ادامزات جاڭا – جاساندى ينتەللەكت ءداۋىرى قارساڭىندا تۇر. وعان دەيىن تۇسىنىكسىز، اۋمالى-توكپەلى بىرقاتار جىلدار وتەدى. مىنە، سول جىلدارى بىرتىندەپ، دامۋدىڭ جاڭا ساتىسى ايقىندالادى.

شىنىندا دا كەز كەلگەن جاڭا ءداۋىردىڭ الدىندا قانداي دا ءبىر عالامدىق داعدارىستار، اسكەري قاقتىعىستار بولاتىنى انىق. وسى رەتتە «Jusan Analytics» زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ تالداۋشىلارى ادامزاتتىڭ وتكەن تاريحىنا كوز جۇگىرتىپ، ونى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، دامۋ زاڭدىلىقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، تىلسىمى تەرەڭ بۇلىڭعىر بولاشاققا بولجام جاسادى.

بولاشاقتا الەمدى وزگەرتۋدىڭ «تىرەۋ نۇكتەسى» جاساندى ينتەللەكت پەن نەيروجەلىلەر بولماق. جاساندى ينتەللەكت ادام ومىرىنە تەرەڭدەپ ەنەدى. كومپيۋتەر ادامنىڭ جان تولعانىسى مەن سەزىمدەرىن ءتۇسىنىپ، ولاردى بىلدىرە الاتىن دارەجەگە جەتەدى. بيولوگيالىق توڭكەرىس ورىن الىپ، جاڭا قارجىلىق قۇرىلىم جاسالادى، تازا ەنەرگەتيكاعا قول جەتكىزىلەدى.

وزگەرىستەردىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى ارينە، ادامدار جانە ولاردىڭ ەلدىك  مۇددەلەرى. ال مەملەكەتتەر قاتاردان قالماۋ ءۇشىن ۇنەمى ءوزارا باسەكەلەسىپ، ساياسي جانە ەكونوميكالىق كۇرەستەر جۇرگىزەدى. مىنە، وسى جايتتەر الەمنىڭ عالامدىق سيپاتتا وزگەرۋىنە اكەپ سوعادى. ونىڭ العىشارتتارى جەتەرلىك. مىسالى، كومپيۋتەرلەردىڭ ەسەپتەۋ قۋاتى قازىردىڭ وزىندە جوعارى. جاساندى ينتەللەكت بەلسەندى تۇردە دامىتىلىپ، كۇندەلىكتى مىندەتتەردى شەشۋگە قولدانىلۋدا. كوممۋنيكاتسيا بارعان سايىن ونلاينعا وتۋدە. بيوينجەنەريا ەمدەۋ شارالارىنا قولدانىلا باستادى.

سونىمەن تالداۋشىلار جاڭا ءداۋىردىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندادى. ولار: ەنەرگەتيكا، ۇتقىرلىق، عالامسىزدانۋ، ەكونوميكا، كوممۋنيكاتسيا جانە ۆيرتۋالدانۋ، بيولوگيالىق توڭكەرىس، ادامدار.

№ 1 عالامي ءۇردىس. ەنەرگەتيكا

قازىرگى جاعدايدا 2030 جىلعا قاراي ەلەكتر قۋاتى ءالى دە شامامەن 1 ملرد ادامعا قولجەتىمسىز بولادى. ءداستۇرلى وتىن ەنەرگەتيكاسى دامۋدى قامتاماسىز ەتە المايدى. نەگە؟ ويتكەنى جاڭا ۇرپاقتىڭ ەكولوگيالىق تالاپتارى كۇشەيەدى. سايكەسىنشە قازبا وتىننان باس تارتىلا باستايدى. جەر-جەردە جاڭعىرمالى قۋات كوزدەرى كوبەيەدى جانە ارزاندايدى. اۋاعا جىبەرىلەتىن زياندى قالدىقتار  ازايادى. بىراق مۇناي قولدانىلا بەرمەك. سەبەبى، ونى قايتا وڭدەۋ مۇمكىندىگى جوعارى. قازىردىڭ وزىندە تاۋارلاردىڭ شامامەن 96%-ى مۇناي حيمياسىنىڭ قاتىسۋىمەن وندىرىلەدى.

№ 2 عالامي ءۇردىس. ۇتقىرلىق

كولىكتەر اۆتوماتتاندىرىلادى. بولاشاقتا كولىك قۇرالدارىندا جۇرگىزۋشى بولمايدى. ولار بىرىڭعاي ورتالىقتان باسقارىلادى. ۋاقىت وتە كەلە جەكە كولىكتىڭ ءوزى قاجەت بولماي قالادى. قازىردىڭ وزىندە: ەۋرووداق 2050 جىلعا قاراي اۋاعا تارايتىن شىعارىندىلاردى 50%-عا ازايتۋدى جوسپارلاۋدا. اقش-تا تۇتىنۋشىلاردىڭ 2/3-ءسى بىرلەسە تۇتىنۋ (شەرينگ) قىزمەتىن پايدالانۋدى قالايدى. مۇندا 2019-2020 جج. قالادا ءجۇرىپ-تۇرۋعا شەرينگتى پايدالانۋ 60%-عا ءوستى. قازىر ودان جوعارى. 2030 جىلعا دەيىن ەلەكتروموبيلدەرگە سۇرانىس 6 ەسەگە ارتادى، جىلدىق ساتۋ كولەمى قازىرگى 6,5 ملن-نان 40 ملن داناعا وسەدى.

№ 3 عالامي ءۇردىس. عالامسىزدانۋ جانە ەكونوميكا

جاڭا عالامدانۋ ءۇردىسى ءاربىر الپاۋىتتىڭ اينالاسىنا شوعىرلانعان وڭىرلەردىڭ ءوزارا ىقپالداستىعى تۇرىندە جالعاسادى. باستى قوزعاۋشى كۇش – قىتاي مەن اقش-تىڭ تەكەتىرەسى. باستى تارتىس مايدانى – زاماناۋي تەحنولوگيالار نارىعى: ميكروەلەكترونيكالار، جاساندى ينتەللەكت، كۆانتتىق ەسەپتەۋلەر مەن  ەنەرگەتيكا. 1960 جىلدارى الەمدىك جالپى ىشكى ونىمدە ء(جىو) قىتاي ۇلەسى 4%-دان تومەن بولسا، 2021 جىلى ول 18,5%-عا جەتتى. اتاۋلى ءجىو بويىنشا قىتاي 20 جىلدان بەرى الەمدە اقش-تان كەيىنگى ەكىنشى ەكونوميكا. بۇل تەكەتىرەس ءتۇپتىڭ تۇبىندە عالامدىق تۇراقتىلىققا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. سوڭعى 500 جىلدا جاڭا دامۋشى مەملەكەتتەر ۇستەمدىك قۇرۋشى ەلدەرمەن 16 رەت تايتالاسىپ، كۇش سىناسقان. سونىڭ 12-ءسى سوعىسپەن اياقتالىپتى.

№ 4 عالامي ءۇردىس. بانك الەمى

بانكتەر تىك بىرىكتىرىلگەن بيزنەس-مودەلدەن كولدەنەڭ بىرىكتىرىلگەن بيزنەس-مودەلگە كوشەدى: ەكوجۇيەلەر قۇرادى، ينفراقۇرىلىمداردى جالعا بەرەدى جانە جالعا الادى. بيگتەح كومپانيالاردىڭ قاتىسۋىمەن تسيفرلىق ۆاليۋتالار پايدا بولادى. ورتالىق بانكتەر ترانزاكتسيالىق بيزنەس پەن اقشا ساقتاۋ ىسىندە كوممەرتسيالىق بانكتەردى ىعىستىرادى. كريپتوۆاليۋتالار كەلمەسكە كەتەدى. نەسيە بەرۋ نارىعىنا ءىرى IT-كومپانيالار شىعادى. Big-data-ءتىڭ ارقاسىندا ولاردىڭ ونىمدەرى قولايلى جانە جەكە ادامعا بەيىمدەتىلە تۇسەدى. P2P نەسيە بەرۋ ءىسى قايتا داميدى. بانكتەر مۇددەلى بيزنەستەرمەن، قارجى جانە بيگتەح-كومپانيالارمەن كەلىسىمدەر جاساسىپ، جاڭا مۇمكىندىكتەرگە يە بولادى.

№ 5 عالامي ءۇردىس. كوممۋنيكاتسيا جانە ۆيرتۋالداندىرۋ

1984 جىلى العاشقى ينتەرنەت جەلىسىنە شامامەن 1 000 قۇرىلعى قوسىلعان ەدى. 2005 جىلى ولاردىڭ سانى 500 ملن-عا جەتتى. بۇگىندە ءاربىر سەكۋند سايىن شامامەن 20 ملرد قۇرىلعى جەلىگە دەرەكتەر جىبەرەدى. الداعى 10 جىلدا ولاردىڭ سانى 500 ملرد-قا دەيىن كوبەيەدى. جاڭا بايلانىس تەحنولوگيالارى ارقىلى الىس وڭىرلەر قامتىلىپ، دەرەكتەر جىبەرۋ ساپاسى ارتادى. ەنەرگيا از تۇتىنىلىپ، تيىمدىلىگى ارتا تۇسەدى. 2025 جىلى ادامدار تسيفرلىق دەرەكتەرمەن ورتا ەسەپپەن ءاربىر 18 سەكۋند سايىن جۇمىس ىستەيدى: دەرەكتەردىڭ 20%-ى ناقتى ۋاقىت رەجىمىندە تۋىندايدى، ال 95%-ى IoT قۇرىلعىلارىنان كەلىپ تۇسەدى. تەك سوڭعى 10 جىلدىڭ ىشىندە دەرەكتەر جىبەرۋدىڭ ترانسشەكارالىق جەلىسىنىڭ سىيىمدىلىعى 45 ەسەدەن استام ءوستى. بولجام بويىنشا الداعى 5 جىلدا تاعى 10 ەسەگە ارتادى. ۆيرتۋالدى بولمىسقا بويلاتاتىن الەمدىك نارىق مولشەرى 2035 جىلعا قاراي 1.2 ترلن اقش دوللارىنا جەتەدى. مىسالى، 2018-2021 جج. مۇندا پاتەنتتەر سانى 2 ەسە ءوستى. 2021 جىلى AR/VR ستارتاپتارىنا سالىنعان ينۆەستيتسيا 3,9 ملرد دوللارعا جەتتى. كوپ سالادا ارالاس بولمىس قۇرالدارى قولدانىلادى. مىسالى، VR تەحنولوگياسى كليەنتكە تاۋاردى ۆيرتۋالدى كەڭىستىكتە «شاقتاپ» كورۋگە جول اشسا، AR – كامەرانى باعىتتاۋ ارقىلى ادامعا انيماتسيالى 3D-نىساندى كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. 2050 جىلعا قاراي كۇندەلىكتى جۇمىستاردىڭ 50%-ىن روبوتتار اتقارادى، ماماندىقتاردىڭ 50%-ى وزگەرەدى، ادامداردىڭ 50%-ى قاشىقتان جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

№ 6 عالامي ءۇردىس. بيوتوڭكەرىس

بيوينجەنەريا مەديتسينالىق پروبلەمالاردى شەشۋگە قولدانىلادى. جاڭا تەحنولوگيالار قۇنارلى ءارى اناعۇرلىم ارزان، جاساندى تاعامداردى جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. نەيروپروتەزدەۋ ءتاسىلى ارقىلى ادامدى ەمدەۋگە جانە ءتۇرىن وزگەرتۋگە بولادى. زاقىمدالعان نەمەسە جوق ورگانداردىڭ ورنىنا جاڭا ورگاندار دنق كومەگىمەن وسىرىلەدى. گەندىك تەراپيا اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا جانە ەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءدىڭ جاسۋشالارىنان سينتەتيكالىق ۇرىقتار وسىرىلەدى. قازىردىڭ وزىندە تىشقاندارعا زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلۋدە. العاشقى زەرتتەۋ ناتيجەسى: جاڭا مي ءوسىپ، جۇرەك سوعا باستادى. بيوينجەنەريا كومەگىمەن الىناتىن الەمدىك ونىمدەردىڭ ۇلەسى 60%-دان اسادى. اۋرۋلاردىڭ 45%-ى بيوينجەنەريانىڭ كومەگىمەن ەمدەلەدى. سونداي-اق 2030 جىلعا قاراي  مال ەتىنە سۇرانىس 70%-عا ازايادى. ال باسقا ازىق-تۇلىككە سۇرانىس 35%-عا ارتادى.

№ 7 عالامي ءۇردىس. 2.0 ادام

ادامدار ەداۋىر ءتوزىمدى جانە اقىلدى بولا تۇسەدى ءارى قازىرگىگە قاراعاندا ايتارلىقتاي ۇزاق ءومىر سۇرەدى. الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسارادى. جىنىستار اراسىنداعى الشاقتىق جويىلا باستايدى، ادامدار تاپسىرىس بويىنشا بيوزەرتحانالاردا تۋىلادى. قازىرگى اۋرۋلاردىڭ كوبىسى وڭاي ەمدەلەدى، بىراق دىلدىك اۋرۋلار سانى ارتادى. قالاعا شوعىرلانۋ ءۇردىسى تومەندەيدى.

3.0 ادام: تسيفرلىق ماڭگى ءومىر

كەز كەلگەن بيولوگيالىق دەنە توزادى، ال ولمەستىكتىڭ ىقتيمال جولدارىنىڭ ءبىرى – ادامنىڭ ميىن نە سانا-سەزىمىن كومپيۋتەرگە (باسقا دا جاساندى دەنەگە) وتكىزۋ ەكەن. قازىردىڭ وزىندە ميدى سكانەرلەۋ تەحنولوگياسى دامۋدا. 2014 جىلى OpenWorm جوباسى اياسىندا قۇرتتىڭ ميى سكانەرلەندى. ءسويتىپ قۇرت سەكىلدى جىلجيتىن Lego روبوتى ءۇشىن باعدارلامالىق جاساقتاما رەتىندە وڭدەلدى. بىراق قۇرتتىڭ ميىندا 302 نەيرون عانا بار. ال ادام ميى 100 ملرد جۋىق نەيروننان تۇرادى. مەتاعالام مەن ەسەپتەۋ قۋاتتارىنىڭ دامۋىنا قاراي، ادام ءومىرى بىرتىندەپ تسيفرلىق الەمگە ەنەدى. وندا ناقتى دەنە كەرەك بولماي قالادى-مىس.

Abai.kz