احمەتبەك نۇرسيلا. «ەكەۋىنە دە اباي اتام كىنالى»
ەكى ايرىققا تىرەلىپ، جولاۋشىداي اداسقان،
ەكى ويلى بوپ جۇرەمىن، جۇرەك، ميىم تالاسقان.
ەكى ادام ءومىر سۇرەدى - ءبىر دەنەدە بولعانمەن،
ەكى تالاي دۇنيە، كىمدەرگە وسى جاراسقان؟
وسى ولەڭدى وسىدان 10 جىلعا جۋىق بۇرىن جازىپ ەدىم.
وزىممەن ءوزىم سوعىسىپ، نە جەڭبەي، نە جەڭىلمەي “يت جىعىس” بولىپ جۇرگەنىمە مىنە، سودان بەرى، “جەرگوكتەگى بالانىڭ ويىنىن تاستاپ بوزبالا بولاتىنداي، بوزبالانىڭ جالىندى جاسقا اينالىپ، قاراساقالدىڭ اقساقال جاسقا جەتەتىنىندەي،” ۋاقىت ءوتىپتى. سول ۋاقىتتى ىرجىڭمەن، وسەك - اياڭمەن، دوستارمەن، اعايىندارمەن تارتىسىپ -تالاسۋمەن، كۇيكى تىرلىكپەن، ءىشىپ - جەگەنگە ءماز بولۋىمەن وتكەرىپپىز.
1980 جىلدارى قيالداۋشى ەدىم: “شىركىن، سەمەيدەن ءبىر ءۇش كومناتالى كۆارتيراعا قولىم جەتسە عوي، سودان تسەح باستىعى بولىپ السام، سودان پەنسياعا شىقسام، كارتەيگەندە ءبىر داچا سالىپ الىپ سوندا كورشىلەرمەن سىرا ءىشىپ، دومينو مەن قارتا ويناپ، مونشاما ءتۇسىپ، باقشامدى شۇقىلاپ ءومىرىمدى وتكىزسەم، سودان ارتىق قانداي باقىت كەرەك؟” دەپ.
«ادام بالاسىنا وسىدان ارتىق قانداي باقىت كەرەك» دەگەن ءپالساپا قيالىم «سوتسلاگەر» دەگەن تۇرمەدەن شىقپاعان، كورسوقىر بەيباقتىڭ، قوجايىننىڭ تاستاعان سۇيەك -ساياعى مەن جۋىندىسىن ىشەتىن قارا توبەتتىڭ قيالىنداي عانا ءپالساپا ەكەنىن قۇدايعا شۇكىر باسىندا قالى بار تاقىرباس “سوتسلاگەردى” ادەيى مە، الدە ءوزى نە ىستەگەنىن بايقاماي قالدى ما، ايتەۋىر قۇلاعان سوڭ ءتۇسىندىم.
ەكى ايرىققا تىرەلىپ، جولاۋشىداي اداسقان،
ەكى ويلى بوپ جۇرەمىن، جۇرەك، ميىم تالاسقان.
ەكى ادام ءومىر سۇرەدى - ءبىر دەنەدە بولعانمەن،
ەكى تالاي دۇنيە، كىمدەرگە وسى جاراسقان؟
وسى ولەڭدى وسىدان 10 جىلعا جۋىق بۇرىن جازىپ ەدىم.
وزىممەن ءوزىم سوعىسىپ، نە جەڭبەي، نە جەڭىلمەي “يت جىعىس” بولىپ جۇرگەنىمە مىنە، سودان بەرى، “جەرگوكتەگى بالانىڭ ويىنىن تاستاپ بوزبالا بولاتىنداي، بوزبالانىڭ جالىندى جاسقا اينالىپ، قاراساقالدىڭ اقساقال جاسقا جەتەتىنىندەي،” ۋاقىت ءوتىپتى. سول ۋاقىتتى ىرجىڭمەن، وسەك - اياڭمەن، دوستارمەن، اعايىندارمەن تارتىسىپ -تالاسۋمەن، كۇيكى تىرلىكپەن، ءىشىپ - جەگەنگە ءماز بولۋىمەن وتكەرىپپىز.
1980 جىلدارى قيالداۋشى ەدىم: “شىركىن، سەمەيدەن ءبىر ءۇش كومناتالى كۆارتيراعا قولىم جەتسە عوي، سودان تسەح باستىعى بولىپ السام، سودان پەنسياعا شىقسام، كارتەيگەندە ءبىر داچا سالىپ الىپ سوندا كورشىلەرمەن سىرا ءىشىپ، دومينو مەن قارتا ويناپ، مونشاما ءتۇسىپ، باقشامدى شۇقىلاپ ءومىرىمدى وتكىزسەم، سودان ارتىق قانداي باقىت كەرەك؟” دەپ.
«ادام بالاسىنا وسىدان ارتىق قانداي باقىت كەرەك» دەگەن ءپالساپا قيالىم «سوتسلاگەر» دەگەن تۇرمەدەن شىقپاعان، كورسوقىر بەيباقتىڭ، قوجايىننىڭ تاستاعان سۇيەك -ساياعى مەن جۋىندىسىن ىشەتىن قارا توبەتتىڭ قيالىنداي عانا ءپالساپا ەكەنىن قۇدايعا شۇكىر باسىندا قالى بار تاقىرباس “سوتسلاگەردى” ادەيى مە، الدە ءوزى نە ىستەگەنىن بايقاماي قالدى ما، ايتەۋىر قۇلاعان سوڭ ءتۇسىندىم.
اكەيدەن بەرىلگەن پىسىقتىق پەن جۇمىسكەرلىكتىڭ ارقاسىندا 1997 جىلدارى كوپ ەلدەن بۇرىن، اتا - بابام بارماق تۇگىل ارمانداپ تا كورمەگەن گەرمانيا، يتالياعا بارىپ، سونداعى ءومىردى كورىپ: “نە دەگەن سورلى حالىقپىز، ءبىزدى اللا تاعالا نەگە وسىنشا جازالادى ەكەن. مىنالار پەيىشتە، ءبىز توزاقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ەكەنبىز عوي؟” دەپ جىلاپ، ومىردەن ءتۇڭىلىپ، قۇلازىپ قايتقانىم ەسىمدە. پاۆلوداردا 10 قاباتتاعى بالكوننان سۇرەڭسىز اۋلاعا، توزعان تەمىر گاراجدارعا قاراپ تۇرىپ، كوز الدىما ريم مەن فرانكفۋرت ەلەستەپ “شىركىن، ءبىزدىڭ قازاقستاندا قاشان سونداي ءومىر بولادى ەكەن” دەپ قياالداپ، كوزىم بۋلانعانى ءالى ەسىمدە.
سول جىلدارى الاشتىڭ ارداقتىسى ماعجاننىڭ “مەن جاستارعا سەنەمىن” دەگەن ولەڭىن وقىپ، ماعجان ايتىپ وتىرعان جاس ناعىز مەن ەمەسپىن بە؟ ماعان قاراتىپ ايتىپ وتىر عوي ماعجان بابام؟ سوۆەتتىڭ شىنجىرى وزىنەن ءوزى ءشىرىپ ءتۇسىپ قالدى، قولىم دا بوس، اياعىم دا بوس، ەندى الاش اتىن اسپانعا مەن شىعارماعاندا كىم شىعارادى” دەپ سىلكىنىپ، تالاي تۇندەر ءتاتتى قيالداردىڭ قۇشاعىندا، ۇيقىعا كەتكەنشە جوسپار قۇرىپ جاتاتىن تۇندەرىم كوپ ەدى!
بىراق ول قياالدار سول قيال كۇيى قالا بەردى، كۇندەر جىلجىپ، ايلار سىرعىپ وتە بەردى.
1990 جىلدارى ابايعا باس قويىپ وقىپ، وزىمشە ىزدەنە باستادىم. ءومىردىڭ ءمانى نەدە دەگەن سۇراقتارمەنى قايتا مازالاي باستادى.
“مەنى مەن مەنىكىنىڭ ايرىلعانىن،
ءولدى دەپ ات قويىپتى وڭكەي بىلمەس” دەگەن ولەڭىنىڭ ءپالساپاسىن تۇسىنە الماي، تۇسىندىرەتىن ادام تابا الماي، اركىمنەن ءبىر سۇراپ ساندالعانىم دا بار ەدى. “نەگە جالعىز اباي بىلگىش بولادى دا، بار ادامزات وڭكەي بىلمەس بولادى” دەپ تاعى دالۇراتىنمىن.
سول ولەڭنىڭ جاۋابىن حاكىمنىڭ باسقا ولەڭدەرىنەن تاۋىپ “ ە، مەنى دە اللا تاعالا توبەمدى تەسىك قىلىپ جاراتقان ەكەن-اۋ، مەندە دە ابايدى تۇسىنەتىن ساۋلە بار ەكەن-اۋ” دەپ وزىمە ءوزىم ءبىر ريزا بولعانىم ەسىمدە.
سودان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ بيزنەسكە بەل شەشىپ كىرىسىپ كەتتىك! بيزنەس جايلى ءبىلىم بىزدە ول كەزدە قايدان بولسىن؟؟
1995 جىلدان باستاپ بۇرىن نانشا جەيتىن قازاقشا كىتاپتاردى تاستاپ، شەت ەلدەن ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ جاتقان: مەنەدجمەنت، ماركەتينگ، رەكلاما، موتيۆاتسيا، لوگيستيكا دەيسىز بە، ايتەۋىر ەركىن ەكونوميكانىڭ قىر-سىرىنا جەتەلەيتىن دۇنيەلەردى قىرىق كۇن شولدەن كەلىپ سۋاتقا جەتكەن تۇيەدەي ءسىمىرىپ وقي باستادىم. ءومىرىن كۇرەسپەن، ىزدەنۋمەن وتكىزگەن، تالاي شارۋالار ىستەپ كەتكەن الەمدەگى مىقتى دەگەن ادامداردىڭ مەمۋارلارىن وقۋعا دا وسى كەزدە مۇمكىندىك تۋدى.
اسا باي دا ەمەس، اسا كەدەي دە ەمەس، نە ىشەم، نە جەيمىن دەيتىن جاعدايدى ءوز باسىما وسى جىلدارى جاسادىم ، شەشەم قولىمدا، اعايىن تۋعانىما قولىمنان كەلگەنشە كومەگىمدى تيگىزدىم. نەگە ەكەنىن اسا بايلىققا قۇمارتا المادىم. ويتكەنى، لەۆ تولستوي دەگەن شال ءبىر كەزدەگى وسى ەل قىزعاناتىنداي باي بولسام دەگەن ءبىر نيەتىمدى بىت شىت قىلىپ ءولتىرىپ تاستاعان بولاتىن.
بىراق وسى ومىرىمنەن ەش ءلاززات الا المادىم، ماتەريالدىق جاعدايىم جاقسى بولعانمەن، ىشىمدە ىلعي يت ءولىپ جاتادى. وزىمە ءوزىم كوڭىلىم تولماي، ساتقىندىق جاساپ ساتىپ كەتكەن ادامنىڭ كەيپىندە ءجۇردىم.
ماعان وسى كۇنگە دەيىن ەكى وي مازا بەرمەي كەلەدى: ەكەۋىنە دە اباي اتام كىنالى:
ءبىرىنشىسى:
«ءوزىڭ ءۇشىن ەڭبەك ەتسەڭ، ءوزى ءۇشىن وتتاعان حايۋاننىڭ
ءبىرى بولاسىڭ».
«كوپتىڭ قامىن اۋەلدەن ءتاڭىرى ويلاعان»
«ارەكەت قىل، پايداسى كوپكە ءتيسىن» دەيدى.
وزىمشە سىلكىنىپ: “مەن جانباسام لاپىلداپ، سەن جانباساڭ لاپىلداپ” ارەكەت ەتۋدى ءجون كورىپ ىسكە كىرىسىپ كەتكىم كەلەدى.
“جيناعان تەرگەن ءبىلىمىمدى جاستارعا ۇيرەتەيىن، فب (facebok.com الەۋمەتتىك جەلىسىن ايتادى. -رەد) دەگەن كەرەمەت قۇرال شىعىپتى، سول ارقىلى ماڭايىمداعى ادامدارعا ىقپال جاسايىن، قازاقتىڭ باي بولىپ، ءبىلىمدى بولىپ، مادەنيەتتى بولىپ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساناتىنا كىرۋىنە تيتتەي دە بولسا ۇلەسىمدى قوسايىن” دەپ شەشتىم. بۇل تالابىما احمەت بايتۇرسىن بابامنىڭ وسيەتى قامشى بولدى.
ءبىراز قۇلشىنپاتا كوردىم.
سوسىن، ەكىنشى وي قىلاڭ بەرىپ قويمايدى:
ەكىنشى وي:
“تۇزەتپەك ەدىم زاماندى، ءوزىمدى تىم-اق زور تۇتىپ".
“مۇنداي ەلدەن بويىڭ تارت، مەن قاجىدىم، سەن قاجى!”
“جاي جۇرگەندى ۋەرد* قىلىپ، تىنىش ولسەڭشى تەگىندە”
“اباي تۇزەتە الماعان قازاقتى تۇزەيتىندەي، جول سىلتەيتىندەي سەن كىم ەدىڭ؟!!!”- دەگەن وي ەدى بۇل.
وسى ەكىنشى وي كەيىنگى كەزدە بەل الىپ، جەڭىپ بارا جاتىر مەنى.
* ۋەرد - ادەت، قالىپ دەگەن ءسوزدى بىلدىرەدى.
Abai.kz
