ۇيرەندىك

توڭىرەكتى جارىق قىپ كۇن شىققاندا شىعىستان،
نە بوپ كەتتى ۇنەمى قۋاناتىن تۋىسقان؟!
كورشى-كولەم دەگەندە جاقسى ىسىنەن ۇيرەنىپ،
ءجۇرمىز بە وسى شىنىندا جامانىنان جيرەنىپ؟!
جەرىمىزگە قول سالىپ، ايىرعاندا قوڭىستان،
اراق-شاراپ ءىشۋدى تەز ۇيرەندىك ورىستان.
مايداي جاقتى بىزدەرگە وزگە ءداستۇر، جات ۇستام،
جىرتىق شالبار كيگەندى الىپ كەلدىك اقش-تان.
قاسيەتتى مەككەدە ەلدى اۋزىنا قاراتقان،
شولاق شالبار دەگەندى الىپ كەلدىك ارابتان.
جاڭالىققا بىزدەگى ەلدىڭ ابدەن ەتى ولگەن،
ءپارانجىنى بەت جاپقان الىپ كەلدىك شەت ەلدەن.
كوبەيگەندە قىم-قيعاش ۇرىس-كەرىس شاتىسقان،
الداۋ-ارباۋ دەگەندى ۇيرەندىك ءبىز باتىستان.
كينوسىنان ءۇندىنىڭ ۇيرەنگەندەي ولەڭدى،
ۇيرەندىك ءبىز قىتايدان باقا-شايان جەگەندى.
اعىلشىنشا ءان سالىپ، ءوشىرۋ دە شىراقتى
شەتتە جۇرگەن تامسانىپ جاستارعا دا ۇناپتى.
وزگە تىلدە شۇلدىرلەپ، ۇلگى قىلعان قاڭسىعىن،
كىم تۇسىنەر جان سىرىن ءان  شىرقاعان ءانشىنىڭ.
ايتاتۇعىن بوس وكپە سالدىر-سالاق كۇيگە ەندىك،
تاماق جەۋدى توسەكتە، قول جۋماۋدى ۇيرەندىك.
اتا سالتىن جوعالتپاي، تازالىقتى سۇيگەن جۇرت،
شەشپەي اياق كيىمدى تورگە شىعىپ ۇيرەندىك
بۇرىن بابا سوزدەرىن كوكىرەككە تۇيگەن جۇرت،
ۇرلىق جاساپ ۇيرەندىك، كىسى ءولتىرىپ ۇيرەندىك.
ماسا ۇيمەلەپ قوقىستا جىلاپ جاتسا شارانا،
ونى دا ءبىز ۇيرەندىك دەپ ايتۋعا بولا ما؟
جاپ-جاس جاستار ورىمدەي وزىنە ءوزى قول سالىپ
جاتقاندا دا تاڭ قالماس قالىپقا ەندى بارشا جۇرت.
مەيماناسىن بايلاردىڭ، كورگەن كۇنىن جارلىنىڭ
جيناعانداي قورجىنعا الىپ كەلدىك بارلىعىن.
قۇلاق سالار كىم ماعان، ءسوزىمدى كىم سالماقتار،
«نە بولدى دەپ ۇرپاعىم؟» – اۋناپ جاتىر ارۋاقتار.

تالعام

اركىمنىڭ دە قالاۋى بار ءوزى ءسۇيىپ ۇناتقان،
كەيبىرەۋگە شالاپ ارتىق قىمىز بەنەن شۇباتتان.
سارقىت جەسە قالعان استان كەيبىرەۋلەر كۇنى ءۇشىن،
داستارحاندا ايران-اسىر بىرەۋ وتىر ۋ ءىشىپ.
تەك بوتقانى تالعاجاۋ قىپ، ەتسىز تاعام تاڭداعان،
قازى-قارتا، جال-جايانى اۋزىنا الماس جاندار بار.
كەدەيلەرگە  جۇرەك سازسا، تاماق تاڭدار  كەز ەمەس،
باقا-شايان جەپ كۇنەلتكەن كىسىلەر دە از ەمەس.
نەگە كەرەك كوپ الدىندا ءمۇلايىمسۋ، كولگىرسۋ،
سورپا بولىپ كورىنەدى كەيبىرەۋگە سىلدىر سۋ.
ەسەك وزىپ ارعىماقتان،بايگە السا دا الدەكىم،
ءبىلىپ تۇرساڭ، ارتا قويماس وعان دەگەن قۇرمەتىڭ.
كەي پىسىقتىڭ سالپىنشاعى سىلدىرلاسا كەۋدەدە،
كوپتەن اسىپ، ەلدەن وزىپ، قىزىق كورىپ ءجۇر دەمە.
بىرەۋلەردىڭ مىنگەن اتى جانە كيگەن شاپانى
قىزعانىشتىڭ قۇلى بولعان توعىشارعا باتادى.
جاتىپىشەر نادانداردان اسا الماسا ءبىلىمىر،
باي-مىرزانىڭ قوراسىندا مالىن اڭدىپ ۇرى ءجۇر.
دايىن اسقا يە بولماي، قىلار بولساڭ ءسال شىدام،
قولىڭدى سوق، ادام كورسەڭ بۇلاق كوزىن ارشىعان.
تالعام دەگەن سوندىقتان دا ءار ادامدا ءارتۇرلى،
سەن ءومىردى باعالاما ءوز تالعامىڭ ارقىلى.

بولىنەمىز نەگە ءبىز؟

قارايمىز با شەكەدەن ءوسىپ-ونگەن جۇرتقا ءبىز،
بولىنەمىز ناسىلگە، بولىنەمىز ۇلتقا ءبىز.
ءوز قوتىرىن قاسىعان ماقتان سۇيەر پەندەمىز،
بولىنەمىز رۋعا، بولىنەمىز جەرگە ءبىز.
ۇقساس بولىپ تۇرسا دا تامىرداعى قانىمىز،
بولىنەمىز ۇرعاشى، ەركەك بولىپ ءبارىمىز.
جۇرگەننەن سوڭ جەر باسىپ، اتقان سايىن تاڭىمىز،
بولىنەمىز باي بولىپ، كەدەي بولىپ تاعى ءبىز.
ەسىك پەن ءتور اراسى  –  بۇل عۇمىردا تىم قىسقا،
بولىنەمىز باستىق بوپ، باسقا بولىپ جۇمىستا.
قوناققا دەپ، بىزگە دەپ بولمەنى دە بولەمىز،
تۇسىنبەيمىن، ءبولۋدى نەگە جاقسى كورەمىز؟
كوپ كىسىگە ۇنايدى، بىراق، وسى ءبولىنۋ،
اۋىلداسقا، تۋىسقا جاقىن بولىپ كورىنۋ.
تۋىستان دا جات ارتىق بولىپ جاتسا كەي كەزدە،
باسقالارعا ءىش تارتىپ، وزگەرەمىز ىلەزدە.
ءومىر دەگەن مۇحيتتا ءبىر بولسا دا كەمەمىز،
ءوزىم جانە وزگە دەپ بولىنۋمەن كەلەمىز.
ءبولۋ دەگەن جاقسى ەمەس، ال كوبەيتۋ  –  جاقسى امال،
كوپ بولسا ەكەن ادامدار كوبەيگەندى باق سانار.

تۇسىنەسىڭ

تارشىلىقتا تۇسىنەسىڭ تاۋقىمەتتىڭ اۋىرىن،
جاقسىلىقتى تۇسىنەسىڭ كورسەڭ دۇشپان ءجابىرىن.
اۋىرعاندا تۇسىنەسىڭ ءدارىنىڭ دە شيپاسىن،
قاراڭعىدا تۇسىنەسىڭ جارىقتىڭ دا قادىرىن.

بولسا بويدا سارقىلمايتىن قاناعات پەن سابىرىڭ،
سوعىپ تۇرسا دەنەڭدەگى الپىس ەكى تامىرىڭ.
جالعىز قالساڭ تۇسىنەسىڭ دوس-جاراننىڭ كەرەگىن،
قينالعاندا تۇسىنەسىڭ قۋانىشتىڭ قادىرىن.

جاسىراتىن نەسى بار؟

جاسىراتىن نەسى بار، كەزىمدە ءتىل ۇستارتقان،
ءبىر كەزدەرى جانىمدا جۇرگەن جاندار ءىش تارتقان
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سەنەسىز بە ەندى ءسىز،
ءورىسىمدى تارىلتىپ، قادامىمدى قىسقارتقان.

كورىنبەيتىن دۇشپانىم وسەكتوردى جايلاعان،
باتىراشتاي تاسادا ايبالتاسىن سايلاعان.
كوكىرەككە سالار مۇڭ ارەكەتى سولاردىڭ
جىگەرىمدى جانىعان، نامىسىمدى قايراعان.

بولدى بىراق جاقسىلار قولتىعىمنان سۇيەگەن،
سۇرىنگەندە دەمەگەن، ارشىپ العان كۇيەدەن.
ونەگەسى، ۇلگىسى، شاپاعاتى دارىعان،
ەگەر ءتاۋىر مىنەزگە بولىپ جۇرسەم يە مەن.

نە شاتتانىپ، نەمەسە قۇلازىعان كۇيگە ەنسەم،
جاماندىقتان جيرەنىپ، جاقسىلىقتان ۇيرەنسەم،
تاعدىرىما ىرزامىن شىنىقتىرعان وتقا ساپ،
بۇيىرعان-اۋ ماعان دا – جاقسى قۇرمەت، سىي كورسەم.

ۇرپاعىڭدى جىلاتپا!

ودىراڭداسا ورىسىڭ، قوقيلانسا قىتايىڭ،
تونالعانى نامىسىڭ، جوعالعانى ۇپايىڭ.
كەلىمسەكتەر قوپارسا جەردىڭ استىن، جەر ءۇستىن،
جۇرگەنسىڭ عوي اڭعارماي جايىن وڭ مەن تەرىستىڭ.
الپەشتەگەن ۇل-قىزىڭ كەتىپ جاتسا شەت ەلگە،
قانىڭ مەنەن تەرىڭدى توككەنسىڭ عوي بەكەرگە.
كىم كورىنگەن ەلىڭدە جۇرسە سەنى باسىنىپ،
ەستى ەمەسسىڭ، ەسەرسىڭ ەزگە اينالعان، وسىنى ۇق!
جەلىككەندەر جەرىڭە قۇسىپ-تىشىپ، لاستاسا،
اتا-بابا ۇلگىسى وزگەرگەنى باسقاشا.
جارقىلداعى جات جۇرتتىڭ كوزدىڭ الدىن تۇمشالاپ،
وزگە تىلدە سويلەسەڭ، ءوز ءتىلىڭدى قور ساناپ،
مايمىل-سىندى ءماز بولساڭ قىلىعىنا وزگەنىڭ،
ويىڭ جۇتاپ، ەس كەمىپ، كيەرىڭ حاق تاز كەبىن.
الاياقتار كوبەيىپ، ادال جاندار ازايىپ
جاتقان بولسا، وسىدان ارتىق نە ءسوز جازايىق؟!
قانداستارىڭ قي جيناپ، قۇمار بولسا بايلىققا،
تۇلعا بولام دەيمىسىڭ قانداي ەلگە، قاي جۇرتقا؟!
ايتسام دەيمىن جىرىمدى ءسوزدى تىڭدار قۇلاققا،
قازىر جىلاپ جۇرسەڭ دە، ۇرپاعىڭدى جىلاتپا!

وتكەن ءومىر – كورگەن ءتۇس

اسىقپايتىن، ساسپايتىن پەرىشتە دە ەمەسپىن،
بىرەۋ شاعىپ تاستايتىن شەمىشكە دە ەمەسپىن.
العا قاراي جۇرسەم دە، الاڭدايمىن ارتىما،
ەتەگىندە تۇرعان سوڭ جەتپىس دەگەن بەلەستىڭ.

اسىراۋعا وتباسىن جەتىپ تۇرعان ءبىلىمىم،
جۇرسەم دەگەن باق تاسىپ كوپ كىسىنىڭ ءبىرىمىن.
جەر بەتىنە از ۋاقىي كەلىپ-كەتەر مەيمانمىن،
مۇحامبەتتىڭ ۇمبەتى، ءتاڭىرىنىڭ قۇلىمىن!

كىنا تاعار بىرەۋلەر ايتپاسام دا ءسوز وعاش،
جارىق كۇنگە كەلگەنمىن جالاڭاياق، جالاڭاش.
وتكەن ءومىر – كورگەن ءتۇس، قىزىق-شىجىق ارالاس،
كەيبىرەۋلەر سونىڭ دا قىزۋىنا شالا ماس.

جەرۇيىق

جەرۇيىق قوي تەگىندە اتا-باباڭ تۇرعان جەر،
اناڭ ءسۇتىن ەمىزىپ، ءسان-سالتانات قۇرعان جەر.
بولسا-داعى ارقالاي توپىراعى تورقاداي،
جۇرگەندە دە تابانعا جۇمساق بولار تۋعان جەر.

«جەر مەنىكى!» – دەگەندەر جەر قوينىنا تۇسكەندە،
«جەر مەنىكى!» – دەپ سوندا ايتا المايدى ەش پەندە.
تۋعان جەردىڭ قورعا سەن ءار تاسىن، ءار جوتاسىن،
دۇشپان كەلسە جەرىڭە، اتتان قارسى، سەسكەنبە!

نەسىبەسىن تەرىپ جەپ، تىرلىك كەشكەن سەنىممەن،
قۇتتى مەكەن باباڭنىڭ قان مەن تەرى توگىلگەن.
تۋعان جەردىڭ وزىڭە ءبىر پۇشپاعى بۇيىرسىن،
جەيتىن ءدامىڭ تاۋسىلىپ، قوشتاسقاندا ومىرمەن.

ءومىر – ايقاس الاڭى

قاراپ تۇرساڭ، عاجايىپ، ءومىر – ايقاس الاڭى،
بۇعى، بۇلان، ەلىكتەر – قاسقىرلاردىڭ تاماعى.
اعىن سۋدا شورشىعان ۇندەمەيتىن بالىق تا
شىعىپ قالسا جاعاعا قاراي الماس جارىققا.
ەمىن-ەركىن ىنىندە ءومىر سۇرگەن كەي تىشقان
ىننەن شىقسا قۇتىلماس مىسىق دەگەن جىرتقىشتان.
قيقۋ قوسىپ، قۇس سالعان بىلەدى ونىڭ سىرىن ەل،
قاز-ۇيرەكتەر بۇركىتتىڭ تىرناعىنا ىلىنەر.
قاناتى بار قۇستارعا سويلەۋ بولسا ءبىر ارمان،
سويلەي بىلگەن توتى قۇس تور ىشىنە قامالعان.
تۇيەقۇستىڭ، الايدا، سەرمەسە دە قاناتىن،
اسپانى جوق ۇشاتىن، كولدەرى جوق قوناتىن.
اياعى جوق بولسا دا جورعالاعان جىلاننىڭ،
جەتە الادى تىرمىسىپ بيىگىنە قىراننىڭ.
قۇمىرسقانىڭ كەرەمەت تىرلىگىنە قاراشى،
سولاي ەڭبەك ەتە مە ادامزاتتىڭ بالاسى؟!
گۇل-باقشادا شىرىنىن سورىپ جۇرگەن گۇلدىڭ دە
ارا مەنەن سونانىڭ ايىرماسىن ءبىلدىڭ بە؟!
وڭ مەن سولىن ءالى دە ايىرماعان ادامدار،
ءبىر اللانىڭ جاساعان عالامىنا قاراڭدار.
ۇلگى، ونەگە، تاعىلىم – بارلىعى دا بار وندا،
سونىڭ ءبارى جازىلعان قاسيەتتى قۇراندا.

قالاي عانا كەشىرەم؟

كىم شاشادى تىكەندى جاڭا ءومىردىڭ جولىنا،
سابىر قىلا الار ما وتكەن حالىق مىڭ سىننان؟!
جانىپ جاتقان كومىردى كىم ۇستايدى قولىنا،
جايناپ تۇرعان ءومىردى كىم قيادى قىرشىننان؟!

كوڭىل ايتۋ ورنىنا تاپ بولعانعا ازاپقا،
كىناسىزدى كىنالاپ، جازىقسىزدى جازعىرىپ،
دوڭىز قىلىق كورسەتىپ جاتقاندار كوپ قازاقتا،
«سورپا-سۋمەن، سۇيەكپەن ءيتتى الدايتىن» ءماز قىلىپ.

قالاي عانا كەزىندە تاۋىپ ايتقان ۇلى اباي،
جالاقورلار جالباقتاپ، قولىن ۇستاپ پاتشانىڭ،
ايارلانعان ارسىزدار ادام قۇنىن سۇراماي،
ارام جولمەن تاپسا دا، جوعىن جوقتار اقشانىڭ.

ۇيىندەگى ءوزىنىڭ تىرلىگىنە شۇكىر قىپ،
ۇل مەن قىزى تاياق جەپ، بولسا-داعى قانسوقتا،
تاۋىسسا دا ءتوزىمىن كورسەتەدى كۇپىرلىك،
ساتىلادى پەندەلەر شەن مەن شەكپەن، مانساپقا.

كوبەيگەندە سۇلتاندار سانالمايدى قۇل سانعا،
توعىشارلار تايراڭداپ، ەزىلگەندە ەسىل ەل،
قانشا سابىر قىلسام دا، قانشا كوزدى جۇمسام دا،
وندايلاردى، ايتشى ءوزىڭ، قالاي عانا كەشىرەم؟

اقىلبەك شاياحمەت

Abai.kz