جاقىندا تەلەديداردان ءبىر باعدارلاماعا كوزىم ءتۇسىپ كەتتى. ءاپ-ادەمى جۇرگىزۋشىلەر مەن قوناقتار سۋيتسيد ماسەلەسىن قىزۋ تالقىلاۋعا سالىپ جاتىر ەكەن. ءوز-وزىنە قول جۇمساعاندار مەن ولاردىڭ ءولۋ ادىستەرى تۋرالى سىر شەرتىپ جاتىر. ءبىراز تىڭداعان سوڭ بۇل تاقىرىپتىڭ دا شەت جاعاسىن جازۋدى ءجون كوردىم. مۇمكىن بىرەۋگە پايداسى تيەر دەگەن وي عوي بىزدىكى سول باياعى.

سۋيتسيد ماسەلەسىن ءاتۇستى قاراپ، وڭاي شەشىمىن ىزدەۋ ۇلكەن قاتەلىك. ويتكەنى بۇل وتە كۇردەلى پروبلەما. ءبىزدىڭ مەملەكەت سۋيتسيد كەڭىنەن تاراعان دۇنيە ءجۇزىنىڭ 10 مەملەكەتتەرىنىڭ قاتارىنا كىرەدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن بۇل وتە وزەكتى جانە جان-جاقتى ءىس-شارالاردى تالاپ ەتەتىن ماسەلە ەكەنىن ەستەن ەش شىعارماعان ءجون.

بۇل پروبلەمانىڭ ەكى جاعى بار. بىرەۋى – بالالار مەن جاسومپىرىمدەردىڭ اراسىنداعى سۋيتسيد، ەكىنشىسى – ەرەسەكتەردىڭ اراسىنداعى. ەكەۋىنىڭ سەبەبى دە، الدىن الۋ شارالارى دا مۇلدەم وزگەشە.

سوندىقتان الدىمەن جاستاردىڭ اراسىنداعى سۋيتسيد تۋرالى اڭگىمەلەسەيىك.
ەگەر قاجەت دەسەڭىزدەر كەلەسى جولى ەرەسەكتەردىڭ ءسۋيتسيدىن دە قاراستىرارمىز.

سونىمەن. وزەرىڭىزگە بەلگىلى، كوپتەگەن ەلدىڭ ەرتەگىلەرى مەن اڭىزدارى سۋيتسيد جاساعاندارعا ارنالعان. مىسالى العاندا اتاقتى رومەو مەن دجۋلەتتا تاريحى. بىزدە دە سولاي. قىز-جىبەك، بايان، ەڭلىك تاعى دا سول سياقتى اڭىزدارىمىزدىڭ باستى كەيىپكرەلەرى ماحاببات ءۇشىن جانىن قيعان سۇلۋلار ەمەس پە؟ ءتىپتى دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنىڭ قاي جەرىنە بارساڭ دا، ايتەۋىر وسىنداي اڭىزدان تاراعان تاۋ، سارقىراما، كول نەمەسە تاعى دا باسقا كوپتەگەن تابيعاتتىڭ ادەمى كورىنىستەرىنىىڭ اتاۋلارى كەزدەسەدى.

ياعني، وسى ماسەلەنى رومانتيكالىق كورىنىستە بەينەلەۋ ءار قوعامدا باياعىدان قالىپتاسقان.

تابيعاتتا ەشبىر ءتىرى جان ءوز-وزىنە زيان كەلتىرمەيدى. جان ساقتاۋ ينستينكتى ءاربىر جاننىڭ بويىنداعى ەڭ كۇشتى ينستينكت. سۋيتسيد تەك قانا ادام بالاسىنا ءتان قۇبىلىس.

وتپەلى جاستان ءبارىمىز وتتىك. ەستەرىڭىزدە بولسا، ءبىزدىڭ 13-15 جاس كەزىمىزدەگى ەڭ تانىمال فيلمدەرىمىز «ۆ موەي سمەرتي پروشۋ ۆينيت كراۆۋ ك.» نەمەسە «ۆام ي نە سنيلوس» اتتى فيلمدەر بولماپ پا ەدى؟ ولاردىڭ دا نەگىزگى ماعىناسى سول باياعى جاۋاپسىز ماحاببات، ۇلكەندەردىڭ تۇسىنبەۋشىلىگى جانە عاشىقتاردىڭ سول «قيىندىقتاردان» ءوتۋى ەدى عوي؟ «نە دەگەن ماحاببات! شىركىن!» – دەپ ءبىز دە سولارعا ۇقساپ باقتىق ەمەس پا؟

ءومىردىڭ وسى ءبىر كەزەڭىنىڭ وزىنشە ەرەكشىلىگى بار. كەشەگى بالدىرعاندار قۇلپىرىپ، وزدەرىنىڭ كىم ەكەنىن سەزىنىپ، گورموندارى تاسي باستاعان كەزى. كەرەمەت كەزەڭ، ارينە! قايران جاستىق...

تاااك، اڭگىمەگە قايتا ورالايىق. سول جاستا كەز كەلگەن بولار بولماس ۋاقيعا بىرنەشە ەسە ۇلعايىپ، عالامدىق تراگەدياعا اينالادتىنىن بىلەسىزدەر. ول سول زاماننىڭ كينونسىن العاندا.
ال قازىر ينتەرنەتتىڭ ءبىزدىڭ سانامىزدى تولىعىنان جاۋلاپ العان زامانىندا بالالاردىڭ نە كورىپ، نە تىڭداپ جۇرگەنىن كىم ساراپتاعان، تەكسەرگەن؟

سوندىقتان ءار زاماننىڭ وزىنشە ەرەكشەلىكتەرى بار. سونىمەن بىرگە تولىعىنان جەتىلمەگەن جانداردى ولىمگە اپاراتىن سەبەپتەر دە ءار ءتۇرلى.

بالكون، ترامپلين نەمەسە جارتاستىڭ شەتىنە كەلىپ تومەن قاراساڭىز «وسىدان سەكىرىپ كەتسەم نە بولادى؟» - دەگەن وي ءبارىمىزدىڭ ميىمىزعا كەلەدى، راس پا؟ 100 ادامنىڭ 99-ى «قۇداي ساقتاسىن!» - دەپ كەرى شەگىنسە، بىرەۋى "قالاي سەكىرسەم ەكەن؟"- دەگەن ويدى ىشىندە ساقتاپ قالادى.

ال بۇل قادامدى جاساتۋ ءۇشىن ءبىر تۇرتكى كەرەك، ادام جانىنىڭ ەڭ تۇپكىرىندە جاتقان تۇيمەشەسىن باساتىن سەبەپ كەرەك.

ءار مەملەكەتتىڭ دە ءوز ەرەكشەلىگى بار. مىسالى العاندا وڭتۇستىك كورەيادا جاستاردىڭ اراسىندا سۋيتسيد وتە كەڭىنەن تاراعان. سول تۇرتكىنىڭ نەگىزگى سەبەبى – پلاستيكالىق وپەراتسيا جاساتۋعا اقشانىڭ جوقتىعى. سوڭعى جىلدارى موداعا اينالعان ك-پوپ ءۇردىسى قازىرگى كەزدە كورەيا جاستارىنىڭ دىنىنە اينالعان دەسە دە بولادى. سوندىقتان ادەمى بولۋ، بەت-الپەتتەگى ءتۇرلى كەمشىلىكتەردى وپەراتسيا جاساپ تۇزەتۋ پروبلەماسى جاسوسپىرىمدەردىڭ نەگىزگى يدەياسىنا اينالعان. سوندىقتان وعان قول جەتكىزە الماعاندار مۇنداي ومىردەن ءولىم ارتىق دەپ ءسۋيتسيدتى تاڭداۋدا. وسىنى ەسكەرە، كورەيا مەملەكەتى قاجەتتى باعدارلاما جاساۋ ارقىلى جاعدايدى دۇرىستاۋعا ارەكەت جاساپ جاتىر.

ەۆروپانىڭ پروبلەماسى ولاردان مۇلدەم بولەك. مەملەكەت نەعۇرلىم باي بولعان سايىن جاسوسپىرىمدەردىڭ اراسىنداعى سۋيتسيد كورسەتكىشى دە سوعۇرلىم جوعارى بولادى. ياعني بۇل الەۋمەتتىك جاعدايعا تىعىز بايلانىستى قۇبىلىس ەمەس.

مىسالى، وسىدان 20 جىلداي بۇرىن بۇل ماسەلە فينليانديانىڭ دا وزەكتى ماسەلەسىنە اينالعان بولاتىن. عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ونىڭ سەبەبى انىقتالعان. نەگىزگى سەبەپ – مەكتەپتە وقۋدىڭ تىم كۇردەلىلەنىپ كەتكەنى ەكەن. بۇكىل ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا ۋاقىتى مەن شاماسى جەتپەگەن جاستار باعالارىنىڭ تومەندەپ كەتكەنىنە ريزا بولماي، ءبىرازى ەمتيحاننان وتە الماندىقتان، وزدەرىن كەمتار سەزىنىپ، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋدى تاڭداعان.

وسىنى تەكسەرە كەلە بۇكىل فينليانديانىڭ وقۋ باعدارلاماسى وزگەرتىلىپ، ورتا ءبىلىمنىڭ جاڭا ۇلگىسى ەنگىزىلگەن. ونىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ۇيگە مۇلدەم تاپسىرما بەرىلمەيتىنى. كۇنى بويى ساباق وقۋ بارىسىندا وقۋىن وقىپ، تاپسىرمالاردى ورىنداپ، الاتىن باعالارىن الىپ، وقۋشىلار ۇيگە تەك دەمالۋعا عانا كەلەتىن بولعان. سونىڭ ارقاسىندا سۋيتسيد كورسەتكىشى دە كۇرت تومەندەگەن.

وسى جەردە ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي، سول فيندەردىڭ ورتا ءبىلىم بەرۋدەگى ەنگىزگەن نۇسقاسى بۇگىنگى تاڭدا الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك نۇسقالارىنىڭ ءبىرى بولىپ تانىلىپ، باسقا ەلدەرگە ۇلگى رەتىندە ۇسىنىلادى.

ال بىزدە ءشى؟ – دەپ سۇرايسىزدار عوي. وسىدان 10 جىلداي بۇرىن بىزدە دە وسىنداي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلگەن ەدى. سونىڭ نەگىزگى ناتيجەسى – ءبىزدىڭ قوعامنىڭ باستى پروبلەماسى بولىپ «جۇرت نە دەيدى؟» دەگەن ۇعىم انىقتالدى.

ياعني ءبىز بالالارىمىزدىڭ تۇيسىگىنە جاستايىنان جۇرتتان قالماۋ، كورشىنىڭ بالاسى سياقتى بولۋ، ەمتيحان تاپسىرا الماعانشا ولگەن ارتىق دەگەن جانە دە وسى سياقتى كوپتەگەن قىزىل جالاۋلاردى قاعىپ قويىپ، ءوزىمىز اڭعارماي سول بالكون/جارتاستىڭ ۇشىندا تۇرعان ۇل-قىزدارىمىزدى سوڭعى قادام جاساۋىنا يتەرمەلەيدى ەكەنبىز...

ءيا، ءبىزدىڭ پروبلەمامىز وسىنداي. ەندى وسىنىڭ اينالاسىندا ارنايى شارالار قابىلداپ، بۇل ماسەلەمەن شۇعىل تۇردە اينالىسا باستاماساق، سۋيتسيد كورسەتكىشىمىز ودان ءارى وسە بەرەتىنى انىق. وسىنى ويلاستىرۋىمىز قاجەت.
ول ارينە ۇزاق مەرزىمدى اڭگىمە. ءدال وسى قازىر نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

بىرىنشىدەن، ءسۋيتسيدتى «جارنامالاۋدى» جانە جاسىرىن ناسيحاتتاۋدى دوعارۋىمىز قاجەت.

تەلەديداردا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە سۋيتسيد جاساعان جاستار تۋرالى ايتا بەرگەن سايىن وندايلاردىڭ سانى دا ارتا تۇسەدى. بۇل دالەلدەنگەن فاكت. ونى تەكسەرگىڭىز كەلسە، ينتەرنەتتەگى اقپاراتتاردى ءبىر قاراپ شىعۋىڭىزعا بولادى.

تەلەديدار نەمەسە باسقا دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءبىر ۋاقيعا جارىق كورسە، مىندەتتى تۇردە كوپ ۇزاماي ءدال سونداي وقيعالار تىركەلە باستايدى. ءتىپتى تاڭدالعان تاسىلدەرى دە بىردەي بولادى. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن بيىك ۇيلەردىڭ شاتىرىنان سەكىرۋشىلەر كوبەيىپ كەتكەنى ەستەرىڭىزدە شىعار؟ بۇل سونىڭ دالەلى.

سوندىقتان سۋيتسيد جايلى ايتۋدى توقتاتايىق. سۋيتسيد وسى ماسەلەنىڭ ەگجەي-تەگجەيلەرىن بىلەتىن ارنايى ۇيىمدار مەن ماماندار اينالىساتىن كۇردەلى پروبلەما. سوندىقتان بۇل سۇراقتى سولاردىڭ قاراۋىنا بەرەيىك. ال سۋتسيد تۋرالى ايتىپ رەيتينگ جينايتىن ارنالار مەن باسىلىمدار وزدەرىنىڭ بۇل سۇراق بويىنشا جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنگەنى ءجون.

ەريك ابەنوۆيچ

Abai.kz