ەرتەڭ، 16 ناۋرىزدا ساياسي پارتيالار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ باستاماسىمەن الماتىدا ءتورت ماسەلە بويىنشا: كەدەندىك وداق، اەس، اكىمدەردى سايلاۋ جانە وندىرىستەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ جونىندە رەفەرەندۋم وتكىزىلمەك. وسىعان وراي، جسدپ پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءامىرجان قوسانوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- كەدەندىك وداق، اەس، اكىمدەردى سايلاۋ جانە وندىرىستەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ - ءتورت ماسەلەگە رەفەرەندۋم وتكىزبەكشىسىزدەر. بۇل شارالار قانداي سيپاتتا وتەدى؟

- بىزدە «رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم تۋرالى» زاڭ بار. بار ارەكەتىمىز سونىڭ تالاپتارىنا سايكەس بولۋى ءتيىس. سولاي ىستەپ جاتىرمىز دا.

زاڭعا ساي ءاربىر وبلىستان، استانا، الماتى قالالارىنان كەم دەگەندە 30 ادامنان قاتىسۋى ءتيىس. مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن شارۋا! بىراق ەل ىشىندە رەفەرەندۋمگە دەگەن بەلسەندىلىك بيىك دەڭگەيدە. ارينە، بيلىك تە قول قۋسىرىپ وتىرماسى انىق. قازىردىڭ وزىندە كەيبىر جەردەگى اكىمدەر جينالىسقا قاتىسۋشىلارعا قىسىم جاساپ، الماتىعا جىبەرمەۋگە تىرىسىپ جاتىر.

سوعان قاراماستان، جينالىستى ءوز دەڭگەيىندە وتكىزەمىز دەگەن ءۇمىتىمىز زور.

زاڭ تالابىنا سايكەس جينالىس ءتيىستى باستاماشىل توپ قۇرۋى ءتيىس. سودان سوڭ رەفەرەندۋمدى قولداعان ەڭ كەمى 200 مىڭ قول جيناۋ كەرەك. سولاردى ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنا تاپسىرامىز. ال رەفەرەندۋم وتكىزۋ نە وتكىزبەۋ جايلى شەشىمدى بىزدە زاڭ بويىنشا تەك قانا پرەزيدەنت شەشە الادى.

ەرتەڭ، 16 ناۋرىزدا ساياسي پارتيالار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ باستاماسىمەن الماتىدا ءتورت ماسەلە بويىنشا: كەدەندىك وداق، اەس، اكىمدەردى سايلاۋ جانە وندىرىستەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ جونىندە رەفەرەندۋم وتكىزىلمەك. وسىعان وراي، جسدپ پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءامىرجان قوسانوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- كەدەندىك وداق، اەس، اكىمدەردى سايلاۋ جانە وندىرىستەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ - ءتورت ماسەلەگە رەفەرەندۋم وتكىزبەكشىسىزدەر. بۇل شارالار قانداي سيپاتتا وتەدى؟

- بىزدە «رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم تۋرالى» زاڭ بار. بار ارەكەتىمىز سونىڭ تالاپتارىنا سايكەس بولۋى ءتيىس. سولاي ىستەپ جاتىرمىز دا.

زاڭعا ساي ءاربىر وبلىستان، استانا، الماتى قالالارىنان كەم دەگەندە 30 ادامنان قاتىسۋى ءتيىس. مۇنىڭ ءوزى ۇلكەن شارۋا! بىراق ەل ىشىندە رەفەرەندۋمگە دەگەن بەلسەندىلىك بيىك دەڭگەيدە. ارينە، بيلىك تە قول قۋسىرىپ وتىرماسى انىق. قازىردىڭ وزىندە كەيبىر جەردەگى اكىمدەر جينالىسقا قاتىسۋشىلارعا قىسىم جاساپ، الماتىعا جىبەرمەۋگە تىرىسىپ جاتىر.

سوعان قاراماستان، جينالىستى ءوز دەڭگەيىندە وتكىزەمىز دەگەن ءۇمىتىمىز زور.

زاڭ تالابىنا سايكەس جينالىس ءتيىستى باستاماشىل توپ قۇرۋى ءتيىس. سودان سوڭ رەفەرەندۋمدى قولداعان ەڭ كەمى 200 مىڭ قول جيناۋ كەرەك. سولاردى ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنا تاپسىرامىز. ال رەفەرەندۋم وتكىزۋ نە وتكىزبەۋ جايلى شەشىمدى بىزدە زاڭ بويىنشا تەك قانا پرەزيدەنت شەشە الادى.

«ارىق ايتىپ، سەمىز شىق» دەيدى قازاق. الدىمەن سەنبى كۇنگى جينالىستى جاقسى دەڭگەيدە وتكىزىپ الايىق. قالعانىن كورە جاتارمىز.

- قارسى قيمىلداعى (وپپوزيتسيالىق) پارتيالار مەن ۇيىمداردىڭ كوتەرگەن ماسەلەلەرىنىڭ ەشبىرىن بيلىك تاراپى نازارعا الىپ، تىم قۇرىعاندا، ەكى جاققا پايدالى ناتيجەدە شەشىم قابىلداعانىن كورمەپپىز. (بالكىم ءبىز بىلمەيتىن شىعارمىز). سوندا وسى ءىس-قيمىلدىڭ ءبارى بيلىكتى رايىنان قايتارۋ ەمەس، كەرىسىنشە، قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەردە حالىقتى قالعىتىپ الماي وياۋ ۇستاپ وتىرۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان سياقتى كورىنەدى. بۇعان نە دەيسىز؟

-  «قارسى قيمىلداعى» دەگەنىڭىز قىزىق ەكەن (كۇلەدى).

بيلىكتى ءدال وسى ماسەلەلەر بويىنشا رايىنان قايتارۋ قيىن بولار. ويتكەنى، ءبىز كوتەرىپ وتىرعان 4 جايت ونىڭ جاندى جەرىنە ءتيىپ وتىر.

ماسەلەن، ەۋرازيالىق وداققا كىرۋدىڭ ءبىزدىڭ  بيلىك ءۇشىن تەك قانا گەوساياسي ماڭىزى بار دەپ ايتا المايمىن. بۇل كەلىسىمنىڭ ارتىندا باسقا دا نارسەلەر، سونىڭ ىشىندە، پرەزيدەنتتىڭ مۇراگەرىنىڭ بولاشاعىنا بايلانىستى جايتتار بولۋى ابدەن مۇمكىن.

تابيعي بايلىعىمىزدى ساتىپ، قىرۋار پايدا كورىپ وتىرعان شەتەلسىماق قوجايىنداردىڭ قولىنا كەزىندە كولەڭكەلى سحەمالارمەن ءوتىپ كەتكەن كاسىپورىنداردى مەملەكەتكە قايتارۋ ماسەلەسى بيلىكتىڭ قارجىلىق ءارى مەنشىكتىك مۇددەسىن تىكەلەي قوزعايدى. ول ىرگەتاسىنان ولسە دە ايرىلعىسى جوق!

اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋ شەنەۋنىكتەردىڭ پاراقورلىق پەن تامىر-تانىستىق ارقاسىندا ءوسۋى ءداستۇرىنىڭ تۇبىنە بالتا شابادى.

ال اەس ماسەلەسىنىڭ دە پرورەسەيلىك سيپاتى بار، ازىرشە بەلگىلى بوپ وتىرعانداي، ونى رەسەيلىك جوبا بويىنشا سالماقشى عوي.

وسىنداي مۇددەلەر تۇرعاندا بيلىك رايىنان قايتا قويماس...

قالعىعان حالىققا كەلسەك... مۇمكىن، ءبىراز ادامنىڭ، اسىرەسە، اۋىلدىق جەردە، ساياساتقا زاۋقى جوق شىعار، ەلدە بولىپ جاتقان وقيعالار تۋرالى ماعلۇماتى جەتكىلىكسىز بولار.

بىراق، بىلەسىز عوي، كەز كەلگەن ەلدە، قوعامدا بەلسەندى ازاماتتار دا بولادى، ەنجار دا بويكۇيەز ازاماتتار دا بولادى. بىزدە دە سولاي. بىراق، ادىلەتسىزدىك پەن جەمقورلىققا جانى قارسى اعايىن بارعان سايىن كوبەيىپ، جەر-جەردە بەلسەندىلىك تانىتۋدا. ونىڭ ۇستىنە بيلىك ءوزىنىڭ مەنمەنشىلدىگىمەن، جەبىرلىگىمەن ادامداردىڭ ازاماتتىق ساناسىنىڭ ويانۋىنا تۇرتكى جاساپ وتىر...

- ەلدىڭ نازارىن كەدەندىك وداق سەكىلدى ساياسي استارى شىم-شىتىرىق دۇنيەدەن بۇرىپ جىبەرۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تۋرالى قوعامدا دۋىلداپ تۇرعان داۋلى ماسەلەنىڭ كورىگىن بيلىكتىڭ ءوزى قىزدىرىپ وتىر-اۋ دەگەن ويعا نە ايتاسىز؟

- ول دا ابدەن مۇمكىن. بيلىك باسىندا تەك قانا تالاپسىز نە قابىلەتسىز ماماندار وتىر دەپ ويلاۋعا بولمايدى. ول جاقتا دا ساياسي تەحنولوگيالاردى جەتە مەڭگەرگەن كادرلار بار. ءبارى مۇمكىن.

- قاراپ تۇرساق، قازىرگى بيلىكتىڭ تۇسىندا قابىلداعان رەفورمالاردىڭ ەشقايسىسى دىتتەگەن جەرىنە جەتىپ، ورىندالىپ، جەمىسىن بەرمەگەن ەكەن. بۇدان كەيىندە ماۋەلى رەفورما بولادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. وزگەنى قويىپ، ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىگى جوق بيلىك لاتىنعا كوشۋدى ءساتتى جۇزەگە اسىرادى، اەس ءتى سالعان كۇننىڭ وزىندە قاۋىپسىزدىگى جوعارعى دارەجەدە بولاتىنداي ەتىپ تىندىرادى دەگەنگە ءسال-ءپال بولسىن سەنەسىز بە؟

- ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ قيمىل-ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى قوعام ءومىرىن جاقسارتۋ ەمەس، ونىڭ دىتتەگەنى - نە دە بولسا، قولدا بار بيلىكتەن ايىرىلىپ قالماۋ! سوندىقتان دا ونىڭ قىزمەتىنىڭ ەڭ باستى انىقتاۋىشى - ساياسي پيار! كوپ نارسە وسى مۇددە جولىندا قولعا الىنىپ، اتقارىلىپ جاتادى. 20 جىل ىشىندە اتى دارداي قانشاما باستامالار مەن باعدارلامالار جاريا ەتىلدى، بىراق ءبىر دە ءبىرى ناقتى جەمىسىن بەرمەدى. ايتەۋىر، ءبىر بىتپەگەن باعدارلاما ەكىنشىسىنە ۇلاسىپ جاتادى ىلعي.

ءسىز ايتىپ وتىرعان شارۋالاردىڭ دا تاعدىرىنا ناق وسى تۇرعىدان قاراۋعا بولادى.

بايقايسىز با، قىزمەتكە وتىرعان ءاربىر مينيستر ءوز سالاسىندا مىندەتتى تۇردە رەفورما جاساۋعا كىرىسە باستايدى. نەگە دەيسىز بە؟ ءاربىر رەفورمانىڭ ارتىندا وعان بولىنەتىن بيۋدجەت قارجىسى تۇرادى! سونى تەزىرەك يگەرىپ الۋ كەرەك قوي!

- قارسى قيمىلداعى پارتيالاردىڭ (وپپوزيتسيانىڭ) السىزدىگىن ءبارى ايتادى. بىراق ناقتى سەبەبىن پارتيا باسىندا جۇرگەن سىزدەر دە بىلە الماي دال بولىپ جۇرگەنگە ۇقسايسىزدار. مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، حالىققا ءسوزى جۇرەتىن، بيلىككە ىقپالى بار ناعىز تۇلعانىڭ بولماۋىندا جاتقان جوق پا؟

- وپپوزيتسيانىڭ السىزدىگىن نەمەن ولشەدىڭىز؟

الماتىدا ميتينگكە شىققان ادامدار سانىمەن بە؟ وعان ايتارىم مىناۋ: ءبىزدىڭ قوعامدا ميتينگكە دەگەن كوزقاراس باسقاشا. كوپتەگەن ادام ميتينگتى ساياسي كۇرەستىڭ ءتيىمدى فورماسى رەتىندە قاراستىرمايدى. ونىڭ ۇستىنە جىلدار بويعى ساياسي قۋدالاۋلار دا ءوز «جەمىسىن بەرىپ» جاتىر: قوعامدا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ۇرەي مەن قورقىنىش تا جوق ەمەس. ونى اشىق مويىنداۋىمىز كەرەك.

كەز كەلگەن ساياسي كۇشتىڭ - ول بيلىك بولسىن، نە وپپوزيتسيا بولسىن - كۇشىن، ەل ىشىندەگى قولداۋىن انىقتايتىن بىردەن ءبىر ولشەۋىش - سايلاۋدا العان داۋىس سانى. مۇنى تۇسىنگەن بيلىك وسى كۇنگە دەيىن 10 مىڭعا جۋىق ۋچاسكەلىك كوميسسيالار قۇرامىنا وپپوزيتسيا وكىلدەرىن ەنگىزبەي وتىر. ويتكەنى، ول جاعدايدا داۋىستار دۇرىس سانالىپ، ەشبىر جاعدايدا 91 پايىز المايتىنىن بىلەدى.

ارينە، وپپوزيتسيانىڭ، كەز كەلگەن جاندى ورگانيزم رەتىندە ءوز جەتىستىكتەرى، ءوز كەمشىلىكتەرى دە بار. كەمشىن تۇستارىمىزدى ءبىز بىلەمىز. اسىرەسە، وسى كۇنگە دەيىن ناقتى تۇردە بىرىگە الماي جۇرگەنىمىز مەنى قاتتى قىنجىلتادى...

-  قارسى قيمىلداعى ساياسي كۇشتەردىڭ دۇركىرەپ تۇرعان جىلدارىن ساعىناسىز با؟

-   وپپوزيتسيانىڭ وتكەن جولىندا ارقيلى كەزەڭدەر بولدى. مەنىڭشە، ونىڭ ارقايسىسىنىڭ ءوز ورنى بار. شىنىمدى ايتسام، ەكى كەزەڭدى ريزاشىلىقپەن ەسكە الامىن. ءبىرى - 1999 جىلى بارلىق وپپوزيتسيالىق كۇشتەر بىرىگىپ، دەموكراتيالىق كۇشتەر فورۋمى قىزۋ جۇمىس جاساعان كەز. ەكىنشىسى -  2005 جىلى قۇرىلىپ، بارشا دەموكراتتاردىڭ باسىن قوسىپ، ساياسي ومىرگە جاڭا سەرپىن بەرگەن «ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» قوزعالىسى بەلسەندىلىك تانىتقان كەز.

-  20 نشى ناۋرىزدا ۇلكەن جينالىس بولادى دەپ جاتىر. وسى جينالىستان كەيىن ساياسي پارتيالاردىڭ جەتەكشىلەرى، نەگىزگى جۇمىسشى توبىندا بۋىن الماسۋ پروتسەسسى ءجۇرۋى مۇمكىن بە؟

- ساۋالىڭىزدىڭ استارىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. بيلىكتىڭ باسىندا جىلدار بويى وتىرىپ العانداردىڭ اۋىسۋىن تالاپ ەتكەن ءبىز نەگە وزىمىزگە سونداي تالاپ قويمايمىز دەگىڭىز كەپ تۇر عوي (كۇلدى).

ول دا قاجەت پروتسەسس. باسشىلىق جاڭارماي، بۋىن اۋىسىپ تۇرماي، كەز كەلگەن ۇيىم نە ۇجىم ءسوزسىز توقىراۋعا ۇشىرايدى. ونى دا ويلاستىرىپ جاتىرمىز.

بىراق مىناداي ءبىر تۇيتكىل بار وسى جەردە. وپپوزيتسيالىق ۇيىمنىڭ جەتەكشىسى بولۋ وڭاي شارۋا ەمەس، اسىرەسە، جەكە باسىڭىزعا قاۋىپتى، وتباسىڭىزعا، اينالاڭىزعا سالقىنى تيەدى، قۋدالاۋعا ۇشىرايسىز، ءتىپتى دوستارىڭىز دا جاپا شەگۋى مۇمكىن. قازىرگى ورىمدەي جاستاردىڭ باسىنا بىردەن وسىنشاما قيىندىق تۋعىزىپ جاتساق دۇرىس بولا ما؟ ول جاعىن دا ويلاپ، ازىرشە ولاردى اياپ جۇرگەن دە جايىمىز بار. كورسەك، سوت پەن اباقتىنى ازىرشە ءبىز كورە تۇرايىق، وعان ەت ۇيرەندى عوي. ايتپەسە، قۇدايعا شۇكىر، قاتارىمىزدا «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەي الاتىن جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر. وپپوزيتسيانىڭ بولاشاق جەتەكشىلەرى ناق سولار!

- ءبارىن قويىپ، ۇلتتىق پارتيا نەگە قۇرمايسىزدار؟ قازاقتىڭ سانى  - 70 پايىز. ۇلتتىق ماسەلەلەر شاش-ەتەكتەن. ەل ىشىندە دە ۇلتتىق پارتياعا دەگەن قاجەتتىلىك تە بار.

- 2006 جىلى ءبىزدىڭ پارتيانىڭ قۇرىلتاي سەزى وتكەندە ءبىز رەسمي تۇردە «قازاق ۇلتىن جاڭعىرتۋ» دەپ اتاپ، قازاقستانداعى قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن مەملەكەتتىك تۇرعىدان قورعاپ، قامتاماسىز ەتەتىن قۇجات ازىرلەۋ كەرەكتىگىن اشىق ايتقان بولاتىنبىز. كەيىن بۇل ويىمىز بىرنەشە زەرتتەۋ، كىتاپ تۇرىندە جارىق كوردى. سوندىقتان دا ءبىز ءوزىمىزدى ۇلت ماسەلەسىندە بەتىمىزدى اشىپ العان پارتيامىز دەپ سانايمىن.

ازىرشە وسى ۇيىم اياسىندا ۇلتىمىز ءۇشىن ءبىراز شارۋا اتقارا الامىز دەپ ويلايمىن. قالعانىن ۋاقىت كورسەتە جاتار. قازىرگى رەفەرەندۋمنىڭ دا دىتتەگەن ويى دا ۇلتىمىزدىڭ تۇپكىلىكتى مۇددەسىنەن تۋىپ وتىر عوي.

ءبىر نارسە انىق - قازاق مۇددەسىن اشىقتان اشىق قورعاي الماعان كەز كەلگەن ساياسي ۇيىم نە قايراتكەر - ساياسي ولىك! وندايلاردىڭ ەشقانداي بولاشاعى جوق! ءسىزدىڭ ويىڭىزبەن تولىق كەلىسەمىن!

ءبىزدىڭ پارتيا دا وسى سارا جولمەن ءجۇرۋى ءۇشىن مەن بار كۇشىمدى سالامىن!

- ساياساتتان شارشاعان جوقسىز با؟

كەرىسىنشە، ساياسات ءوز قاتارىندا 15 جىل جۇرگەن مەنەن شارشاعان شىعار (كۇلەدى).

مەن ءۇشىن قازىرگى ساياساتقا ارالاسۋىم دەگەن نە؟ ول - قاراپايىم حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاپ، قوعامدا ورىن الىپ جاتقان كەمشىلىكتەر تۋرالى اشىق ايتىپ، ولاردى جويۋ جولدارىن ۇسىنۋ. مەنىڭ ماماندىعىم - جۋرناليست. سوندىقتان رەسمي تۇردە ساياساتتا بولايىن، نە بولمايىن، ءبارىبىر، مەن ءوز ويىمدى بۇكپەسىز بىلدىرەمىن، جازامىن، ايتامىن. ءسويتىپ، تاعى دا ساياساتقا ارالاسىپ كەتەمىن عوي...

ماسەلە بەلگىلى ۇيىمداعى قىزمەتتە ەمەس، ماسەلە مەنىڭ ومىرلىك پوزيتسيامدا. ال قازىرگى قازاقستاندا - پىكىرىڭدى اشىق ايتۋدىڭ ءوزى ساياسات بوپ كەتتى عوي...

-  وسى وپپوزيتسيا اقشانى قايدان الادى، اعا؟

ءبىز «نۇروتان» سەكىلدى ءاربىر قالادا ءزاۋلىم كەڭسەسى بار، اسىپ-تاسىپ جاتقان پارتيا ەمەسپىز. اپپارات تا شاعىن، وبلىستارداعى فيليالدار دا قارجىنى مەيلىنشە ۇنەمدەۋگە ۇيرەنگەن. قول ۇشىن بەرىپ جاتقان ورتا جانە شاعىن بيزنەس وكىلدەرى. ءبىز سىناپ جۇرگەن وليگارحتار بىزگە قايدان قارجى بەرسىن؟

-  اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان - ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

Abai.kz