتۋ ارقىلى جەڭىسكە جەتتى.  وندا تەك رەسەي ەمەس كۇللى وداقتاس رەسپۋبليكالار، لەند-ليز زاڭى بويىنشا اقش پەن ۇلىبريتانيا وراسان جاردەم جاسادى. وكىنىشكە قاراي رەسەي پۋتين بيلىگى تۇسىندا وسى جەڭىستى جەكەشەلەندىرىپ الىپ، بۇكىل يدەولوگياسىنىڭ باستى قۇرالىنا اينالدىرىپ وتىر.

ناتسيزممەن كۇرەس دەگەن دە ولاردىڭ جىل سايىن كوكتەم مەن كۇزدە ءورشيتىن دەرتى. رەسەيدەگى ءناتسيزمدى راشيزم دەپ اتايدى. ورىس ۇلتىن باسقالاردان جوعارى قويۋعا ۇمتىلىس يمپەريالىق استامشىلىق پەن ۇلىدەرجاۆالىق شوۆينيزمنەن باستاۋ الىپ جاتادى. رەسەي ناتسيزممەن كۇرەسەمىن دەسە وزىنەن باستاسىن. رەسەيدەگى ۇلت مەكتەپتەرى جىلدان جىلعا كەمي تۇسۋدە.

1994 جىلى رەسەيدە سانى از حالىقتاردىڭ بالالارىنىڭ 47 پايىزى ءوز تىلىندە وقىسا، 2008 جىلى 28-قاراشادا رەسەيدىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىك ەمتيحان تەك ورىس تىلىندە تاپسىرىلاتىنى تۋرالى بۇيرىق شىعاردى. ورىستىڭ جوعارعى سوتى بۇيرىقتى قولداپ قاۋلى قابىلدادى. سونىڭ سالدارىنان ۇلت تىلىندەگى مەكتەپتەر قازىر جويىلۋعا جاقىن.  باسقاسىن قويعاندا رەسەيدە ءبىر ملن-عا جۋىق قازاق تۇرادى. سوعان قاراماستان رەسەيدە جالعىز عانا قازاق مەكتەبى بار. مۇنى ورىستاندىرۋ ساياساتى دەمەي نە دەرسىڭ؟

سوندىقتان كرەمل قارتىنىڭ ساندىراقتارىن دەنى دۇرىس پىكىر دەپ ايتۋعا كەلمەيدى!

مارات ءبايدىلداۇلى

Abai.kz