«قازاقستان-2050» ستراتەگياسى ەلدى دامىعان وتىز مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسۋ ماقساتىن قويعان، الداعى ونداعان جىلدارعا بولاشاقتى ايقىندايتىن سارا جول بولماق. بۇل باعدارلامادا رۋحاني ماسەلە، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋعا، جالپى قوعامنىڭ جان-جاقتى دامۋى تولىق قامتىلعان.

بۇل اۋقىمدى ستراتەگيانى الەمدەگى تاجىريبەلەرمەن سالىستىرا وتىرىپ سارالاعان «حالىقارالىق ادام ينستيتۋتى»، ونىڭ تولىققاندى ىسكە اسۋى ءۇشىن ءبىزدىڭ ەل جاعدايىندا تومەندەگىدەي مىندەتتەردى اتقارۋ كەرەك دەپ سانايدى:

1. وسىدان ەكى عاسىر بۇرىن باتىستىڭ مەنتاليتەتىنە نەگىزدەلگەن اقش-تىڭ ەڭ دەموكراتياشىل كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن كوشىرىپ العان لاتىن امەريكاسىنداعى يسپان ءتىلدى، مەنتاليتەتتەرى شىعىستىق مەملەكەتتەر تاۋەلسىزدىكتەرىن ءحىح عاسىردىڭ اياعىندا العانىمەن سىبايلاس جەمقورلىق، ناركومافيا ت.ب. ارىلىپ، وركەنيەت جولىنا تۇسە الماي كەلەدى. سەبەبى، مەنتاليتەتىنە ساي كەلمەيتىن زاڭداردى حالىق قابىلداماعاسىن، ونداي زاڭدار ورىندالماي قوعام دامۋىنا كەدەرگى بولادى. زاڭداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە دايىندالۋى - ول ەل دامۋىنىڭ كەپىلى. بىزدەگى وسى ۋاقىتقا دەيىنگى زاڭداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە دايىندالماۋى كونە گرەكتەردەن بەرگى پارلامەنتاريزم تاريحىنداعى سيرەك كەزدەسەتىن، قوعام دامۋىنا قاجەتتى رەفورمالار جۇرگىزۋگە توسقاۋىل، سىبايلاس جەمقورلىققا جول اشىپ ەل دامۋىن ۇزاق مەرزىمگە تەجەيتىن قۇبىلىس. سوندىقتان، بىزگە ەل دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭداردى مەملەكەتتىك تىلدە دايىندايتىن كاسىپقوي ۇكىمەت پەن پارلامەنت قاجەت;

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسى ەلدى دامىعان وتىز مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسۋ ماقساتىن قويعان، الداعى ونداعان جىلدارعا بولاشاقتى ايقىندايتىن سارا جول بولماق. بۇل باعدارلامادا رۋحاني ماسەلە، ءبىلىم مەن عىلىمدى دامىتۋعا، جالپى قوعامنىڭ جان-جاقتى دامۋى تولىق قامتىلعان.

بۇل اۋقىمدى ستراتەگيانى الەمدەگى تاجىريبەلەرمەن سالىستىرا وتىرىپ سارالاعان «حالىقارالىق ادام ينستيتۋتى»، ونىڭ تولىققاندى ىسكە اسۋى ءۇشىن ءبىزدىڭ ەل جاعدايىندا تومەندەگىدەي مىندەتتەردى اتقارۋ كەرەك دەپ سانايدى:

1. وسىدان ەكى عاسىر بۇرىن باتىستىڭ مەنتاليتەتىنە نەگىزدەلگەن اقش-تىڭ ەڭ دەموكراتياشىل كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن كوشىرىپ العان لاتىن امەريكاسىنداعى يسپان ءتىلدى، مەنتاليتەتتەرى شىعىستىق مەملەكەتتەر تاۋەلسىزدىكتەرىن ءحىح عاسىردىڭ اياعىندا العانىمەن سىبايلاس جەمقورلىق، ناركومافيا ت.ب. ارىلىپ، وركەنيەت جولىنا تۇسە الماي كەلەدى. سەبەبى، مەنتاليتەتىنە ساي كەلمەيتىن زاڭداردى حالىق قابىلداماعاسىن، ونداي زاڭدار ورىندالماي قوعام دامۋىنا كەدەرگى بولادى. زاڭداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە دايىندالۋى - ول ەل دامۋىنىڭ كەپىلى. بىزدەگى وسى ۋاقىتقا دەيىنگى زاڭداردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە دايىندالماۋى كونە گرەكتەردەن بەرگى پارلامەنتاريزم تاريحىنداعى سيرەك كەزدەسەتىن، قوعام دامۋىنا قاجەتتى رەفورمالار جۇرگىزۋگە توسقاۋىل، سىبايلاس جەمقورلىققا جول اشىپ ەل دامۋىن ۇزاق مەرزىمگە تەجەيتىن قۇبىلىس. سوندىقتان، بىزگە ەل دامۋىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭداردى مەملەكەتتىك تىلدە دايىندايتىن كاسىپقوي ۇكىمەت پەن پارلامەنت قاجەت;

2. وركەنيەتكە ۇمتىلعان ءاربىر ەل الدىمەن ءوز ۇلتىنىڭ مەنتاليتەتىنە سۇيەنىپ انا ءتىلىن دامىتقانىن تاريحتان كورەمىز. وعان جاپونيا فەنومەنى، قحر جانە قازاقستان ستراتەگياسىندا نەگىز قىلىپ العان «ازيا جولبارىستارى» سياقتى جاقسى قارقىنمەن دامۋشى ەلدەردىڭ جولدارى دالەل. اشىق مۇحيتقا شىعۋ مۇمكىندىكتەرى بىردەي، جان سانى، ءدىنى، تاريحى ۇقساس، ءبىر گەوگرافيالىق ايماقتا كورشى ورنالاسقان قحر مەن ءۇندىستاننىڭ وزگەشەلىگى ءتىلى مەن سوعان سۇيەنگەن مەنتاليتەتىندە. بىزدەگى ورىس ءتىلى سياقتى اعىلشىن ءتىلىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە 97%-عا دەيىن قولداناتىن ءۇندىستاننان،  الەمدەگى بۇل ءتىلدى تۇرعىندارىنىڭ نەبارى 5-اق پايىزى مەڭگەرگەن قىتاي ەكونوميكالىق، ستراتەگيالىق... بارلىق جاعىنان وزىپ تۇر. سول سياقتى ەۋروپاعا ەلىكتەپ ءۇش عاسىر ۋاقىتىن سارپ ەتكەن رەسەي تاجىريبەسى، عاسىرلاپ ۇلتتىق كەچۋا ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل جاسايمىز دەپ ۋادە بەرگەنىمەن، پورتۋگالدىق وتارلاۋشىلاردىڭ مەنتاليتەت1نەن ارىلا الماي دامىماي قالعان پەرۋ ت.ب. ەلدەردىڭ ستراتەگيالارىنداعى كەمشىلىكتەر قازاقستان وسى ۋاقىتقا دەيىن تولىق پايدالانباعان قۇندى تاجىريبە. سەبەبى، مەملەكەتتىك ءتىل مەن وعان نەگىزدەلگەن ۇلتتىڭ مەنتاليتەتى - ول ەل دامۋىنىڭ كودى، ونىڭ ار-نامىسى مەن رۋحىنىڭ قاينار كوزى جانە قوعامنىڭ جان-جاقتى وركەندەۋىن قامتاماسىز ەتەتىن بىردەن-ءبىر جولى. سوندىقتان، قازاق ءتىلى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مەملەكەت رەتىندە تاۋەلسىزدىگىن باياندى ەتىپ، ونى دامىتاتىن بىردەن-ءبىر كۇش، ونىڭ سارا جولىن ايقىندايتىن باعىتى جانە ماڭگى ەل قىلاتىن قۇرالى. مەملەكەتتىك ءتىلدى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا ەنگىزۋ ارقىلى ەلدى دامىتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ نەگىزگى مىندەتى;

3. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلدەگى كولەڭكەلى ەكونوميكا ۇلەسىنىڭ 40% جەتۋى - ول مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ قالىپتاسىپ جۇيەلى دامىماي، باسەكەگە قابىلەتسىزدىگىن جانە قوعامداعى مورالدىق قۇندىلىقتاردىڭ تومەندەگەنىن كورسەتەدى. سىبايلاس جەمقورلىق دامۋشى ەلدەردىڭ كوپشىلىگىندە كەزدەسەتىن جانە اسقىنعان جاعدايدا ەرتەدەگى ريم سياقتى تالاي وركەنيەتتەردىڭ تۇبىنە جەتكەن قاۋىپتى دەرت.

سوڭعى داعدارىستا بانكتەردى قولداۋعا ۇلتتىق قوردان بولىنگەن ون ميلليارد دوللاردىڭ ءالى كۇنگە قايتارىلماۋىن قوعامدا الدىن-الا ويلاستىرىلعان سىبايلاستىق سحەمامەن قازىنا قارجىسىن ۇرلاۋ ماقساتىندا بولىنگەنى دەپ تۇسىنۋدە. ونىڭ قايتارىلماۋى بولاشاقتا ۇلتتىق قورداعى قالعان قارجى دا سول جولمەن ۇرلانادى دەگەندى بىلدىرەدى. ونى قازىناعا قايتارۋ مەملەكەتتىڭ بولاشاعى مەن ەلباسىنىڭ ارىنا سىن پرينتسيپتىك ماسەلە! وسىنداي سىن ساعاتتا حالىق پەن پرەزيدەنت بىرىككەندە ەلدە الىنبايتىن قامال، جەتپەيتىن ماقسات بولمايدى! ءبىز ونى 1997-1998 جىلدارداعى داعدارىستان شىعۋ ءۇشىن وڭتۇستىك كورەيا حالقىنىڭ پرەزيدەنتىنە سەنىپ بارلىق قۇندى دۇنيەلەرىن (قىز-كەلىنشەكتەر تاققان التىن-كۇمىستەرىن) جيناپ بەرىپ، ول ەل داعدارىستى دامۋعا اينالدىرعانىنان كورەمىز.

ءبىزدىڭ قوعام ازىرگە حالىقتىڭ ماقساتى ءبىرىنشى، بيلىكتىكى ەكىنشى، وليگارحيالىق بيزنەستىكى ءۇشىنشى جاقتا ياعني اققۋ، شورتان جانە شاياننىڭ تىرلىگىن كەشكەندىكتەن، ادامداردىڭ دا تەگى ءبىر جاقتا، ويى مەن ءسوزى ەكىنشى، ىستەرى 3-ءشى جاقتا بولىپ، ەلدىڭ ەڭسەسى كوتەرىلمەي رۋحى بۋلىعىپ جاتىر. ول، ەلدى كونستيتۋتسيا ەمەس، كوررۋپتسيا بيلەپ، ارىستانداردىڭ الباستىعا اينالاتىن زامانىندا بولاتىن جاعداي. بيلىكتىڭ ەلدى بىرىكتىرۋ مىندەتىن موينىنا الىپ قوعامدى دۇرىس جولعا سالاتىن جۇيەنى قالىپتاستىراتىن ۋاقىت كەلدى. ال، قازىرگى كوررۋپتسيانىڭ دەڭگەيىندە پرەزيدەنتتىڭ جولداۋلارىن جەلەۋلەتىپ اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا بولگەن ءۇش تريلليون تەڭگەنىڭ جارتىسىنان استامى ماقساتىنا جۇمسالمايتىنى جانە اۋعانىستاننان اسكەردى شىعارىپ جاتقان اقش، گەرمانيا، انگليالار كورشىلەرىمىزگە ارزانعا ساتىپ جاتقان زاماناۋي قارۋ-جاراقتى، بىزدەگى اسكەريلەردىڭ دە الۋدىڭ ورنىنا، تاعى دا يزرايلدان قارۋ الامىز دەپ ءبىر تىرناۋىشقا ەكىنشى ءسۇرىنىپ، 1940 جىلدارداعى توزىعى جەتكەن جارامسىز قارۋ الماسىنا كىم كەپىل؟!

جالپى ۇكىمەت پەن ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ باعدارلامالارىنىڭ بارلىعى تاۋەلسىز ساراپتاما جاساۋدى قاجەت ەتەدى. قازىرگى مەملەكەتتىك تاۋەلسىز ساراپتاما - ول، بيلىككە تاۋەلدى جانە ماماندارمەن 40-45% عانا قامتىلعاندىقتان جۇمىسى تياناقسىز، كوپتەگەن «ءولى» جوبالارعا قارجى ءبولىپ سىبايلاستىققا جول اشۋدا;

3. قاتارداعى قىزمەتكەرلەردەن باستاپ جوعارعى لاۋازىمدى ورىندارعا دەيىنگى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ قۇندارى بەلگىلى جانە كوپ ايماقتاردا قىزمەتتە قالۋ ءۇشىن مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە دەيىن پارا بەرۋ جۇيەسى قالىپتاسقاندىقتان دەنساۋلىق، ءبىلىم، قۇقىق ورگاندارى... جالپى بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردىڭ كوپشىلىگىندە مورالدىق دەڭگەيى تومەن ءبىلىمسىز ماماندار جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ نەگىزگى ءبىر سەبەپتەرى - تابىستىڭ تومەندىگى. حالىقتىڭ تۇرمىسى جاقسارۋ ءۇشىن ولاردىڭ تابىسى ءجىو-گە پروپورتسيونالدى تۇردە ءوسۋى كەرەك;

4. قوعام تۇراقتى دامىپ وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن عىلىمعا بولىنەتىن قارجى 14-15 ەسە، ءبىلىم مەن دەنساۋلىققا 8-10 ەسە، بيۋدجەتتەگىلەردىڭ تابىسى مەن كوپبالالى وتباسىنا كومەكتى 7-10 ەسە... ءوسىرۋ قاجەت. ول ماسەلەنى ۇلتتىق قورداعى شيكىزاتتان تۇسكەن قارجىنى سول ماقساتتارعا جۇمساۋ  جانە ەل تۇرعىندارىنا ۇلەستىرىپ بەرۋ ارقىلى شەشۋگە بولادى. ونى استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىسقان بەلگىلى ەكونوميستەر، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەتتارى دا ۇسىنىپ جانە وسى جولدىڭ ەلدى دامىتۋداعى تيىمدىلىگىن الەمدەعى ەڭ دامىعان ەل نورۆەگيانىڭ تاجىريبەسى دە دالەلدەگەندىكتەن، ءبىز دە وسى جولدى ۇستانۋىمىز كەرەك. قازىرگى ەل ازاماتتارىنىڭ جارتىسى 2050 جىلدى كورمەيدى. سوندىقتان، قازاقستاننىڭ ءار ازاماتى اۋحاتتى ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى، ال بيلىك ونى قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى;

6. كەدەن وداعىنا كىرۋدىڭ ەل ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاۋاردان باستاپ اۆتوموبيلگە دەيىن سوڭعى ءۇش جىلدا 40-80% وسۋىنەن جانە وسى وداقتاعى قازاقستاننىڭ تاۋار اينالىمىنىڭ نەبارى 9,6% (بەلورۋسسيادان ءۇش ەسە تومەن) بولعانىنان كورەمىز. بولاشاقتا بۇل كورسەتكىش 5-6%-عا دەيىن ءتۇسۋى مۇمكىن. بارلىق جاعىنان ەل دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن بۇل وداقتان شىعىپ بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋدى تەز شەشۋ كەرەك.

سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا ەلدە رەسەيدىڭ 67 مىڭعا جۋىق ءارتۇرلى كومپانيالارى جۇمىس ىستەيدى جانە ولار كەنورىنداردى ت.ب. ستراتەگيالىق نىسانداردى الۋدا. ال، ول ەلدەگى قازاقستان كومپانيالارىنىڭ سانى بىزگە كەلگەننىڭ 5%-نا جەتپەيدى. كەلگەن كومپانيالار ءبىر جاعىنان الدىمەن وتاندىق شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قۇرتسا، ەكىنشى جاقتان قىتايدىڭ بيزنەسى بيلىكتەگى كەيبىر توپتاردىڭ قولداۋىمەن سوڭعى 5-6 جىلدا ءار جىل سايىن 300 جانارماي قۇياتىن بەكەتتەر ساتىپ الىپ... مۇناي سالاسىنداعى ۇلەسى رەسمي دەرەكتەردە 25% (بيرەسمي دەرەكتەردە 40%-عا) جەتكەن. ەلدىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگى دوكتريناسىن ۋاقىتىندا قابىلداماسا جاقىن ۋاقىتتا قىتايدىڭ مۇنايداعى ۇلەسى 50%-عا جەتەدى. وتاندىق (ۇلتتىق جانە جەكە) كومپانيالاردىڭ مۇنايداعى قازىرگى ۇلەسى نەبارى 20-22%.

ول جاپپاي جۇمىسسىزدىق جانە تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايلارىنىڭ تومەندەۋىنە ياعني قوعامدى داعدارىسقا اكەلەدى. ونىڭ «قىزىعىن» الدىمەن اۆتوموبيل نارىعى مەن مۇناي سالاسىنداعىلار (مىسالى جاڭاوزەن قالاسى) كورۋدە. حالقىمىز «جىرتىق ءۇيدىڭ يەسى بار» دەگەنىمەن، كەدەن وداعىنا كىرەردەگى قارجى ءمينيسترىنىڭ بولجامى تۇگەلدەي كەرى كەلىپ، ەندى وتاندىق بيزنەس يەسسىز قالۋدا. بۇعان كىم جاۋاپ بەرەدى؟ بۇل قاۋىپتەن شىعۋ ءۇشىن كاسىپكەرلەر قاۋىمداستىعى، «اتامەكەن وداعى»، ۇكىمەت جانە پارلامەنتپەن بىرگە جاقىن ۋاقىتتا وتاندىق بيزنەستى قورعايتىن ناقتى شارالار قابىلداۋى قاجەت. سونىمەن قاتار

6. ن. نازارباەۆ ەۋرازيالىق يدەيانى حالىقتار دوستىعى مەن تۇراقتىلىقتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ۇسىنعانىن ز. بجەزينسكي جازعان ەدى، جانە ونىڭ ءوز مىندەتىن بەلگىلى دەڭگەيدە اتقارعانى بەلگىلى. ال، سامودەرجاۆيە مەن بولشەۆيزمنەن نەگىزىن الاتىن ەۋرازيالىق يدەيا وتكەن عاسىردا باتىس پەن شىعىستا ەشكىمگە قاجەت بولمادى. ونى كۇشپەن وداققا اينالدىرۋ تۇبىندە الدىمەن رەسەيدىڭ كەلەسى ىدىراۋىن تەزدەتەتىن، نەكولونياليزمنىڭ ءبىر ءتۇرى ەكەنىن سول ەلدىڭ پرەزيدەنتى مەن ۇكىمەت باسشىسىنا نەگىزدەپ جازىپ بەردىك. ەۋرازيالىق نەمەسە كۇيرەگەن يمپەريانى جانداندىرۋ يدەياسىنا ەرۋ - ول اداسقانداردىڭ تىرلىگى;

7. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىلىم جۇيەسىنە جاسالعان رەفورمالاردىڭ كوپشىلىگى اياقسىز قالىپ، كەڭەستىك جۇيەدەگى مەكتەپتەردىڭ ورنىنا زاماناۋي ۇلتتىق مەكتەپتىڭ مودەلىن جاساي المادى. مىسالى، ەلدەگى مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ۇلەسى 50%-دان اسپاسا، الماتى قالاسىنداعى مەكتەپتەردىڭ ۇلەسى 20% عانا.

ءۇش جاسقا دەيىن بەرىلمەگەن تاربيەنىڭ كەش بولاتىنى بەلگىلى بولعانىمەن، 5-6  جاستاعى بالالارعا بىردەن ءۇش ءتىلدى ۇيرەتۋ پەداگوگيكا عىلىمىنىڭ تاريحىندا كەزدەسپەگەن، بولاشاقتا ەلدى ءۇش جاققا تارتاتىن اققۋ، شورتاندار... بولىپ جۇرمەسىن؟! سەبەبى، بارلىق ەلدەردە بالا 10-12 جاسقا دەيىن انا ءتىلىن ۇيرەنىپ قالىپتاسقاننان كەيىن باسقا تىلدەردى ۇيرەنەدى. بالانىڭ قالىپتاسۋىنداعى تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ انا تىلىندە بولۋى نەگىزگى شارت. كەزىندە اسانقايعى بابامىز ايتقان، «قاراعاي باسىن شورتان شالار...» دەگەن كەزدى باستان كەشىرىپ ماڭگۇرتتىكتەن ارىلا الماي جاتقاندا، بۇل ءححى عاسىردىڭ جارماقتارىن تاربيەلەيتىن تاجىريبە بولىپ جۇرمەسىن. سونىمەن قاتار تۇركى حالىقتارى ءبىر عاسىردان بەرى ءجۇرىپ كەلە جاتقان، ستراتەگياداعى لاتىن الفاۆيتىنە قوعامدى تۇگەل كوشىرۋدى تەزىرەك شەشۋ كەرەك;

8. ەلىمىزدە مەملەكەتتىك تىلدە شىعاتىن باق ۇلەسى 15-17%، تەلەارنالاردىكى - 13-14%، باسىلىمدىق تاۋارلاردىڭ (كىتاپ، البوم ت.ب.) - 10-12%، جالپى اقپاراتتىق كەڭىستىكتەگى ۇلەس 15%-دان اسپاعاندىقتان، پرەزيدەنتتىڭ جولداۋلارى مەن ۇكىمەت باعدارلامالارىنىڭ ورىندالۋى دا 30%-دان اسپاي وتىر. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ۇلەسى كەڭەستىك كەزدە تاپ وسىنداي مۇشكىل بولمادى.

كەزىندە فرانتسيانىڭ پرەزيدەنتى دە گول اقش-تىڭ وسىنداي ەكسپانسياسىنان قۇتىلۋ ءۇشىن سىرتتان كەلەتىن فيلم، تەلەارنالار، ديسكلەر، گازەت-كىتاپتار ت.ب. اقپاراتتىق ونىمدەرگە سالىنعان قوسىمشا سالىقتان تۇسكەن قارجىنى ۇلتتىق مادەنيەت پەن فرانتسۋز ءتىلىن دامىتۋ جۇمساپ مۋزەيلەر، ءتىل اكادەمياسى... اتوم قارۋىن شىعارىپ ەلدىڭ تولىق دەربەستىگىنە قول جەتكىزدى. تەلەارنالار، گازەت، كىتاپ ت.ب. اقپاراتتىق ونىمدەر جاي تاۋار ەمەس، ول بەلگىلى جاعدايدا تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ توندىرەتىن اقپاراتتىق قۇرال بولعاندىقتان، ولاردى تۇگەلدەي كەدەن وداعىنا بايلانىستى قۇجاتتاردان شىعارىپ قوسىمشا سالىق سالۋ ارقىلى وتاندىق مادەنيەتتى دامىتۋ كەرەك;

9. 1992 جىلى قازاقستان بۇۇ-نا مۇشە بولعاندا، وعان «اۆتوريتارلىق بيلىكتەگى ۇلتتىق مەملەكەت» دەگەن انىقتاما بەردى. ايگىلى فيلوسوف ف. فۋكۋياما الەمدەگى دامىعان 50 ەلدەر - ول ليبەرالدىق-دەموكراتيا جولىنا تۇسكەن  مەملەكەتتەر، ولاردىڭ ىشىندە اۆتوريتارلىق بيلىكتەگى ەلدەر جوق ەكەنىن دالەلدەگەن. اۆتوريتارلىق ەلدەر (كەڭەس وداعى، اراب ەلدەرى ت.ب.) قوعامدى دامىتۋعا قابىلەتسىز، تۇبىندە ونى داعدارىسقا اكەلىپ قۇرتاتىن جۇيە ەكەنىن م. تەتچەر ت.ب. دالەلدەگەن ەدى. سوندىقتان، ەلدە دەموكراتيالىق جۇيە ورناپ، ول اشىق قوعامعا اينالماي مەملەكەتتىڭ دامىمايتىنى اكسيوما. ەلدى وركەنيەتتىڭ سارا جولىنا سالۋ بۇگىنگى كۇننىڭ مىندەتى جانە ول حالىق پەن بيلىك بىرىگىپ قوعامداعى ماسەلەلەردى كۇردەلەندىرمەي ۋاقىتىلى شەشۋدى تالاپ ەتەدى;

10.  ەلدىڭ جالپى cىرتقى قارىزى 2012 جىلى $10 ميللياردقا ءوسىپ ەندى  $137,4 ملرد ء(جىو-ءنىڭ 75%) بولدى. 2008 جىلعى داعدارىس كەزىندە سىرتقى قارىزداردىڭ جىل سايىنعى قايتارىلاتىن پايىزىنىڭ ءوزى $8,0 ملرد قۇراعانىن جانە ول حالىقتى كەدەيلىككە، ەل ەكونوميكاسىن داعدارىسقا اپاراتىن جول ەكەنىن اكادەميك اگانبەگيان دالەلدەدى. ول ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءىرى قالالارداعى قوزعالمايتىن مۇلىكتەردى كاپيتالعا اينالدىرۋ، شەتەلدىك كومپانيالارداعى ەلدىڭ ۇلەسىن كوبەيتۋ جانە مەنەدجمەنتتى جاقسارتۋ ارقىلى «سامرۇق-قازىنا» ۇااق جىلدىق تازا پايداسىن $40-42 ملرد جەتكىزۋ... ارقىلى شەشۋگە بولادى. ستراتەگياداعى قويىلعان ماقساتتار ۋاقىتىندا ورىندالۋى ءۇشىن ءبىزدىڭ دەرەكتەر بويىنشا ەل ەكونوميكاسىنىڭ جىلدىق دامۋ قارقىنى 11-12%، ينفلياتسيا دەڭگەيى 4%-دان اسپاۋى كەرەك. ونى ورىنداۋعا ەلدە تولىق مۇمكىندىك بار;

11. جالپى مالدىڭ سانى 1991 جىلعا دەيىنگىنىڭ 45-50%-ىن قۇرايدى. اسىل  تۇقىمدى مالدىڭ ۇلەسى 10%-دان اسپايدى، ول 45-50% -دان اسقاندا بۇل سالا ءتيىمدى بولادى. ۇكىمەتتىڭ 2020 جىلعا دەيىن ەت ەكسپورتىن 180 مىڭ تونناعا (قازىر 4,5 مىڭ توننا) جەتكىزۋ جوسپارىن ورىنداۋ ءۇشىن قىتاي، مونعوليا، رەسەيدەگى قازاقتاردى مالىمەن الدىرىپ جاعداي جاساۋ كەرەك.  بيدايدىڭ وتاندىق سورتتارىنىڭ ۇلەسى دە 15-16%... 90-شى جىلدارداعى داعدارىستان كەيىن اۋىل مەن شاعىن قالالارداعى  ينفراقۇرىلىمدار، مادەني وشاقتار تولىق قالپىنا كەلمەگەندىكتەن جانە قارجى ينستيتۋتتارى مەن بانكتەر ونداعى كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا تىكەلەي ارالاسپاعاندىقتان، ەل تۇرعىندارىنىڭ 45%-ىن قامتيتىن بۇل سالانى مەملەكەت دامۋىنا كەرى اسەرى ۋاقىت وتكەن سايىن كۇشەيە بەرمەك;

12. 2012 جىلعى بۇۇ ادام دامۋ يندەكسىنىڭ رەيتينگى بويىنشا قازاقستان 69-شى ورىندى يەمدەندى. ەل دامۋىنىڭ وسى نەگىزگى ينديكاتورى بويىنشا ءبىز كەرى كەتىپ بارا جاتقان جوقپىز با؟! «قازاقستان 2050-ءدى» ىسكە اسىرۋدىڭ نەگىزگى مەحانيزمى - ول ەلدە ادام كاپيتالىن دامىتۋ ارقىلى ينتەللەكتۋالدىق ۇلت قالىپتاستىرۋ جانە پوستيندۋستريالدىق قوعامعا ءوتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋدە ءبىزدىڭ ينستيتۋت وتاندىق جانە شەتەلدىك عالىمدارمەن بىرگە باعدارلاما دايىنداپ، ونى «مەملەكەتتىك ءتىلدى قوعامعا ەندىرۋ»، «مەدياتەحاۋىل» - بارلىعى وننان استام سالالىق جوبالار ارقىلى ىسكە اسىرۋدا. الدىمەن ادام كاپيتالىن، سول ارقىلى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىن دامىتاتىن وسىنداي كۇردەلى ىسكە بارلىق اتقارۋشى ورگاندار، زيالى قاۋىم، وپپوزيتسيا... - بۇكىل ەل ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ ەڭبەكتەنۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ قارەكەتىمىز بەرەكەتتى، ماقساتىمىز باياندى، ەلىمىز ماڭگى بولادى.!

جوعارىداعى ماسەلەلەردىڭ ۋاقىتىلى شەشىلۋى ەلدە ادام كاپيتالىن دامىتىپ، ينتەللەكتۋالدىق ۇلت قالىپتاستىرۋداعى ياعني ەلدىڭ العا قويعان ماقساتتارىن ورىندايتىن ناقتى قادامدار، ستراتەگيانىڭ ورىندالاتىنىنا ەلدى سەندىرىپ، وعان قۋات-جىگەر بەرەتىن شارالار بولماق. ەلدى وركەندەتەتىن بۇل جوبالاردىڭ ورىندالاتىنىنا اللا جار بولسىن دەپ تىلەيىك!

«حالىقارالىق ادام ينستيۋتىنىڭ»

پرەزيدەنتى جانۇزاق اكىم

Abai.kz