ەلىمىز سوڭعى ون جىلدىقتا مادەني-رۋحاني قۇندىلىقتاردى، ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى قايتا جاڭعىرتۋعا ارنالعان كوپتەگەن ءىس-شارالار، ستراتەگيالىق باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋدا.

الەمدىك دەڭگەيدەگى ءىس-شارالاردىڭ ەلىمىزدە وتكىزىلۋى نەمەسە عالىمدارىمىزدىڭ تىڭ جاڭالىقتار اشۋى سياقتى جەتىستىكتەرى ەل مارتەبەسىن اسقاقتاتىپ كەلەدى. بۇل جەتىستىكتەر ءوز كەزەگىندە ەلدىڭ رۋحاني تىنىسى مەن دامۋىن بايقاتادى. ال ەلدىڭ رۋحاني تىنىس-تىرشىلىگىنە قۋات بەرىپ وتىراتىن كۇش – گۋمانيتارلىق سالادا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن عالىمدار مەن زيالىلار. اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ جوعارعى ءبىلىم وردالارىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن زيالى عالىمدار جاستاردىڭ ءبىلىم، ءىلىم الۋ جولىندا تىنباي ەڭبەكتەنۋىمەن قاتار، ەل بولاشاعىنا قاتىستى ماسەلەلەردى دايەكتى تالقىلاپ،  وز ۇسىنىستارىن جولداپ جاتاتىنىن ءجيى كەزدەستىرەمىز.

سونداي جاڭاشىل عالىمدارىمىزدىڭ ءبىرى - قر پرەزيدەنتى جانىنان قۇرىلعان عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەسى، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، بەلگىلى فيلوسوف-عالىم عاريفوللا ەسىم.

ونى ءبىز ءىرى ابايتانۋشى، شاكارىم قۇدايبەردى مەن احمەت ياسساۋي شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋشى عالىم رەتىندە جاقسى بىلەمىز. ونىڭ فيلوسوفيالىق ەڭبەكتەرى قازاق رۋحاني كەڭىستىگىندە كەڭىنەن تانىمال جانە فيلوسوفيالىق جاڭاشىل وي-تولعامدارىن، قوعامدىق بەلسەندىلىگىن «سانا بولمىسى» اتتى ەڭبەكتەرىنەن بايقاۋعا بولادى.

بۇگىنگى تاڭدا ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «فيلوسوفيا جانە ادەپ»، «مادەنيەتتانۋ» وقۋ باعدارلامالارى بويىنشا ستۋدەنتتەرگە جانە ماگيسترانتتارعا اكادەميكتىڭ «جاقسى قازاق» تۇجىرىمداماسى ءوزىنىڭ ساتىلارى: «داۋلەت فيلوسوفياسى»،   «ىسكەرلىك فيلوسوفياسى»، «ءداستۇر فيلوسوفياسى»، «قازاق قىزى يدەياسى»، «ساباقتاستىق فيلوسوفياسى»، «جاڭاشا-يننوۆاتسيالىق ويلاۋ فيلوسوفياسى»، «جاقسى قازاق» ەلەكتيۆتى پاندەر رەتىندە وقىتىلۋدا.

اكادەميك عاريفوللا ەسىمنىڭ فيلوسوفيالىق ءتۇرلى ماسەلەلەر بويىنشا وي-تولعامدارىنىڭ اۋقىمى كەڭ، جازبالارى، ەڭبەكتەرى كوپ. عالىمنىڭ ەسكى مەن جاڭا قوعامعا بەرەر باعاسى، ادامدىق ماسەلەلەر تۋرالى پىكىرلەرى، پايىمدارى وقىرماندى ويلاندىرماي قويمايدى. سوندىقتان دا ءبىز عالىمنىڭ وي-تۇجىرىمدارى بويىنشا «جاقسى قازاق» تۇجىرىمداماسىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن عانا ءسوز ەتپەكپىز.

اكادەميك عاريفوللا ەسىم بۇل تۇجىرىمدامانىڭ باستاۋ الۋى تۋرالى بىلاي دەيدى: «ادامدىق قۇندىلىقتاردىڭ ءبارىن سارالاساق، جاقسى ادام دەگەن يدەياعا ەرىكسىز كەلەمىز. سوندا جاقسى ادامدار دەگەنىمىز كىمدەر؟ جاقسى ادام بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ونىڭ ارنايى جۇيەسى بار ما؟»، - دەيدى عالىم.

اكادەميك ءوزىن مازالاعان وسى ماسەلەنىڭ شەشىمىن ابايدىڭ «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ» – دەگەن پرينتسيپىنەن تاۋىپ، بۇل ءسوزدى بارشا ادامزاتقا ۇسىنىپ تۇرعان وركەنيەت ۇلگىسى ەكەنىن ايتادى.

«نەگە وسى قاعيدانى اباي ايتتى؟ ەۆروپالىقتاردىڭ ايتپاعانى قالاي؟ ولاردىڭ اباي سياقتى ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇيۋ، باۋىرىنداي قاراۋ قاعيداسىن  ۇسىنباعانىنا قاراعاندا  ەۆروپالىقتاردىڭ ەۆروتسەنتريستىك كوزقاراسى، تاكاپپارلىعى باسىم بولعانى ما؟ ارينە، نەمىس فيلوسوفى كانت ادامزاتتى تورتكە: ەۆروپالىق، ازيالىق، افريكالىق جانە جابايىلار – دەپ بولە تۇرىپ «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي» دەپ ايتا الماس ەدى. شىن مانىندە ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇيۋ جۇمىر باستى پەندەنىڭ قولىنان كەلمەيدى، بۇل تەك جاراتۋشىنىڭ، حاقتىڭ ءىسى. ال جاراتۋشىنىڭ، حاقتىڭ ءىسىن تانۋ، كورۋ، حالىققا ۇسىنۋ – تەك دانىشپاننىڭ ءىسى. بۇل «جاقسى ادام» تۇجىرىمداماسىندا «جامان ادام» دەگەن مۇلدە جوق. دۇنيەدە نادان ادام بولسا دا، جامان ادام بولمايدى. «جاقسى»، «جامان» دەپ ءبولىپ ويلاۋدىڭ ءوزى قاتە»، - دەيدى عالىم.

اكادەميك عاريفوللا ەسىمنىڭ تۇجىرىمداماسىنداعى «جاقسى قازاق» دەگەن كىم؟  جاقسى قازاقتىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرى بولۋى كەرەك؟ اكادەميك ءوز تۇجىرىمداماسىندا «جاقسى قازاق» ۇعىمىن ەل ءيميدجى، قازاقستاننىڭ بولاشاعى تۋرالى يدەيا تۇعىرىنا جەتكىزدى. سونىمەن قاتار «جاقسى قازاق» دارەجەسىنە جەتۋدىڭ جەتى ءتۇرلى ساتىسىن ۇسىندى.

اكادەميك بۇل تۇجىرىمداماسىن تەك تەوريا جۇزىندە عانا ايتىپ قويا سالعان جوق، ءىس-جۇزىندە جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. ماسەلەن، جەتى ساتى  بويىنشا سوڭعى جەتى جىلدان بەرى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم بەرەتىن «فيلوسوفيا»، «مادەنيەتتانۋ» باعىتى بويىنشا باكالاۆر جانە ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرا وقۋ باعدارلاماسىنا ارنايى پاندىك باعدارلاما ەنگىزىلىپ، شاكىرتتەر ءبىلىم الۋدا. ناقتىراق ايتساق، «جاقسى قازاق» تۇجىرىمداماسىنىڭ ءبىرىنشى ساتىسى بويىنشا «داۋلەت فيلوسوفياسى» ءپانى، ەكىنشى ساتىسى بويىنشا «ىسكەرلىك فيلوسوفياسى»، ءۇشىنشى ساتى بويىنشا «ءداستۇر فيلوسوفياسى» ءپانى، ءتورتىنشى ساتى بويىنشا «قازاق قىزى» ءپانى، بەسىنشى ساتى بويىنشا «ساباقتاستىق فيلوسوفياسى» ءپانى، التىنشى ساتى بويىنشا «جاڭاشا-يننوۆاتسيالىق ويلاۋ فيلوسوفياسى» ءپانى، جەتىنشى ساتى بويىنشا «جاقسى قازاق» ءپانى وقىلىپ كەلەدى.

سونىمەن قاتار عالىمنىڭ قازاق حالقىنىڭ لەكسيكاسىندا كەزدەسەتىن سوزدەرگە جان ءبىتىرىپ، ءماتىندى تالداۋداعى شەبەرلىگى ءتانتى ەتەدى. «ادام-زات» كىتابىندا قازاقتىڭ كۇندەلىكتى قولداناتىن ۇعىمدارىن تالداپ، ءمانىن تۇسىندىرگەن. ايتالىق، ءتان، جان، كوڭىل، ار، رۋح، نيەت، پەندە، كۇدىك، باقىت، ءسات، تاعى باسقا كوپتەگەن ۇعىمدارعا انىقتاما بەرىپ، فالسافالىق قىرىن اشادى. مىسالى، «ءنول – الەمدىك تەپە-تەڭدىكتىڭ ولشەمى. الەمدىك تەپە-تەڭدىكتى ولشەمگە، ياعني، نولگە اينالدىرعان ادام-زات. ادامنىڭ ءوزى تەپە-تەڭدىكتىڭ ناتيجەسى» دەيدى. مىنە، وسىنداي ءسوزدى ۇعىمعا اينالدىرىپ، جەكە كاتەگوريا دەڭگەيىنە كوتەرەدى.

اكادەميك عاريفوللا ەسىم قازاق رۋحاني سالاسىندا ۇلتتىق ويلاۋدىڭ سىرىن اشىپ، حالىق دانالىعى نەگىزىندە پالساپالىق ويلار ءوربىتتى. ءوزىنىڭ ءبىلىمىن حالىقتىڭ، كەيىنگى جاس عالىمداردىڭ يگىلىگىنە اينالدىردىرا ءبىلدى.

كوپتەگەن شاكىرتتەر دايىنداپ، ءوز مەكتەبىن قالاعان جاڭاشىل، تالانتتى ويشىل، عالىمنىڭ ءالى دە وتاندىق عىلىمعا بەرەرى كوپ.

Abai.kz