2000 جىلدى قارسى الىپ جاتقان قاربالاس شاق ەدى. عالامتور ءالى تاققا مىنبەگەن، ەل تۇگەل تەلەديدارعا تەلمىرەتىن زامان. قازاق تەلەارنالارىنىڭ جاڭاجىلدىق باعدارلامالارىنان كوڭىلىم قالىپ، «جاس الاشقا» «جۇرتتىڭ ءبارى «ميللەنيۋم! ميللەنيۋم!» دەپ ءىشتى، ءبىزدىڭ ءىشىمىز پىستى» دەگەن ماقالا جازدىم. ارادا بىرنەشە كۇن وتكەندە، رەداكتسياعا قوڭىراۋ شالعان (و، ۆرەمەنا، و، نراۆى!) تەاتر رەجيسسەرى بولات اتاباەۆ: «اينالاداعى قۇبىلىستارعا وسىنداي وزىندىك ۇستانىممەن، سىن كوزىمەن قاراي الاتىن جىگىتتەر ءالى بار ەكەن عوي! دەمەك، بولاشاقتان ءۇمىت بار!» – دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

مەنىڭ وسى ءبىر ايرىقشا كوزقاراسقا يە، قاساڭ قاعيدالاردى بۇزىپ-جارىپ جۇرەتىن ونەر مايتالمانىمەن تانىستىعىم وسىلاي باستالدى.

كەيىن مارقۇم قوساعى – ءانشى ءمادينا ەراليەۆانى ەسكە الۋ كونتسەرتىن وتكىزەردە ستسەناريىن مەن جازىپ، كەشتىڭ رەجيسسەرى بولات اعا بولدى. ول كىسىنىڭ بىلايعى جۇرتقا وعاشتاۋ كورىنەتىن مىنەزدەرى مەن تاڭعالارلىق ويلارىنا سول از-كەم ارالاس-قۇرالاستىقتا ءتىپتى قانىعا ءتۇستىم...

الەۋمەتتىك جەلى دەگەن «الەمدىك جارمەڭكە» قىزا باستاعان شاقتا بولات اعا گەرمانيادا جۇرگەن ەدى. بىردە اعانىڭ پاراقشاسىندا ول كىسى كۋا بولعان ءبىر وتە توسىن وقيعا تۋرالى جازىلدى. وعان قاتتى قىزىققان مەن بولات اعانىڭ مەسسەندجەرىنە حات جازدىم: «اعا، مىناۋ – كوركەم شىعارماعا سۇرانىپ تۇرعان تاعدىرلى دۇنيە ەكەن. ءتىپتى داپ-دايىن فابۋلا. وسى دەتالداردى ارقاۋ ەتىپ، اڭگىمە جازسام دەيمىن. رۇقسات ەتەسىز بە؟». كوپ ۇزاماي اعادان: «ەگەر وسى وقيعادان اڭگىمەگە لايىق اسەرلى ىلىك كورىپ تۇرساڭ – ارينە، رۇقسات! ساتىمەن بولسىن!» دەگەن جاۋاپ كەلدى.

ول كىسى ارا-تۇرا شىعارماشىلىققا، ونەرگە، مادەنيەتكە قاتىستى تۇجىرىمدارىن فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىنا سالىپ قوياتىن. قاشاندا ونىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى مول ەركىن ويلارىنا ىنتىق مەن سول جازبالاردىڭ ءبارىن ءوزىم ءۇشىن كوشىردىم دە وتىردىم. ب.اتاباەۆتىڭ تۇتاس لەكتسياسى دەرسىز!

تومەندە اعانىڭ سول پىكىرلەرىنىڭ ءبىر ۇزىگىن عانا ۇسىنىپ وتىرمىن. يمانى سالامات بولسىن.

* * *

قازبالاي بەرسەڭ، ءتۇيىنى شەشىلمەگەن ماسەلە شىعا بەرەدى. درامالىق شىعارمانىڭ ەكى ءتۇرى بار.

1. ادەبي شىعارما – وقۋ ءۇشىن جازىلعان پەسا، دراماتۋرگ ۇيىندە وتىرىپ جازادى، سوسىن تەاترعا كەلىپ، «تۋرا وسى قالپىندا قويىپ بەرىڭدەر» دەگەن تالاپ قويادى. شەكسپيردىڭ، مولەردىڭ، شيللەردىڭ، اۋەزوۆتىڭ، مۇسىرەپوۆتىڭ، ت.ب. پەسالارى – وقۋ ءۇشىن جازىلعان دۇنيەلەر. كەيىپكەرلەر ادەبي تىلدە، جازبا تىلدە سويلەيدى. جاي حابارلى سويلەمدەر از قولدانىلادى. بي-بولىسى دا، جارلىسى دا، بالاسى دا، اناسى دا، ءبارى قۇرمالاس سويلەمدەردىڭ ءتۇر-ءتۇرىن قولدانىپ، ريتوريكانىڭ مايىن اعىزىپ جۇرەدى. تالعاۋلى، كەزەكتەس، تۇسىندىرمەلى، قارسىلىقتى سالالاس قۇرمالاس... كەتە بەرەدى، كەتە بەرەدى... كەيدە ءبىر سويلەمنىڭ ءوزى جارتى بەتتى تولتىرادى. كورەرمەن نەگىزىنەن تىڭداۋ ءۇشىن قويىلعان راديوسپەكتاكل سياقتى اسەردە قالادى.

بۇل تيپتەس پەسالار تۋرالى 1910 جىلى ماسكەۋدە ۇلكەن داۋ شىققان. ورىستىڭ بەلگىلى ادەبيەت جانە تەاتر سىنشىسى يۋلي ايحەنۆالد «وتريتسانيە تەاترا» دەگەن اتپەن كولەمدى ماقالا جازعان. سول كەزدەگى تەاترلاردى ءولى ونەر دەپ تانىپ، تەاتر ونەرىن ادەبيەتتىڭ قوسالقى ءتۇرى رەتىندە قاراستىرۋدى تالاپ ەتكەن. بۇل – تەاتردى ونەر رەەسترىنەن سىزىپ، ادەبيەتتىڭ اۋىلىنا تولىق كوشىرۋ دەگەن ءسوز عوي! شىن مانىندە، تەاتر ونەرى و باستا الاڭدا تۋعان، باستى قۇرالى – ءسوز ەمەس، ارەكەت بولعان... قازاقستاندا تەاتردى ادەبيەت دەپ بىلەتىن ارتيستەر، رەجيسسەرلار ءالى ءورىپ ءجۇر. تەاتر دەربەس ونەر ەكەنىن تۇسىنبەيدى! تۇسىنگىلەرى دە كەلمەيدى!

ەندى اۋەزوۆتىڭ جازبا ءتىلىن بۇگىنگى ومىرگە قالاي بەيىمدەيمىز دەگەن ماسەلە تۋادى. «بۇگىنگى كورەرمەندى قالاي سەندىرەمىن؟» دەپ قينالادى ارتيست. ەڭ وڭاي جانە اقىلدى قاجەتسىنبەيتىن جول – سويلەمدەردى قىسقارتىپ، سىزىپ تاستاۋ!

مەن ءۇشىن ەڭ قىزىق ءادىس – سول قۇرمالاس سويلەمدەردىڭ اراسىنا ارەكەت ەنگىزۋ، ءسوزدى ايتۋ قاجەتتىگىن تۋدىرۋ، ءسوزدى ارەكەتتەن شىعارۋ، پارتنەردىڭ سوزىمەن ءبولۋ، بىراق ءرولدىڭ ءماتىنىن ساقتاپ قالۋ. سول كەزدە ءسوز تىرىلەدى. يمانداي شىنىم!

فەستيۆال كەزدەرىندە سپەكتاكلدەردى كوپ كورەمىن. اۆتوردىڭ ءسوزىن دىرىلداتىپ ايتىپ شىعادى. سوعان ءماز. نە سەبەپتەن رەنجىپ، زىركىلدەپ سويلەيدى؟ نەلىكتەن ساحنادا قاسىرەت شەگىپ، قونا الماي جۇرگەن سامولەت سياقتى قولدارىن ەربەڭدەتىپ جۇگىرىپ ءجۇر؟ «مەنەن دە ناشار رەجيسسەرلار بار ەكەن عوي» دەپ مەن دە تاۋبە، شۇكىر دەپ كەتە بەرەم.

2. ساحناعا قويۋ ءۇشىن جازىلعان پەسا. اۆتور مەن قويۋشى توپتىڭ بىرىككەن جۇمىسىنان تۋاتىن ماتەريال. وسى ادىسپەن كەزىندە اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ساحناسىندا مارقۇم ارميال تاسىمبەكوۆتىڭ «كەبەنەك كيگەن ارۋلارى»، بيكەن ريموۆامەن بىرىگىپ جازعان «اباي دەسەم...»درامام، روزا مۇقانوۆانىڭ «ماڭگىلىك بالا بەينەسى»، جازۋشى قاليحان ىسقاقتىڭ دايىن دراماسى «جان قيماق» قويىلدى. قاليحان اعا رەپەتيتسيا كەزىندە كوپ وزگەرىس ەنگىزدى. بۇل ادىسپەن جازىلعان پەسا نەمەسە تەكست ومىردەگى اۋىزەكى تىلگە بەيىمدەلىپ، ءارتيستىڭ تەمپەرامەنتىنە ارنايى جازىلادى. كەيىپكەردىڭ ءسوز ساپتاۋى مىنەزىنە ساي ەرەكشەلەنەدى. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ كەيىپكەردىڭ ءتىلى دە كۇردەلى بولادى. ادەبيەتتىڭ قۇشاعىندا قالىپ قويمايدى. ديالوگتارى دا قىسقا. ارەكەتتەرى مول. كوزگە دە قىزىقتى، قۇلاققا دا ىقشام.

بۇل دا – تەاتر ونەرىن باعالاۋدىڭ ءبىر جولى!

ساكەن سىبانباي

Abai.kz