باسى: ويدان تويعا دەيىن

جالعاسى: تۇڭعىشتىڭ قىزىعى مەن قيىندىعى

چەمپيون – يتاليا
كۇمىس جۇلدەگەر – چەحوسلوۆاكيا
قولا جۇلدەگەر – گەرمانيا

ىرىكتەۋگە قوجايىن دا قاتىستى

ۋرۋگۆايدا وتكەن العاشقى الەم چەمپيوناتىن ۇيىمداستىرۋداعى قيىندىقتار، وعان كوپتەگەن كۇشتى ەۋروپالىق كوماندالاردىڭ قاتىسپاي قالۋى فيفا باسشىلىعىن ودان سايىن مازاسىزداندىردى. سوسىن ەكونوميكالىق داعدارىس كەسىرىنەن ەكىنشى الەمدىك دوپ دوداسىن ۇيىمداستىرامىن دەيتىن ەل تابىلماي، جيۋل ريمە مەن ونىڭ كومەكشىلەرى قاتتى ساستى. اقىرى ديكتاتور بەنيتو مۋسسوليني باسقاراتىن يتاليا قۇلشىنىپ شىقتى.

«دۋچەنىڭ» (يتاليانشا «كوسەم» دەگەن ءسوز) فۋتبول ءتۋرنيرىن ءوز فاشيستىك رەجيمىنىڭ ارتىقشىلىعىن باسا كورسەتۋ ءۇشىن پايدالانباق نيەتتە ەكەنىن ريمە، ارينە، سەزبەي قالعان جوق. دەگەنمەن ءوزى دۇنيەگە اكەلگەن جارىستىڭ الدەبىر ساياسي مۇددەلەردىڭ قۇربانىنا اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلە تۇرا، ونى امان الىپ قالۋدىڭ باسقا لاجىن تاپپاعاندىقتان، مۋسسولينيمەن مامىلەگە كەلۋگە ءماجبۇر بولدى.

تۇڭعىش رەت ىرىكتەۋ ءتۋرنيرى وتكىزىلدى. قىزىق بولعاندا، فيفا الاڭ يەلەرىنىڭ ءوزىن دە ىرىكتەۋگە قاتىستىرىپ جىبەردى (بۇل – تاريحتاعى ءبىرىنشى جانە سوڭعى مىسال). ايتەۋىر قۇداي وڭداپ، يتاليا قۇراماسى گرەكتەردى ۇتىپ (4:0, ال قارىمتا ماتچ وينالعان جوق), فينالدىق تۋرنيرگە جولداما الدى. ال ۇتا الماسا قايتەر ەدى؟

قالاي بولعاندا دا، سۇرىپتاۋ ارقاسىندا 16 ۇزدىك انىقتالدى، ونىڭ 12-ءسى ەۋروپادان ەدى. ءبىر قىزىعى، اقش جانە مەكسيكا كوماندالارى اراسىنداعى سوڭعى ىرىكتەۋ ماتچى فينالدىق تۋرنير باستالاردان ءۇش كۇن بۇرىن... ريمدە وتكىزىلدى (4:2 ەسەبىمەن امەريكالىقتار جەڭدى). جارىس پلەي-وفف جۇيەسى بويىنشا وتكىزىلدى. ويىن تەڭ اياقتالعان جاعدايدا 30 مينۋت قوسىمشا ۋاقىت بەرىلدى، جەڭىمپاز ول كەزەڭدە دە انىقتالماسا، ەرتەڭىنە قايتا وينادى.

گول سوققانىن دا بىلمەگەن فۋتبولشى

بۇل جولى دا الەمنىڭ ۇزدىك ۇجىمدارىن تۇگەل جيناۋ مۇمكىن بولمادى. فۋتبولدىڭ وتانى سانالاتىن ۇلىبريتانيا ەلدەرى (انگليا، ۋەلس، شوتلانديا جانە سولتۇستىك يرلانديا) فيفا-مەن رەنجىسىپ قالعاندىقتان دۇنيەجۇزىلىك دودالارعا قاتىسۋدان مۇلدە باس تارتقان ەدى. الەم چەمپيونى ۋرۋگۆاي بولسا، سودان ءتورت جىل بۇرىنعى تۇڭعىش چەمپيوناتقا ەۋروپالىقتاردىڭ بارماي قالعانىنا وكپەلەپ، قارت قۇرلىقتاعى تۋرنيرلەرگە بويكوت جاريالادى (ياعني ۋرۋگۆاي – ءوز اتاعىن قورعاۋعا تىرىسپاعان تاريحتاعى جالعىز چەمپيون). وعان وڭتۇستىك امەريكانىڭ تاعى ءبىراز ەلى قوسىلىپ، اپەننين تۇبەگىنە تەك ارگەنتينا مەن برازيليا عانا ات باسىن بۇردى. دەگەنمەن ولار دا ونشا كۇشتى قۇراممەن كەلگەن جوق، سوندىقتان با ەكەن، ءبىرى شۆەدتەردەن، ەكىنشىسى يسپاندىقتاردان ۇتىلىپ قالدى.

مەكسيكانىڭ جولىن كەسكەن اقش قۇراماسى دا يتاليان جەرىندە كوپ كىدىرگەن جوق: الاڭ يەلەرىنەن ويسىراي ۇتىلىپ، اۋىلىنا قايتتى. الەم چەمپيوناتتارىنا قاتىسقان تۇڭعىش افريكالىق مەملەكەت ءارى العاشقى يسلام ەلى – ەگيپەت فۋتبولشىلارى بولسا، ۆەنگريادان جەڭىلدى: بۇل 1924 جىلعى وليمپيادادا مىسىرلىقتاردان 0:3 ەسەبىمەن وڭباي تاياق جەگەن ۆەنگرلەر ءۇشىن كەرەمەت قارىمتا ەدى. تەڭ دارەجەدە وتكەن چەحوسلوۆاكيا – رۋمىنيا ماتچىندا بەلگيالىق تورەشى لانگەنۋس شەشۋشى گولدىڭ قالاي سوعىلعانىن كورگەن جوق: ول ءبىر ويىنشىمەن سوقتىعىسىپ، قۇلاپ قالدى دا، سونى پايدالانعان ولدرجيح نەەدلى ارىپتەسىنىڭ ويىن ەرەجەسىن بۇزا-مۇزا جەتكىزگەن پاسىن ءمۇلت جىبەرمەدى. كومەكشىسىنە سەنگەن باس تورەشى گولدى ەسەپتەي سالدى.

ال فرانتسۋزدار فۋتبول جىلناماسىندا «ۆۋندەرتيم» دەپ اتالاتىن عاجايىپ اۆستريا قۇراماسىنا لايىقتى قارسىلاس بولا الدى. بۇل – بەرىلگەن 90 مينۋت جەڭىمپازدى انىقتاي الماعان سوڭ قوسىمشا ۋاقىت بەلگىلەنگەن تۇڭعىش ماتچ ەدى. ياعني ەندى جەڭۋ ءۇشىن كەيدە ەكى تايم دا ازدىق ەتەتىن بولدى.

ايتپاقشى، كەزدەسۋدىڭ 5-مينۋتىندا قارسىلاسى يوزەف سميستيكپەن قاتتى سوقتىققان فرانتسۋز شابۋىلشىسى جان نيكوليانىڭ ميى شايقالىپتى. مۇنى ەت قىزۋىمەن بايقاماعان ول ويىندى جالعاستىرىپ، 18-مينۋتتا ەسەپ اشىپ تا ۇلگەرىپتى. سودان كەيىن باسىنىڭ اۋىرعانىنا شىداماي، الاڭنان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. ءبىر قىزىعى، ماتچ اياقتالعان سوڭ شابۋىلشى ءوزىنىڭ گول سوققانىن ەسىنە تۇسىرە الماي، ارىپتەستەرىنىڭ اڭگىمەسىنە ەش سەنبەي قويىپتى.

ەكى كۇنگە سوزىلعان شايقاس

دەگەنمەن چەمپيوناتتىڭ ەڭ تارتىستى كەزدەسۋلەرى شيرەك فينالدا بولدى. نەمىستەر مەن شۆەدتەردىڭ باسەكەسى ءبىر ساعات بويى تەڭ دارەجەدە ءوتتى. قاس قىلعاندا، 57-مينۋتتا اۋەلەپ كەلگەن دوپقا قاتار سەكىرگەن شۆەدتىڭ قوس قورعاۋشىسى ەرنست اندەرسسون مەن نيلس روزەن ءوزارا باسىمەن قاتتى سوقتىعىسىپ قالدى. العاشقىسىن دارىگەرلەر بىردەن زەمبىلگە سالىپ الىپ كەتتى، ەكىنشىسى دە ويىنعا تولىققاندى ارالاسا المادى. قارسىلاس قورعانىسىنىڭ ورتا تۇسىنداعى ولقىلىقتى شەبەر پايدالانعان نەمىس شابۋىلشىسى كارل حوحمانن قوس دوپ سوعىپ، كومانداسىن العا شىعاردى. ساعى سىنعان شۆەدتەر ويىن سوڭىندا تەك ءبىر گولمەن عانا جاۋاپ بەردى.

تۋريندە وتكەن چەحوسلوۆاكيا – شۆەيتساريا ويىنىن تاماشالاعان 18 مىڭ جانكۇيەردىڭ 10 مىڭى... گوللاندىقتار ەدى. سەبەبى ولار ءوز كومانداسىنىڭ 1/8 فينالدا شۆەيتساريالىقتاردى جەڭەتىنىنە سەنگەنى سونداي، شيرەك فينالعا الدىن الا بيلەت الىپ قويىپتى! دەگەنمەن بۇل ويىن دا قىزىقسىز بولعان جوق، شەشۋشى دوپتى چەحوسلوۆاكتار 83-مينۋتتا عانا سوقتى. تاعى ءبىر تارتىستى كەزدەسۋدە ۆەنگرلەر ءتاۋىر ويناعانىمەن، شابۋىلدا ناتيجەلىلىك تانىتقان اۆستريا جەڭىسكە جەتتى.

بارىنەن دە ەكى كۇنگە سوزىلعان يتاليا – يسپانيا ماتچى اسىپ ءتۇستى. ءبىرىنشى ويىندا يتاليالىقتار ءتىپتى ءبىراز ۋاقىت بويى ۇتىلىپ جاتىپ، ەسەپتى ارەڭ تەڭەستىردى. بىراق قانشا تىرىسسا دا ۇتا المادى، ويتكەنى يسپانيا قۇراماسىنىڭ قاقپاسىن 33 جاستاعى ريكاردو سامورا اسقان قىراعىلىقپەن قورعاعان-دى. شەبەرلىگى جەتپەي جاتقان سوڭ، الاڭ يەلەرى دورەكىلىككە ۇرىندى. سونىڭ سالدارىنان بىرنەشە يسپان فۋتبولشىسى جاراقاتتانىپ، كەزدەسۋدى جالعاستىرا المادى. ول كەزدە ويىنشى الماستىرۋ دەگەن جوق ەدى. بۇل از بولعانداي، تورەشى بارت 88-مينۋتتا يتاليالىق قاقپاشىمەن جەكپە-جەك شىققان رامون لافۋەنتەنى ەشقانداي نەگىزسىز ىسقىرىقپەن توقتاتتى.

ءسويتىپ، 24 ساعاتتان سوڭ كوماندالار الاڭعا قايتا شىققاندا، يسپاندىقتاردىڭ 7 فۋتبولشىسى (ونىڭ ىشىندە سامورا دا) ساپقا قوسىلا المادى. يتاليا قۇراماسىندا دا 4 جاڭا ويىنشى شىقتى. وكىنىشكە قاراي، كەشەگى دورەكى ويىن قايتا جالعاستى: 10-مينۋتتا-اق يسپان شابۋىلشىسى كريسانتو بوس تۇرماستاي بوپ جىعىلدى. ەكىنشى تايمدا لۋيس رەگەيرو مەن حاسينتو كينكوسەستى دە دارىگەرلەر زەمبىلگە سالىپ الىپ كەتتى. ماتچ تاعدىرىن 12-مينۋتتا دجۋزەپپە مەاتستسا سوققان جالعىز دوپ شەشتى، ال يسپاندىقتاردىڭ ەنگىزگەن گولىن تورەشى مەرسە كوپە-كورنەۋ ەسەپتەمەي تاستادى. بىرىنشىلىك اياقتالعان سوڭ ەلىنە بارعان مەرسەنى شۆەيتساريا فۋتبول فەدەراتسياسى حالىقارالىق قانا ەمەس، ۇلتتىق ليگا ويىندارىنا دا قازىلىق ەتۋ قۇقىنان ايىردى، بىراق مۇنىڭ قۇنى يسپاندىقتار ءۇشىن كوك تيىن ەدى.

جەڭىس دوبى قوسىمشا ۋاقىتتا سوعىلدى

جالپى، فۋتبول جىلناماشىلارى التىن جۇلدەنى ءدال 1934 جىلعىداي وتە لايىقسىز كوماندانىڭ وعان دەيىن دە، ودان كەيىن دە الىپ كورمەگەنىن ايتادى. يتاليالىقتار كەزىندە باسقا ەلدىڭ (نەگىزىنەن ارگەنتينا مەن ۋرۋگۆايدىڭ) ۇلتتىق قۇراماسىندا ويناعان، بىراق ارعى تەگى اپەننين تۇبەگىنەن شىققان ويىنشىلاردى دا زاڭسىز پايدالاندى. ولار (لۋيس مونتي، ەنريكو گۋايتا، اتتيليو دەماريا جانە رايمۋندو ورسي) فينالدىق كەزەڭنىڭ نەگىزگى كەزدەسۋلەرىندە شەشۋشى ءرول اتقاردى. ءتىپتى ءى چەمپيوناتتا ارگەنتينانىڭ ساپىندا فينالدا ونەر كورسەتكەن لۋيس مونتي بۇل جولى يتاليا كومانداسىنىڭ قۇرامىندا الەم چەمپيونى اتاندى. ول – ەكى ءتۇرلى ۇجىممەن ەكى رەت فينالعا قاتىسقان تاريحتاعى بىردەن-ءبىر فۋتبولشى... بۇدان مۋسسوليني رەجيمىنىڭ الدىندا سول كەزدەگى فيفا باسشىلارىنىڭ دا كادىمگىدەي قالتىراپ-دىرىلدەگەنىن بايقاۋعا بولادى.

باس باپكەر ۆيتتوريو پوتستسو جىگىتتەرىنىڭ جارتىلاي فينالداعى جانە فينالداعى كەزدەسۋلەرى دە وسىنداي سيپاتتا ءوتتى. شەشۋشى ماتچتا ستاديوندا تەك قانا يتاليالىقتار وتىردى. تيففوزيلەردىڭ ءوز فۋتبولشىلارىن قوشەمەتتەپ قانا قويماي، جەڭىستەن باسقا ناتيجە بولا قالسا، الاڭعا جۇگىرە شىعىپ، كىم-كىمدى دە ءتۇتىپ جەۋگە ءازىر وتىرعانى شۆەد تورەشىسى ەكليندتى قاتتى ۇرەيلەندىرسە كەرەك، ول تەك الاڭ يەلەرىنىڭ پايداسىنا عانا ىسقىرا بەردى. يتاليان ويىنشىلارىن بۇزاقىلىعى ءۇشىن الاڭنان قۋىپ شىعۋدىڭ ورنىنا، تورەشى ولارعا اسىقپاي، بايىپپەن «ولاي ويناماۋ كەرەكتىگىن» ايتىپ، اقىل ۇيرەتۋمەن بولدى. بۇل جەردە وزدەرىنە جانى اشىپ، «وبال-اۋ» دەيتىن بىرەۋدىڭ بار ەكەنىنەن كۇدەرىن ۇزگەن چەحوسلوۆاكتار دا ماتچ سوڭىنا قاراي دورەكىلىككە دورەكىلىكپەن جاۋاپ بەرۋگە كوشتى. ال ويىن جاعىنان ولار بولاشاق چەمپيونداردان ءبىر مىسقال دا كەم تۇسكەن جوق.

ولاردىڭ ەسەپ اشۋىنىڭ ءوزى قىزىق ەدى. 71-مينۋتتا انتونين پۋچتى يتاليالىق اتتيليو فەرراريس الاڭ ورتاسىندا شالىپ جىقتى. جاراقات العان شابۋىلشىنى الاڭ جيەگىنە شىعارعان سوڭ، ونىڭ اۋىرعان جەرىنە ەم جاساۋدىڭ ورنىنا باس باپكەر كارەل پەترۋ وعان... ءمۇساتىر يىسكەتىپتى. سويتسە، چەحوسلوۆاكيا دەلەگاتسياسىندا نە دارىگەر، نە ماسساجيست جوق ەكەن. ولاردىڭ مىندەتىن جاتتىقتىرۋشىنىڭ ءوزى اتقارعان. ءبىر قىزىعى، جاراقاتىن اۋىرسىنىپ، تۇرالاپ جاتقان پۋچ ءمۇساتىردى يىسكەگەن سوڭ دەرەۋ ەسىن جيىپ، ەڭسەسىن تىكتەپتى دە، ويىنعا قوسىلىپ، كەلەسى شابۋىلدا گول سوعىپتى!

ۇتىپ تۇرعانىمەن قويماي، ولار كەزدەسۋ سوڭىندا ەكى رەت ەسەپتى ەسەلەي تۇسۋگە مۇمكىندىك الدى، بىراق 78-مينۋتتا قاقپاشىمەن جەكپە-جەك شىققان يرجي سوبوتكانىڭ سوققىسى ماڭدايشاعا ءتيدى، ال 80-مينۋتتا فرانتيشەك سۆوبودا قاقپا باعاناسىن ءدال «كوزدەدى»! چەحوسلوۆاك فۋتبولى تاريحىنداعى ۇزدىك قاقپاشىلاردىڭ ءبىرى، اتى اڭىزعا اينالعان فرانتيشەك پلانيچكا الاڭ يەلەرى باعىتتاعان ءار دوپتى بارىسشا اتىلىپ قاعىپ اپ، شابۋىلشىلاردىڭ ءتوزىمىن تاۋىستى. بىراق 81-مينۋتتا ورسي ورىنداعان عالامات سوققىعا ول توسقاۋىل بولا العان جوق. تارتىستى فينالدىڭ تاعدىرى قوسىمشا ۋاقىتتا شەشىلدى: اندجەلو سكياۆيو تاياۋ جەردەن جەڭىس دوبىن سوقتى.

جالپى، تاريحشىلار بۇل چەمپيوناتتىڭ فۋتبول ونەرىنىڭ كوز قۋانتار كوركەمدىگى جاعىنان وتە سولعىن تۋرنير بولعانىن جازادى. ماتچتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ولىسپەي-بەرىسپەيتىن ايقاسپەن ءوتتى، ونىڭ سوڭى كەيدە تەنتەكتىككە دە ۇلاسىپ جاتتى. بۇعان قاراماستان ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ۇپايى تۇگەل ەدى. سەبەبى، بىرىنشىدەن، ولار سول كەزدەگى اقشامەن 3 ميلليون 700 مىڭ ليرا پايدا تاپتى، ەكىنشىدەن، ءمۋسسولينيدىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ، چەمپيون اتاندى...

ويىن ناتيجەلەرى

فينالدىق تۋرنيرگە 16 كوماندا قاتىستى.

17 ويىن وتكىزىلدى، 70 دوپ سوعىلدى (ورتا ەسەپپەن 4,12 گول).

1/8 فينال

يتاليا – اقش – 7:1, چەحوسلوۆاكيا – رۋمىنيا – 2:1, يسپانيا – برازيليا – 3:1, شۆەيتساريا – گوللانديا – 3:2, اۆستريا – فرانتسيا – 3:2 (قوسىمشا ۋاقىتتا), ۆەنگريا – ەگيپەت – 4:2, گەرمانيا – بەلگيا – 5:2, شۆەتسيا – ارگەنتينا – 3:2.

شيرەك فينال

اۆستريا – ۆەنگريا – 2:1, چەحوسلوۆاكيا – شۆەيتساريا – 3:2, گەرمانيا – شۆەتسيا – 2:1, يتاليا – يسپانيا – 1:1, قوسىمشا ماتچ 1:0.

جارتىلاي فينال

چەحوسلوۆاكيا – گەرمانيا – 3:1, يتاليا – اۆستريا – 1:0.

3-ورىن ءۇشىن ماتچ

گەرمانيا – اۆستريا – 3:2.

فينال

يتاليا – چەحوسلوۆاكيا – 2:1 (قوسىمشا ۋاقىتتا)

10 ماۋسىم. ريم. «ناتسيونالە» ستاديونى. 55 000 كورەرمەن. تورەشى ەكليند (شۆەتسيا).

يتاليا: كومبي، موندزەلو، اللەماندي، فەرراريس، مونتي، بەرتوليني، گۋايتا، مەاتستسا، سكياۆيو، فەرراري، ورسي.

چەحوسلوۆاكيا: پلانيچكا، جەنيشەك، شتيروكي، كوشتالەك، چامبال، كرچيل، يۋنەك، سۆوبودا، سوبوتكا، نەەدلى، پۋچ.

گولدار: پۋچ، 76 (0:1), ورسي، 81 (1:1), سكياۆيو، 95 (2:1).

سۇرمەرگەن: نەەدلى (چەحوسلوۆاكيا) – 5 دوپ.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz