تانىمال مادەنيەتتانۋشى، ادەبيەت سىنشىسى قۇلبەك ەرگوبەك ارادىك ءتۇرلى دارەجەدەگى بيلىككە ورىندى وي، ۇسىنىس بىلدىرۋىمەن بارشانى رازى ەتىپ كەلەدى. پرەزيدەنت ق.ك. توقاەۆقا «بيلىك پەن بۇقارانى بىرىكتىرەتىن قۇبىلىس – مادەنيەت!» دەگەن تاقىرىپپەن جازعان حاتى دا («قازاق ادەبيەتى»، 7.07.2023 ج.) كوپشىلىكتىڭ ويىنان شىعارىنا كۇمان جوق. دەي تۇرعانمەن، وسىنداعى ءبىر جاڭساقتىقتى ەلەۋسىز قالدىرماي، تۇزەگەندى ورىندى كورىپ وتىرمىن.

قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ 1936 جىلعى ماسكەۋدەگى دەكاداسى جالپاق ەلىمىزدىڭ، ءتىپتى ەۋروپانىڭ بارشا ونەرسۇيەر جۇرتشىلىعىن تاڭ-تاماشا قالدىرىپ، قاتتى ءسۇيسىندىردى. مۋزىكالىق تەاتردا دايىندالعان «قىز جىبەك» اتتى تۇڭعىش ۇلتتىق وپەرالىق سپەكتاكلدىڭ ەكىنشى قويىلىمىنا ساياسي بيۋرو مۇشەلەرىن باستاپ باس حاتشى ي.ۆ. ءستاليننىڭ ءوزىنىڭ كەلۋى شىن مانىندەگى تاريحي وقيعا بولدى. الاپات اشارشىلىققا ۇشىراپ، ۇلتتىق اپات يىرىمىنە جۇتىلۋدىڭ از-اق الدىندا قالعان «قاراڭعى، جەتىلمەگەن، دامۋى كەنجەلەپ قالعان قازاق حالقىنىڭ» ۇل-قىزدارى «جەڭىمپاز ءسوتسياليزمنىڭ ارقاسىندا» بيىك ونەردى قىسقا مەرزىم ىشىندە باتىل يگەرىپ، وزىق وركەنيەتپەن اياعىن تەڭ باسىپ جۇرە الاتىنىن وسىنشا جارقىراتا پاش ەتكەنى توتاليتارلىق مەملەكەت باسشىسىن دا ريزا ەتىپ، اڭ-تاڭ قالدىردى. (تاڭعالىپ قانا قويماي، ەكىنشى سوۆەتتىك كونستيتۋتسيا جوباسىن جاسايتىن كوميسسيانىڭ توراعاسى ستالين  جولداس كوشپەندىلەردى قىزىل قىرعىنعا ۇشىراتقان مەملەكەتتىك قىلمىستى ءبىرجولا ۇمىتتىرۋدىڭ تاماشا جولىن تاپتى. سول جىلعى 5 جەلتوقساندا سوۆەتتەردىڭ بۇكىلوداقتىق توتەنشە سەگىزىنشى سەزى قابىلداعان  ستاليندىك كونستيتۋتسيا بويىنشا رەسەي رەسپۋبليكاسى قۇرامىنداعى قازاق اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسىنا، تيتۋلدىق حالقىنىڭ ۇلەس سالماعى كۇرت تومەندەپ، ۇلتتىق ەكونوميكاسى تۇرالاپ قالعانىنا قاراماستان، وداقتىق ءتاج كيگىزىلدى. 1936 جىلعى وسى تاريحي وقيعا 1991 جىلى جاريالانعان مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزگە جول سالعان ەدى.  بۇگىنگى ۇرپاق مۇنى ايقىن ءتۇسىنىپ، وسىنى مۇمكىن ەتكەن ونەر سىندى عاجايىپ قۇبىلىستىڭ قوزعاۋشى كۇشى، باستى ۇيىمداستىرۋشىسى بولعان تۇلعانىڭ ءىس جۇزىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۋ ۇستاۋشىسى، تاۋەلسىزدىك فلاگمانى بولعانىن ماقتان ەتۋى كەرەك!) قازاقستانداعى مادەني رەۆوليۋتسيا شتابىن باسقارعان اعارتۋ كوميسسارى تەمىربەك جۇرگەنوۆ قازاق مادەنيەتىنە تاڭسىق وپەرا ونەرىن ۇلتتىق توپىراققا ەگىپ، ءسىڭىرىپ، دامىتۋداعى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن 1936 جىلى ماسكەۋدە بيىك مەملەكەتتىك ماراپاتقا يە بولدى.

قازولكەكوم دەكاداشىلار الماتىعا ورالعاننان كەيىن ونكۇندىك ناتيجەلەرىن تالقىلاپ، قورىتىندىلادى، ناتيجەسىندە، ماسكەۋدە اسقاق تا استام وي-ساناعا توڭكەرىس جاساعان «قىز جىبەك» پەن «جالبىر» شىققان مۋزىكالىق تەاتر قازاق مەملەكەتتىك ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترى بولىپ قايتا قۇرىلدى. ەندى جۇرگەنوۆ ۇلتتىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنا ارنايى عيمارات سالعىزۋدى ارمانداپ، بولاشاق قۇرىلىس ورنىن ءوزى تاڭدادى. استانا قىزىلوردادان الماتىعا كوشىپ كەلگەننەن سوڭ، مەملەكەتتىك تەاتر سالۋ ءۇشىن وتكىزىلگەن بۇكىلوداقتىق كونكۋرستىڭ جەڭىمپازى ماسكەۋلىك ارحيتەكتور ن.ا. كرۋگلوۆقا جوباسىن جاڭا تالاپقا ساي دامىتۋ تاپسىرىلدى. ۇزاماي ن.ا. كرۋگلوۆ پەن ونىڭ تەڭ اۆتورى ن.ا. پروستاكوۆ جوبالاعان ۇلگى بەكىتىلىپ، عيماراتتىڭ ىرگەتاسىن كوتەرەر ءسات تۋعاندا،  جۇرگەنوۆ لەۆون ميرزويان، وراز يساەۆ، ۇزاقباي قۇلىمبەتوۆ باستاعان پارتاكتيۆپەن وپەرا تەاترى عيماراتىنىڭ ىرگەسىنە العاشقى تاستى قالاۋ قۇرمەتىنە ميتينگ وتكىزۋگە مۇرىندىق بولىپ، سول ميتينگتى ءوزى جۇرگىزىپ تۇردى.  تەاتر عيماراتىن سالۋ بارىسىن دا ءوزى قاداعالاپ ءجۇردى. الايدا ۇلكەن تەررور ءورىس الىپ، الماتىدا اعارتۋ حالكومى جۇرگەنوۆ، ماسكەۋدە ارحيتەكتور كرۋگلوۆ «حالىق جاۋى» اتانىسىمەن، قۇرىلىس توقتاتىلدى. رەسپۋبليكا باسشىلارى جاڭارتىلعاننان كەيىن، وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ سالىنۋىن جالعاستىرۋدى جانە ونى تيىسىنشە بەزەندىرۋدى قۋعىننان امان قالعان ارحيتەكتور پروستاكوۆ تولىق اياقتاپ شىقتى. تەاتر كورەرمەندەرگە ەسىگىن 1941 جىلعى قاراشادا عانا اشا الدى.

ۇلكەن تەررور قۇربانى بولعان يساەۆتان سوڭ، 1938 جىلدىڭ شىلدەسىنەن حالكومكەڭەستى باسقارعان نۇرتاس وڭداسىنوۆ قۇلبەك ايتقانداي «وپەرا جانە بالەت تەاترىن سالۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى» بولعان جوق، قۇرىلىس تا ول پرەدسوۆناركوم لاۋازىمىمەن قىزمەتكە كىرىسكەننەن بۇرىن، 1937 جىلى باستالىپ، قارا جۇمىسى اياقتالۋعا تاقالعان-دى.  بىراق وڭداسىنوۆتىڭ سونى جالعاستىرىپ، عيماراتتى پايدالانۋعا بەرگەنگە دەيىن «يگىلىكتى ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن زياتكەر باسشى» بولعانى كۇمانسىز.

بيىلعى 15 ناۋرىزدا سول عيماراتتا – اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا – عالامات مەملەكەت، قوعام، مادەنيەت قايراتكەرى تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ 125 جىلدىعى قۇرمەتىنە سالتاناتتى ءىسشارا وتكەنى ءمالىم. ىسشاراعا قاتىسقان مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اسحات ورالوۆ تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى ستۋدەنتتەرىنىڭ ارنايى ازىرلەگەن قويىلىمى الدىندا پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن وقىپ بەردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بيىل ەلىمىزدە جۇزدەن استام ءتۇرلى ءىسشارا وتكىزىلمەك. تەك ءبىزدىڭ ەلىمىز عانا ەمەس، تۇركسوي ۇيىمى 2023 جىلدى جۇرگەنوۆ جىلى دەپ جاريالاعاندىقتان، بۇل مەرەيتوي حالىقارالىق دەڭگەيدە اتاپ وتىلەدى، ونى بارلىق تۇركى مەملەكەتتەرى دە مەرەكەلەيتىن بولادى.

وسى ورايدا، قۇلبەك ەرگوبەكتىڭ اتالمىش ماڭىزدى حاتىندا بايقاۋسىز كەتىپ قالعان اعاتتىققا ازداعان تۇزەتۋ ەنگىزۋمەن قاتار،  قۇلبەكتى  دە، بارشا ادەبيەتشى، مادەنيەتشىنى دە، ولاردىڭ ءۇنىن بۇقاراعا جەتكىزۋشى جارشىنى دا پرەزيدەنت ارنايى قۇتتىقتاۋ حات جولداپ ەرەكشە ءمان بەرگەن جۇرگەنوۆ جىلىنا جانە جىلدىڭ باس قاھارمانى رەتىندە تەرەڭ تانىلا تۇسۋگە ءتيىس تۇلعانىڭ ەڭبەگىن تەرەڭ تۇيسىنە باعالاپ، ازاماتتاردى ءادىل تاريح ارقىلى تاربيەلەۋ ىسىنە مۇددەلىلىكپەن قاراۋعا شاقىرامىن. بۇل، ءسوز جوق، «بيلىك پەن بۇقارانى» دا، مادەنيەتتى جاساۋشىلار مەن تۇتىنۋشىلاردى دا ءوزارا جاقىنداستىرىپ، ءتۇسىنىستىرىپ، بىرىكتىرەتىن قۇبىلىستىڭ ناق ءوزى بولادى.

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz