بەكقوجا جىلقىبەكۇلى: "كوك تۋدى جەلبىرەتكەن دارىن يەسى"
ءانشى، سازگەر، ءارى اقىندىعىمەن ەلگە تانىلعان، ونەردىڭ سان قىرى مەن سىرىن بويىنا سىڭىرگەن، ۇلتجاندى ازامات ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ قايتىس بولعانىنا دا 21 ماۋسىم كۇنى ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. 2011 جىلى ماۋسىمنىڭ 24 جۇلدىزىندا ونىڭ جامباسى جەرگە تيگەن ەدى. وسىعان وراي ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، ەرەكەڭنىڭ دوسى بەكقوجا جىلقىبەكۇلىمەن بولعان وسى ءبىر شاعىن سۇحباتتى سىزدەرگە جىبەرىپ وتىرمىن.
- بەكە، ءانشى، سازگەر ءارى اقىن دوسىڭىز ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ قايتىس بولعانىنا دا ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. سول دوسىڭىز جونىندە قانداي سەزىمدە ءجۇرسىز؟
ەرەكەڭ ەسكە تۇسسە، قاتتى قۇلازىپ كەتەمىن. ويتكەنى ەكەۋمىز كەزدەسكەن سايىن ادەبيەت، ونەر، ءومىر جايلى كوپ سىرلاسۋشى ەدىك. ول تىرشىلىگىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە ولەڭ جاسامپازدىعىنا قاتتى دەن قويىپ ءجۇردى. «ءۇش بۋرىل» اتتى جيناعىندا مىقتى ولەڭدەردىڭ بار ەكەندىگىن قۇلاققاعىس ەتكەن بولاتىن.
- كوزى تىرىسىندە ەرەكەڭ ءوز باعاسىن الا الدى ما؟
ءانشى، سازگەر، ءارى اقىندىعىمەن ەلگە تانىلعان، ونەردىڭ سان قىرى مەن سىرىن بويىنا سىڭىرگەن، ۇلتجاندى ازامات ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ قايتىس بولعانىنا دا 21 ماۋسىم كۇنى ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. 2011 جىلى ماۋسىمنىڭ 24 جۇلدىزىندا ونىڭ جامباسى جەرگە تيگەن ەدى. وسىعان وراي ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، ەرەكەڭنىڭ دوسى بەكقوجا جىلقىبەكۇلىمەن بولعان وسى ءبىر شاعىن سۇحباتتى سىزدەرگە جىبەرىپ وتىرمىن.
- بەكە، ءانشى، سازگەر ءارى اقىن دوسىڭىز ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ قايتىس بولعانىنا دا ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. سول دوسىڭىز جونىندە قانداي سەزىمدە ءجۇرسىز؟
ەرەكەڭ ەسكە تۇسسە، قاتتى قۇلازىپ كەتەمىن. ويتكەنى ەكەۋمىز كەزدەسكەن سايىن ادەبيەت، ونەر، ءومىر جايلى كوپ سىرلاسۋشى ەدىك. ول تىرشىلىگىنىڭ سوڭعى كەزەڭىندە ولەڭ جاسامپازدىعىنا قاتتى دەن قويىپ ءجۇردى. «ءۇش بۋرىل» اتتى جيناعىندا مىقتى ولەڭدەردىڭ بار ەكەندىگىن قۇلاققاعىس ەتكەن بولاتىن.
- كوزى تىرىسىندە ەرەكەڭ ءوز باعاسىن الا الدى ما؟
جوق، «جايلاۋىم - ءانىم» دەيتىن ءانى ونىڭ تۇڭعىش ءانى ەدى. ول ءان قىتاي قازاقتارى اراسىندا كەڭ تارالدى. كەيبىرەۋلەر ونى حالىق ءانى دەپ ءجۇردى. ءتىپتى، بۇل ءاندى ەرمۇرات زەيىپحانۇلى ەكەۋمىز 1996 جىلى كۇزدە ءبىر رەتكى تۇركىستان قالاسىنا بارعان ساپارىمىزدا سونداعى قىتايدان كەلىپ قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جاتقان ابىلقايىر، ءابىلباشار دەگەن ستۋدەتتەردىڭ وسى ءاندى ەرەكەڭ ورىنداعان كەزدە، «بۇل حالىق ءانىن ءبىز وتە جاقسى كورەمىز» دەپ قابىلداعاندا، تاڭ قالعانىم بار.
- «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى ەرەكەڭنىڭ باعىن اشقان شىعار؟
- باعىن اشۋىندا اشتى. وكىنىشتىسى، ول و دۇنيەگە كەتكەن سوڭ عانا كوگىلدىر ساندىقتان تۇسپەي كەلەدى. مايرا مۇحاممەدقىزى، تىلەۋبەك قوجانۇلى، قۇرمانبەك پەن ريزانىڭ ورىنداۋىندا بۇل ءان تابىستى ورىندالىپ ءجۇردى. الايدا، وسىنداي ءبىر وتانشىل، اسقاق، ادەمى ءاندى ونىڭ كوزى تىرىسىندە ەشبىر اقپارات قۇرالى دارىپتەگەن جوق. جاقسى ءان ەكەنىن سەزىنسە دە، وعان كوز جۇما قارادى. كورە الماۋشىلىق پەن شىنايى ونەردى باعالاي بىلمەۋ اۋىرۋى ءورشىپ تۇرعان وتپەلى كەزەڭدە ءومىر ءسۇردى عوي، ەرەكەڭ!
- ەرەكەڭ اندەرىنە بەينە بايان تۇسىرمەدى مە؟
- مارقۇم ەرەكەڭ ءوزىن ءوزى دارىپتەۋگە جانى قاس، ءور مىنەزدى، بىربەتكەي، كوزقاراسقا ادال، بەكزات جان ەدى. جالپاقتاۋ مەن جالتاقتاۋدى مۇلدە بىلمەيتىن. اعايىن-دوستارىنىڭ «شىعارماشىلىق كەشىڭدى وتكىزەيىك، كىتابىڭدى شىعارىپ بەرەيىك» - دەپ ءجۇرىپ، وتكىزىلگەن شىعارماشىلىق كەشتەرى مەن شىققان كىتاپتارى قازىر ەلدىڭ جادىندا قالدى.
- ەرمۇرات زەيىپحانۇلىنىڭ باسقا قانداي قىرلارىن زەردەلەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- ونىڭ 117 بەتتەن تۇراتىن تۇڭعىش جيناعى «سىبىزعى سارىنى» اتتى اڭگىمە، پوۆەستەر جيناعىنا ەنگەن «شانحاي كوشەسىندەگى دانكو» سەكىلدى ۇلتتىق نامىستى تۋ ەتكەن ادەمى اڭگىمەلەرىن وقىپ وتىرىپ، ونى كورنەكتى جازۋشى دەگىڭ كەلەدى. ال «وزىڭە ارنايمىن» (2002), «ءۇشبۋرىل» (2010), «بۇ دۇنيە» (2010) قاتارلى ولەڭدەر جيناعىمەن تانىسار بولساڭىز، ونىڭ اقىندىعىنا ءتانتى بولاسىز. «جايلاۋىم - ءانىم»، «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» قاتارلى اندەرىن تىڭداۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت. وعان ونىڭ انشىلىگى مەن ارتىستىك شەبەرلىگىن قوسىڭىز. سوندىقتان ونى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» ونەر يەسى نەمەسە وسى زاماننىڭ ناعىز سال-سەرىسى دەمەۋگە ەشقانداي نەگىز قالمايدى. مەن ەڭ الدىمەن ونىڭ ەشكىمدى قايتالامايتىن سازگەرلىك قىرىن باسا ايتار ەدىم.
- ءوزىڭىز اقىن بولعاندىقتان، ول كىسىمەن شىعارماشىلىق بايلانىستا بولعان شىعارسىز؟
- ارينە، جازعان ءان سوزدەرىمدى ەرەكەڭە كورسەتەتىنمىن. الايدا، ەرەكەڭ ولەڭدەرىنە وتە تالعامپازدىقپەن قارايتىن. مىنا ءان سوزىمە اۋەن جازشى دەپ ءوتىنىپ كورمەپپىن. كەي ءان سودەرىمدى الىپ قالاتىن دا، اياقسىز كەتەتىن. سوندا بارىپ، ە، ەرەكەڭە ۇناماعان ەكەن عوي دەپ ىشتەي سەزىنەتىنمىن. 1996 جىلدىڭ كۇزگى كۇندەرىنىڭ بىرىندە ەرەكەڭنىڭ جاتاعىنا بارسام، كوڭىل-كۇيى تۇنجىراپ، ەش نارسەگە زاۋقى سوقپاي وتىر ەكەن. مەنى كورىپ قاتتى قۋانىپ كەتتى دە، ۇكىلاي دەگەن ايداي ارۋ قىزعا قاتتى عاشىق بولىپ جۇرگەندىگىن ايتىپ، ءبىراز سىرلاستىق. سول كۇنى كەشتە جاتاعىما بارىپ، «ۇكىلاي مۇڭ» دەگەن ءان ءسوزىن جازىپ، ەرتەسى كەشتە قولىنا ۇستاتتىم. ونى وقىپ شىقتى دا، و، دەپ كۇي ساندىققا وتىرا قالىپ، قازىر قازاق راديوسىنان ۇنەمى بەرىلىپ جۇرگەن «ۇكىلاي مۇڭ» ءانىن قولما-قول، تابان استىندا شىرقاي جونەلدى. ءسويتىپ سول كۇنى تىلەۋبەك قوجانۇلى ۇپاداعى ءان سايىسىنان جۇلدەلى ورالىپ، تويدى تويعا جالعاپ، تاڭعا سول ءبىر ءاننىڭ قۋانىشىن تويلاپ، سىرلاسىپ وتىرعان ەدىك. كەيىن مەن قىتايعا بارىپ، 1997-2000 جىلدار ارالىعىندا قىتايدا «مىرزا قاماقتا» جاتقان كەزىمدە جازىلعان «قىزىي انا» دەگەن ءان ءسوزىمدى ءىنىم ناقىپتان ەرەكەڭە سالەمدەمە رەتىندە بەرىپ جىبەردىم. كەيىن وعان اۋەن جازعاندىعىنا ءسۇيىنشى سۇراپ، ەرەكەڭ بىرەۋلەردەن سالەم ايتىپ جىبەرىپتى. بۇل ءان قازىر «كلاسسيك» توبىنىڭ ورىنداۋىندا تىڭدارمانداردىڭ جاقسى باعاسىن الىپ ءجۇر.
- ەرەكەڭمەن ەڭ العاش قالاي تانىسقان ەدىڭىز؟
- 1980 جىلداردىڭ سوڭعى جىلدارىنىڭ ءبىرى بولار. ىلە پەدينستيتۋتىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كەزىمدە ءبىر كۇنى كەشتە ماتقابىل مۇقامەدكەرىم دەگەن قىزمەتتەسىم ۇيىنە شاقىردى. بارسام، ءانشى توقتاۋباي الىمقۇلۇلى بار ەكەن. قاسىندا كوزى جايناپ، ءوزىمىز كۇندەلىكتى كوگىلدىر ساندىقتان كورىپ جۇرەتىن حابار وقىعىش، بالا جىگىت اڭگىمەمىزگە ارالاسپاي، اڭگىمە تىڭداپ قانا وتىردى. ول كەزدە ەرەكەڭ ىلە قازاق وبلىستىق تەلەۆيدەنيا مەكەمەسىندە ديكتور بولىپ جۇمىس ىستەيتىن. ءبىرازدان سوڭ رۇقسات بولسا مەن ءبىر ولەڭ وقىپ بەرەيىن دەپ ءوتىندى. سەنەن جاقسى اقىن شىعادى، ولەڭ جازۋدى جالعاستىرا بەر دەپ، ولەڭ جازۋ تۋرالى ءبىراز ءدارىس وقىعان بولدىم. سودان باستاپ ءبىر-ءبىرىمىزدى كورگەن جەردە ولەڭ جايلى اڭگىمەلەسە كەتەتىن بولدىق. مارقۇم، كەيىنگى كەزدەرى اسىپ-تاسىپ، شابىتتانعان كەيبىر ساتتەرىندە ءسىزدىڭ سول جولعى «سەنەن جاقسى اقىن شىعادى» دەگەن ءسوزىڭىز مەنىڭ اقىن بولۋىما ەرەكشە اسەر ەتتى دەپ ۇنەمى ايتىپ ءجۇرۋشى ەدى.
- ەرەكەڭنەن قالعان مۇرالاردى قالاي جۇيەلەۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- ەڭ الدىمەن ەرەكەڭنىڭ تاڭدامالى شىعارمالار جيناعىن شىعارۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە سازگەرلىك تۋىندىلارىن ساراپقا سالىپ، تاڭدامالى اندەرىن جۇيەلەيتىن ءبىر مىقتى سازگەردىڭ بولۋى وتە قاجەت بولىپ تۇر. جالپى ەرمۇرات زەيىپحانۇلىنىڭ شىعارمالارى زەرتتەپ زەردەلەۋگە سۇرانىپ تۇرعاندىعى بەلگىلى. ويتكەنى، ول ناعىز ونەر يەسى ەدى. سوندىقتان ەرمۇراتتانۋدى قولعا الۋمەن بىرگە ونىڭ شىعارماشىلىق كەشتەرىن جىل سايىن وتكىزىپ تۇرۋ ارتىق بولماس ەدى.
- ەرەكەڭنىڭ جۇمباق ءولىمى تۋرالى ويىڭىز قانداي؟
- كورنەكتى ادامداردىڭ تاعدىرى مەن تاعىلىمى، تۇرمىس تىرشىلىگى مەن سەزىمدىك الەمى اڭىزعا تولى بولاتىندىعى بەلگىلى عوي. ونىڭ ءومىرى مەن كوڭىل-كۇيى قايشىلىققا تولى بولدى. وتباسىنان تارتىپ، مەملەكەت ارالىق قاتىناستاردا ونىڭ ونەر جولىنداعى جانكەشتىلىگى تاياز ويلى تار شەڭبەر كوزقاراستىڭ بۇعاۋىنا سىيمادى. سوندىقتان، ونىڭ شىعارماشىلىعى، ءومىرى مەن ءولىمى تۋرالى اڭىز «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانى سياقتى ەل اۋزىندا ماڭگىلىك ايتىلا بەرمەك. سونىمەن بىرگە ءبىز ەرمۇرات زەيىپحانۇلىنىڭ تاعدىرى جالپى ورالمانداردىڭ تاعدىرىنىڭ تيپتىك كورىنىسى ەكەندىگىن ايقىن سەزىنۋىمىز كەرەك. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا ول اتامەكەنىن اڭساپ جەتكەن الاش ازاماتى بولىپ شىعادى. مىنە، ءدال وسىنداي ەرەكەڭ سياقتى الاشتىڭ اتپال ازاماتىن كەيىپكەر ەتە وتىرىپ، ەلىمىز ەگەمەندىك العان كۇننەن بەرگى ورالمانداردىڭ كوشى-قون ماسەلەسىندەگى كۇرمەۋى قيىن كۇردەلى تۇيىندەردى كورنەكتىلەندىرەتىن ءبىر كوركەم فيلم تۇسىرۋگە ابدەن بولادى. ەندىگى كەزەكتە كوركەم فيلم ستسەناريىن جازىپ، جارىسقا تۇسەتىن بەلسەندى ادەبيەتشى-قالامگەرلەر ارامىزدان شىعار بولسا، ونىڭ رەجيسسەرلىعىن موينىنا الۋعا ەرەكەڭ ءوزى دارىنىنا ەرەكشە تاڭ قالىپ، ولەڭ ارناعان جانار ساعاتقىزى داپ-دايىن دەپ ويلايمىن.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
سۇحباتتاسقان قابيدەن قۋانىشبايۇلى، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ ماگيسترانتى.
Abai.kz
