قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى
اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى
بالاەۆا ايدا عالىمقىزىنىڭ,
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-ءينيسترى
سمايىلوۆ ءاليحان اسحانۇلىنىڭ,
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى
قوشانوۆ ەرلان جاقانۇلىنىڭ,
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى
ايماعامبەتوۆ اسحات قاناتۇلىنىڭ،
قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم ءمينيسترى
نۇربەك ساياساتتىڭ نارازىنا!

ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى تەرەڭ جان-جاقتى زەردەلەنبەگەن سىناقتار سالدارى قوردالانعان ماسەلەلەرگە ۇلاسىپ، ونىڭ شەشىلۋ جولدارى الىگە دەيىن تىعىرىققا تىرەلىپ تۇر. ناقتى ايتقاندا، ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ءجيى رەفورمالار جۇرگىزىلەتىن سىناق الاڭىنا اينالعان.

سوندىقتان مۇنداعى جاڭالىقتار كوپ جاعدايدا قوعام سىنىنا ۇشىراپ، جەكەلەگەن مينيستر قىزمەتتەن كەتتى نەمەسە ولار باسقا ورىنعا قىزمەت اۋىستىردى. بۇل وزەكتى ماسەلەنىڭ ءجيى تۇرالاۋ سەبەبى نەدە دەگەن سۇراققا جاۋاپ الۋ ماقساتىمەن، كەزىندە جوعارى وقۋ ورنىندا باسشىلىق قىزمەت اتقارعان، وسى سالانى ءبۇتىن جەتىك بىلەتىن، بۇگىندەرى ەلىمىز پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى رەتىندە تانىلعان مۇرات باقتيارۇلىنان ءمان-ءجايدى انىقتاپ، ناقتى دەرەكتەردىڭ بارىڭەن قانىق بولدىق. ەندەشە، وسى ماتەريالدا قامتىلعان، فاكتىلەردىڭ نەگىزىنەن دەرلىگى سەناتور مالىمەتتەرىنە قاتىستى ەكەنىن باس ايتقىم كەلەدى.

- وكىنىشكە قاراي، 30 جىل ىشىندە قوعامنىڭ ءبارى رەفورماعا ءتۇستى. سونىڭ ىشىندە رەفورماعا ەڭ كوپ تۇسكەن سالا-وسى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى. كەزىندە ەستەرىڭىزدە بولسا، 90-95 جىلدارى بىزگە بالالارباقشاسى كەرەك ەمەس دەگەن پىكىرلەر كەڭ ەتەك الىپ، سونىڭ سالدارىنان 2 مىنعا جۋىق بالالارباقشاسى تالان-تاراجعا ءتۇستى. مۇنان وزگە، 90 جىلدارى ءبىلىم سالاسى وتە تومەن دارەجەگە قۇلدىراپ جانە ايلىقتىڭ وتە تومەن بولۋى سالدارىنان بىرقاتار ەڭ بىلىكتى دەگەن ۇستازدار بازار جاعالاپ كەتتى. ءبىز سونىڭ زاردابىن الىگە دەيىن تارتىپ كەلەمىز. نەگىزىنەن مەكتەپكە كوڭىل 2007 جىلدان باستاپ بولىنە باستادى. وسىنىڭ دالەلى رەتىندە «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسى قولعا الىنىپ، ول بويىنشا رەسپۋبليكامىز ايماقتارىندا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار كەزەڭ-كەزەڭىمەن سالىندى. سوعان قاراماستان، وسى ءبىلىم سالاسىنا مەملەكەت تاراپىنان قانشاما قارجات قۇيىلىپ جاتسا دا، جەكەلەگەن وڭىرلەردە الىگە دەيىن مەكتەپتەر جەتىسپەيدى. وسى بيىل 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى قابىلدادىق. بۇل بيۋدجەت بويىنشا 30 جىلدا قاراستىرىلماعان قاراجات بەلگىلەنىپ، ول ايقىندالدى. ماسەلەن، جىلىنا كەزىندە مەكتەپ سالۋعا 100 ميلليارد تەڭگە بولىنسە، قازىر 2023 جىلعا مەكتەپتەر سالۋعا 500 ميلليارد تەڭگە ءبولىنىپ وتىر. 2024-2025 جىلدارعا ارنالعان كەزەڭدەرگە 850 مىڭعا جۋىق وقۋشىنى قامتاماسىز ەتەتىن مەكتەپ سالىنادى، ونى قارجىلىق تۇرعىدان ەسەپتەگەندە 2 تريلليون تەڭگەگە جۋىقتايدى، - دەدى سەناتور ءسوز ورايىندا.

جالپى ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى بىرنەشە رەفورما جاسالدى. سونىڭ ءبىرى ورتا مەكتەپكە جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن جاساۋدا تىم اسىعىستىققا ورىن الدىردىق. باس-اياعى 4 جىل ىشىندە 3,5 ميلليون وقۋشىعا ءبىلىم بەرۋ رەفورماسىن جاساپ شىعىپ، وقۋشىلارىمىزعا شەكسىز رەفورمالاردىڭ تاجىربيەسىن ۇسىنىپپىز. ءدال قازىرگى كەزدە مۇنىڭ تيىمدىلىگىن ايتۋ وتە قيىندىق تۋعىزىپ وتىر. ولاي دەيتىنىمىز، وقۋ قۇرالدارىن بىرنەشە مارتە باسىپ شىعارۋ ءىسى وقۋ ستاندارتتارىن ءۇزدىسىز وزگەرتۋگە اكەلىپ سوقتىردى. مىسالى، سوڭعى 5 جىلدا «ءبىلىم» تۋرالى زاڭعا 29 رەت وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. 2000-2017 جىلدار ارالىعىنىڭ وزىندە ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى 7 رەت وزگەرىپ، ءار وزگەرتۋ سايىن وقۋلىقتار جاڭارتىلعان. مۇنىڭ ارتىندا قىرۋار قارجىلىق شىعىننىڭ تۇرعانى جانە انىق. وسى ماسەلەلەرمەن قاتار، ورتا مەكتەپتەردە بىلىكتى كادردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنە قاتىستى ءىستىڭ ءالى ءبىر ىزگە تۇسپەگەنى كوڭىلىمىزدى كۇپتى ەتىپ، الاڭداتىپ وتىر. ونىڭ ولقىلىق تۇستارى 1990-2000 جىلدار كەزەڭىنەن باستاۋ الدى. سول كەزەڭدەردە مەكتەپتەردە ءبىلىمى جونىنەن تومەنگى بالل العان وقۋشىلار مۇعالىم ماماندىعىن تاڭداۋى سالدارىنان، سولاردىڭ بىرقاتارى قازىر مەكتەپتەردە قىزمەت جاساپ ءجۇر. وسىلاردىڭ قاتارىندا جوعارى وقۋ ورنىن سىرتتاي بىتىرگەندەر دە بار. ال ەندى وسى ماسەلەنى تۇبەگەيلى زەرتتەپ، ودان ناقتى قورىتىندى شىعارىپ جاتقان كىم بار؟!

وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى اسحات قاناتۇلى ايماعامبەتوۆتىڭ بيىلعى جىلى پەداگوگتەردىڭ رەسپۋبليكالىق تامىز كونفەرەنتسياسىندا كەلتىرگەن دەرەگىنە جۇگىنسەك، قازىرگى كەزدە وقۋ ۇلگەرىمى تومەن 500 مىڭعا جۋىق بالا بار. مۇنىڭ وسىلاي بولۋىنىڭ ءبىر سالدارى جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، كەزىندە مەكتەپتە ناشار وقىپ، بۇگىندە سول تۇلعانىڭ ورتا مەكتەپتەردە مۇعالىم رەتىندە قىزمەت اتقارۋىنىڭ اسەرى ەمەس پە ەكەن دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، ەلىمىز بويىنشا كەزىندە پەداگوگ ماماندارىن دايارلايتىن بىرنەشە جوعارى وقۋ ورىندارى قۇرىلدى. ەندى ءتۇيىندى تۇيتكىلگە نازار اۋدارساق، وسى جوعارى وقۋ ورىندارىندا پەداگوگ ماماندارىن اقىلى نەگىزدە دايارلاۋدى دوعارۋىمىز ءتيىس. سەبەبىن، وزدەرىڭىز ءتۇسىنىپ وتىرسىزدار، مەكتەپتە ءبىلىمى جونىنەن تومەنگى بالل العان وقۋشىنىڭ وسى پەداگوگ ماماندىعىڭ اقىلى نەگىزدە ءبىلىم الۋىنا جول اشىلىپ وتىر.

ءبىلىم سالاسىنداعى كەلەسى پروبلەمانىڭ ءبىرى-جۇمىسشى ماماندىعىن دايارلاۋ ءىسى ەكەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. مەملەكەت سوڭعى ءتورت جىل بويىنا جىل سايىن 21 مىڭ ادامدى جۇمىسشى ماماندىعىنا دايارلاۋعا تاپسىرىس بەرىپ كەلەدى. بيىل ونىڭ سانى ءتىپتى ارتقان. دەگەنمەن، وسى جۇمىسشى ماماندارىن دايارلاپ جاتقان بىرقاتار كوللەدجدەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى وتە ناشار جانە ولار جۇمىس بەرۋشىمەن تاجىريبە الماسۋىن جەتكىلىكتى دارەجەدە جولعا قويماعان.

- ءبىز وتكەن جىلى «عىلىم» تۋرالى زاڭعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزدىك. بۇل دۇرىس شەشىم. وسىعان قاراماستان عىلىم سالاسىنا قاتىستى قويىلاتىن تالاپتارعا شەكتەۋلەر بار. ول بويىنشا ماگيستر مەن Ph اتاعىڭ يەلەنۋىن ءۇشىن شەتەلدىڭ عىلىمي باسىلىمدارىندا عىلىمي ەڭبەگىن جاريالانۋى ءتيىس جانە بۇل اقىلى نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلادى. ءتىپتى وعان اقى تولەۋ كولەمىنىڭ ءوزى قىمبات. مىسالى، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، پەداگوگيكا، پسيحولوگيا، وتاندىق تاريح جانە ەكونوميكا سياقتى پاندەرگە بايلانىستى شەتەلدىك باسىلىمدارعا عىلىمي ماقالا جاريالاۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق دەپ سانايمىن. ەگەر، ولار سول باسىلىمدارعا الگى ماقالاسىن جاريالاي الماسا، عىلىمي اتاعىن قورعاي المايدى. شەتەل باسىلىمدارىندا عىلىمي ماقالالاردىڭ جاريالانۋىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بىراق ءبىز ءوز ەلىمىزدىڭ باسىلىمدارىندا سول ماقالالاردىڭ شىعۋىنا شەكتەۋ قويماۋىمىز ءتيىس. سەبەبى مۇنىڭ سالدارى زاڭسىز ارەكەتتىڭ بەلەڭ الۋىنا وزىندىك اسەرىن تيگىزۋدە. بيىلعى جىلدىڭ جازىندا شىمكەنت قالاسىندا جالعان ماگيستر ديپلومىن العاندار وسى ءسوزىمىزدىڭ دالەلى. ولاردىڭ بۇل ىسكە امالدىڭ جوقتىعىنان بارعانى ءمالىم. ءبىر جاعىنان ماگيستر دارەجەسى بارلارعا مەكتەپتەردە قوسىمشا اقى تولەنەتىنى جەكەلەگەن تۇلعانىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزادى.

جالپى 30 جىل ىشىندە تۇك جاسالىنبادى دەۋ ابەستىك بولادى. ءبىزدىڭ وسى مەرزىم ارالىقتارىندا تاپقانىمىزدان، جوعالتقانىمىز كوپ بولدى. كەڭەستىك وداقتى اڭساعانداي بولارمىن، بىراق اقيقاتىندا سول ۋاقىتتاردا فۋندامەنتالدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى وتە كۇشتى بولدى. الايدا كەڭەستىك وداق قۇرامىنان شىققاننان كەيىن، ءبىزدىڭ الدىمىزدا ءبىلىم سالاسى بويىنشا قاي جولدى تاڭداۋ قاجەتتىگى تۋرالى ماڭىزدى مىندەت تۇردى. ول ءۇشىن ءار مەملەكەتتىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن سارالادىق. سونىمەن ءبىز تۇپتەپ كەلگەندە، بولون ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن تاڭدادىق. بۇل الەمدىك بىلىمدەردىڭ ۇدەرىسى دەگەندى بىلدىرەدى. ياعني ءبىر مەملەكەتتەن العان ديپلومىڭىز باسقا مەملەكەتتە جارامدى بولادى دەگەن ءسوز. بۇل رەتتە قازاقستاننان العان جوعارى ءبىلىم كەز كەلگەن ەۋروپا ەلدەرىندە جانە باسقا دا مەملەكەتتەردە مويىندالۋى كەرەك. الايدا بىزگە كەلىپ جەتكەن مالىمەتتەر بويىنشا، شەتەلدە ءبىزدىڭ ديپلومىمىزدى قايتادان دالەلدەۋدى قاجەت ەتەدى ەكەن. وسىعان بايلانىستى بولون ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ءالى دە جەتىلدىرۋ ماسەلەسىنىڭ وزەكتى كۇيدە قالىپ وتىرعانىن اڭعارامىز. مۇنىڭ سالدارى بالالارىمىزدى فۋندامەنتالدى بىلىمنەن ايىرعان جوق پا ەكەن دەگەن دە ويعا جەتەلەپ وتىر، - دەيدى م. باقتيارۇلى.

ءبىزدىڭ ەل جاستارىنىڭ جوعارى ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىسى باسىم. ەندى مىناعان زەر سالىڭىز. كوپتەگەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىندەگى جاستاردىڭ باسىم بولىگى ەڭ الدىمەن، ورتا ارناۋلى ءبىلىم الۋعا ماڭىز بەرەدى. وسى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ، سالا بويىنشا شەبەرلىكتەرىن شىنداعان سوڭ عانا، جوعارى ءبىلىم الۋعا دەن قويادى. ال بىزدە بىلتىر مەكتەپ بىتىرگەندەردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى جوعارى وقۋ ورىندارىنا قۇجاتتارىن تاپسىرعان. قالعاندارى كوللەدجدەرگە باعىن سىناپ كوردى. مۇنى پايىزدىق مولشەر بويىنشا ەۋروپا مەملەكەتتەرىمەن سالىستىرساق، ءبىزدىڭ كورسەتكىش ولاردان اسىپ تۇسەدى. ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە جوعارى ءبىلىم الاتىندار 30-40 پايىز ارالىعىن عانا قامتيدى. ماسەلەن بىزدە جىلىنا 500 مىڭداي ادام جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەدى. جىل سايىن وسىنىڭ 120 مىڭدايى جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرسە، بۇلاردىڭ 40-45 پايىزى عانا ءوز ماماندىقتارى بويىنشا قىزمەت جاسايدى. قالعان بولىگى نارىق قاتىناستارىنان ءوز بەتتەرىنشە ورنىن تابادى. ال وسىلاردىڭ ىشىندە كەزىندە ءبىلىم گرانتتارىن يەلەنىپ جانە ءوز سالاسى بويىنشا جۇمىس جاساماي، ءبىلىم گرانتىنا بولىنگەن قارجىنى اقتاماي وتىرعانداردىڭ بولۋى ابدەن مۇمكىن عوي. بۇل رەتتە مەملەكەت تاراپىنان جىل سايىن جوعارى وقۋ ورىندارى مەن ورتا ارناۋلى وقۋ ورىندارىنا بولىنەتىن ءبىلىم گرانتتارىنىڭ كولەمى ۇلعايىپ كەلە جاتقانىن دا ەسكەرۋىمىز قاجەت. وسى ماسەلەنى قورىتا كەلگەندە، وقۋ ورىندارىن تەگىن تۇردەگى ءبىلىم گرانتتارىمەن بىتىرگەندەر ىشىندە قايسىسىنىڭ جۇمىسقا ورنالاسقانىن انىقتايتىن، سونداي-اق ولاردىڭ مەملەكەت قارجىسىن اقتاعاندىعىنا قاتىستى مالىمەتتەردى زەردەلەيتىن كەز كەلىپ جەتتى. ول ءۇشىن سەناتوردىڭ ۇسىنىسىنا بايلانىستى ەلىمىزدەگى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى مەن عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋى قاجەت. سول كەزدە عانا ءتۇرلى سالالار بويىنشا ماماندار قاجەتتىلىگى مەن بوس جۇمىس ورىندارى ايقىندالىپ، وسىعان سايكەس وقۋ ورىندارىنا ءبىلىم گرانتتارىن ءبولۋ ءىسى جولعا قويىلعان بولار ەدى.

ءبىلىم سالاسىنداعى پروبلەمالارمەن قاتار، ناتيجەلى ىستەردىڭ بارىن جوققا شىعارمايمىز. كەزىندە جەكەلەگەن اكىمدىكتەر مۇعالىمدەردى «قولبالا» رەتىندە جۇمساپ، ولاردىڭ تىكەلەي مىندەتتەرىنە جاتپايتىن جۇمىستاردى مويىندارىنا جۇكتەپ قويدى. وسى جانە باسقا دا ولقىلىقتاردى رەتتەۋ ماقساتىمەن ەلىمىزدە «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ءبىرىنشى كەزەكتە وسى زاڭ ارقىلى مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ قۇقى قورعالىپ، ولاردىڭ مارتەبەسى انىقتالدى. بۇل زاڭنىڭ ءساتتى قابىلدانۋىنا قازىرگى وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى ا. ايماعامبەتوۆتىڭ دە ۇلەسى بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل مينيستر ورتا مەكتەپتەردە 15-25 جىل بويى ءبىر ورىندا ديرەكتور قىزمەتىندە وتىرعاندارعا روتاتسيا جاساۋ ارقىلى، ولاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ورىندارىنان اۋىستىرۋدا. ەندى اسحات قاناتۇلى مەكتەپتەردە ۇزاق جىلدار بويىنا قاتارداعى مۇعالىمدىكتەن ءارى اسپاعان ەڭ تاجىريبەلى قىزمەتكەرلەردىڭ لاۋازىمىن وسىرۋگە نازار اۋدارسا دەگەن ۇسىنىس بار.

ۇستاز-ۇلى تۇلعا! ولارعا قاراپ ەلىمىزدىڭ جاسوسپىرىمدەرى بوي تۇزەيدى. سوندىقتان ۇستازداردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسى الدىمەن شەشىلۋى ءتيىس. سوڭعى جىلدارى ۇستازداردىڭ ايلىق تابىستارى ساتىلاپ ءوسىپ جاتقانى كوڭىل قۋانتقانىمەن، ءبىلىم سالاسى بويىنشا جوعارىدا اتاپ وتكەن ءتۇيىندى ماسەلەلەر ۋاقىت وزدىرماي شەشىلۋ قاجەتتىگىنە ەرەكشە نازار اۋدارتادى.

ءامىرحان الماعانبەتوۆ،

استانا

Abai.kz