رەسەي دە، قىتاي دا قازاقتى جاۋلاپ الا الماعان. ولاردا قالىپتاسقان جۇيەلى اسكەر بولعانىمەن شەكارادان كىرگەن سايىن تاياق جەپ شەگىنەتىن. سەبەبى، اسكەرلەرى ات ۇستىندە قازاقتار سياقتى سوعىسا المايتىن. يمپەريالار بىزگە تيە المادى، بىراق ولار كەزەڭدى كۇتتى. اقىرى ەكى يمپەريا جاسىرىن تۇردە ديپلوماتيالىق كەلىسىم جاسادى.

ولار جابايىلاردى جابايىنىڭ قولىمەن قىرۋ ءادىسىن قولداندى. ول ءۇشىن ەكى حالىقتى – قازاق پەن قالماقتى تاڭدادى. قالماقتى سول كەزدە ەكىگە ءبولدى. ءبىرىن رەسەي پاتشالىعىمەن الدىن الا كەلىستىرىپ، ەدىل-جايىققا قونىستاندىردى. ولاردى ەكى يمپەريا دا قارۋلاندىرىپ، قازاققا، باشقۇرتقا، قىرىم تاتارلارىنا شابۋىلداتىپ وتىردى. قالماقتار كەرەيلەردى قۋىپ، ولاردىڭ وتىرعان ومبى ولكەسىن پاتشا ۇكىمەتىنە سىيعا تارتتى. قازاقتار قالماقپەن سوعىسىپ جۇرگەندە بوساعان جەرلەرگە ورىستار بەكىنىس سالىپ جاتتى.

تاتارلار رەسەيدىڭ بودانىندا بولاتىن. بىراق، قالماقتار تاتارلاردى قىرعاندا رەسەي ۇكىمەتى توقتاتپادى، «قىرىلا بەرسىن، جەر وزىمىزگە قالادى» دەگەن پيعىلدا بولدى. وسىلايشا، رەسەي اياۋسىز گەنوتسيدتىك ساياسات ۇستاندى. بۇل جاعدايلار ءتورت ءتىل بىلگەن، بۇحارا مەدرەسەسىنەن ءبىلىم العان قوجابەرگەن جىراۋدىڭ «ەلىم-اي» جىرىندا ايتىلادى.

ال 1723 جىلى 895 000 اسكەرمەن قازاققا شاۋىپ، حالىقتىڭ ۇشتەن ەكىسىن قىرىپ سالدى. قازاقتىڭ بوسىپ كەتەتىن كەزەڭى – وسى. قازاق ءۇشىن نە ءولۋ، نە ءولتىرۋ كەرەك بولدى. ءسويتىپ، 1726 جىلعى تاريحي ورداباسى جيىنىنان كەيىن قازاقتار بار كۇشىن سالىپ، قالماقتى قىردى. ەلىمىز بەن جەرىمىزدى ساقتاپ قالدىق.

بىراق، رەسەيدىڭ ميسسيونەرلىك ساياساتى توقتامادى، ول كەشەگىگە دەيىن جالعاسىپ كەلدى. مىنا جاعىمىزدان قىتاي، قىرعىز ەلدەرى، مىنا جاعىمىزدان قوقان، حيۋا، بۇحارا جەرىمىزگە كوز تىگىپ جاعالاسۋمەن بولدى. رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنان 47 تۇركى حالقى زارداپ شەكتى. سونىڭ 27-ءسى تاريحتان كەتتى، 20-سى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر، ال 5-ءى عانا ەگەمەندىك الدى.

عۇلاما عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلىنان العان سۇحباتتان ءۇزىندى.

سەرىك الدان

Abai.kz