رەسەي حالقىنىڭ اراسىندا ەكى ۇلكەن الەۋمەتتىك توپتى ايقىن اجىراتۋعا بولادى. اۋەلگى توپ پۋتين رەسەيدى 1990 جىلدارداعى حاوستان قۇتقاردى، ەلدەگى ماقتانىش سەزىمىن قالپىنا كەلتىردى، قارۋلى كۇشتەردى جانداندىردى، قىرىمدى اننەكسيالادى جانە ارنايى وپەراتسيانى «جەڭىسپەن» باستادى دەپ سانايدى. ال كەيىنگىلەرى پۋتين ەلدى ءبۇلدىردى، بيۋدجەتتى ۇرلاپ، دوستارىن بايىتتى، ۋكراينادا اعايىندىق قاقتىعىس تۋدىردى دەپ ەسەپتەيدى. ارينە، ەكىنشى توپتىڭ ءۋاجى دۇرىس-اق.

پۋتين بەلگىلى ءبىر يدەولوگيانى ۇستانعان جوق. ول بيلىگىن نىعايتۋ ءھام ۇزارتۋ ءۇشىن قوعامدى الداۋسىراتاتىن ۇرانداردى، راديكالدى ۇلتشىلدىقتى قوزدىراتىن پىكىرىن ۇنەمى ورتاعا سالىپ وتىردى، ايتىپ قانا قويماي، سونداي قادامدارعا باردى دا. ول بىردە «ستالين جۇيەسىنىڭ مۇراگەرى»، بىردە ليبەرال بولىپ كورىنۋگە تىرىستى. دەمەك، پۋتين ءۇشىن دە، ونىڭ اينالاسىنداعى كگب كلاندارى ءۇشىن دە يدەولوگيانىڭ ءمان-ماڭىزى بولمادى. ولاردىڭ كوكسەگەنى – بايلىق پەن بيلىك قانا. سول سەبەپتى رەسەيدىڭ رەسمي پارتيالارىنىڭ تۇگەلى دەرلىك «پۋتين – ورنىن ەشكىم باسا المايتىن كوشباسشى» دەگەندى قايتالاۋمەن كەلەدى.

بۇلاي بولاتىنى، كرەملدىڭ اينالاسىندا بيۋدجەت اقشاسىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان كلانداردان باسقا، ناقتى ساياسي پارتيالار جوق. پۋتين ءوزىن كەز كەلگەن جەمقور شەنەۋنىك سياقتى ۇستايدى. ول ورىستىڭ قادىرلى ورىن-تاعىنا قونجيعانىنان باستاپ حالقىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە، ونەركاسىپ الپاۋىتتارىنا، جالپى، ءوزى قۇرعان جۇيەگە جۇمىس ىستەيتىن مەكەمەلەرگە بايلاپ تاستادى.

جەكە جانە مەملەكەتتىك بارلىق ءىرى بيزنەستىڭ ءمانى – «مۇراعا قالعان» ونەركاسىپ قالدىقتارىنان «اقشا اعىنىن» جاساۋ نەمەسە مەملەكەتتەن «پلاتون» سياقتى الىم تۇرىندە «اقىلى كوپىر» الۋ. ءتىپتى، كەيىنگى جىلدارى، «پلاتوندى» بيۋدجەت اقشاسىنا مەملەكەتتىك بانكتەر ساتىپ الدى. رەسەيدە كاسىپكەرلەردىڭ نولدەن باستاپ قۇرعان كاسىپتەرى وتە از. شاعىن جانە ورتا جەكە بيزنەستى قازىر كوروناۆيرۋس پەن ءااو نەمەسە سۆو ناقتى اكىمشىلىك شەكتەۋلەرمەن تىيدى.

قازىر رەسەيدە شەنەۋنىكتەردىڭ ەشقايسىسى ەكسپورتقا قوسىمشا قۇن تولەمەيدى. ولار بۇل تۋرالى ەشتەڭە بىلمەيدى دە، بىلگىسى دە كەلمەيدى. ال قازىر، مۇناي باعاسى قۇلدىراپ جاتقان شاقتا، ولار ءبىر عانا ساياساتتى ۇستانىپ وتىر. ونىسى – الىم-سالىقتى كوتەرۋ، تۇسكەن قارجىنى پۋتينگە ادال ەليتاعا جانە ارا-تۇرا بولاتىن سايلاۋ ناۋقانىندا سايلاۋشىلارعا تاراتىپ بەرۋ.

رەسەيدىڭ شيكىزات ساتىپ تاپقان قارجىسى تۇگەسىلۋگە جاقىن، جاقىن بولاشاقتا دا ساتۋشىلىقپەن بايىمايتىنى انىق. بىراق كرەمل كلاندارى قانداي دا ءبىر كەرەمەتتىڭ كۇشىمەن «تابيعي رەنتادان» اقشا تۇسەدى دەپ ءالى ۇمىتتەنەدى. مۇناي ساتىپ سەمىرگەن كرەملدەگىلەردىڭ مۇنايعا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ قاجەتتىگى تۋرالى ۋاجدەرى وتە اسەرلى. ولاردىڭ جيىرما جىلدىق ەكونوميكالىق كۇيرەۋ فونىنداعى جىلدام سەرپىلىس، قايتا پروفيلدەۋ جانە باسقا دا جاڭالىقتار تۋرالى اڭگىمەلەرى قازىردىڭ وزىندە كۇلكىلى.

پۋتين ءوزى پرەزيدەنت بولعالى بەرى 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى سايلاۋشىلاردى وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنداعى قيىن تۇرمىسپەن «قورقىتىپ» كەلگەن. قازىرگى تاڭدا رەسەي پۋتين پروپاگانداسى دۇعاداي اۋزىنان تاستامايتىن 90-جىلدارعا قارىس قادام جاقىن تۇر. رەسمي ستاتيستيكا ەڭبەك نارىعىنداعى جاعدايدىڭ كۇرت ناشارلاۋىن جانە جۇمىسسىزدىق پەن حالىقتىڭ كەدەيلىگىنىڭ بىردەي قارقىندى ءوسۋىن كورسەتەدى. بۇل – رەسەيدىڭ نەگىزگى شەشىلمەگەن ماسەلەسى.

ادامزات ءوزىنىڭ كوپ مىڭجىلدىق تاريحىندا پۋتين رەجيمىندەگىدەي سىناق پەن ءولىم قاۋپىنە ەشقاشان تاپ بولعان ەمەس. ەۋروپا ەلدەردى ىعىستىرىپ، حالىقتاردى جويىپ جىبەرگەن شىعىستان كەلگەن اسكەرلەردىڭ شاپقىنشىلىعىنا ۇشىرادى، بىراق باتىستىڭ زارەسىن العان جويقىن كۇش ادامزات بالاسىن جويىپ جىبەرۋدى كوزدەمەدى. وتكەن عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ەۋروپانىڭ قاق ورتاسىندا بۇكىل الەمدى جاۋلاپ الىپ، كەيبىر حالىقتاردى تولىعىمەن جويۋدى كوزدەگەن سۇمدىق رەجيم پايدا بولدى.

ۋتوپياعا نەگىزدەلگەن تاعى ءبىر رەجيم وسىدان 60 جىل بۇرىن باتىسپەن بەتپە-بەت كەلىپ، الەمدى اقىرزاماننىڭ شەگىنە جەتكىزىپ سالا جازدادى. ادامزات وسى قاتەردىڭ بارىنە توتەپ بەردى. الايدا پۋتين رەجيمى – جەر ءجۇزى بەتپە-بەت كەلگەن بۇرىنعى قاساقى جۇيەلەردەن دە قورقىنىشتى جاڭا قاۋىپ. بۇدان دا وتكەن قاۋىپ بار، ول – «مىستان-جۇيەنىڭ» «كۇن استىنداعى كۇنىكەي قىزداي» سيپاتتالۋى. مۇنداي سيپاتتاۋلار قاۋىپكە ادەكۆاتتى جاۋاپ بەرمەۋگە اكەپ سوعادى. گەنەرالدار، وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، ارقاشان سوڭعى سوعىسقا دايىندالادى.

ال بۇگىندە پۋتينيزممەن بەتپە-بەت كەلگەن الەم بۇل قاۋىپتى «ناسيحات»، «جەمقورلىق»، «سوعىس»، «اننەكسيا» جانە ت.ب. تەرميندەر ارقىلى باعالاۋعا تىرىسىپ جاتىر. بۇل تەرميندەردىڭ ەشقايسىسى پۋتين رەجيمىن سيپاتتاۋعا جارامايدى. رەسەي – ەڭ سوڭعى يمپەريا. مەملەكەتتىڭ يمپەريالىق ءتۇرى سانانىڭ يمپەريالىق تۇرىنە سايكەس كەلەدى. ال يمپەريا ولگەن كەزدە يمپەريالىق سانا كەيبىر ساياساتكەرلەر مەن حالىقتىڭ ءبىر بولىگىنىڭ، كەيدە كوپشىلىكتىڭ ساناسىندا ءومىر سۇرە بەرەدى. بۇرىنعى يمپەريالاردا يمپەريالىق سانا ماڭىزدى ساياسي فاكتورعا اينالعان.

قوعامنىڭ جانە ساياسي ەليتانىڭ ماڭىزدى بولىگى «فانتومدىق اۋىرسىنۋدى» باستان كەشىرەدى. كەسىلگەن كولونيالار «اۋىرىپ»، جوعالعان يمپەريالىق ۇلىلىق كەمىدى. ناتيجەسىندە يمپەريانى قالپىنا كەلتىرۋگە اشىق نەمەسە جاناما تۇردە ۋادە بەرەتىن يمپەريالىق سانانىڭ تاسىمالداۋشىلارى بيلىككە كەلەدى. ءپۋتيننىڭ بيلىككە كەلۋى – يمپەريانىڭ «ولگەننەن كەيىنگى ومىرىنە» جارقىن مىسال. ءپۋتيننىڭ زومبي يمپەرياسى الدىمەن يمپەريالىق سانانىڭ ۇستەمدىگىن ۆەربالدى دەڭگەيدە بەكىتتى.

پۋتين كسرو-نىڭ ىدىراۋىن حح عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن گەوساياسي اپات دەگەن ساتتە-اق يمپەريانى قالپىنا كەلتىرۋگە ءبىر قادام باسقان. ال كەلەسى قادامدى 2014 جىلى قىرىم مەن دونباسستىڭ ءبىر بولىگىن باسىپ الۋىمەن جاسادى. 1980 جىلداردىڭ اياعىندا عانا قالىپتاسا باستاعان قوعامدىق ساناداعى انتيمپەريالىق كەپىلدىكتەر 1990 جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا تىم ءالسىز تارتىپ، يمپەريالىق ءشوۆينيزمنىڭ «قىرىمفاشيستىك» كوشكىنىمەن ءاپ-ساتتە جويىلدى. پۋتينيزم دەگەنىمىز – «قايتا تىرىلگەن» ستالينيزم.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

Abai.kz