قىركۇيەك ايىنىڭ اياعىنا تامان الماتىدان قوناققا كەلگەن ءبىر جەرلەسىم: «سەمەي – اباي وبلىسىنىڭ ورتالىعى بولىپ، تامىرىنا قان جۇگىرىپ، تىرشىلىكتىڭ قازانى قايناپ جاتىر ەكەن دەسەم، ءباز باياعى قالپى عوي. سەمەيگە كەلسەم بولدى، ۋاقىت توقتاپ قالعان سياقتى، ءوتىپ بولمايدى. ىشتەرىڭىز قالاي پىسپايدى»، - دەگەن بولاتىن.

«ۇيرەندىك قوي. ونىڭ ۇستىنە قازىر قالادا اكىم جوق. جاڭا اكىم كەلسە، جاعدايىمىز دۇرىستالاتىن شىعار»، - دەپ جەرلەسىمنىڭ الدىندا اقتالعانداي بوپ، شىعارىپ سالدىم.

اراعا اپتا سالىپ، ياعني قازان ايىنىڭ جەتىسى كۇنى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى: «اباي وبلىسىنىڭ ورتالىعى سەمەي قالاسىنا جاڭا اكىم تاعايىندالدى»، - دەگەن حاباردى وقىپ وتىرعان بەتىم بولاتىن.

دەرەۋ استانادا تۇراتىن ءبىر تانىسىم قوڭىراۋ شالىپ:

– جاڭا اكىمدەرىڭىز قۇتتى بولسىن! – دەپ قۇتتىقتاپ ۇلگەردى.

– ءيا، ەستىپ جاتىرمىز. جاس جىگىت كورىنەدى. بىراق، ەسىم-سويىمەن بۇرىن-سوڭدى تانىس ەمەس ەكەنبىز.

– ەسەسىنە نۇربول نۇرساعاتوۆتى ءبىز جاقسى بىلەمىز. بۇرىن ءبىراز جەردە جاۋاپتى قىزمەت اتقارعان ازامات. نۇربول استانانىڭ بايقوڭىر اۋدانىندا دا اكىم بولدى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بايقوڭىردى رەيتينگ ءارى بيۋدجەت جاعىنان دا استانا قالاسى بويىنشا الدىڭعى ورىنعا شىعاردى. وعان ءوزىم كۋامىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، نۇرساعاتوۆ ءوزى دە تىنىم تاپپايدى، قول استىنداعىلارعا دا تىنىم بەرمەيدى، – دەدى.

– دۇرىس. ءبىزدىڭ سەمەيگە سونداي مازاسىز اكىم كەرەك. «توقتاپ تۇرعان تىرلىكتىڭ ماشيناسىنىڭ ءبىر جەرىن بۇراپ قالىپ، جۇرگىزەتىن» ىسكەر اكىم كەرەك، – دەدىم قۋانىپ.

سول ءتۇنى تەلەديداردان كەشكى جاڭالىقتاردى قاراپ وتىرسام، جاڭا سايلانعان اكىم قاسىنا وبلىستىق ەنەرگەتيكا جانە تكش باسقارماسىنىڭ باسشىسى ب. ابدىراليەۆتى ەرتىپ الىپ، قالانى ارالاپ ءجۇر. اكىمنىڭ بۇل تۇنگى جورىعىن «جارىقتاندىرۋ اسپاپتارىنىڭ جارامدىلىعىن تەكسەرىپ ءجۇر» دەپ ءتۇسىندىردى تەلەجۇرگىزۋشى.

استانالىق تانىسىم الداماعان ەكەن. نۇرساعاتوۆ بىردەن ىسكە كىرىسكەنگە ۇقسايدى. باستاماسى جامان ەمەس. ارى قاراي... ارى قاراي ابايدىڭ: «ادامنىڭ ادامشىلىعى ءىستى باستاعاندىعىنان بىلىنەدى، قالايشا بىتىرگەندىگىنەن ەمەس»، – دەگەنىن ەسىمە الدىم.

ۇلكەن قالادا كوپ نارسەنى كورۋگە بولاتىن شىعار، ەسەسىنە شاعىن قالادا كوبىرەك ەستي الاسىز. شاعىن قالانىڭ تىرلىگى، بالالى ءۇيدىڭ ۇرلىعى سياقتى، جەردە جاتپاي، بىردەن جاريا بوپ وتىرادى.

قالا اكىمى – قالاداعى باستى تۇلعالاردىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ونىڭ قايدا جۇرگەنىن، كىممەن جۇرگەنىن، نە ىستەپ جۇرگەنىن كوزىڭىزدى جۇمىپ، قۇلاعىڭىزدى جاۋىپ الساڭىزدا، ەستىپ-ءبىلىپ وتىراسىز.

سەمەيدىڭ ەڭ باستى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى – قوعامدىق كولىك.

ن. نۇرساعاتوۆ: «جىل اياعىنا دەيىن 30 جاڭا اۆتوبۋس الىپ، مارشرۋتقا قوسامىز» دەپتى.

الدا قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلە جاتىر. ايالدامادا ساعاتتاپ كولىك كۇتىپ تۇرعان جولاۋشىلار توڭعانى بىلاي تۇرسىن، ءۇسىپ قالۋ قاۋپى بار. ونداي وقىس وقيعالار قالا تاريحىندا تالاي مارتە ورىن العان.

قالا بويىنشا 39 مارشرۋت بار ەكەن. اريفمەتيكاعا دا، لوگيكاعا دا سالاتىن بولساق، اكىمنىڭ ۋادە ەتىپ وتىرعان «30 اۆتوبۋسى» ءار مارشرۋتقا ءبىر اۆتوبۋستان دا كەلمەي تۇر. دەمەك، قوعامدىق كولىك ماسەلەسى جىل اياعى بىلاي تۇرسىن، كەلەسى-كەلەسى جىلدارعا دەيىن كۇن تارتىبىندە تۇرا بەرمەك.

كەلەسى ماسەلە، شاكارىم داڭعىلى تۋرالى.

«شاكارىم داڭعىلى» دەگەن اتى دارداي بولعانىمەن، ءۇش جولاقتى كوشەنى «داڭعىل» دەۋدىڭ ءوزى ەستىر قۇلاققا ەرسى.

«شاكارىمنىڭ» بويىندا قىزىل ايماققا ەنىپ كەتكەن (دۋلاتوۆ كوشەسى مەن قابانبايدىڭ اراسى، بۇل ارالىقتاعى جول ەكى-اق جولاق ەكەن); مەيرامحانا، كافە، ءسۇ، ازس ت.ب. نىساندار يىق تىرەسىپ، كوشەنىڭ تىنىسىن تارىلتىپ، كولىك قوزعالىسى مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە كەدەرگى كەلتىرىپ تۇر.

سول نىسانداردىڭ قۇجاتتارى قايتا قارالۋى ءتيىس.

ەرتەڭ جاڭا كوپىر ىسكە قوسىلاتىن بولسا، بۇكىل سالماقتىڭ ءبارى وڭ جاعالاۋ مەن سول جاعالاۋدى جالعاپ تۇرعان وسى «شاكارىمگە» تۇسپەك. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەگەندەي، كولىك كەپتەلىسىنىڭ كەزەگى سول كەزدە سوزىلماق.

سول قيىندىقتاردىڭ الدىن الۋعا بۇگىننەن باستاپ كىرىسپەسە، ەرتەڭ كەش بولادى.

ءۇشىنشى، قالانىڭ ەكولوگيالىق احۋالى.

جازدا دا جەتىسىپ تۇرعانى شامالى بولاتىن، قىسقى ماۋسىم باستالعالى ءتىپتى ۋشىعىپ كەتتى. قازاندىقتاردان بۋداقتاعان قويۋ ءتۇتىن قولقانى قاۋىپ، تىنىس الۋ مۇمكىن بولماي، قىس تۇسسە-اق بولدى، سەمەيدەن باسقا جاققا بەزىپ كەتكىڭ كەلەدى دە تۇرادى.

«ماسكەۋ قانشا اشۋىمدى كەلتىرسە دە، ول مەنىڭ تۋعان قالام»، – دەپ سەرگەي كاپيتسا (مارقۇم) ايتقانداي، بىراق سەمەيدەن قاشىپ قايدا باراسىڭ؟! قايدا سياسىڭ؟!

قالا تۇرعىندارىنىڭ ساۋلىعىن ويلاعان اكىم، قالانىڭ اۋاسى مەن اۋماعىنىڭ تازالىعىن باستى نازاردا ۇستاۋى ءتيىس.

ءوزىم تىكەلەي كۋاسى بولىپ جۇرگەن بۇل جايلاردى الەۋمەتتىك جەلىدە تالاي مارتە ماسەلە رەتىندە كوتەردىم، جازدىم دا. ءارى ول جازبالارىمنىڭ بارىنە وبلىس، قالا اكىمدىكتەرىن تەگتەگەن بولاتىنمىن. الايدا ولاردىڭ تاراپىنان ەشقانداي جاۋاپ تا جوق، ارەكەت تە بولا قويعان جوق. تىم-تىرىس.

اقىرى ويلانا كەلە اكىمنىڭ قابىلداۋىنا كىرىپ ءوز اۋزىممەن ايتۋعا بەل بۋدىم.

سول ماقساتپەن وتكەن دۇيسەنبى كۇنى (تەلەفون ارقىلى) قالا اكىمى نۇرساعاتوۆتىڭ قابىلداۋىنا جازىلدىم.

حاتشى قىز اۋەلى اتى-ءجونىمدى، سوسىن قانداي سۇراقتارمەن كىرەتىنىمدى سۇراپ الدى. سوسىن: «ءبىر كۇن بۇرىن قوڭىراۋ شالىپ ەسكەرتەمىز»، – دەدى.

سونىڭ ءساتى سەنبى كۇنى ءتۇستى.

قالا اكىمى مەنىڭ قانداي سۇراقتارمەن كەلەتىنىمنەن الدىن الا قۇلاعدار بولعاندىقتان سول سالانىڭ ماماندارىن دا قوسا شاقىرعان ەكەن.

ولاردا بىرگە قاتىسىپ وتىردى.

نۇربول نۇساعاتوۆقا جوعارىدا جازعان ءۇش ماسەلەنى دە ايتىپ:

– مەنى مازالاپ جۇرگەن سۇراقتارىمدى الدىڭىزعا كەپ ايتىپ، ارىلدىم. ەندىگى سالماق سىزگە تۇسەدى. ءبارى ءسىزدىڭ ىسكەرلىگىڭىز بەن جاۋاپكەرشىلىگىڭىزگە بايلانىستى، – دەدىم.

قالا اكىمىمەن بۇدان دا باسقا تاقىرىپتاردا ديالوگ بولدى. بىزدەي جاندارعا ۋاقىت تاۋىپ، سوزىمىزگە قۇلاق اسقان اكىمگە ءبىر رازى بولىپ قالدىق.

مۇرات راقىمجان،

سەمەي قالاسى

Abai.kz