ادامنىڭ جاس كەزىندە كورگەن-بىلگەنى، اسىرەسە، بالالىق كەزىندەگى وزىنە ەرەكشە اسەر ەتكەن بىرەر ىستەرى قانشا ۋاقىت وتسە دە، ەسىندە بەرىك ورناپ, كەيىنگى كۇندەردە سول ادامنىڭ كوڭىل ەكرانىنان ءجيى-ءجيى ەلەس بەرىپ وتىرادى ەكەن.

مەن 1936 جىلى قىستا شاپشال اۋدانى قازىرگى شولپان قىستاعىنىڭ ءتورت كوشەسىنەن تۋرا سولتۇستىككە جۇرگەن جولداعى جىراشىقتا توبەسىنە اعاش سالىپ، قامىسپەن جاۋىپ ءبىر شەتىن جارعا سۇيەپ جارمالاپ جاساعان ەكى بولمەلى جەر ۇيدە وقىدىم. بۇل سول كەزدەگى زاڭگىلەر (زاڭگى – ەڭ تومەنگى ءمانساپ اتى) مەن ەلدىڭ اتقا مىنەر ازاماتتارى حالىقتان قاراجات جيناپ قۇرعان العاشقى مەكتەپتەردىڭ ءبىرى بولاتىن. بۇنىڭ الدىندا ەكىنشى سىنىپقا دەيىن كىشىبۋرادا وقىدىم. سول كەزدەگى اتقا مىنەر ازاماتتاردىڭ حالىقتىڭ تۇرمىس-جاعدايىنا قاراپ، كەمەر بويلارىنان جەر ءۇي بولسادا قازىپ نەمەسە باسقالاردىڭ ارتىق اۋىس باس سۇعار قۋىس ۇيلەرى بولسا سوعان اۋىل بالالارىن جيناپ وقىتىپ، ساۋات اشتىرۋى، قاراڭعىلىقتىڭ بۇلتىن سەيىلتىپ، حالىقتىڭ كوزىن اشۋعا جاسالعان ۇلكەن ەڭبەكتەرى دەپ تۇسىنۋگە بولادى.

ءبىر كۇنى «مەكتەپكە تەكسەرۋشى كەلەدى ەكەن» دەگەندى ەستىپ وقىتۋشىمىز مولدابەك (قىتايداعى العاشقى قازاق اعارتۋشىلاردىڭ ءبىرى) مۇعالىمنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا، ءبىر كيەرلەرىمىزدى رەتتەپ كيىپ، پارتا رەتىندە ىستەتىپ وتىرعان تاقتاي سورەلەرىمىزدى ءسۇرتىپ، توپىراعى بورپىلداپ جاتقان سىنىپ ەدەنىنە سۋ شاشىپ دەگەندەي كوپ-كورىم جينالىپ قالدىق. ايتۋلى كۇنى ءۇش ادام اتپەن كەلدى. ولار كەلىپ وقۋشى-وقىتۋشىلاردىڭ تۇرمىس جاعدايىن، وقىپ جاتقان بالا سانىن، سىنىپ سانىن، وقىتىلىپ جاتقان پاندەردى، وقۋلىق پەن داپتەرى ت.ب جاعدايلارىن ۇعىستى. ونان سوڭ ەكى سىنىپقا ءبولىنىپ وقىتۋشىلاردان ساباق تىڭدادى. ءبىز وقىعان بولمەدە 3-, 4-سىنىپ بالالارى بىرلىكتە وقيتىن. مەن الدىڭعى قاتاردا وتىرۋشى ەدىم. كەلگەن ەكى ادامنىڭ بىرەۋى ياعني قويۋ قارا مۇرتتى، بەت ءپىشىنى تولىقشا كەلگەن، قىزىل شىرايلى، جاس شاماسى وتىزدىڭ ىشىندەگى ورتالاۋ بويلى ادام كەلىپ مەنىڭ قاسىما وتىردى. مەن ىشكە قاراي سىرعىپ قاسىمنان ورىن بەرىپ، الداعى مۇعالىمنىڭ ساباعىنا نازارىمدى شوعىرلاندىرىپ وتىرسام دا كوز قيىعىمدى قاسىمداعى باستىققا دا تاستاي وتىردىم. ول ادام مەنىڭ داپتەر، وقۋلىقتارىمدى اۋدارىستىرىپ كورىپ، وقىتۋشىنىڭ ساباعىنا دا قۇلاق سالىپ، قويىن داپتەرىن الىپ شىعىپ بىردەمەلەردى تۇرتپەكتەپ جاتتى. ونان سوڭ مەنىڭ جاتتىعۋ داپتەرىمە دە بىردەمەلەردى جازعانداي بولدى. ءبىر ساعاتتىق ساباق اياقتالىپ وقۋشىلار ورنىنان تۇرىپ وقىتۋشى مەن ساباق تىڭداۋشىلار سىرتقا قاراي بەتتەگەن كەزدە، مەنىڭ قاسىمداعى الگى ادام ورنىنان تۇرىپ:

«بالاقاي، بايقايمىن وقۋدا جاقسى كورىنەسىڭ. جاڭا جاتتىعۋ داپتەرىڭ مەن تاپسىرما داپتەرىڭدى كوردىم. جالعاستى جاقسى وقىعىن، تەك جاقسى وقىپ عىلىم يەلەسەڭ عانا ءومىرىڭ ءماندى، بولاشاعىڭ نۇرلى بولادى. مىنا جاتتىعۋ داپتەرىڭە ءبىر-ەكى اۋىز ولەڭ جازىپ قويدىم. ءوزىڭ ولەڭگە قىزىعاسىڭ با؟ ولەڭ جازىپ، ولەڭدى جاتتاپ جۇرسەڭ وي ءورىسىڭ كەڭەيەدى»، – دەپ داپتەرىمدى قولىما ۇستاتىپ شىعىپ كەتتى.

دەرەۋ داپتەرىمدى اشىپ وقىسام، مارجانداي تىزىلگەن جازۋ مەن جازىلعان ءتورت شۋماق ولەڭ ەكەن. ول ولەڭدى سول ۋاقىتا-اق سىنىپتاعى بالالاردىڭ ءبارى قولان-قولعا الىپ وقىدى. ودان مۇعالىم دە حابار تاپقان ەكەن، مەنىڭ داپتەرىمنەن الگى ولەڭدى وقىپ: «راس، شارعىن مىقتى اقىن عوي. ناق شىندىقتى ايتىپتى. بىردەمنىڭ ىشىندە كورگەندەرىن ولەڭگە اينالدىرعانىن قاراشى؟!» – دەپ، تاڭدانىسپەن ءوز پىكىرلەرىن ايتىپ جاتتى. مەن سوندا عانا، ءوزىم ەل اۋزىنان اتاق-داڭقىن ەستىپ، ولەڭدەرىن گازەتتەردەن وقىپ جۇرەتىن اتاقتى شارعىن العازىۇلىنىڭ جاڭا عانا ءوز قاسىمدا وتىرعان قاراپايىم ادام ەكەنىن ۇعىندىم. كەيىن ول ولەڭدى وقىتۋشىمىزدىڭ تاپسىرۋى بويىنشا، ءبىز سىنىپ ىشىندە جاتتاپ، مەكتەپتە ويىن قويعاندا دەكلاماتتسيا ەتىپ ورىندادىق. سودان ەل ارقىلى اۋىلدىڭ اتقا مىنەر ازاماتتارىنا دا جەتكەن سياقتى، كوپ وتپەي ەكى بولمەلى «سارايىمىزدىڭ» جاعدايى جاقسارىپ، بوران گۋلەمەيتىن، تامشى وتپەيتىن، جىلى جەر ۇيدە وقىپ قىستى وتكىزدىك.

انە سودان باستاپ كوڭىل تەبىرەنتەرلىك كەيبىر ويلارىمدى ولەڭگە اينالدىراتىن، ولەڭ جىرلاردى قۇمارتا وقيتىن جاقسى ادەت قالىپتاسا باستادى دا، ۇيرەنۋگە دە قىزعىندىلىعىم ارتا ءتۇستى. مەن ول كەزدە شارعىننىڭ اتىن ەستىگەنىم بولماسا ءوزىن كورەمىن دەپ ويلاماعام. ويتكەنى مەنىڭ ويىمشا ونداي اقىن ادام ۇلكەن جينالىس مىنبەرلەرىنەن، توي-دۋمانىڭ قايناعان ورتالارىنان كورىنۋگە ءتيىستى دەپ ويلايتىنمىن. كەيىن ۇعىسۋىمشا، شارعىن سول كەزدە العاش مەكتەپتە مۇعالىم بولىپ بالا وقىتىپ، كەيىن قۇلجا قالاسىندا ايماقتىڭ وقۋ-اعارتۋ، مادەنيەت ىستەرىنە ات سالىسىپ، جەر-جەردەگى مەكتەپتەردىڭ تۇرمىستىق جاعدايى مەن وقىتۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا كۇش شىعارىپ، جارقۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇرگەن كەزى ەكەن.

مىنە، سودان بەرى 70 جىل وتسە دە، اقىن ۇستازدىڭ ماعان جىگەر بەرىپ ايتقان ءبىر-ەكى اۋىز ءسوزى، تاسقا باسقان تاڭباداي ءالى كۇنگە ەسىمدە. ول سوزدەر مەنىڭ تۇتاس ومىرىمە جەبەۋ بولعانداي. ال داپتەرىمە جازاعان ءتورت شۋماق ولەڭى جاقىن جىلدارعا شەيىن ەسىمدە ءجۇرۋشى ەدى. كارىلىك اياڭداپ كەلىپ بارىندە توزدىراتىن سياقتى. قازىر تەك قانا بىرنەشە تارماعى ەسىمدە قالىپتى. ول دا ەستەن شىعىپ كەتپەسىن، ەستە تۇرعاندا بالالارىم سەندەرگە ايتا كەتەيىن. ءوز كوزىممەن كورگەن وسى جايدى ايتا وتىرىپ، مەن دە ءسوزىمدى، اقىن ۇستازدىڭ سول ولەڭىمەن اياقتايىن:

«مەكتەبىمىز سيىر قورا، توبەسى اشىق،
بوران بولسا قالامىز بەتتى باسىپ.
حالىقتىڭ بەرگەن پۋلى قايدا كەتتى،
سالىعىن الماپ پا ەدى ەلگە شاشىپ.
اعاش وتىن، كومىردەن دانەڭە جوق،
قارا سۋدان جاعامىز قامىس تاسىپ.
زاڭگى مەن ەلۋ باس كوميسسيا،
كورمەيدى بۇنى نەگە كوزىن اشىپ.
الاڭسىز وقىماسا وسپىرىمدەر،
قالماي ما ەل الدىندا بوسقا جاسىپ؟!» – دەپ جازعان ەكەن.

قۇدايبەرگەن سايدۋاقاسۇلى باقى بي تەگى،

بۇل ماقالانى اۆتوردىڭ «مەن تانىعان شىندىق» اتتى كىتابىنان دايىنداعان ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz