«جاقسى كەلدى دەگەنشە، جارىق كەلدى  دەسەيشى. جاقسىلىقتىڭ ۋىتىن، الىپ كەلدى دەسەيشى» دەگەندەي، قايران كوپەن اعام-اي! اڭقىلداپ، ساڭقىلداپ ءجۇرۋشى ەدى. ءساتىن سالعاندا جايىعىما  جارقىلداپ كەلۋشى ەدى.  قازداي قاڭقىلداپ  جۇرەك ءسوزىن توگۋشى ەدى. «كوپەن كەلە جاتىر» دەگەن ءبىر-اق ءسوزدىڭ بالا كۇننەن قۇلاققا سىڭگەلى سونشالىق، ءار قازاقتىڭ تورىنەن  تابىلاتىن اتاقتى «ارا» جۋرنالى شە؟! بۇگىندە ارامىزدان  عايىپ بولعان «ارانىڭ» ءار سانىندا كوپەن امىربەكتىڭ ازىلدەرى، سىقاقتارى تۇنىپ تۇراتىن. پوشتامەن وسى جۋرنال   كەلگەن  بويدا  كورشى  بىتكەن  شابىلماي جاتقان ءشوبىن، ورىستەن قايتپاعان قوي-ەشكىسىن  ۇمىتىپ، اۋىل ءىشىن كوپەن اقىننىڭ ءازىل ولەڭدەرىمەن اجارلاندىرىپ جىبەرەتىن.  

ەسىل ەر بىلتىر قاراشادا  اققان  جۇلدىزداي  اعىپ  ءتۇستى. سودان بەرى جاڭبىردىڭ سۋىنداي كوز جاسى قۇرعاماعان قالىڭ وقىرمانى،  ەل-جۇرتى كوپەنىن كۇرسىنىپ، جوقتاۋمەن كەلەدى.

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى، قوعام قايراتكەرى، ەڭ باستىسى – حالىقتىڭ كوپەنى 2012 جىلى تامىلجىعان تامىزدا ورال قالاسىنا ات باسىن بۇردى. قوس اكىمدىككە قايتا-قايتا  بارعىشتاپ ءجۇردى. كوكەيىندە ءبىر ۇلكەن ماقسات تۇردى. سول كەزدە «اعاشى الاسا بولسا دا، الماسى تاماشا» – ورالداعى  «جايىق ءۇنى» گازەتىنە  سۇقبات بەرۋىن  وتىنگەن ەك. قابىل الدى.  ارمانىن ايتتى. بىراق  ورىندالمادى.

 مىنە، ارادا قانشاما جىل وتسە دە، ايتارى بار ازاماتتىڭ  بۇل سۇقباتى  مان-ماعىناسىن  جويعان  جوق  دەپ ويلايمىن. ەلدىڭ ەزۋىنە كۇلكى سىيلاعان قازاقتىڭ كوپەنىنىڭ سىقاقشىلار كۇنىندە  رۋحى شالت بولسىن دەپ وسى سۇقباتىن وقىرمانمەن قايتادان قاۋىشتىرۋدى ءجون كوردىم.

اۆتور

كوپەن امىربەك:

«ورال شاھارى – سىقاقشىلار ورداسى بولسا دەيمىن...»

– ورال وڭىرىنە وسىمەن ءتورتىنشى رەت كەلۋىم. تۇڭعىش رەت 1977 جىلدىڭ كۇزىندە كەلدىم. وسى ورال شاھارىنان ورداعا تىكۇشاقپەن ۇشقانىم ەسىمدە.  ۇمىتپاسام، جەتى-سەگىز جەرگە قونىپ، توعىزىنشىسىندا ورداعا توقتادىم. «ان-2» دەگەن قوس قاناتتى شەگىرتكە تەكتەس اەروپلانمەن اسپاندا ءجۇرىپ، ايتەۋىر ۇزاق جەتكەنىم ەسىمدە. سوندا تاڭقالعانىم، وردا اۋداندىق  پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى راحمەتوللا ەگىزباەۆ، سول ماڭايداعى ءبىر شارۋاشىلىق باسشىسى تاۋاسيىح مىرزاعاليەۆ اعالار ساقالىنا ءسۇرىنىپ ءجۇرىپ مەنى كۇتتى. مەن وندا جاس جۋرناليست ەدىم نەبارى 27 جاستاعى. سوندا تاريحتا قالعان اتاقتى نارىن قۇمىن ءوز كوزىممەن كورىپ ەدىم. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە ماحامبەت پەن يساتايلاردىڭ نارىن تۋرالى جازعان ولەڭدەرىنەن اسەر الاتىن ەك. ول جەردە تايىر جاروكوۆ پەن قايرات جۇماعاليەۆ دۇنيەگە كەلگەن. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مانشۇك مامەتوۆا تۋعان. باتىر اپامىزدىڭ اتىنداعى مانشۇك، بيسەن، قاراۋىلكەرى دەگەن اۋىلداردا بولدىم. وردا –ەرتەدەگى اتا-بابامىزدىڭ تۇياعى تيگەن تاريحي مەكەن عوي. كەڭەس وداعىندا تۇڭعىش رەت باسپاحانا دا وسى وردا دا اشىلعان ەكەن.

ودان كەيىن ورالعا قازىرگى تاڭدا قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ  ءبىرىنشى ورىنباسارى ەرالى توقجانوۆتىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن كەلدىم. اقجايىق اۋدانىنىڭ شاعاتاي اۋىلىندا ءۇش كۇن مەيمان بولدىق. مەكتەپ وقۋشىلارىمەن كەزدەسىپ ءماز-ءمايرام كۇيگە ۇشىراعانىمىز ەسىمدە. سوندا وسى ورالداعى پەدينسيتۋتتىڭ رەكتورى تۇياقباي رىسبەكوۆ مەكتەپ ءبىتىرىپ جاتىرعان ەكى تۇلەككە گرانت بەردى. «مەكتەپتى ۇزدىك باعامەن ءبىتىرىپ جاتقاندار كوپ بولۋى مۇمكىن. بىراق ولاردىڭ اراسىنان ۇزدىك وقۋشى بولعانمەن، اكە-شەشەسى جوق، جەتىم بالا بولسا سوعان بەرەيىك ءبىر گرانتتى» دەپ اقىلىمدى قوستىم. سوندا ۇزدىك وقۋشى مەن جاعدايى تومەن بالاعا گرانت بەرىلگەندە شاعاتايلىقتار الاقايلاپ قۋاندى. شاعاتاي مەكتەبىنە ەرالى مىرزا كومپيۋتەرلەر مەن سپورتتىق جابدىقتاردى سىيعا تارتتى. ول كەزدە ەراقاڭ قاراعاندى قالاسىندا قىزمەت اتقاراتىن.

ءۇشىنشى رەت قادىر مىرزا ءالى اعامىزدىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويىنا كەلدىم وسىدان ەكى-اق جىل بۇرىن. قادىر اعا دا تاريحي مەكەندە تۋعان. تاريحي مەكەندە تۇلعا بوپ قالماۋى مۇمكىن ەمەس. سول كەزدەگى وبلىس اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ ونەرگە كەرەمەت جاقىن، ادەبيەت پەن مادەنيەتكە بۇيرەگى بۇراتىن، ءتىپتى اقىن-جازۋشىلارمەن ميداي ارالاسىپ كەتكەن اقىنجاندى اكىم ەكەن. كوپ نارسەنى بىلەدى، تۇيگەنى كوپ جانە سونى ايتا الادى. ولەڭدى دە جاتقا وقيتىن اكىمدى ءبىرىنشى رەت كورۋىم ەدى سول كەزدە. سونىمەن ورالعا بۇل جولى ءتورتىنشى رەت كەلۋىم.

– كوپەن اعا، وسى ساپارىڭىزدىڭ ماقساتىن بىلۋگە بولا ما؟

– نەگە بولماسىن، بولگاريانىڭ گاۆروۆو دەگەن قالاسىندا جىل سايىن ءبىرىنشى ءساۋىر كۇنى سىقاقشىلار مەيرامى وتەدى. وعان جاپونيادان، اقش-تان، قىسقاسى جەر-دۇنيەدەن سىقاقشىلار جينالىپ، وزدەرىنىڭ ساتيرالىق دۇنيەلەرىن ساراپقا سالادى. بۇل ابدەن ورنىققان، ەڭ بۇزىلمايتىن بانك شۆەتساريادا بولسا، كادىمگى كۇلكىنىڭ وتانى گاۆروۆو قالاسى بولىپ بەكىتىلىپ كەتكەن. وسى ءۇردىستى ورتا ازيادا، قازاقستاندا نەگە ورنىقتىرمايمىز دەگەن ماعان ءبىر وي تۋدى. «كۇللى الەمنىڭ كۇلكىسى» دەگەن تاقىرىپپەن جىل سايىن ءبىرىنشى ساۋىردە وسى ورال شاھارىندا، جايىقتىڭ جاعاسىندا اتاپ ءوتىلىپ تۇرسا، حالىقتىڭ دا كوڭىلى كوتەرىلىپ، ورال ءوڭىرىنىڭ دە داڭقى اسپانعا شىعا ما دەگەن ۇكىلى ءۇمىتىم بولدى. ءسوز جوق، الماتى مەن استانا مادەنيەتتىڭ ورتالىعى. استانا مەن الماتىعا جىل سايىن ءبىزدىڭ ارتىستەردى ءۇيىپ-توگە بەرمەي، وسى جايىقتىڭ جاعاسىندا ورىس حالقىنىڭ سلاۆيانسكي بازارى سياقتى وتكىزسەك دەگەن وي بولدى. وسى ۇسىنىسىمدى وبلىس اكىمى نۇرلان اسقارۇلىنا ايتتىم. ول كىسى جاقسى باعدارلاما ەكەن دەپ قولداۋ تانىتىپ، سول بويدا وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى ايدار تاپاشۇلىنا تاپسىرما بەردى. جوبانى كەلەسى جىلى مۇمكىندىك بولسا وتكىزۋىمىز مۇمكىن. بۇعان قازاقستاننان، قىرعىزستاننان، سانكت-پەتەربۋرگتەن، ماسكەۋدەن سىقاقشىلار شاقىرىلادى. رەسپۋبليكالىق تەلەارنالارعا تۇسىرىلەدى. تاقىرىبىن دا تاۋىپ قويدىم. «ورال شاھارى – سىقاقشىلار ورداسى» دەپ اتالادى. ورال شاھارى تاريحشىلارىمىزدىڭ وتانى بولسا، ءازىل-وسپاقتىڭ دا نەگە ورداسى بولمايدى دەگەن وي كوپتەن كوكەيىمدە ءجۇر ەدى. سونىمەن،  بۇل ويىمدى باتىس ءوڭىرىنىڭ ازاماتتارى قولدادى. سوعان قۋانىپ كەتىپ بارا جاتىرمىن.

ەكىنشىدەن، قىرىقتان استام انگە ولەڭ جازعان زاكاريانىڭ كەشىنە قاتىسىپ، ءوزىمنىڭ اق تىلەگىمدى ءبىلدىرىپ، انشەيىن عانا كەلمەي، وسى ءوڭىردىڭ اقىن-جازۋشىلارىنىڭ شارالارىنا اتالىستىم-اۋ دەپ ويلايمىن.

– جاڭا عانا ءوزىڭىز ايتىپ وتكەندەي، نەلىكتەن رەسەيدە ساتيرا مىقتى دامىعان، ال بىزدە...

– قازاق حالقى وتە قالجىڭباس حالىق. قازاق حالقىنىڭ قانىندا ءازىلدىڭ «وتى» جاتىر. قالجىنسىز قازاق ءومىر سۇرە المايتىن سەكىلدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرىمىزدەگى كەيبىر شەشىلمەيتىن ماسەلەلەردى حالقىمىز ازىلمەنەن اڭعارتىپ، قالجىڭمەنەن قاعىتىپ، قالجىڭمەن ىشتەرىن بوساتقان عوي. ال ەندى اتا-بابالارىمىزدىڭ اۋزىنان قالعان عاجايىپ ازىلدەردى بۇگىنگى زاماندا ماعىنالى، اسەرلى، بوياۋى قانىق قالجىڭىمىزدى ءبىز بولشەكتەپ  الدىق-اۋ دەپ ويلايمىن. ويتكەنى جاھاندانۋ ماسەلەسى ءبىزدىڭ جارقىن كۇلكىمىزگە دە اسەر ەتتى. ءبىزدىڭ ەزۋدەگى ءازىلىمىز «مەتيس» بولىپ بارا جاتىر. اكەسى قازاق، شەشەسى باسقا ۇلت سەكىلدى. ءبىز ەۋروپاعا اۋىپ، شەتەلدىڭ قالجىنىمەن ارالاسىپ كەتتىك. ءبىزدىڭ قالجىڭداردى تىڭداپ قاراساڭ، ەركەك پەن ايەلدىڭ اجىراسۋى، ولاردىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭ. قازىرگى ايەلدەر ەركەكتى ءپىر تۇتپاي، سونى كىر تۇتقانىن كورسەتەدى. ءجۇن ساباعاندا ۇرشىقتىڭ  ۇشى ەركەكتى اينالدىرىپ جىبەرەدى، وسىنى كورگەندە ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىز وڭا ما؟ ول كەرى اسەر بەرەدى عوي. ە، مىنا ەركەككە ۇرسۋعا بولادى ەكەن عوي. ءبىز وسىنى الىپ الدىق تا ازىلگە اينالدىردىق. نەمەسە بىلىكسىز دارىگەرلەردىڭ ايلاسى، الاقانى قىشىعان ماي قىزمەتكەرلەرى، بۇدان باسقا قانداي تاقىرىپ بار، ايتشى؟ قاي ساتيرالىق تەاتردى اشساڭ دا وسىدان ارتىق ەشتەڭە كورە  المايسىڭ. رەسەيدىڭ سىقاقشىلارىنا قاراپ وتىرساڭ تۇككە تۇرمايتىن تاقىرىپتى  الىپ وتىرىپ، بىراق تا سۇمدىق وينايدى عوي.

– سوندا ساتيرامىزدى جانداندىرۋ ءۇشىن نە ىستەيمىز؟

– قازاق ساتيراسىنىڭ حاندىعىن قۇرۋ كەرەك. ورتالىققا اينالدىرۋ كەرەك. سونىڭ ورتالىعى وسى كۇللى الەمنىڭ كۇلكىسى دەگەن ورال شاھارى بولۋى ءتيىس.

– قازىرگى پاروديالارعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– پاروديا دەگەن ەرەكشە جانر عوي. پاروديا كەز كەلگەن ادامعا، كەز كەلگەن قىزمەتكەر مەن شەنەۋنىككە جاسالىنبايدى. بۇل التى الاشتىڭ اۋزىندا جۇرگەن ايتۋلى تۇلعالارعا عانا جاسالىناتىن جانر – پاروديا. ونى كەز كەلگەن  ارتىس ورىنداي المايدى. ويتكەنى سول جاساپ وتىرعان تۇلعانىڭ ادەبيەتتىڭ، مادەنيەتتىڭ نەمەسە قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ  بەت-بەينەسىن جاساۋ ءۇشىن ءارتىس وتە شەبەر بولۋى ءتيىس. ونىڭ داۋسىن، ونىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن، ونىڭ مانەرىن قايتالاي وتىرىپ، ءدال بۇگىنگى تىلمەن ايتقاندا «كوشىرمەسىن» جاساۋ كەرەك قوي. سونداي شەبەر پاروديستەردىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى ولجاس سىدىقبەكوۆ دەگەن جاس جىگىت. ول ىزدەنەدى. وعان جازىپ بەرەتىن سىقاقشىلار دا جوقتىڭ-قاسى قازىر. ويتكەنى پاروديا ءارى قىسقا ءارى نۇسقا بولۋى كەرەك. توبەسىنەن ءدوپ ءتۇسۋ كەرەك. بىلايشا ايتقاندا، اتقان وعىڭ وندىققا تيۋ كەرەك. كوپتەگەن پاروديستەر وندىققا ەمەس، ايدالاعا لاعىپ كەتىپ جاتادى. سوسىن وزدەرى كۇلكىگە ۇشىرايدى. ولجاستىڭ سوڭعى كەزدە پاروديا جاساماي جۇرگەن سەبەبى، ايتۋلى تۇلعالار ازايىپ كەتتى. ول يمانعالي تاسماعامبەتوۆكە، ءابساتتار قاجى دەربىسالىگە، مىرزاتاي جولداسبەكوۆكە، ءجۇرسىن ەرمانعا، وسىنداي ءبىر قامشىنىڭ شاشاعىنداي بەس-التى بەلگىلى ادامدارعا عانا جاسادى. پاروديا دامىپ تۇرۋ ءۇشىن بىزدەن تۇلعالار شىعىپ تۇرۋى كەرەك. كەزىندە پاروديانى مەن جازدىم جانە جاسادىم. كىمگە؟ شەرحان مۇرتازاعا، مۇحتار شاحانوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، تۇڭعىشباي ءال-تارازي، قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ، روزا رىمباەۆا، ماقپال ءجۇنىسوۆا  جانە مارقۇم زامانبەك نۇرقادىلوۆكە، جانار ايجانوۆاعا. وسىلاردىڭ ىشىندەگى ەرەكشە قابىلدانعانى شەرحان مۇرتازا، مۇحتار شاحانوۆ جانە زامانبەك.  اسىرەسە، زامانبەك اعامىزعا جاساعان پاروديانى ەل كەشەگى كۇنگە دەيىن قايتالاپ ايتۋمەن ءجۇر. ويتكەنى وندا بۇكىل جان-دۇنيەسى، ءبىتىمى ءسوز ارقىلى بەرىلدى. بۇل «تاماشا» ويىن-ساۋىق وتاۋىندا بىرنەشە رەت قايتالانىپ كورسەتىلدى. سوسىن مەن دە تاۋسىلدىم. نەگە؟ پاروديا جاسايتىن ادامدارىم جوق. ءبىر-ەكى ولەڭ ايتىپ جۇلدىز بوپ شىعا كەلەتىن اتى جوق جۇلدىزدار كوپ قوي. ولارعا پاروديا جاساۋعا بولمايدى. وندا ول مازاق بوپ كەتەدى. ولار ءالى پىسكەن جوق، جەتىلگەن جوق. بۇل جانر توقتايدى، توقىرايدى، سوسىن تارايدى. پاروديا جوق دەپ حالىق ىزدەيدى، ال نەگىزگى ءتۇپ تامىرىن كوپ ەشكىم بىلە بەرمەيدى.

– ءدال قازىر ءسىزدىڭ كوركەم تىلىڭىزگە، ءسوز ساپتاۋىڭىزعا قاراپ وتىرىپ، اتالارىڭىزدىڭ ءبىرى بولماسا، ءبىرى اتاقتى سىقاقشى بولعان شىعار دەپ ويلاپ وتىرمىن.

– مەنىڭ نەگىزگى ارمانىم بالا كەزىمدە سۋرەتشى بولۋ ەدى. سۋرەتشى بولا المادىم. مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ اعاش شەبەرى بولۋدى ارماندادىم. زەرگەر. مەنىڭ جاساعان كەبەجەم، اعاش اياعىم، قازاننىڭ قاقپاعى  اۋىلداعى ۇيدە تۇر. بۇل ونەرگە مەنى ءتورتىنشى سىنىپقا دەيىن  ءابۋ دەگەن ۇستا شال ۇيرەتتى. ول اعاشتان ءتۇيىن تۇيگەن شەبەر قاريا ەدى. كۇندە قاسىندا تۇرىپ بەيىمدەلىپ كەتتىم. «بالام، باسبارماعىڭدى كورسەتشى» دەيدى. كورسەتەمىن. «ءاي، سەنىڭ بارماعىڭ قايقايىپ تۇر عوي، سەن شەبەر بولاسىڭ، ۇستا بولاسىڭ» دەيدى. سويتسەم بارلىق بالانىڭ بارماعى قايقايىپ تۇرادى ەكەن عوي. ول كىسى وتىرىك الدايدى ەكەن عوي. قىزىقتىرۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى! سالعان سۋرەتتەرىمدى  رەسپۋبليكالىق «بالدىرعان» جۋرنالىنا، «قازاقستان پيونەرى» گازەتىنە جىبەرەمىن، شىقپايدى. ءبىر كۇنى تاعى دا سۋرەت سالىپ، ادەيى جۋرنالعا شىقسىن دەپ استىنا ەكى شۋماق ولەڭ جازىپ جىبەردىم. سالعان سۋرەتىمە جاردەم بولسىن، سونىڭ مازمۇنىن اشسىن دەگەن وي ەدى. بالا كەزىمدە ۆەلوسيپەدىم بولمادى. ۇلكەن دارەجەلى كىسىلەردىڭ بالا-شاعاسى ۆەلوسيپەدتىڭ دوڭعالاعىن، تەمىر-تەرسەگىن لاقتىرىپ تاستايدى. سونىڭ شىنجىرىن، ەر توقىمىن قايتا جوندەپ، ۆەلوسيپەد قۇرادىم. رولىنە ارقاردىڭ ءمۇيىزىن سالدىم. سۋرەتىمنىڭ اتىن «قۇراما ۆەلوسيپەد» دەپ قويدىم. ءسويتىپ، مازاق سۋرەتىمە مىنانداي ولەڭ جازدىم.

«سپورتشىمىز ارنابەك.

ۆەلەسەپەد قۇراپ ءجۇر.

سەندە راما بار ما؟ -  دەپ

كورىنگەننەن سۇراپ ءجۇر.

جيناي-جيناي ءار تۇستان

ۆەلوسيپەد قۇرادى.

شىقسا بىراق جارىسقا

ورتا جولدا تۇرادى».

وسى ەكى شۋماق ولەڭىمدى «بالدىرعانعا» شىعارىپ جىبەردى. سول كۇننەن باستاپ مەن بالالارعا ارناپ ءازىل ولەڭدەر جازىپ كەتتىم. ەگەر ولەڭ ەمەس، سۋرەتىم شىققاندا سۋرەتشى  بولىپ كەتۋىم مۇمكىن ەدى. ارمان دەگەن ادامدى جەتەكتەپ الىپ كەتەدى عوي ءارى قاراي. مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن اۋداندىق حالىق تەاترىندا ءارتىس بولىپ جۇمىس جاسادىم. بەيىمبەت ءمايليننىڭ «جالبىر» سپەكتاكلىندە سايىن بولىستىڭ ءرولىن وينادىم. قانابەك بايسەيىتوۆ پەن قۋاندىق شاڭعىتباەۆتىڭ «بەۋ قىزدار-ايى» كومەدياسىندا اۋباكىر اقىننىڭ ءرولىن سومدادىم. قالتاي مۇحامبەتجانوۆتىڭ «قۋىرداق دايىن» كومەدياسىندا ەڭ باستى ءرول «ەرەجەپتى» ساحنالادىم. ءتىپتى يت قاپقان جىگىتتىڭ دە باستى رولىندە وينادىم. ءسويتىپ، كونتسەرت تە جۇرگىزدىم. اقىن اعالارىمىز اسقار توقماعامبەتوۆ، شونا سماحانۇلى، وسپانحان اۋباكىروۆتەردىڭ سىقاقتارىن جاتتاپ، ساحناعا شىقتىم. جۇرتتى كۇلدىرۋ كەرەك قوي. جۇرت العاشىندا جىلى قابىلداپ ءجۇردى. ءبىر كۇنى اسقار اقىننىڭ «مايمۇرىنعا ماي شەلپەك» دەگەن سىقاعىن وقىپ تۇرسام، الدىڭعى قاتاردا وتىرعان ءبىر اجەمىز: «ءوي، ادىرەم قالعىر، وتكەن جىلعى ارتىستەر دە وسى سىقاقتى وقىپ ەدى. وسىدان باسقا سىقاق جوق پا» دەپ ايقايلاپ تۇر. «ولاي بولسا ەشكىم ەستىمەگەن سىقاق ولەڭ جازايىن» دەگەن وي كەلدى. سول كۇننەن باستاپ سىقاق جازىپ كەتتىم. مەنى ازىلگە اكەلگەن كلۋبتاعى اجەم. ەگەر اجەم سىن ايتپاعاندا وسى كۇنگە دەيىن سىقاق جاتتاپ جۇرە بەرەمىن بە، كىم بىلەدى. بۇل 1967 جىل بولاتىن. ون جەتى جاستامىن.

كەيىن قازمۋ-گە وقۋعا تۇسكەننەن سوڭ «اققۋ» دەگەن كلۋب بولدى. تالانتتى ستۋدەنتتەر ىرىكتەلىپ، كونتسەرتتىك بريگادا قۇرىلدى. مۇندا دا ءۇش جىلداي كونتسەرت جۇرگىزدىم. كەيىن كلۋب تاراپ كەتتى. ءتورتىنشى كۋرستا وقىپ جۇرسەم «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن قازمۋ-دە كەزدەسۋ بولىپ جاتىر ەكەن. كەزدەيسوق بارىپ قالدىم. بىلگەن جوقپىن. سويتسەم، سىرباي ماۋلەنوۆ، عافۋ قايىربەكوۆ، قالتاي مۇحامبەتجانوۆ سەكىلدى  بەلدى قالامگەرلەر وتىر. ستۋدەنتتەردىڭ ءبارى سىقاق وقىپ جاتىر. مەن شىقتىم دا قالتاي اعانىڭ باياعى ءبىر جىل بويى ساحنادا ءوزىم ويناعان كومەدياسىنان  ءۇزىندى وقىدىم. جۇرت كۇلكىدەن قىرىلىپ قالدى. قالتاي اعا قاتتى ريزا بولدى. «ءاي، وزىڭدە سىقاق بار ما» دەدى. بار دەدىم. سىقاقتارىمدى جاتقا وقىپ بەردىم. سوندا قالتاي اعام «مىنا ولەڭدەرىڭدى ەرتەڭ ماعان الىپ كەل» دەدى.  ۇش ولەڭىمدى اپاردىم. ەكەۋى «قازاق ادەبيەتىنىڭ» كەلەسى سانىنا شىعىپ كەتتى. ول كەزدە رەسپۋبليكالىق «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە شىعۋ ۇلكەن دارەجە بولاتىن. «سەن اقىنسىڭ» دەپ ءبىر بەلگى بەرەتىندەي قۋانىشتى ساتتەر ەدى.

سودان وقۋ ءبىتىرىپ، ەكى جىل ۆلاديۆوستوك قالاسىندا اسكەري پارتيا مەكتەبىندە وقىدىم. وفيتسەرلىك قىزمەت ەتتىم. اسكەري مەكتەپتە رەسەيدىڭ باي كىتاپحاناسى بولدى. بەس جىل قازمۋ-دە وقىماعان ادەمى ساتيرالاردى ەكى جىلدا ورىس تىلىندە وقىپ شىقتىم. قولىم بوس، ءوزىم وفيتسەرمىن. وتىز ەكى سولداتىم بار. نە ىستەيمىن. تاپسىرمانى بەرەمىن دە سولداتتارعا، ازاننان كەشكە دەيىن چەحوۆتاردى، ورىس تىلىنە اۋدارىلعان الەم سىقاقشىلارىنىڭ شىعارمالارىن وقيمىن. ولاردىڭ سىقاق جازۋداعى تاسىلدەرى مەن فورمالارىن بويىما سىيدىردىم.  «توعىزىڭدا قانداي بولساڭ، توقسانىڭدا سونداي بولاسىڭ» دەگەن ءسوز بار. جاس كۇنىمدە جيناعانىم توقسانىما دەيىن جەتەتىن شىعار دەپ ويلايمىن.  مەنىڭ سحەمام وسىلاي جاسالىندى.

– قازىر قايدا تۇراسىز؟ جولىڭىزدى قۋعان ۇل-قىزىڭىز بار ما؟ ءحوببيڭىز قانداي؟

– الماتىدا تۇرامىن. ەشبىر اقىن-جازۋشىنىڭ بالالارى اقىن-جازۋشى بولىپ كەتكەن جوق. جالعىز عافۋ قايىربەكوۆتىڭ ۇلى باقىتجان دەگەن بالاسى عانا اقىن بولىپ كەتتى. بىراق ورىسشا تىلدە. ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ دە قاي قىزى اقىن بولىپ كەتتى؟ حوببي دەگەن ادامعا ەرمەك قوي، بىلايشا ايتقاندا. مەنىڭ ءحوببيىم تىنىش جاتپاۋ!  ەگەر ءسال تىنىشتالىپ قالسام، بۇكىل جۇمىسىم توقتايدى. تىپىرلاپ بىرىنەن كەيىن ءبىرىن ىستەي بەرەمىن. مەنىڭ جاراتىلىسىمدا تىنىشتىق دەگەن جوق. بۇل تۋرالى قادىر مىرزا ءالى «الپىسقا كەلگەن اكۋلا» دەگەن كىشكەنتاي پىكىر جازدى. «ءبىر اكۋلا بولادى ەكەن تۋا سالا اكۋلا بوپ وسەتىن. ەگەر ءسال توقتاسا تەڭىزدىڭ تۇبىنە باتىپ كەتەتىن. ول اكۋلاعا توقتاۋعا بولمايدى» دەگەن جولدار بار. مىناۋ قاربالاس ومىردە  اكۋلا قۇساپ تىرلىك كەشپەۋگە بولمايدى. مەنىڭ ومىردەگى قاعيدام سولاي.

– ەندەشە، توقتاماي امان-ساۋ جۇرە بەرىڭىز، اعا. ويلاعان ويىڭىز بەن كوزدەگەن ماقساتىڭىز جۇزەگە اسسىن.

سۇقباتتاسقان ميرا شۇيىنشاليەۆا 

2012 جىل. «جايىق ءۇنى» گازەتى

Abai.kz