وتكەن جىلى ەلىمىزگە شەتەلدەن 24 مىڭداي جۇمىس كۇشى كەلىپتى. قازاقستانداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ 5,2 پايىز كولەمىندە ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل از با، كوپ پە؟ ءبىر تاڭدانارلىعى، جەرىمىزگە اعىلعان جاتجۇرتتىق جۇمىسشىلاردىڭ ىشىندە قىتايلىقتار ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. ءتۇرلى ساياساتكەرلەر مەن زيالىلاردىڭ جالپى سانى ءبىر جارىم ميللياردقا جاقىنداعان كورشىلەرىمىزگە قاراپ، ۇنەمى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرۋى دە نەگىزسىز ەمەس سياقتى. سەبەبى نەسىبەسىن قازاق ەلىنەن تەرۋگە كەلگەندەردىڭ 19,5 پايىزىن، ياعني 5 مىڭعا جۋىعىن قىتايلىقتار قۇرايدى. بۇل - تەك ءبىر جىلعى عانا كورسەتكىش. دۇيسەنبى سايىن استاناداعى «قازمەديا» ورتالىعىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى وتكىزگەن ءداستۇرلى بريفينگتىڭ الدىمەن رەسمي شارالارىنا توقتالايىق.

كەشەگى اپتانىڭ بارىسىندا ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ رەسەيگە ساپارلاپ، ۆ.پۋتينمەن كەزدەسۋى ەلەۋلى وقيعا رەتىندە اتالدى. ىرگەلەس جاتقان ەكى مەملەكەت ءوزارا بايلانىس جايىندا بىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، الداعى كۇز ايىندا ەكاتەرينبۋرگتە ايماقارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىن ۇيىمداستىرۋعا ۋاعدالاستى. سونداي-اق ءبىرشاما ۋاقىتتان بەرى قىزۋ تالقىعا ۇلاسقان بايقوڭىر عارىش كەشەنىنە دە قاتىستى ءوزارا كەلىسىمدى قارىم-قاتىناس جالعاسىن تابا بەرەدى. قوس تاراپ تا قوعامنىڭ نازارىن اۋدارعان سالاعا قاتىستى تاعى دا تالقىلاۋلار جۇرگىزەتىن بولادى.

وتكەن جىلى ەلىمىزگە شەتەلدەن 24 مىڭداي جۇمىس كۇشى كەلىپتى. قازاقستانداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ 5,2 پايىز كولەمىندە ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل از با، كوپ پە؟ ءبىر تاڭدانارلىعى، جەرىمىزگە اعىلعان جاتجۇرتتىق جۇمىسشىلاردىڭ ىشىندە قىتايلىقتار ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. ءتۇرلى ساياساتكەرلەر مەن زيالىلاردىڭ جالپى سانى ءبىر جارىم ميللياردقا جاقىنداعان كورشىلەرىمىزگە قاراپ، ۇنەمى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرۋى دە نەگىزسىز ەمەس سياقتى. سەبەبى نەسىبەسىن قازاق ەلىنەن تەرۋگە كەلگەندەردىڭ 19,5 پايىزىن، ياعني 5 مىڭعا جۋىعىن قىتايلىقتار قۇرايدى. بۇل - تەك ءبىر جىلعى عانا كورسەتكىش. دۇيسەنبى سايىن استاناداعى «قازمەديا» ورتالىعىنداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتى وتكىزگەن ءداستۇرلى بريفينگتىڭ الدىمەن رەسمي شارالارىنا توقتالايىق.

كەشەگى اپتانىڭ بارىسىندا ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ رەسەيگە ساپارلاپ، ۆ.پۋتينمەن كەزدەسۋى ەلەۋلى وقيعا رەتىندە اتالدى. ىرگەلەس جاتقان ەكى مەملەكەت ءوزارا بايلانىس جايىندا بىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەردى تالقىلاپ، الداعى كۇز ايىندا ەكاتەرينبۋرگتە ايماقارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىن ۇيىمداستىرۋعا ۋاعدالاستى. سونداي-اق ءبىرشاما ۋاقىتتان بەرى قىزۋ تالقىعا ۇلاسقان بايقوڭىر عارىش كەشەنىنە دە قاتىستى ءوزارا كەلىسىمدى قارىم-قاتىناس جالعاسىن تابا بەرەدى. قوس تاراپ تا قوعامنىڭ نازارىن اۋدارعان سالاعا قاتىستى تاعى دا تالقىلاۋلار جۇرگىزەتىن بولادى.

بۇگىن پرەمەر-مينيستر سەرىك احمەتوۆ ۇكىمەتتىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا 2013-2020 جىلدارعا ارنالعان اگروونەركاسىپتىك كەشەننىڭ دامۋ باعدارلاماسىن قاراستىرادى. پرەزيدەنتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا بەرگەن تاپسىرمالارىنىڭ ورىندالۋ ناتيجەلەرىن ەكشەيدى. سونىمەن بىرگە ەكونوميكانى جاڭعىرتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزۋ دە وسى اپتانىڭ ەنشىسىندە تۇر. سارسەنبىدە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى - وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى باقىتجان ساعىنتاەۆ اقمولا وبلىسىنا ساپارعا شىعادى.

نەگىزگى ماقساتى - 2011-2014 جىلدارعا ارنالعان استانا قالاسىنا ىرگەلەس جاتقان ەلدى مەكەندەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ كەشەندى جوسپارىنىڭ ىسكە اسۋ بارىسىمەن تانىسادى.

«جاقىندا مەملەكەت باسشىسى قوعامداعى كەز كەلگەن قىلمىسقا توزبەۋشىلىك سيپاتىن قا­لىپتاستىرۋدى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا تاپسىرعان ەدى. اپتا بەيسەنبىسىندە قر جوعارعى سوتىنىڭ اتالمىش ماسەلەلەرگە قاتىستى كە­ڭەيتىلگەن وتىرىسى وتەتىنىن حابارلايمىن. وتى­رىسقا جوعارعى سوت توراعاسى بەكتاس بەك­نازاروۆ، سوت القاسىن باقىلاۋ قازىلارى مەن توراعالارى، قۇرىلىمدىق بولىمشەلەردىڭ مەڭ­گە­رۋشىلەرى جانە باسشىلارى قاتىسادى. ال

13 اقپاندا «نۇر وتان» حدپ توراعاسىنىڭ ءبىرىن­شى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەك قارا­عاندى وبلىسىنا بارادى» دەيدى وكق رەسمي وكىلى التاي ابيبۋللاەۆ.

بريفينگتىڭ كەزەكتى قوناعى ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆ قۇرىلىمداعى بىرقاتار جاڭالىقتار مەن جە­تىستىكتەردى ءبولىستى. نەگىزگى مىندەتىنە سايكەس ۆە­دومستۆو جۇمىسپەن قامتۋ ساياساتىن جەتىل­دىرۋ ءۇشىن التى قادامدى بەلگىلەپ وتىر. ءبىرىن­شىدەن، قولداعى ەڭبەك رەسۋرستارىن پايدالا­نۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ. ول ءۇشىن «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسىنا وزگەرىستەر ەن­گىزىلگەن. ەندى مۇگەدەكتەر مەن كەمتار بالا ءتار­بيەلەپ وتىرعان اتا-اناعا، بالا كۇتىمىندەگى ايەلدەرگە، جۇمىسپەن قامتۋدىڭ ەرەكشە شار­تىنا مۇقتاج جاندارعا ارناپ، ەڭبەك ءونىمدىلى­گىنىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ كوزدەلەدى. ەكىن­شى قادام - ەڭبەك نارىعىن رەتتەۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ ارقىلى ايماقتار اراسىنداعى جۇ­مىسپەن قامتۋداعى الا-قۇلالىقتى ازايتىپ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ەڭبەككە تارتىلۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزۋ. مۇنى جۇزەگە اسىرۋ ماق­ساتىندا «حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى» جاڭا زاڭنىڭ جوباسى ازىرلەنبەك. ولاي ەت­پەسەك، تاعى بولمايتىن ءتۇرى بار. ويتكەنى رەسمي مالىمەتكە سايكەس قازاقستاندىقتاردىڭ ۇشتەن ءبىرى ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعاندار قاتارىندا. ونىڭ ىشىندە وزىنە-ءوزى جۇمىس تاۋىپ بەرىپ وتىرعانداردىڭ 69 پايىزى، ياعني باسىم بولگى ەلدى مەكەندەردە تۇرادى. ەسەسىنە اۋىلدىقتار اتقارۋشى بيلىك ورىندارىنىڭ ەسەبىندە وزدەرىن «جۇمىسپەن قامتىلعان» دەپ سانايتىندىقتارىنا ىشتەي نارازى. مي­نيستر­لىك زاڭ قابىلداۋ ارقىلى وسى ءتۇيىندى تارقاتۋدى ويلايدى.

قاراپايىم قيسىنعا سالساق بىلاي; قا­زاقستاندىقتاردىڭ ەڭبەككە جارامدىسى 9 ميل­ليونعا جەتەعابىل. ۇكىمەت سونىڭ ۇشتەن ءبىرىن، ناقتى ايتقاندا، 2,7 ميلليون ادامدى «ءوزىن-ءوزى كاسىپپەن قامتاماسىز ەتكەندەر» دەپ سانايدى. وسىنىڭ وزىندە دە اۋىلداعى قوراسىندا كۇندە­لىكتى مال ۇستاپ، مەنشىگىندەگى شاعىن باقشا­لىققا كوكونىس وسىرەتىن 1,2 ميلليون تۇرعىنعا «ءونىمسىز ەڭبەك ەتۋدە» دەگەن رەسمي اتاۋ بەرگەن. ءمينيستردىڭ ويىنشا، ەندى «ءونىمسىز ەڭبەك ەتىپ» جۇرگەندەردىڭ شارۋاشىلىق سەرىكتەستىك­تەرىنە نەسيە ۇسىنا وتىرىپ، تاراتىلعان قار­جىنىڭ قايتارىلىمىنا ساي اۋىلداعى اعايىن­دى «ءونىم­­دى ەڭبەك ەتەتىندەرگە» اينالدىرۋ كە­رەك.

ءۇشىنشى قادام - ونىمدىلىكتى ارتتىرۋدىڭ العىشارتى رەتىندە جۇمىسشىعا قولايلى جاع­داي جاساۋ. ەلدىڭ قۇقىقتىق ساۋاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن 1اقپاننان باستاپ ەڭبەك زاڭناماسىن وقىتۋ باعدارلاماسى قولعا الىنعان. دەمەك، ءاربىر جۇمىسشى ءوزىن وقىس وقيعادان ساقتان­دىرۋعا ءتيىستى. بۇلاي ەتپەسكە تاعى دا جول جوق. 2012 جىلى ينسپەكتورلار كاسىپورىندارعا تەك­سەرۋ جۇرگىزگەندە 54 500-دەن استام ەڭبەك زاڭ­بۇزۋشىلىقتارى انىقتالعان. قاۋىپسىزدىكتى ساقتاماۋدىڭ سالدارىنان 2011 جىلى 2247 ادام وندىرىستىك جاراقاتقا ۇشىراپ، ونىڭ 332-ءسى اجال قۇشقان. وتكەن جىلى دا 2241 قازاق­ستان­دىق جۇمىس باسىندا كۇتپەگەن جايتتارعا تاپ بولىپ، سونىڭ سالدارىنان 278-ءى قايعىلى وقي­عامەن اياقتالعان.

ءتورتىنشى قادام - جالاقى ديسپروپور­تسيا­سىن رەتتەۋ جانە جويۋ. قازىرگى كەزدە وڭىرلىك جالاقى ايىرماشىلىعى مەن جۇمىسپەن قام­تۋ­شىلىقتا ەسكەرەتىن تۇستار جەتكىلىكتى. سوعان سايكەس مي­نيسترلىك ەڭبەكاقى تولەۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن دايىنداپ، ول جوبا ۇكىمەت دەڭگەيىندە قارالۋدا. بەسىنشى قادام رەتىندە جۇمىسپەن قامتىلعان تۇلعانى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەسىن سانالى تۇردە ۇيىمداستىرۋ بەكىتىلىپ وتىر. ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانكپەن بىرگە بىرىڭعاي زەينەتاقى جۇيەسىن قالىپ­تاس­تىرۋ شارتتارى جاسالۋدا. التىنشى قادام - الەۋ­مەتتىك كومەك كورسەتۋ جۇيەسىن مودەرني­زاتسيالاۋ. ءيا، مارتەبەسى زاڭمەن بەكىتىلگەن الەۋ­مەتتىك ءالجۋاز توپتارعا قاجەتتى كومەك توق­تامايدى. اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ ەپتەپ وزگەرىسكە ۇشىرايدى. ماسەلەن، 2012 جىلى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك 97 300 ادامعا بەرىل­گەنىمەن، بۇل ارعى جىلمەن سالىستىرعاندا 30 پايىزعا ازايعان. مينيسترلىكتىڭ جوسپارىنا ساي كە­لەسىدە كومەك مۇقتاجدىعىنا قاراي بەرى­لىپ، «ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك» جۇيەسى ەنگىزىلمەك­شى.

ەندى جوعارىداعى مالىمەتتەرگە ورالايىق. «باتىسىڭ مەن شىعىستىڭ شاڭىن قاققان داع­دارىس زامانىندا شەتەلدەن جۇمىس كۇشىن شا­قىرۋ كەرەك پە؟» دەگەن ساۋالدى بۇگىندە ەكى­نىڭ ءبىرى قوياتىنى انىق. مينيسترلىكتىڭ ەسە­بى­نە سايكەس شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنە ارنال­عان كۆوتا ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىقتىڭ 1 پايىز ءمول­شەرىندە، ياعني 90 مىڭ بىرلىك. ەلى­مىزدە «شاقىرىلماعان قوناقتاردى» جارىل­قاۋعا قۇمبىل 2792 مەكەمە تىركەلىپتى. اتالعان كا­سىپورىندار اعىمداعى جىلى تاعى دا وزگە ەلدىڭ 21 712 ازاماتىن جۇمىسقا تارتۋعا رۇقسات العان. جوعارى ساناتتىلار رەتىندە باعالانعان ولار­دىڭ 62 پايىزى قۇرىلىس پەن تاۋ-كەن ءوندىرۋ سالاسىندا تەر توكپەكشى. ايتپاقشى، قازاق­ستانعا اعىلعان قىتايلىقتاردان كەيىنگى ەكىنشى ورىن تۇركيالىقتارعا تيەسىلى. جالپى، جۇمىس­شى­لاردىڭ 11,5 پايىزىنا جەتەتىن ءتۇبى ءبىر تۋىسقان ەلدىڭ وكىلدەرى دە جىل سايىن ءنا­پا­قاسىن قازاقستاننان ىزدەۋگە قۇمارتىپ وتىر. ەگەر سيرەك كاسىپ يەلەرى بولسا ءبىرسارى، قارا­پايىم قۇرىلىسشىلاردى دا كورشىلەردەن قۇرمەتپەن شاقىراتىنداي نە كورىندى؟ وزگەسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، الگى بەس مىڭ قىتايلىق پەن شامامەن ەكى مىڭ تۇرىكتى شىن مانىندە، ەڭ قات مامان يەلەرى دەگەنگە سەنەسىز بە؟ وعان ەش­كىم دە سەنبەيدى...

بەيسەنباي داۋلەتۇلى

استانا قالاسى

«ايقىن» گازەتى