سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە «ماشاللاھ»، «سۇبحاناللاھ»، «ينشاللاھ»، «نامازحان»، «اللاھ» سوزدەرىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك قورى مەن ادەبيەتىندە ءجيى قولدانىلىپ، تىلدىك قورىمىزعا ەنىپ بارا جاتقانىنا قاتىستى داۋ-داماي ءورشي باستادى. «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قر زاڭىنا وزگەرىس ەنگەلى، بىرقاتار ءدىني توپتاردىڭ اپتىعى باسىلىپ، بەلسەندىلىگى تومەندەپ قالعانداي كورىنگەن وسىناۋ ءولىارا شاقتا كوتەرىلگەن بۇل داۋ - اتالعان ماسەلەنىڭ ءالى كۇنگە دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەگەندىگىن اڭعارتتى. وسىعان وراي، ءبىز دە بۇل ماسەلەگە ءۇن قاتىپ، شاما-شارقىمىزشا تالداۋ جاساپ كورۋگە تىرىستىق.

سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە «ماشاللاھ»، «سۇبحاناللاھ»، «ينشاللاھ»، «نامازحان»، «اللاھ» سوزدەرىنىڭ قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك قورى مەن ادەبيەتىندە ءجيى قولدانىلىپ، تىلدىك قورىمىزعا ەنىپ بارا جاتقانىنا قاتىستى داۋ-داماي ءورشي باستادى. «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» قر زاڭىنا وزگەرىس ەنگەلى، بىرقاتار ءدىني توپتاردىڭ اپتىعى باسىلىپ، بەلسەندىلىگى تومەندەپ قالعانداي كورىنگەن وسىناۋ ءولىارا شاقتا كوتەرىلگەن بۇل داۋ - اتالعان ماسەلەنىڭ ءالى كۇنگە دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەگەندىگىن اڭعارتتى. وسىعان وراي، ءبىز دە بۇل ماسەلەگە ءۇن قاتىپ، شاما-شارقىمىزشا تالداۋ جاساپ كورۋگە تىرىستىق.

اۋەلگى ءسوز «ماشاللاھ»، «سۇبحاناللاھ»، «ينشاللاھ» سەكىلدى وداعايلارعا قاتىستى. قازىرگى تاڭدا، ءدىن ۇستانعان جاستار اراسىندا بولسىن، سولارمەن ارالاساتىن ادامدار اراسىندا بولسىن، وسى سوزدەر جاپپاي «موداعا» اينالىپ بارا جاتىر. «ماشاللاھ» ءسوزى قۋانعان، تاڭدانعان ساتتەگى كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدى بىلدىرەتىندىكتەن، بۇعان دەيىن اينالىمدا بولىپ كەلگەن «بارەكەلدى!»، «پاھ، شىركىن!»، «وي، ءپالى!»، «جارايسىڭ!» سەكىلدى كوڭىل-كۇي وداعايلارىن اينالىمنان شىعارسا، ەكىنشى «سۇبحاناللاھ» ءسوزى «قۇداي ساقتاسىن»، «ايتىلعان جەردەن اۋلاق!» تىركەستەرىن قولدانىستان شىعارىپ كەلەدى. ال، ءۇشىنشى «ينشاللاھ» ءسوزى «قۇدايعا شۇكىر»، «قۇداي قالاسا»، «بۇيىرسا»، «ءساتىن سالسا» سەكىلدى بالامالارىن ىعىستىرۋدا. مەنىڭشە، قازاقشا بىرنەشە ءتۇرلى ءساتتى بالامالارى بولا تۇرا، اراب تىلىندەگى وداعايلاردى جاپپاي قولدانۋ - وتپەلى كەزەڭ تۇسىندا جاستار اراسىندا موداعا اينالعان باتىستىق تۇرپاتتى «يەس!»، «شەت!»، «و، نوۋ!»، «وكەي!»، «باي!» سوزدەرى سەكىلدى ءتىلدى شۇبارلايتىن قاۋىپتى قۇبىلىس. سونىمەن قاتار، وزدەرىن ءدىن ۇستانبايتىن وزگە قاۋىمنان ەرەكشەلەۋ ءۇشىن، ءبىر-ءبىرىن جازباي تانۋ ءۇشىن دە قولدانىلادى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. مۇنى ءبىر دەپ قويالىق.

ەكىنشىدەن، ءدىندار قاۋىم اراسىندا «نامازحان» دەگەن ءسوز ءجيى قولدانىلادى. بۇل دا قازىر ايقىنداۋىش مۇشە قىزمەتىن مۇلتىكسىز اتقارىپ جۇرگەن سوزدەردىڭ ءبىرى. ياعني، الگىندەي «ءدىني جارگوندار» ارقىلى وزىنە ءبىر تابان جاقىن ادامداردى انىقتاپ العان ءدىنشىل قاۋىمنىڭ ءبىر-بىرىنە ەكىنشى قويار سۇراعى «نامازحانسىڭ با؟» بولادى. قارسى تاراپتان «ءالھامدۋليللاھ!» دەگەن سەنىمدى داۋىستى ەستىگەن ساتتە، رازى بولعان داۋىسپەن «ماشاللاھ!» دەپ جاۋاپ بەرۋ «ءۋاجىپ» بولادى. بۇل - تانىسۋ، تابىسۋ ءراسىمىنىڭ العاشقى ءبولىمى ءساتتى اياقتالدى دەگەن ءسوز. ءبىز بۇل جەردە بەلگىلى ءبىر ءدىني توپتاردىڭ قالاي ارەكەت ەتەتىنىن، كوبەيۋ، تارالۋ جولدارىن زەرتتەيىن دەپ وتىرعانىمىز جوق. بىزدىكى - ولاردىڭ لەكسيكونىنداعى سوزدەردىڭ ءمان-ماعىناسىنا باجايلاۋ. ەل اراسىندا بۇل ءسوزدى ەلىمىزدە ەڭ العاش راتبەك قاجى ءمۇفتي بوپ تۇرعان كەزىندە مەشىتكە كەلگەن جاستاردىڭ «اسىرەدىنشىلدىگىن» مىسقىلداپ، «نامازحاندار» دەپ اتاعانىنان باستاپ تارالدى دەگەن ءسوز بار. سودان بەرى، كەشەگى ءمۇفتيىمىز ءابساتتار دەربىسالىدەن باستاپ، جەر-جەردەگى يمامدارىمىزعا دەيىن مەشىتتەردەگى «نامازحاندار» سانىنىڭ قانشالىقتى وسكەندىگىن ايتىپ ەسەپ بەرگەنىنە كۋا بولدىق. قالا بەردى سول يمامدار ءوز ۋاعىزدارىندا وسى ءسوزدى ءالى كۇنگە دەيىن تىلگە تيەك ەتسە، سول «نامازحاندار» بۇل ءسوزدى وزگە ناماز وقىمايتىن قاۋىمنان بولەكتەيتىن «الەۋمەتتىك ستاتۋس» دەڭگەيىنە جەتكىزىپ الدى.

ەندى وسى بەلگىلى ءبىر توپتاردىڭ «الەۋمەتتىك ستاتۋسىنا» اينالعان «نامازحان» سوزىنە توقتالىپ كورسەك. قۇران كارىمدى قانشا اقتارساق تا، بۇل ءسوزدى تابا المادىق. وندا قاراتپا ءسوز رەتىندە «يمان كەلتىرگەندەر» نەمەسە «مۇحاممەدتىڭ ۇمبەتتەرى» دەگەن سەكىلدى تىركەستەر كوبىرەك قولدانىلعان. سوندا، بۇل ءسوز قايدان پايدا بولعان؟ بۇل تۋرالى الگىندە ءسوز بولعان الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى تارتىستاردىڭ بىرىندە ءدىنتانۋشى عالىم مۇرتازا بۇلۇتاي بىلاي دەپ پىكىر بىلدىرەدى: «نامازحان» ءسوزى پارسى/فارسي تىلىنەن شىققان. مۇندا ەكى ءتۇبىر ءسوز بار، ءبىرىنشىسى «ناماز»، ال ەكىنشىسى «حان». نماز ءسوزى پارسىشادا دۇعا، جالبارىنۋ، تىلەك دەگەندى بىلدىرەدى. ول كونە سانسكريت تىلىندەگى "ناماستە" ءسوزىنىڭ وزگەرگەن فورماسى. "ناماستە" ۇندىلەردىڭ ەكى قولدىڭ اياسىن ۇستاپ بەرەتىن سالەمى، ول "ساعان باس يەمىن" دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. «ناماز» جانە «ناماستە» سوزدەرى قۇراندا كەزىكپەيدى، قۇراندا ء"اس-سالاات" ءسوزى پايدالانىلعان (ول جەكە اڭگىمە). ال «نامازحان» ءسوزىن قۇرايتىن ەكىنشى ءسوز «حان/حۆان» (خوان) تۋرالى بىرەر اۋىز ءسوز: پارسى تىلىندە «حۆان/حۋاان» ءسوزىنىڭ ماعىناسى كوپ، ول جەكە ءوز باسىنا جانە باسقا سوزدەرگە جۇرناق رەتىندە جالعانىپ قولدانىلاتىن كوپ ماعىنالى ءسوز. «حۆان/حۋاان» ءسوزىنىڭ مىناداي ماعىنالارى بار: كىشكەنتاي ۇستەل/داستارحان، ساتى، پايدالانۋ، سەرۋەن، وقۋ، ولەڭ ايتۋ، ءان ايتۋ. بىزگە قاتىستىسى سوڭعى ەكەۋى، بايقاساڭىزدار قازاق تىلىندەگى «ءان» ءسوزى دە وسى پارسىنىڭ حان/حۆان/حۋاان سوزىنەن شىققان. قورىتا ايتقاندا ناماز+حان ءسوزى (نمازخوان) ناماز وقيتىن ادام دەگەندى بىلدىرەدى. تۇرىكتەردە جانە قازاقتاردا بۇل ءسوز كەڭ قولدانىستا بولماعان، كەيبىر جاماعاتتاردىڭ (سۋفي تاريقاتتارىن ايتىپ وتىرمىن) مۇشەلەرى قولدانعان بولۋى مۇمكىن، بىراق جاپپاي جۇرت ايتىپ جۇرگەن دەۋگە نەگىز جوق. ءوز باسىم «نامازحان» دەگەن ءسوزدى قازاقستانعا كەلگەن سوڭ مولدالاردان ەستىگەم، قازاقتا ونداي ءسوزدىڭ بولعانىن بۇرىن بىلگەم جوق، ۇلكەن كىسىلەردەن ەستىپ كورگەم جوق ەدى». ءدىنتانۋشى عالىمنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە بىلدىرگەن پايىمى وسىنداي. بۇل پىكىردەن تۇيگەنىمىز - «نامازحان» ءسوزى قۇران كارىم تۇگىل، ءبىزدىڭ ءدىندارلار ارقا سۇيەيتىن اراب ءتىلىنىڭ وزىندە جوق. سوندا، بۇل «كاستاعا» كىرمەيتىندەردى سوندا قالاي اتاۋىمىز كەرەك؟ ءبىزدىڭ ءدىنباسىلارىمىزدان باستاپ، مولدالارىمىزعا دەيىن نەلىكتەن كوپشىلىكتى الالاۋعا «بەيىلدى» وسى سوزگە قۇمار ەكەنى تۇسىنىكسىز...

ەندىگى ءبىر قىزۋ پىكىرتالاس ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ يەسى، جالعىز جاراتۋشىمىز قۇداي تاعالانى «اللا» نەمەسە «اللاھ» دەپ اتايمىز با دەگەن پىكىردىڭ اينالاسىندا ءوربىدى. «اللاھ» دەپ اتايىق دەگەندەر قۇدايدىڭ ءوزى جىبەرگەن قاسيەتتى قۇران كارىمدە «اللاھ» دەپ جازىلعان، سوندىقتان ونىڭ ەسىمىن بۇزباي، قاتەلەسپەي، سولاي اتاۋىمىز كەرەك دەپ دالەلدەپ باقتى. ارالارىندا «داۋلى ماسەلەلەر تۋىنداعاندا اتا زاڭعا سۇيەنەسىڭ عوي، سول سەكىلدى بۇل ماسەلەگە كەلگەندە قۇران كارىمگە سۇيەنۋىمىز كەرەك!» دەپ تابانداپ تۇرىپ العاندار دا بولدى.

جالعىز جاراتۋشىمىز اللا تاعالانىڭ (اللاھ ەمەس، ءانشى پۋگاچەۆا دا ەمەس) قالاي اتالىپ، جازىلۋى تۋرالى ايتپاعىمىز مىناۋ. ءبىزدىڭ تۇسىنبەيتىمىز جاراتۋشىمىزدىڭ ەسىمىن «اللا» ەمەس، «اللاھ» دەۋگە قۇمار «جاڭاشىلدارىمىز» «اقىلدى» دا،

«اللا دەگەن جۇرەكتەردەن بال اعىلدى،

احيرەتتە اللا ءىلىمىن پانا قىلدى» دەگەن قوجا احمەت ياسساۋي،

«باي-كەدەيلىك ءبىر اللانىڭ ءىسى عوي،

دەمە «كەمدىك» پايدا، مۇلىك جوقتىعىن» دەگەناحمەت يۇگىنەكي،

«كىمگە اللانىڭ تۇسسە پەيىل، نازارى،

كۇللى تىرلىك، اڭساعانىن الادى!» دەگەنجۇسىپ بالاساعۇن اتالارىمىزدان باستاپ،

«ءبىرىنشى تىلەك تىلەڭىز،

ءبىر اللاعا جازباسقا» دەگەن بۇقار جىراۋ قالقامانۇلى،

«ەركەككە ايەل، امبەمىزگە يمان پارىز،

جاراتقان ءبىر اللانى ەسىڭە الىپ،» دەگەن قابان (قابىليسا) جىراۋ اسانۇلى،

«اللادان شىنىمەنەن جارلىق كەلسە،

جۇلدىز دا جەرگە تۇسەر اسپانداعى،» دەگەن تىلەۋكە قۇلەكەۇلى (شال اقىن),

«اللانىڭ يلانامىز بىرلىگىنە،

كوڭىلدىڭ كۇيىنەمىز كىرلىگىنە،» دەگەن ابىل اقىن تىلەۋۇلى

«اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس!»

راس ءسوز ەشۋاقىتتا جالعان بولماس.

كوپ كىتاپ كەلدى اللادان، ونىڭ ءتورتى

اللانى تانىتۋعا ءسوز ايىرماس،» دەگەن حاكىم اباي قۇنانبايۇلى

«ءبىر اللاعا سيىنىپ،

كەل بالالار وقىلىق!» دەگەن اعارتۋشى ىبىراي التىنسارين

«بالانى وقۋعا بەر جاس باسىنان،

اللانىڭ قۇر قالدىرماي ولجاسىنان» دەگەنماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى سىندى ابىزدارىمىز، اقىن-جىراۋلارىمىز «اقىماق» بولعانى ما؟ بۇل پىكىر تۋراسىندا وسى ۇلىلارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىن زەرتتەۋشى ادەبيەتتانۋشى-عالىم، اعا بۋىن عالىمداردىڭ وكىلى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى اعامىز دا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتiندە 2008 جىلدىڭ 08 قازانىندا جاريالانعان «ءسوزدi قازاقى قالپىندا قولدانايىق» اتتى ماقالاسىندا: «مىڭ جىلدان استام ۋاقىت بويى قولدانىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلi دiنiمiز - يسلامدى سۋنيتتiك جولىمەن ۇستانىپ كەلەمiز. بۇل جول يسلام قاعيدالارى مەن ۇلتتىق قازاقى ءداستۇرiمiزدi, ادەت-عۇرىپ، سالت-سانامىزدى عاجاپ ۇيلەستiرە بiلگەن رۋحاني قۇبىلىسقا اينالدى. مىڭ جىلدان استام مۇنى قازاق حالقى (بارلىق تۇرiك حالىقتارى سياقتى) اراب تiلiندەگi «اللاھ» ءسوزiن ءوز تiلiنiڭ دىبىستىق تابيعاتىنا وراي «اللا» دەگەن ءسوز تۇرiندە قولدانىپ كەلدi. بۇل سوزگە بۇكiل ءداستۇرلi پوەزيامىز بەن بۇگiنگi ادەبيەتiمiز دە ءمان بەرiپ، «اللا» ءسوزi تۇرiندە جازىلىپ، جىرلانىپ كەلەدi.

حاكiم اباي ءوزiنiڭ «اللانىڭ ءوزi دە راس، ءسوزi دە راس» دەگەن فيلوسوفيالىق ولەڭiندە «اللا» ءسوزiن قولدانۋى - حالىق تiلiنiڭ تابيعي بولمىسىنان تۋعان ءداستۇرلi قۇبىلىس بولاتىن.  ال بۇگiندە «جەر استىنان جiك شىقتى، قوس قۇلاعى تiك شىقتى» دەگەندەي، قازاقستانعا سىرتان كەلگەن بۇگiنگi يسلام دiندارلارى تiلiمiزدi سىندىرىپ، «اللاھ» ءسوزiنiڭ ارابشا قالپىن بۇزباي ايتىڭدار دەپ مەشiتتەردە ۋاعىز ايتىپ، باسپاسوزدە جاريالانعان ناسيحاتتارىندا «اللاھ» ءسوزiن قولدانىسقا ءتۇسiرiپ، قالىپتاستىرۋدا. ولاردىڭ بۇل قىلىعى - عىلىمي نەگiزi جوق بۇكiل تiلدەرگە ءتان ورتاق زاڭدى بەلiنەن باسۋ. تiل عىلىمىندا مويىندالعان ورتاق زاڭدىلىق - الەمدەگi حالىقتاردىڭ ءبارi دە سىرتتان، بوگدە تiلدەن ءسوز قابىلداعاندا ءوز تiلiنiڭ تابيعي وزiندiك دىبىستىق ەرەكشەلiگiمەن سويلەۋ تiلiنiڭ دىبىستىق قالپىنا (مودەلiنە) بايلانىستى قابىلدايدى. مىسالى، قازاقتار ورىس تiلiندەگi «موسكۆا، سانكت-پەتەربۋرگ، ورەنبۋرگ، ياششيك، تراكتور»، ت.ب. سوزدەرiن ءوز تiلiنiڭ جاتىسىنا قاراي «ماسكەۋ، پەتەربور، ورىنبور، جاشiك، تiراكتiر» دەپ قازاقىلاندىرىپ قابىلدايدى. ورىستار دا قازاقتىڭ «قىمىز، قۋىرداق، سەكسەۋiل، بۇركiت» ت.ب. سوزدەرiن ءوز تiلiنiڭ جاتىسىنا قاراي «كۋمۋس، كاۆارداك، ساكساۋل، بەركۋت» دەپ ايتۋى زاڭدى قۇبىلىس. بۇل - بارلىق تiلدەگi ورتاق زاڭدىلىق. مۇنى فيلولوگ عالىمداردىڭ ءبارi دە بiر سوزگە كەلمەي مويىندايتىنى انىق» - دەيدى. ياعني، قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ ەملەسىندە «موللا»، «اللا»، «ۇممەت»، «مۇحاممەد» دەگەن سەكىلدى سوزدەر مەن اتاۋ سوزدەر كىرمە سوزدەرگە جاتاتىنىن، ول سوزدەردىڭ قۇرامىنداعى قوسارلى «لل»، «مم» داۋىسسىز دىبىستارى سينگارمونيزم زاڭىنا سايكەس، سوڭعى «ل» دىبىسى «د» دىبىسىنا اينالىپ، سوڭعى «م» دىبىسى «ب» دىبىسىنا وزگەرەدى دەپ وقىتپاپ پا ەدى؟ «الدابەرگەن»، «الدا جارىلقاسىن»، «الدا رازى بولسىن»، «ۇمبەت»، «مۇحامبەت»، «ماحامبەت» «مولدا»، «الدا» دەگەن ەسىمدەر مەن تىركەستەر سونىڭ جەمىسى ەمەس پە؟ سوندا ءبىزدىڭ قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك نورماسىنا سايكەس، «اللاھ» دەمەك تۇگىلى، ءتىپتى «اللا» دەگەنىمىزدىڭ ءوزى قالاي بولار ەكەن؟..

كەيىنگى كەزدەگى ءدىن ۇستانۋشى قاۋىم مەن سولاردىڭ ىقپالىنداعى جالپى جۇرتتىڭ قازاق ءتىلىن اراب تىلىنەن كەلگەن سوزدەر ارقىلى شۇبارلاۋىنا الاڭداۋشىلىعىن بىلدىرگەن كەيىنگى بۋىن عالىمدارىمىزدىڭ وكىلى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ديحان قامزابەكۇلى اعامىز دا ءوزىنىڭ «الاش ايناسى» گازەتىنە 2010 جىلدىڭ 30 قاڭتارىندا بەرگەن سۇحباتىندا «ءسوز جوق، ارابتىڭ، پارسىنىڭ ءتىلىن مويىندايمىز، ول - مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر قاباتى. بىراق ولاردان كەلگەن اتاۋلاردى قازاقتىڭ تابيعي دىبىس ۇندەستىگىنە، ءتىل زاڭدىلىعىنا سالىپ جىبەرۋىمىز كەرەك قوي. ماسەلەن، ارابتار «كيتابۋن» دەيدى. ءبىز ولاي ايتپايمىز، «كىتاپ» دەيمىز. نەگىزى، «كىتاپ» بولعانى دۇرىس. اراب ءتىلىن جەتىك بىلگەن اباي «اللا» دەيدى، ءبىزدىڭ بۇگىنگى مىقتىلار ءتىل تابيعيلىعىن مەنسىنبەي، «اللاھ» دەگەندى شىعاردى،» - دەپ، تىلدىك نورمالاردىڭ بۇزىلىپ وتىرعانىن سىنايدى.

اتالعان ۇعىمدار مەن سوزدەردى جازۋ تۋراسىنداعى پىكىرتالاستار كەزىندە كەيبىر تاراپتاردان «بەلگىلى ءبىر ءدىني سوزدەر مەن ەسىمدەردى تىلدىك زاڭدىلىقتارعا يكەمدەپ قولدانۋ دۇرىس پا؟ بۇعان ءدىنتانۋشى ماماندار قالاي قارايدى ەكەن؟» دەگەن سەكىلدى پىكىرلەر ءبىلدىرىلدى. مەنىڭ ويىمشا، بۇلاي جالتاقتاۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، وعان تىلدىك نورمالارعا سۇيەنە وتىرىپ، تۇجىرىمدى ءۋاج ايتاتىن - فيلولوگ ماماندار مەن ءتىلشى عالىمدار بولماق. ويتكەنى، بۇل ارادا ءدىنتانۋشى ماماندارعا جۇگىنەتىندەي، ول سوزدەرگە، ۇعىمدارعا سەنۋ (اقيدا) ماسەلەسى نەمەسە ول سوزدەردى ءدىني راسىمدەر (ناماز، قۇران وقۋ، ت.ب.)  كەزىندە قالاي اتاۋعا بولاتىنى تالقىلانبايدى. قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك زاڭدىلىعىنا سايكەس، قالاي قولدانۋ كەرەك (اۋدارىلا ما، بالاماسى پايدالانىلا ما، جوق الدە فونەتيكالىق وزگەرىستەرگە ۇشىراپ، كىرمە ءسوزدىڭ ءوزى قولدانىلا ما), سول ايتىلۋى كەرەك. ال، ءدىني ريتۋال كەزىندە، سول ءراسىمدى ورىنداۋشى قالاي اتاسا دا ءوز ەركى. وسى ەكى اراسىن اجىراتىپ العان ءجون. ولاي دەيتىنىمىز، يسلامدا  ءدىني ءراسىمدى ورىنداۋشى ادام ونى قۇران تۇسكەن اراب تىلىندە ورىندايدى. ال، كۇندەلىكتى ومىردە قازاق ءتىلىن قولدانۋشىلار قازاق تىلىندە سويلەيدى. سوندىقتان، سول مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلىنىڭ نورمالارى ساقتالۋى ءتيىس. بۇل ەشقانداي دا ءدىني پرينتسيپتەرگە قايشى كەلەدى دەپ ويلامايمىن. سەبەبى، سول اللا تاراپىنان كەلگەن اقىرعى كىتاپ قۇران كارىمنىڭ وزىندە «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز، سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن (ادام مەن حاۋادان) جاراتتىق. سونداي-اق، ءبىر-ءبىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار مەن رۋلارعا بولدىك. شىندىعىندا،اللانىڭقاسىنداەڭ ارداقتىلارىڭتاقۋالارىڭ.كۇمانسىز،اللاتولىقءبىلۋشى،ءارنارسەدەنحابار الۋشى..» («حۋجۋرات» سۇرەسى، 13-ايات) دەلىنگەن. زەر سالعان ادامعا وسى اياتتان-اق، اللانىڭ ءاۋ باستا-اق، اراب پەن اجامدى تىلدىك، دىلدىك، دۇنيەتانىم، ت.ب. تۇرعىسىنان ءبىر-بىرىنەن اجىراتۋ ءۇشىن ۇلتتار مەن ۇلىستارعا بولگەندىگى كورىنىپ تۇر. دەمەك، بۇل ايات ءبىزدىڭ مۇسىلمان بولۋىمىز ءۇشىن اراب بولۋىمىز مىندەتتى ەمەس ەكەندىگىن ايعاقتاپ تۇر دەسەك بولادى.

قورىتا كەلە ايتارىم، سىرتتان كەلگەن قانداي كىرمە ءسوز بولسىن، تەولوگيالىق ماڭىزدىلىعىنا قاراماستان، كۇندەلىكتى تۇرمىس پەن رەسمي ادەبيەتتە قالىپتاسقان قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك نورمالارىنا سايكەس جازىلىپ، ايتىلۋى ءتيىس. ياعني، «اللاھ» سوزىنە قاتىستى ايتاتىن بولساق، «ھ» ءارپى قازاق تىلىندە ەشبىر ءسوزدىڭ سوڭىندا كەلمەيدى. وسى ارادا يسا پايعامباردىڭ اتاقتى «كەسارەۆو - كەساريۋ، بوجيە - بوگۋ» (قازاقشاسى «تسەزاردىكىن - تسەزارگە، قۇدايدىكىن - قۇدايعا») دەگەن ءسوزى ويعا ورالىپ تۇر. بۇل دەگەنىمىز، «تسەزاردىڭ، ياعني مەملەكەتتىڭ بۇيىرعانىن - مەملەكەتكە بەر، سونىڭ تارتىبىمەن ءجۇر. قۇدايدىڭ بۇيرىعىن - قۇدايمەن جەكە قالعاندا قىل، ەكەۋىن ارالاستىرما» دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىزدىڭ جاعدايدا، مەملەكەتتىڭ قالاعانى - مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ نورمالارى، سونىڭ ورىندالۋى بولسا، سونى مۇلتىكسىز قىل. ال، قۇدايدىڭ بۇيرىعىن - قۇدايمەن جەكە ەكەۋارا قالعاندا قالاعانىڭشا قىل دەپ وتىر. تۇسىنە بىلگەن ادامعا ماسەلەنىڭ «ديپلوماتيالىق شەشىمدەرىنىڭ» ءبىرى وسى  بولار دەپ ويلايمىن.

Abai.kz