قاراعاندىدا قارجى پوليتسياسى مەملەكەتتىڭ 100 ميلليون تەڭگەسىن قىلعىتىپ قويعان كاسىپكەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعادى. بيۋدجەتتەن اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىنە نەسيەگە جەڭىلدىكپەن بولىنگەن قاراجاتتىڭ قوماقتى بولىگىن جالعان كاسىپورىن قۇرعان تەمىرتاۋلىق ت. دەگەن ازامات ورتا جولدان قاقشىپ الىپ، جوق قىلىپ جىبەرگەن. ونىڭ وسىنشا قارجىنى اۋىلدىقتاردىڭ اۋزىنان جىرىپ اكەتۋىنە وبلىستىق اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى كومەكتەسىپتى دەگەن كۇدىك بار. قارجى پوليتسياسى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، باسقارما باستىعى قازىر ىزدەۋدە ءجۇر.
– كاسىپكەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ول سوتقا تاپسىرىلدى. قىلمىسقا قاتىسى بار دەگەن كۇدىكپەن اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باسشىلارىنىڭ بىرىنە ىزدەۋ جاريالانعانى راس. الايدا ازىرشە ەشقايسىنىڭ اتى-ءجونىن ايتا المايمىز، – دەيدى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتى ءباسپاسوز حاتشىسى وكسانا دراچەۆا. تەرگەۋ قۇپياسىنا بايلانىستى قارجى پوليتسياسى ازىرگە باسى ارتىق اقپارات تاراتا قويعان جوق.
الايدا رەسمي دەرەككوزدەرى ىزدەستىرىلۋدە جۇرگەن كۇدىكتىنىڭ اۋىلشارۋاشىلىق دەپارتامەنتىن 2002 جىلدان 2006 جىلعا دەيىن باسقارعان تامير ءداۋىتوۆ ەكەنىن ايتىپ وتىر.

قاراعاندىدا قارجى پوليتسياسى مەملەكەتتىڭ 100 ميلليون تەڭگەسىن قىلعىتىپ قويعان كاسىپكەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعادى. بيۋدجەتتەن اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىنە نەسيەگە جەڭىلدىكپەن بولىنگەن قاراجاتتىڭ قوماقتى بولىگىن جالعان كاسىپورىن قۇرعان تەمىرتاۋلىق ت. دەگەن ازامات ورتا جولدان قاقشىپ الىپ، جوق قىلىپ جىبەرگەن. ونىڭ وسىنشا قارجىنى اۋىلدىقتاردىڭ اۋزىنان جىرىپ اكەتۋىنە وبلىستىق اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى كومەكتەسىپتى دەگەن كۇدىك بار. قارجى پوليتسياسى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، باسقارما باستىعى قازىر ىزدەۋدە ءجۇر.
– كاسىپكەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، ول سوتقا تاپسىرىلدى. قىلمىسقا قاتىسى بار دەگەن كۇدىكپەن اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باسشىلارىنىڭ بىرىنە ىزدەۋ جاريالانعانى راس. الايدا ازىرشە ەشقايسىنىڭ اتى-ءجونىن ايتا المايمىز، – دەيدى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكونوميكالىق قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس دەپارتامەنتى ءباسپاسوز حاتشىسى وكسانا دراچەۆا. تەرگەۋ قۇپياسىنا بايلانىستى قارجى پوليتسياسى ازىرگە باسى ارتىق اقپارات تاراتا قويعان جوق.
الايدا رەسمي دەرەككوزدەرى ىزدەستىرىلۋدە جۇرگەن كۇدىكتىنىڭ اۋىلشارۋاشىلىق دەپارتامەنتىن 2002 جىلدان 2006 جىلعا دەيىن باسقارعان تامير ءداۋىتوۆ ەكەنىن ايتىپ وتىر.
اڭگىمەنىڭ ءداۋىتوۆ تۋراسىندا بولىپ وتىرعانىن مەڭزەگەنىمەن، اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باسشىلارى دا بۇل تۋراسىندا اڭگىمە قوزعاۋعا قۇلىقتى بولا قويمادى. – بۇرىنعى باسشىنىڭ ىزدەستىرىلۋدە جۇرگەنىن سىرتتاي ەستىگەنىمىزبەن، بۇل تۋراسىندا ەشتەڭە دەي المايمىز. بۇعان قاتىستى ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن ءتيىستى ورگاندار بىلەدى، – دەگەن اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسى باستىعى شاگۋراشيد مامالينوۆ وسى ىسكە قاتىستى باسقا دا اقپاراتتاردى الۋىمىزعا كومەگىن اياعان جوق.
سۋىرتپاقتاپ جيناعان دەرەكتەر توپتاستىرىلا كەلگەندە بىلايشا جۇيەلەندى: جالعان كاسىپكەر «جەپ» قويعان 100 ميلليون تەڭگە جوعارىدا ايتقانىمىزداي مەملەكەتتىڭ اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىن قولداۋعا بەرگەن ارزان نەسيەسى كورىنەدى.
قاراعاندى وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ 2004 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىندەگى ءىح سەسسياسىنىڭ شەشىمىمەن «اۋىلشارۋاشىلىق تاۋارىن وندىرۋشىلەردى نەسيەلەندىرۋ» باعدارلاماسى بويىنشا بيۋدجەتتەن قوماقتى قارجى بولىنەدى. «بۇل اقشا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وڭدەۋ، ءسۇت فەرمالارىن قۇرۋ، مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماقساتتارىنا پايدالانىلسىن» دەپ ۇيعارادى حالىق قالاۋلىلارى.
– باعدارلاما بويىنشا بيۋدجەتتەن 2004 جىلى 105 ميلليون، 2005 جىلى 286 ميلليون 321 مىڭ تەڭگە ءبولىندى. 2005 جىلى بولىنگەن قارجى كونكۋرستىق كوميسسيا شەشىمىمەن تاڭداپ الىنعان وبلىستاعى بەس كاسىپورىنعا ءبولىپ بەرىلدى، – دەيدى اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى تەمىربولات ءماجيتوۆ.
جولى بولىپ كەتكەن بەسەۋدىڭ ىشىندە «متس «گريناكوممەرتساگروسەرۆيس» دەگەن اكتسيونەرلىك قوعام دا بولادى. 100 ميلليوندى «جۇتىپ» جىبەرەتىن مىقتىمىز – وسى. نەسيە بۇلارعا 5,68 پايىزبەن 15 جىلعا بەرىلەدى. بۇل دەگەن ۇلكەن جەڭىلدىك ەدى. وبالى نە كەرەك، مەملەكەت قارجىنى ايتىلعان ۋاقىتىنان كەشىكتىرمەي، كاسىپكەرلەردىڭ قالتاسىنا قۇيادى. بۇگىندە «متس «گريناكوممەرتساگروسەرۆيس» اق-تىڭ جۋاندىعى ەكى ەلى بيزنەس جوسپارىن پاراقتاپ وتىرساق، 100 ميلليوندى ول «اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكالارىن ساتىپ الىپ، وبلىستا بولاشاعى زور دەپ بولجانعان ءوندىرىس – سويا ءوسىرۋ مەن وڭدەۋ شارۋاسىنا جۇمسايمىن» دەپ العان كورىنەدى. الايدا «اسپاننان جاۋعان» اقشانى قاقشىپ العان بەتتە كاسىپورىن باسشىسى اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكاسىن ساتىپ الماق بولىپ، ونى ءتۇپ-تۇگەل «اگروكوممەرتس» دەگەن سەرىكتەستىككە اۋدارىپ جىبەرگەن. سودان بەرى 100 ميلليوننان دەرەك جوق.
ت.ءماجيتوۆ:
– «اگروكوممەرتس» جشس بۇعان دەيىن «قازاگروقارجى» ارقىلى 200 ميلليون تەڭگەگە تەحنيكا العان بولاتىن. ولار مىنا اقشاعا دا تەحنيكا الىپ، بىرگە جۇمىس جاسايمىز دەگەن كورىنەدى. بىراق تەحنيكا دا، اقشا دا جوق. ەكى كاسىپورىن بىرىنەن ءبىرى كورىپ وتىر. بىرىمەن ءبىرى سوتتاسىپ ءجۇر، – دەيدى.
ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، نەسيەنى ۋاقىتىلى قايتارۋ تۋرالى «ۇمىتىپ» كەتكەن كاسىپورىننىڭ بىردەڭەنى بىلىقتىرىپ جۇرگەنىن ءىشى سەزگەن وبلىستىق اكىمدىك 2006 جىلى سوتقا شاعىم تاستايدى. جەرگىلىكتى بيلىك ەسىل اقشانىڭ جالعان كاسىپورىننىڭ جەمساۋىندا كەتكەنىن سوندا عانا بىلگەن. 2005 جىلدىڭ قاڭتارىندا كاسىپورىن قۇرا سالىپ، ءۇش اي وتپەي جاتىپ ءجۇز ميلليوندى «جۇلىپ» العان كاسىپكەر ت. مەملەكەتتى وڭدىرتپاي الداپتى. بىراق مۇنىڭ جالعىز-جارىم ادامنىڭ قولىنان كەلەر ءىس ەمەس ەكەنى ايدان انىق ەدى. وسى جەردە كۇدىكتىڭ ۇشى اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى باستىعىنا تىرەلىپ تۇر. ول نەسيە كونكۋرستىق كوميسسيانىڭ ىرىكتەۋى بويىنشا ۇلەستىرىلگەن. ال كوميسسيانىڭ توراعاسى – اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ باستىعى تامير ءداۋىتوۆ بولعان-دى. جۇرتتىڭ اۋزىنان جىرىپ بەرىپ وتىرعان قارجىنى قۇرىلعانىنا ءۇش اي عانا بولعان، سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق «كاسىپورىنعا» قالايشا وپ-وڭاي ۇستاتا سالعانى تاڭعالدىرادى. مۇندايدا «بالىق باسىنان ءشىريدى» دەگەن ماقالعا جۇگىنگەننەن باسقا امال جوق سياقتى. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قازىر ءداۋىتوۆ بوي تاسالاپ ءجۇر. ال جالعان كاسىپكەردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
ايتپاقشى وسى نەسيە توڭىرەگىندەگى داۋ مۇنىمەن بىتپەي تۇر. اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنىڭ حابارلاۋىنشا، جالعان كاسىپكەردىڭ جىمقىرعانى ازداي، قارجىنى ۇلەستىرۋشى نەسيەلىك سەرىكتەستىك ءبىر بۇيىردەن جىرىمداپ وتىرعان كورىنەدى.
– بيۋدجەتتەن بولىنگەن نەسيەنى كاسىپكەرلەرگە الىپ بەرۋ ءۇشىن «اقبۇلاق» اتتى نەسيەلىك سەرىكتەستىك قۇرىلعان بولاتىن. ونى قۇرعانداعى ماقساتىمىز – ەگەر مەملەكەت قارجىسى بانكتەر ارقىلى بەرىلەتىن بولسا، ول كاسىپكەرلەرگە قىمباتقا تۇسەتىن بولدى. بانكتەر كەمىندە 15 پايىزبەن بەرەتىن ەدى. ال نەسيەلىك سەرىكتەستىكتەن 6-اق پايىزبەن ۇلەستىرىلدى. سول «اقبۇلاق» كاسىپكەرلەردىڭ مەملەكەتكە قايتارىپ وتىرعان وتەمىن دۇرىس جەتكىزبەي وتىر. «اقبۇلاقتان» باقانداي 30 ميلليون تەڭگەنى الا الماي وتىرمىز. سول سەبەپتى ولاردى سوتقا بەردىك، – دەيدى تەمىربولات ءماجيتوۆ.
«ۇرلىق ءتۇبى – قورلىق» دەگەن ءسوزدى قازاق تەگىن ايتپاعان بولار. بوي تاسالاۋشىلار دا ۇزاققا بارا قويماس، تۇزاققا ىلىنەر. الايدا ەڭ ءبىر وكىنىشتىسى — ءبىردىڭ كەسىرى مىڭعا ءتيىپ، ءبىر كاسىپكەردىڭ كەسىرىنەن «اۋىلشارۋاشىلىق تاۋار وندىرۋشىلەرىن نەسيەلەندىرۋ» اتتى تاماشا باعدارلاما توقىراۋعا ۇشىرادى.
– سول 2005 جىلعىدان سوڭ اۋىلشارۋاشىلىق تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە مۇنداي تىكەلەي نەسيە بولىنگەن جوق، – دەيدى ت.ءماجيتوۆ.
وسى نەسيەنى العان «جاڭاارقاسۇت»، «تونۋس»، «قاراعاندى ءسۇت كومبيناتى» كاسىپورىندارى بۇگىندە شارۋاشىلىعىن شالقىتىپ، وبلىس حالقىن دايىن ونىممەن قامتاماسىز ەتۋگە جاراپ قالدى. ەگەر بيۋدجەت قارجىسى جاڭاعىداي جىرىمدالماعاندا، وسى سەكىلدى قانشاما ءوندىرىس ورنى جۇمىسىن جانداندىرار ەدى...

قامبار احمەتوۆ قاراعاندى
«ايقىن» گازەتى 20 مامىر 2009 جىل