بيلىك جانە بيلىكتەگى بيشىكەشتەر حاقىنداعى ءوز وي-پىكىرىمىزدى بۇدان بىرەر اي شاماسى بۇرىن حاتقا جازىپ، قاعازعا ءتۇسىرىپ دەگەندەي، جوعارعى جاققا جولداعانبىز. جول-جونەكەي الگى «قىراعى كوزدەردىڭ» نازارىنا ىلىگىپ قولدى بولدى-اۋ دەيمىن، قايىرا حابار بەرەردەي بەرەكەلى بەيىلدى كورە المادىق. امال نە، قولىمىزداعى نۇسقاسىن كوپشىلىككە ۇسىنۋعا ءماجبۇرمىز. ول مىناۋ ەدى:

«بيلىك...ەجەلدەن تانىس ۇعىم، تانىم، تۇسىنىك. ەكىنىڭ ءبىرى بي بولا المايدى. ءسوز وبالى دەگەن بار. وكىنىشتىسى، مۇنىڭ دا قۇنىن ءتۇسىرىپ، قۇزىرەتىن ۇمىتقالى قاشان!.. بۇعان دا جوعارعى جاقتاعى ات توبەلىندەي «ەليتا» كىنالى. قاسيەتتى «بي» ۇعىمىنا «لىكتى» قوساقتاعالى بەرى.

ازعىندىق پەن توزعىندىق، ادەتتە، مەنمۇندالاپ كەلمەيدى: ءىشىمىزدى ىندەت پەن ءىبىلىس جايلاعاندا ءبىر-اق بىلەمىز. ايتپەگەندە، «بي» قايدا، «بيلىك» قايدا؟! وسىندايدا ءال-ءفارابيدىڭ مىنا ءبىر ايشىقتى اقيداسى ەسكە تۇسەدى: «پاتشاعا لايىقتى ادامنىڭ ەڭ باستى قاسيەتى – ونىڭ عۇلامالىعى». حالىق پەن پاتشا بىرىگىپ-كىرىگىپ كەتپەي وڭ ناتيجە بەرمەك ەمەس. بۇل – اتامزامانعى اكسيوما! «اداسقاننىڭ ايىبى جوق، قايتا ءۇيىرىن تاپقانشا». ادامي جانە قوعامي رەسۋرستى جاڭارتپاي، جاقسارتپاي جاعدايدى تۇزەمەك – جالعان اۋەزە. كەشەگى دۇربەلەڭدە پرەزيدەنتىمىزدىڭ اۋزىنان «مەن ولە-ولگەنشە حالىقپەن بىرگەمىن!..» دەگەن ءسوز شىقتى. بۇل – انتتان دا ابزال ۇعىم! اۋزىڭا ماي – «جاقسى ءسوز – جارىم ىرىس». ال ىرىس – حالىق نەسىبەسى. حالىقتىڭ ءبىر نىسپىسى – ەل. ەلدىڭ اتىن الەمگە پاتشاڭىزدان بۇرىن ەڭ الدىمەن دانالار، دانىشپاندار شىعارادى. ناقتى بالاماسى – القابي. ابىلايعا بۇحار جىراۋ نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟

ءيا:

«اي، ابىلاي، ابىلاي،
سەن مەن كورگەندە
تۇرىمتايداي ۇل ەدىڭ،
تۇركىستاندا ءجۇر ەدىڭ،
ابىلمامبەت پاتشاعا
قىزمەتكەر بولىپ تۇر ەدىڭ.
قالتاقتاپ ءجۇرىپ كۇنەلتىپ،
ءۇيسىن، تولە بيلەردىڭ
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ.
سەن جيىرما جاسقا جەتكەن سوڭ
التىن تۇعىر ۇستىندە
اقسۇڭقار قۇستاي تۇلەدىڭ!..» -

دەمەيتىن بە ەدى سول ابىز جىراۋ؟! ودان ارىدەگى حۋسەين بايقاراعا ء(امىر تەمىردىڭ ۇرپاعى) اقىلمان بولعان الىشەر ناۋاي شە؟ مىسال مەن تىمسال جەتكىلىكتى. تىم بولماعاندا كەشەگى اباي كەزەڭىن ەسكە ءتۇسىرىڭىز. ەندەشە، باعزى-بايىرعى ءۇردىستى جالعاستىرا وتىرىپ بيلىكتىڭ ورنىنا بيلەر كەڭەسىن نەگە قايتا جاڭعىرتپاسقا؟! بىزدەگى ءسۇر ەتتەي سىرەسىپ قالعان ءبىر ءۇردىس: ءار ەل باسشىسى ۇكىمەت قۇرامىن تەك ءوز قالاۋىنشا جاساقتايدى. تاڭداۋ تالقىسى دەگەن بىلاي قالادى. وسىدان كەلىپ «اناۋىڭ كىم؟»، «مىناۋىڭ كىم؟» دەگەن ەڭ ساۋاتتى دا سالاۋاتتى سانا تۇكپىرىندە ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز قالا بەرەدى. ءوز باسىم قازىرگى ۇكىمەت قۇرامى وكىلدەرىنىڭ دەنىن جىعا تاني بەرمەيمىن. راس، ەكى تىلگە دە، ورىسشا، قازاقشا، جەلدەي جۇيرىك،. قامشى سالدىرمايدى. بىراق، ءسوز بەن ءىستىڭ ارا سالماعىن شىنتۋايتىندا ەل، جۇرت، حالىق شەشەدى ەمەس پە؟! سوناۋ جىلدارى ءباسپاسوز قىزمەتىندە جۇرگەن كەزىمدە: «ءسوز بەن ءىستىڭ بىرلىگى – ەڭبەككەردىڭ ەرلىگى» دەگەن جەلبىر-جەكەن ءافوريزمدى ءجيى اۋىزعا الۋشى ەدىك. سول ەسىمە ءتۇسىپ وتىرعانى...

«ادامدى ادام تۇسىنبەۋ – ءبىر اقىرەت،
ادال جان، ءتۇسىنىپسىڭ، راحمەت...»، - دەيدى بۇل ورايدا مۇقاعالي.

ەل ايتپاقشى، «ەل مەن ەلەكەم» تۇسىنىسكەنشە، ەبەلەك ۋاقىت ەدەل-جەدەل وتە شىعادى... سونسوڭ تاعى دا سايلاۋ، تاعى دا الاشاپقىن، تاعى دا ءۇمىت، دامە، دارگۇمان...

ءوز باسىم قاسىم-جومارت توقاەۆتى بىلەمىن دەپ تە، بىلمەيمىن دەپ تە ايتا المايمىن. پرەزيدەنت، ياعني، مەنىڭ پرەزيدەنتىم رەتىندە ەندى-ەندى عانا جىعا تانىپ كەلەمىن. ءۇش جىل... ءارى از، ءارى كوپ. از بولاتىنى – بەتپە-بەت نەمەسە جۇزبە-ءجۇز ۇشىراسقانىمىز جوق. كوپ بولاتىنى – ءۇش جىل ەل تاعدىرىن ءوز قولىنا العان وسىناۋ كامالات، كەمەل يەسىن سول ەلدىڭ ىشىندە ءجۇرىپ بىلمەۋىم مۇمكىن ەمەستەي كورىنەتىنى تابيعي. ايتسە دە، كوپتىڭ ءبىرى ءبىلىپ، ءبىرى بىلمەيتىن ءبىر گاپ بار وسى ارادا. ول – مەنىڭ ءومىربايانىما قاتىستى وتكەن-كەتكەن ءبىر شارۋا. اڭگىمە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە، قازىرگى پرەزيدەنتىمىزدىڭ قۇزىرىنداعى ازدى-كوپتى قىزمەت ىستەگەنىمدە. كورشىمىز وزبەكستاندى اتتاي قالاپ الۋىم دا وزگەشە ءبىر اڭگىمە. اكەسى كەمەل اقساقالدى دا ءتاپ-ءتاۋىر تانۋشى ەدىم: جازۋشى، سوعىس ارداگەرى، قان مايداننان ءتان مەن جان جاراقاتىن قاتار العان جانكەشتى كىسى. ال، ءبىزدىڭ پرەزيدەنت – جازۋشىنىڭ بالاسى. جازۋشىنىڭ بالاسى بولعان سوڭ دا سوزشەڭ، ءدىلمار. شەشەندىگى مەن كوسەمدىگىن كەيىن كورە جاتارمىز. ايتسە دە، ءبىر ءجاي ماعان كوپتەن بەرى تىنىم بەرمەي ءجۇر. ول – مەملەكەتتىك يدەولوگيا. كۇنى كەشەگى جولداۋدا دا بۇل قاسيەتتى ۇعىم-تانىم قاعابەرىس قالا بەردى. ەل ىشىندەگى سايلاۋالدى كەزدەسۋ، جۇزدەسۋلەردە دە ەسىتىپ جۇرگەنىم شامالى. سوندا قالاي، ساياسات پەن يدەولوگيا – ابىل مەن قابىل ما؟ قاشاننان بەرى؟ كەزىندە «ەلباسىنىڭ» اۋزىنان دا: «مەنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىم يدەولوگيا ەمەي نەمەنە؟» دەگەن جەكىمە ءسوزدى ەستىگەنىمىز بار ەدى. ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى. قۇلاعىم قازىر دە شىڭىلداپ تۇر. تەگىندە، وسى ەكى دارا ۇعىمدى تانىماي-بىلمەي الابوتقا عىپ جىبەرگەندەردىڭ و زاماندا، بۇ زاماندا قايسىسى وڭىپ ەدى، ايتىڭىزشى؟! مەنىڭ ۇعىمىمدا: يدەولوگيانىڭ ءتۇپ نەگىزى – ادامزات جاراتىلىسى. ال، ساياسات – اللانىڭ قارعىسىنا ۇشىراعان ءىبىلىستىڭ بۇگىنگى ۇرىق-شىرىعى. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى وسى. مەيلى، ادام بولسىن، مەيلى، پەندە بولسىن، ادامنىڭ ءبىر اتى – كىسى. ونىڭ ىشىندەگى قادىرلىسى مەن قۇرمەتتىسى. وسى رابايدا: «كىسىگە قاراپ ءسوز الما، سوزىنە قاراپ كىسىنى ال» دەيدى دانىشپان اباي. تاعى دا ۇلىلىق تاعىلىمى، دانالىق ءدارىسى. وزبايتىن دا، توزبايتىن اكسيوما.

قازاقى بولمىس قاشاندا ءدىلمار. قازىرگى سايلاۋ ناۋقانى وسىنىڭ ناقپا-ناق دالەلى. شەشەننىڭ دە، كوسەمنىڭ دە سۇيەنەرى دە، سۇيىنەرى دە – حالىق. حالىق ايتسا، قالىپ ايتپايدى. سول حالىققا ءدال قازىر كەڭ ءپىشىمدى، كەمەل سيپاتتى ادام كەرەك-اق. ول كىم؟ ەشكىم ەشكىمنىڭ ىشىنە كىرىپ-شىققان جوق. ءارى-بەرىدەن سوڭ سوزشەڭدىك، دىلمارلىق – ءتىلدىڭ تيەكسىز تەتىگى عانا. كىسىلىك كەلبەت، ءپىشىن-ءپىشىمنىڭ استارى، سىرى تىم-تىم ارىدە... نە كورمەگەن حالىقپىز: «ءالىپتىڭ ارتىن باعۋعا» تۋرا كەلەدى.

يسرايل ساپارباي

Abai.kz