مەن ونىڭ الەمىنە، سول ارقىلى ءار زاماندا تۋ ەتىپ كوتەرىلگەن وزەكتى ماسەلەلەرگە قايتا اينالىپ سوعا بەرۋدەن ەش جالىققان ەمەسپىن. تۇرماعامبەت ىزتىلەۋۇلىنىڭ سوڭىندا قالعان ولەڭ مۇراسىن اۋدارىپ، توڭكەرىپ زەردەلەگەن سايىن تۇيسىگى تەرەڭ اسىلدىڭ ءبىر كەزدە ءومىر سۇرگەن ءوز داۋىرىنە قاراتىپ ايتقاندارى كىم-كىمنىڭ دە الدىنا جون ارقاسىن جاڭا ءبىر قىرىنان توسىپ، كەسە-كولدەنەڭ شىعا بەرەدى. استارى كونەرۋدى بىلمەيتىن تىم ەسكى جىردىڭ تاساسىندا قالعان جاۋھارلار قاي داۋىرگە بولسىن، سىناداي سىيىسا بەرەتىنى نەسى؟ ءتىپتى وقىپ وتىرىپ، ۋاقىت تەگىرشىگى ىلگەرى ەمەس، ۇنەمى كەرى اينالعانداي اسەردە قالاسىڭ. ويتكەنى، قاي ماسەلەنىڭ دە ءمانى وزگەرمەگەن. الدە، بۇل اۋليە پەيىل شايىردىڭ بويىنان ۇنەمى قىلاڭ بەرىپ وتىراتىن كورەگەندىك قاسيەتتىڭ بەلگىسى مە؟

«زاڭ ازدى تورەسى ءادىل حان جوعىنان» دەگەن مىنا شاعىن ولەڭ كەمى وسىدان ءجۇز جىل بۇرىن جازىلسا دا، وزەگىندەگى قاۋلاعان ءورت وشپەپتى، ءباز باياعى قوز كۇيىندە جاتىر. كوزىن تۇرتسەڭ بولدى، اركىمنىڭ كوكەيىندەگى سوزگە اينالىپ كەتە بەرەتىندەي. ءيا، قاي نارسەنىڭ دە تورەلىگىن ءادىل بەرەتىن تورەشىڭ بولماسا، قانداي زاڭ بولسىن جانە كىم شىعارسا دا، ودان قاراشىعا تيەتىن پايدا جوق. تەتىگى تابىلماعان سوڭ ول دا ءبىر ايعايىڭدى ەستىمەيتىن مەڭىرەۋ جارتاس. اتالمىش جىردىڭ ەكىنشى جولىنداعى «توزدى جۇرت تويىپ جەيتىن نان جوعىنان» دەگەن ءۋازيپا ارتىق-كەمى جوق، بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ باسىنداعى احۋالدى بايانداعان دا قويعان. باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. حالىقتىڭ باسىنان وتكەن كەشەگى دۇربەلەڭ وسىنىڭ جارقىن ۇلگىسى ەمەس پە؟ الگى ەكى جول ارقىلى كوتەرىلگەن ماسەلە «قىران قۇس قايدا ۇشارىن بىلە الماي تۇر، / الىپ جەر اشىققاندا اڭ جوعىنان» دەگەن ءتۇيىن ارقىلى كۇرمەلەدى. نەسىن ايتاسىز، تىعىرىققا تىرەلۋ دەگەنىڭ – وسى. كوزىنە قان تولعان قىران اڭعا تۇسپەسە، ادامعا تۇسەدى. ويتكەنى، ول ادەت ونىڭ بولمىسىنا جات ەمەس. ادام دا، اڭ دا تابيعاتىنداعى تاعىلىقتان اسا المايدى ءھام قاشا المايدى. جاراتىلىس زاڭى سولاي.

ول ويىن ورلەتە كەلە، كەڭ دالادا جاۋدىڭ جوعىنان كۇنەلتكەن «قارا شىبىن ەسەبىندەگى حالىق ەدىك» دەيدى. شىنىمەن دە، ءبىر زاماندا جاۋى جوق جۇرتتىڭ قاتارىن تولتىرعانىمىز راس. مىنا شارتاراپ قازاقتىڭ قارا بالاسىنا ەمەس، داليعان دالاسىنا اش كوزىن قۇنىعا قاداي باستاعان قازىرگى ۋاقىتتا وسىلاي دەپ ايتا الامىز با؟ جوق! مىنە، سونىڭ سالدارىنان «جەر ءجۇزىن جەتى قابات زۇلمات باسىپ، / جول تاپپاي جۇدەدى كوپ تاڭ جوعىنان». كوپتىڭ كوڭىلىن جۇدەتكەن الگى جەتى قابات زۇلماتتىڭ ءار قاباتىن تالداپ، تارازىلاي تۇسسەك، «سياقتى بايسىز قاتىن بولىپ تۇرمىز، / كەڭ ويلى، كەڭەس ايتار جان جوعىنان» دەگەن بۇگىنگى شىندىقتىڭ پەردەسى تۇرىلە بەرەدى. بۇل – باسىنداعى باردىڭ قادىرىن بىلمەگەن قاي ەلدىڭ بولسىن، تىرەلەر تۇيىعى. ءبىزدىڭ دە كەڭەسىمىز ىلگەرى باسپاي، كەرى كەتە باستاعانىن بۇگىندە كىمنەن جاسىرىپ قالعاندايمىز؟ اقىرى شايىر، «جۇك جۇرتتا قالدى، ءوزىڭ جەتكەر، اللا، / ءباھادۇر، ءبۇتىن تۋعان نار جوعىنان» دەپ ناليدى. ءبۇتىن تۋعان نارۋانداردىڭ بەلىن مايىرىپ، قولىن ارتىنا قايىرىپ، اسىلىن قور تۇتا بەرسە، قاي كەزدە دە قوعامداستان ىزگىلىك كۇتۋگە بولمايدى.

تۇرەكەڭ ءوزى ءومىر سۇرگەن ءداۋىر شالدىققان دەرتتىڭ دەنىن تىزبەكتەي كەلىپ، «بولار – دەپ، – زامان قالاي؟» قاۋىپ ەتەمىن، / بۇل ءۇشىن ەشبىرەۋدە قام جوعىنان» دەپ قامىعادى. راس، كوپتە اقىل بولسا دا، قام بولا بەرمەيتىنى بەس-ەنەدەن بەلگىلى. بۇگىندە كوپ ءنوپىردىڭ تەنتەككە تۇستەن كەيىن ەس كىرگەندەي بولا باستاعانى سول. شايىردىڭ «كوز جاسىن كور قالاي دا وسى جاننىڭ، / ساستىردى كەلىپ جالىن جان-جاعىنان» دەگەن ءسوزىن بەيجاي وتىرىپ قابىلداۋ مۇمكىن ەمەس. ودان ءارى پەندە پيعىل جۇرەك تۇكپىرىندەگى شىنىن ايتادى: «كوپ ءۇشىن كوبەلەكتەي بولسام دەيمىن، / ەسىمنىڭ حابارىم جوق بار-جوعىنان». كوزىن العان كوبەلەكتە ەس بولمايتىنى تۇسىندىرمەنى قاجەت ەتپەيدى. ونىڭ جاماعاتقا كەڭەس ەتۋىنىڭ ءبىر سىرى وسىندا بولسا كەرەك. اقىرعى ءسوز ءتۇيىنى ءتىپتى عاجاپ: «اقىلدى ەر ايتقانىمدى ابايلايدى، / اقىلسىز، اقىماق كۇلەر ار جوعىنان!». ءيا، ونىڭ مىسالىن كوزىمىز كۇندە كورىپ وتىر. اسىلىندا، پەندە اتاۋلى اقىلى كامىلدىڭ ايتقانىن ابايلاعانعا نە جەتسىن؟!

ءبىز كوبىنە ولەڭدى تىڭداۋعا ەمەس، تالداۋعا بەيىمدەلىپ العانبىز. تالداعاندا دا، كەيدە ءسوز يەسىنىڭ ويىن اقيقاتتان تىم الشاقتاتىپ الىپ كەتۋگە بەيىم تۇرامىز. ءتىپتى، ءسوز يەسىنىڭ اۋزىنا ءسوز سالىپ بەرۋگە دە «كەت، ءارى» ەمەسپىز. قانشا جەردەن ءسوزدىڭ ءمورىن «تانىدىق» دەپ ءوزىم بىلەمگە سالىنعانمەن، شىن مانىندە اۆتوردىڭ ناقتى نەنى مەڭزەگەنىن ەندى ەشقاشان بىلە المايمىز. سول ءۇشىن دە تۇرەكەڭنىڭ ولەڭىن تىراشتانا تالداۋعا تىرىسپادىق. جاسىراتىنى جوق، بۇگىنگى جاعدايعا سايكەس، قوعام باستان كەشىرىپ جاتقان ۋاقيعالارعا سىرتتاي شاقتاپ، شاپتاي سالدىق. شىنىمدى ايتسام، ودان نە شىعاتىنى ازىرگە ءوزىم ءۇشىن دە بەيماعلۇم. الايدا، تۇيسىنگەنىم، شايىر بۇل ءسوزدى الىستان ەمەس، تىم جاقىننان، كەشە-بۇگىن، وتباسىمنان شاي-سۋ ىشۋگە كەلىپ، تاپ قۇلاعىمنىڭ تۇسىنان ايتىپ وتىرعان ءتارىزدى بولدى. وسىدان كەيىن پەشەنەدەگى تاعدىر دەگەن تىلسىمنىڭ باياعىدا سىزىلىپ قوياتىنىنا، ءسىز بەنەن ءبىز تەك سول جولدى ءجۇرىپ وتۋگە ءتيىس ەكەنىمىزگە رياسىز سەنگىڭ كەلەدى. اۋليە تۇرەكەڭ دە وسى بولمىستان. ولاي بولسا، مەن مۇنىڭ جۇگىن ولەڭگە جىعا الماس ەدىم. ۇيقاسقا كەلتىرىلگەن بولجام دەسەك، اقيقات اۋىلىن توڭىرەكتەي ءتۇسۋىمىز مۇمكىن. كىم بىلگەن، انىعى تەك اللاعا ايان!

بەرىك ءجۇسىپوۆ,

فولكلورتانۋشى

Abai.kz