***

 

         ءبوريستىڭ شىن اتى – باتىر بولاتىن. اكەسى – شايكەن ەلگە تانىمال عالىم، ءارى لاۋازىمدى قىزمەتكەر ەدى. ءوز باسى ۇلىق بولعانمەن، اتا-تەگى جالشىدان شىققان كەدەي اۋلەت بولعان سوڭ، بوساعادا ءجۇرىپ كۇن كەشىپ، جالتاقتىقتىڭ زاردابىن كوپ كوردى مە، ايتەۋىر وزىنەن كەيىنگى ۇرپاعىنىڭ باتىر بولعانىن قالاپ، اتىن وسىلاي دەپ قويعان.

         شەشەسى ساقىپ مىنەزدىلەۋ، جاي سويلەگەنىنىڭ ءوزى ۇرسىسقان سەكىلدى. جۇرگەن جەرىن ۋ-شۋ قىلىپ، كۇيەۋىنە دە قارسى سويلەپ، بالالارعا دا جەكىپ قالىپ وتىرعانى. بىراق، ەنەسى تەپكەن قۇلىننىڭ ەتى اۋىرماس دەگەن،  بالالارى ونى ەلەڭ دە قىلمايدى. باتىردان باسقا ءتورت جاسار سارى قىز ءراۋشان – وسى ءۇيدىڭ ەركەسى. تۇلىمشاعى جەلبىرەپ، ادام ويىنا كەلمەيتىن بىردەڭەلەردى تاۋىپ ايتىپ، ءۇيدىڭ ءىشىن بازار قىلىپ وتىرعانى. ونى ەشكىم بەتىنەن قاقپايدى، نە ايتسا دا، نە ىستە دە، ءبارى وزىنە جاراسىپ تۇرادى.

         بۇل ءۇيدىڭ ءبىر ادەتى - قازانى وتتان تۇسپەيتىن. ەكى كۇننىڭ بىرىندە قوناق قابىلداپ، شەشەسى تاماق ىستەپ ۇلگىرە الماي، ابىگەر بولىپ جاتقانى. اكەسى مەن شەشەسىنىڭ تىرلىگىنە قاراساڭ، ادام  دۇنيەگە قوناق كۇتۋ ءۇشىن عانا كەلەتىن سەكىلدى.  «ءۇي كورسەتە المادىق»، «سىباعا بەرە المادىق» دەپ ايدالاداعى بىرەۋلەرگە قاراداي قارىزدار بولىپ جۇرەر ەدى. 

***

 

         ءبوريستىڭ شىن اتى – باتىر بولاتىن. اكەسى – شايكەن ەلگە تانىمال عالىم، ءارى لاۋازىمدى قىزمەتكەر ەدى. ءوز باسى ۇلىق بولعانمەن، اتا-تەگى جالشىدان شىققان كەدەي اۋلەت بولعان سوڭ، بوساعادا ءجۇرىپ كۇن كەشىپ، جالتاقتىقتىڭ زاردابىن كوپ كوردى مە، ايتەۋىر وزىنەن كەيىنگى ۇرپاعىنىڭ باتىر بولعانىن قالاپ، اتىن وسىلاي دەپ قويعان.

         شەشەسى ساقىپ مىنەزدىلەۋ، جاي سويلەگەنىنىڭ ءوزى ۇرسىسقان سەكىلدى. جۇرگەن جەرىن ۋ-شۋ قىلىپ، كۇيەۋىنە دە قارسى سويلەپ، بالالارعا دا جەكىپ قالىپ وتىرعانى. بىراق، ەنەسى تەپكەن قۇلىننىڭ ەتى اۋىرماس دەگەن،  بالالارى ونى ەلەڭ دە قىلمايدى. باتىردان باسقا ءتورت جاسار سارى قىز ءراۋشان – وسى ءۇيدىڭ ەركەسى. تۇلىمشاعى جەلبىرەپ، ادام ويىنا كەلمەيتىن بىردەڭەلەردى تاۋىپ ايتىپ، ءۇيدىڭ ءىشىن بازار قىلىپ وتىرعانى. ونى ەشكىم بەتىنەن قاقپايدى، نە ايتسا دا، نە ىستە دە، ءبارى وزىنە جاراسىپ تۇرادى.

         بۇل ءۇيدىڭ ءبىر ادەتى - قازانى وتتان تۇسپەيتىن. ەكى كۇننىڭ بىرىندە قوناق قابىلداپ، شەشەسى تاماق ىستەپ ۇلگىرە الماي، ابىگەر بولىپ جاتقانى. اكەسى مەن شەشەسىنىڭ تىرلىگىنە قاراساڭ، ادام  دۇنيەگە قوناق كۇتۋ ءۇشىن عانا كەلەتىن سەكىلدى.  «ءۇي كورسەتە المادىق»، «سىباعا بەرە المادىق» دەپ ايدالاداعى بىرەۋلەرگە قاراداي قارىزدار بولىپ جۇرەر ەدى. 

         اكەسى جوقشىلىقتى كوپ كورگەن عوي، قوناق شاقىرۋ توقشىلىقتىڭ بەلگىسىندەي بولىپ، سونىڭ قىزىعىن كورە بەرگىسى كەلە مە ەكەن، ول جاعىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن. 

         بىراق، شىنىندا دا، قوناقتار كەلگەن كەزدە وتباسى شاتتىققا كەنەلىپ، ءازىل-كۇلكى، اڭگىمە-دۇكەننەن ءۇيدىڭ ءىشى كەڭەيىپ، جارىق بولىپ كەتكەندەي كورىنەدى. داستارحان ءۇستى تولعان – تاعام مەن جەمىس-جيدەك. ىشىمدىكتى سويلەپ وتىرىپ ءىشۋ داعدىعا اينالعان. 

          ايتىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى كوپ. ءازىل، قالجىڭ تاۋسىلمايتىن ءبىر جىر سەكىلدى. اسىرەسە، اكەسىنىڭ قۇرداسى ەركىن دەگەن كىسىمەن ەكەۋىنىڭ ازىلدەرى وتىرعان جۇرتتىڭ كۇلكىدەن ەزۋلەرىن جيدىرمايدى. ەركىننىڭ ايتقانىن تىڭداساڭ، مۇنىڭ اكەسىنەن وتكەن اپەندى جوق، ال اكەسىنىڭ ءسوزىن تىڭداساڭ، ەركىننەن وتكەن قوجاناسىر بۇرىن-سوڭدى بولماعانداي. ارا-اراسىندا الەۋمەتتىك جاعدايلارعا ريزا ەمەستىك تە بايقالىپ قالادى. جاعىمپازدار مەن وتىرىكشىلەردىڭ، پايداكۇنەمدەردىڭ زامانى دەپ وتىراتىندارى بار. «قۇلدىق سانا»، «رۋشىلدىق» سەكىلدى بالالارعا تۇسىنىكسىزدەۋ ءبىر سوزدەر دە اۋىزعا ءجيى الىنادى.  الايدا ساياسات تۋرالى اڭگىمەگە ءبارى دە جولاماۋعا تىرىساتىن. الدەقالاي ارتىق اۋىس بىردەڭەلەر ايتىلىپ قالسا، بىرەۋ جاسىرىنىپ تىڭداپ تۇرعانداي، ۇرەيلەنىپ، ابىرجىپ، «قايتەسىڭدەر، قويىڭدار» دەپ بىرىنە ءبىرى اقىل ايتىپ جاتار ەدى.

         كەيدە بىرىڭعاي لاۋازىمدى كىسىلەر كەلەدى. ولاردىڭ اڭگىمەلەرى ءتىپتى بولەك. ولار كوبىنە ءبىر-بىرىنە دەگەن ايرىقشا ىقىلاستارىن ءبىلدىرىپ، نەگە ءبىرىن-ءبىرى جاقسى كورەتىنىن، نەگە وسىنشا سىيلايتىنىن – بىرەۋ جوق ولاي ەمەس دەپ تۇرعانداي - ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ دالەلدەپ جاتادى. وزدەرىنىڭ اتتارى دا بەلگىسىز - وڭكەي باكە، ساكە، توكە، تاعى سول سياقتىلار.  اسىرەسە، ساكە الدە زاكە دەگەن ءبىر كىسى،   شۇلەن ۇلەستىرگەندەي، ماقتاۋ سوزدەردىڭ نە ءبىر ءدۇرياسىن تاراتىپ، جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ اياق-قولدارىن جەرگە تيگىزبەيدى. ەگەر لاۋازىمى جوعارى بىرەۋ بولسا، ودان ۇلى، ودان دانىشپان ەشكىم جوقتاي ەتىپ ماقتار ەدى.  ونىڭ سوزىنە ەلدىڭ ەتى ۇيرەنگەن، مىناۋىڭ ارتىق بولدى-اۋ دەپ جاتقان ەشكىم جوق. تەك ول جوقتا كەيبىر قۇرداستارى: «ساكەڭ ادامدى ماقتاعاندا ءولتىرىپ جىبەرە جازدايدى عوي» دەپ قالجىڭدار ەدى.

         قىركۇيەكتە اكەسىنىڭ تۋعان كۇنى تويلاندى. قوناقتار كوپ بولدى. اكەسىنىڭ ۇستىنە جابىلعان شاپاندا ەسەپ جوق. بالالار دا سىيلىقتان قۇر قالمادى. ويۋلاپ جاسالعان دومبىرانى قوناقتاردىڭ ءبىرى باتىرعا ۇسىندى. باتىر اكەسىنەن ەپتەپ دومبىرا ۇيرەنىپ جۇرگەن، ءماز بولعانى سونشا، سىيلاعان ادامعا نە دەرىن بىلمەي، ىرجالاقتاپ كۇلە بەردى. راۋشانعا ءوزىنىڭ بويىنا جۋىق قۋىرشاق ۇسىنعان كەزدە، ول قۋانعاننان ءۇيدى باسىنا كوتەرە شىڭعىرىپ، ءۇي ىشىندە كۇلمەگەن ادام قالمادى.

         قۋىرشاق سىيلاعان عالىم اعا بالاجان ەدى، راۋشاندى الدىنا الىپ، ەرتەگى سەكىلدى بىردەڭە ايتىپ، ەكەۋ ارا ءماز بولىپ وتىرعان. الدەقالاي «شايتان» دەگەن ءسوز ايتىلعان بولۋ كەرەك، راۋشان تۇسىنبەي:

         - شايتان دەگەن نە؟ – دەدى.

         - شايتان با؟ شايتان دەگەن...- دەپ عالىم اعا قاپەلىمدە نە ايتارىن بىلمەگەندەي، اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدى. سودان كەيىن: - شايتان دەگەن كوزگە كورىنبەيدى، كورىنسە، كەيدە باسقا بىردەڭەگە...- دەپ اسا تۇسىنىكتى ەتە الماي كۇمىلجىپ قالعان.

         راۋشان وسى تۇستا الدەنەدەن قاۋىپتەنگەندەي – سونىڭ الدىندا ماسا شاعىپ، قولىن ءىسىرىپ جىبەرگەن ەدى – عالىم اعاسىنا قادالا قاراپ:

         - شاقپاي ما؟ – دەدى جۇلىپ العانداي.

         وعان ءۇي ىشىندەگىلەر تاعى دا دۋ كۇلدى.

         ءتۇن ورتاسىنا جۋىق قوناقتار تارادى. باتىر قىزىقتى دۋمانعا تولى تويدىڭ اسەرىنەن بىرازعا دەيىن ۇيىقتاي الماي، اقىرى تالىپ بارىپ كوزى ىلىنگەن. الدە ءبىر جاعىمسىز ۇندەردەن ويانىپ كەتتى. ول ۇندەردىڭ نە ەكەنىن ايىرا الماي، ءبىراز جاتتى. كەنەت شەشەسىنىڭ جىلاعان داۋسىن ەستىگەندەي بولىپ، زارەسى ۇشىپ، ورىنىنان قالاي اتىپ تۇرعانىن بىلمەي قالدى.

         ءبىرىنشى كورگەنى – ۇستىندە اشىق قوڭىر كيتەلى بار، تەرىس قاراپ تۇرعان ۇزىن مويىن قارا تورى كىسى، ونىڭ ار جاعىندا ابدىراپ، كوستيۋمىنىڭ تۇيمەسىن سالا الماي الەك بولىپ جاتقان اكەسى. ەسىك جاقتا اسكەرشە كيىنگەن دەمبەلشە بىرەۋ تۇر. شەشەسى شاشى دۋدىراپ، اكەسى الدە بىردەڭەگە كونبەي جاتقانداي، جالبارىنا قاراپ، بۋلىعا جىلاپ، اراسىندا تۇسىنىكسىز بىردەڭەلەردى ايتىپ، قايتادان بۋلىعا جىلايدى. قاسىندا تۇرعان بەيتانىس كىسىلەردە ءۇن جوق. مىناۋ وقيعاعا قاتىسى جوق ادامدار سەكىلدى. ەشتەڭەگە تۇسىنبەسە دە، شەشەسىنىڭ جىلاعانىن كورىپ، باتىردىڭ جۇرەگى اتقاقتاپ اۋزىنا تىعىلدى. ءبىر قاراعاندا وسى تۇرعان كورىنىستە كىسى شوشىرلىق ەشتەڭە جوق سەكىلدى ەدى، كەلىپ تۇرعان ادامداردىڭ تۇرىنەن دە قورقىنىشتى ەشتەڭە بايقالمايتىن، بىراق ءبىر سۇمدىقتىڭ باستالعانىن بالا جۇرەگى اكەسىنىڭ ابدىراعان جۇزىنەن، شەشەسىنىڭ تۇنشىعا جىلاعان ۇنىنەن انىق ءبىلدى.

         تۇپكى بولمەدەن ۇيپا-تۇيپا بولىپ كىرىپ كەلگەن باتىردى كورىپ، شايكەن قانشا سابىرلى بولايىن دەسە دە، سابىرلى بولا المادى. قاسىنا كەلىپ بالاسىن قۇشاقتاپ، وكسىپ جىبەردى دە، ءوز ۇنىنەن ءوزى شوشىعانداي، كىلت توقتاپ،  ەنتىگە دەم الىپ، ەشتەڭە ايتا الماي، ءۇنسىز قالتىرانا كۇرسىندى. سودان كەيىن ارتىنا بۇرىلىپ:

         - جىلاما، - دەدى ايەلىنە كەكەشتەنە، - راۋشاندى وياتاسىڭ. بالالاردىڭ زارەسىن ۇشىرمايىق.

         اكەسى، كوپ ۇزاماي قايتىپ كەلەتىن ادامشا، ەشتەڭە ايتپاستان، شىعۋعا بەت الدى. ەسىك الدىندا تۇرعان اسكەري ادام، اسا ءبىر لاۋازىمدى ادامعا قىزمەت كورسەتكەندەي، بۇعان ەسىك اشىپ كۇتىپ تۇردى. ەڭ سوڭىنان شىققان ۇزىن مويىن بەيتانىس كىسى ەشكىمگە بۇرىلىپ قاراماي،  مۇنداي وقيعاعا كوزىم ۇيرەنگەن، ماعان سەندەردىڭ ۋايىمدارىڭ، كوز جاستارىڭ تۇككە دە قاجەت ەمەس دەگەندەي ءبىر سازارعان بەيتاراپ كۇيدە نەمەسە مەن ەشتەڭە دە كورگەن جوقپىن، سەندەردى دە كورىپ تۇرعان جوقپىن، ەشتەڭە دە بىلمەيمىن، ەشتەڭە دە ايتپايمىن دەگەندى  دە بىلدىرگەندەي ءبىر تۇرمەن ءۇن-ءتۇنسىز شىعىپ كەتتى.

         ولار كەتكەننەن كەيىن شەشەسى مۇنى قۇشاقتاپ، وكسىپ ۇزاق جىلادى. نەگە جىلاپ تۇرعانىن بىلمەسە دە، شەشەسىنە قوسىلىپ باتىر دا جىلادى.

         بىراق شەشەسىنىڭ دە، ءوزىنىڭ دە نەگە جىلاعانىن ول كوپ ۇزاماي-اق ءبىلدى. اكەسى حالىق جاۋى دەگەن اتپەن تۇتقىندالىپتى.

         باسقا تۇسكەن ناۋبەتتىڭ وراسان ۇلكەندىگى سونشا، ونى انىقتاپ، مانىنە تەرەڭ ءتۇسىنىپ، تۇجىرىم جاساۋعا، ارينە، بالانىڭ شاماسى جەتكەن جوق. تەك اياق استىنان وسىنداي جاماندىق تاپ بولاتىن بولسا، نەگە اياق استىنان تاعى ءبىر جاقسىلىق تاپ بولماسقا دەگەندەي الدە ءبىر تۇسىنىكسىز دامەگە ەمەكسىپ جۇرگەن.

         جاماندىق مۇنىمەن توقتامادى. ەكى كۇننەن كەيىن بۇلاردى ءتورت بولمەلى ۇيدەن شىعارىپ، الدە ءبىر باراق سەكىلدى ەسكى ۇيگە كوشىردى. بۇرىنعى ۇيگە بۇلارمەن ارالاس-قۇرالاس بولىپ جۇرگەن اكەسىنىڭ ءبىر قىزمەتتەس دوستارىنىڭ ءبىرى كىردى. شەشەسى بار بالەنى سولاردان كورىپ، قارعاپ-سىلەپ، بالاعاتتاپ ءجۇردى.

         الايدا بالە مۇنىمەن دە توقتامادى. ءبىر اپتادان كەيىن شەشەسى ۇستالدى. شەشەسى كەتىپ بارا جاتىپ، جىلاۋعا دا شاماسى كەلمەدى. دەمى تاۋسىلا بۋلىعىپ، بالەنشەگە، تۇگەنشەگە حابارلاس دەپ، ارالاسىپ جۇرگەن ءبىر-ەكى دوستارىنىڭ اتىن سىبىرلاي ايتىپ، سودان كەيىن زارلانا سويلەپ: «ءبىر اللاعا تاپسىردىم، ءبىر اللاعا...» - دەي بەردى دەمىكپە ادامداي قاتتى ەنتىگىپ.

         شىن قاسىرەتتى باتىر ەندى ءتۇسىندى. ۇرەي داۋىلى اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي، بەيمالىم ءبىر جاققا ۇشىرىپ الا جونەلگەندەي بولدى. قارسىلاسارعا دارمەنى جوق. قولىنان كەلگەنى قورقۋ عانا. ءتورت جاسار قارىنداسىمەن ەكەۋى ءسابي ساناسى ءتۇسىنىپ بولمايتىن قاتىگەز ۋاقىتپەن، كۇنمەن، تۇنمەن، مەيرىمسىز بيلىكپەن،  بەيمالىم تىرلىكپەن  بەتپە-بەت قالدى.

         قارىنداسى شەشەسىن ىزدەپ شىرىلداعاندا، باتىر، نە ىستەرىن بىلمەي،  قوسىلا جىلاعان. كەنەت ەندى نە ىستەۋ كەرەك دەگەن سۇراق الدىنان شىققاندا، قۇلاما جاردىڭ شەتىندە تۇرعانداي، قۇيقا تامىرى شىمىرلاپ، ەسىن جيىپ الدى. نە ىستەۋ كەرەك – مىنا قارىنداسىن ءولتىرىپ الماي، ءوزى دە ءولىپ قالماۋ ءۇشىن بىردەڭە ىستەۋ كەرەك. ماگازينگە بارۋ كەرەك، تاماق ىستەۋ كەرەك. شەشەسى تاستاپ كەتكەن اقشانى ۇنەمدەپ جۇمساۋ كەرەك. ءار جاعى بەلگىسىز. ودان ءارى ويلاۋعا باتىردىڭ اقىلى جەتپەيدى. قارىنداسى، بالا نەمە، جىلاپ-جىلاپ ۇيىقتاپ قالدى، باتىر تاڭ اتقانشا كوز ىلگەن جوق.

         كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ باراققا ءبىر ايەل كەلدى. ءوزىن كورگەن سەكىلدى، بىراق جىعا تاني المادى.

         - مەن - اكەڭنىڭ دوسى - عالىم دەگەن كىسىنىڭ كورشىسىمىن عوي، - دەيدى.- سەندەردىڭ جاعدايلارىڭدى ءبىلىپ كەل دەپ جىبەردى. ولار كەلە المادى. كۇنىمىز نە بولادى  دەپ، وزدەرى ارەڭ وتىر.

         ايەل باتىردى   ىرگەدەگى بازارعا ەرتىپ اپارىپ، ءسۇت، ايران، ماي، ەت الۋعا كومەكتەستى. ءسۇتتى تاڭەرتەڭ ەرتە كەلىپ الماسا، ءبىتىپ قالاتىنىن ايتتى. تاماقتى قالاي ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىردى.

         - شىراعىم، بۇعان دەيىن ەركە بولعان شىعارسىڭ، بالا بولعان شىعارسىڭ، ەندى امال جوق ەسەيۋگە تۋرا كەلەدى. تاماق ىستەپ ۇيرەن، كىشكەنتاي قارىنداسىڭدى ويلا. ونىڭ سەنەن باسقا ەشكىمى جوق. ال جاقسى، قۇداي جار بولسىن، قاراقتارىم. ءوزىم كەلىپ تۇرارمىن،- دەدى كەتەرىندە.

         ەكى كۇننەن كەيىن تاڭەرتەڭ بازاردان ءسۇت الۋعا كەزەكتە تۇرعاندا الدە ءبىر ەگدە ايەل باتىردىڭ يىعىنان ءتۇرتىپ، انانداي جەردە تۇرعان ماشينانى كورسەتىپ:

         - شىراعىم، سەنى انا ماشينانىڭ ىشىندە ءبىر كىسى شاقىرىپ تۇر، - دەدى.

         باتىر ەشتەڭەگە تۇسىنبەي، ماشينانىڭ قاسىنا بارعاندا، سۇر ماكەنتوش كيگەن جالتىر باس كىسى مۇنى ىشكە كىرگىزىپ الدى. باتىر تانىدى، ۇيگە قوناققا تالاي كەلگەن، جوعارعى قىزمەتتەردىڭ بىرىندە ىستەيتىن راحا دەگەن كىسى. ونىڭ شىن ەسىمىن دە، قىزمەتىنىڭ اتىن دا بۇل بىلگەن ەمەس. ايتەۋىر جۇرتتىڭ ءبارى قولپاشتاپ، قوشەمەت كورسەتىپ جاتاتىن.

         راحا بۇعان كوزىنىڭ قيىعىمەن قاراپ تۇرىپ:

         - اينالايىن، سەندەردىڭ جاعدايلارىڭدى ءبىلىپ وتىرمىن. قول ۇشىن بەرۋگە شاما كەلمەي جاتىر. شايكەننىڭ باسىنا كەلگەن جاعداي بارىمىزگە دە  كەلۋى مۇمكىن. مىنا ماشينا ىشىندە تىعىلىپ سويلەسۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىرعان سەبەبىم سول. مىنانى كۇنكورىستەرىڭە جاراتىڭدار، - دەپ ءبىر ۋىس اقشانى باتىردىڭ قولىنا ۇستاتا سالدى.

         - مەكتەپكە بارىپ ءجۇرسىڭ بە؟ – دەدى سوسىن بۇعان بۇرىلا قاراپ.

         -جوق، - دەدى باتىر. – كىشكەنتاي قارىنداسىم جالعىز قالا المايدى، قورقادى.

         - اپىر-اي، - دەگەننەن باسقا راحا ەشتەڭە ايتا المادى.

         ءتورت-بەس كۇننەن كەيىن ۇيگە تاعى ءبىر ايەل كەلدى. اتا-اناسى جوق جاس بالالاردى بالالار ۇيىنە جىبەرۋ كەرەك ەكەن. بۇلاردىڭ اتى جوندەرىن، تۋعان جىلدارىن جازىپ الىپ كەتتى. ارادا بىرنەشە كۇن وتكەندە وسى ايەل باتىردى الدە ءبىر مەكەمەنىڭ ديرەكتورىنا اكەلدى. ديرەكتور، شاشى قوقىرايعان، بەتى شامادان تىس اپپاق، جالپاق بەت ايەل ەكەن، بۇنىڭ باس، اياعىنا كوز جۇگىرتە قاراپ تۇردى دا:

-         نەشىنشى كلاستا وقيسىڭ؟ – دەدى.

-         التىنشىدا.

-         جاقىن تۋىستارىڭ بار ما؟

         باتىر جاقىن تۋىستاردىڭ كىمدەر ەكەنىنە تۇسىنبەي، ديرەكتوردىڭ بەتىنە قارادى.

         - اكەڭمەن، نە شەشەڭمەن بىرگە تۋىسقان بىرەۋلەر بار ما؟ – دەدى ديرەكتور، «بار جوعى ماعان ءبارى ءبىر» دەگەندەي، باسقا ءبىر قاعازدارىن اقتارىپ جاتىپ.

         - جوق.

         ديرەكتور الدە ءبىر قاعازىن تاۋىپ الىپ، سوعان قاراپ تۇرىپ:

         - كىشكەنتاي قارىنداسىڭدى بالالار ۇيىنە جىبەرەمىز، - دەدى.- باعۋسىز قالعان بالالاردىڭ ءبارىن سوندا جىبەرىپ جاتىرمىز.

         - قايدا؟

         - سەمەيگە، - ديرەكتور قاعازدان باسىن كوتەرىپ، ءسوزىنىڭ قالاي اسەر ەتكەنىن بىلگىسى كەلگەندەي، باتىرعا قارادى.

         - مەنى شە؟ – دەدى باتىر زارەسى ۇشا.      

         - سەنى باسقا ءبىر ينتەرناتقا، نە بالالار ۇيىنە ورنالاستىرامىز.       

         باتىر بىردەڭە ايتايىن دەپ ەدى، دەمى تاۋسىلىپ، سويلەي المادى. ءتۇرى كۇرەڭىتىپ، نە ايتىپ تۇرعانىنا ءوزى تۇسىنبەي:

         - ول جالعىز قالاي بارادى؟ مەنسىز قالاي...- دەدى تۇتتىعا.

         - ەشتەڭە ەتپەيدى، بارلىق بالالاردى سولاي جىبەرىپ جاتىرمىز.

         كىپ-كىشكەنتاي راۋشاننىڭ،  قاعۋ كورمەي، ەركەلەپ وسكەن ءسابي قارىنداسىنىڭ جالعىز كەتەتىنىن ەندى انىق تۇسىنگەن باتىر الاقتاپ، نە ىستەرىن بىلمەي، جان-جاعىنا قاراي بەردى دە، كەنەت بار داۋسىمەن وكىرىپ جىلاپ قويا بەردى. ەكى قولىمەن قاپسىرا ۇستاپ، الدىنداعى  ستولعا باسىن ۇرعانىن ءوزى بىلگەن جوق. قاسىندا وتىرعان ايەل مۇنى ۇستاي الدى. باتىر ءوزىن توقتاتۋعا شاماسى كەلمەي، توقتاۋسىز جوتەلگەندەي ءبىر دىبىسپەن دەمى بىتە ۇزدىگىپ، بىراۋىق دىبىسى شىقپاي ءۇنسىز قالعاندا، ديرەكتور دا، ايەل دە بۇعان شوشىنا قارادى. الدەن ۋاقىتتا بارىپ شەگىن تارتا، قايتادان ەڭىرەي جونەلدى.

         - ەكەۋىن بىرگە جىبەرۋگە بولماس پە ەكەن؟ – دەدى ايەل ديرەكتورعا جىلاپ وتىرعان بالانى كوزىمەن كورسەتىپ.

         ديرەكتور قولىن جايىپ:

         - ورىن جوق، - دەدى ورىننىڭ جوق ەكەنىنە ءوزى دە تاڭ قالعانداي ءبىر ۇنمەن.- وسى ءبىر ورىننىڭ ءوزىن  ارەڭ تاۋىپ وتىرمىن.

         بۇل سوزدەردى باتىر ەستىگەن جوق. ارمانسىز جىلاپ، بويى ءسال جەڭىلدەپ، وزىنە-ءوزى كەلگەن سەكىلدى.

         - ونى جالعىز جىبەرۋگە بولمايدى، - دەدى ول. - ءوزى وتە قورقاق. جۇرەگى ۇشىپ كەتەدى عوي...- ءسوزىن اياقتاي الماي، تاعى دا كەمسەڭدەپ كەتتى.

         - وندا بىلاي قىلايىق، - دەدى ديرەكتور ءسال جىبىگەندەي بولىپ. – قارىنداسىڭدى باسقا بالالارمەن قوسىپ جىبەرە بەرەمىز. سوسىن ارتىنان ورىن تاۋىپ، ءوزىڭدى جىبەرەمىز. قازىر ورىن بولماي جاتىر. جاراي ما؟

         باتىر ۇندەگەن جوق. ديرەكتور ونى كەلىسكەننىڭ بەلگىسى دەپ ۇعىپ:

         - بارا بەرىڭدەر، - دەدى ايەلگە قاراپ.

         قارىنداسىنان ايرىلۋ باتىرعا وتە اۋىر بولدى. شىرىلداپ جىلاعان راۋشاننىڭ جۇزىندە نەگە بۇلاي بولىپ جاتقانىنا تۇسىنبەگەن ءسابيدىڭ قينالىسى مەن قورقىنىشى جاتىر ەدى.

         ءبىر كەزدە داۋرەنى ءجۇرىپ، ابىرويى ارتقان،  داستارحانى دوس-جارانعا، جاقسى مەن جايساڭعا كۇندە جايىلىپ، دۋماندى دا قىزىقتى كۇندەرى كوپ بولعان وتباسىنىڭ شاڭىراعى ءوستىپ ورتاسىنا ءتۇستى.

         بۇدان كەيىنگى ءومىر باتىرعا اسەرى  جوق، جىلۋى جوق ءبىر ماعىناسىز ۋاقىت سەكىلدى بولىپ كورىندى. 

         وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە اكەسىنىڭ دوسى عالىمنىڭ ۇيىنە بارىپ، تاماق ءىشىپ، قايتىپ كەلە جاتقاندا قالا شەتىندەگى پارك سەكىلدى ءبىر جەردە بولىپ جاتقان ۇلكەن جيىننىڭ ۇستىنەن شىقتى.  باتىر جاقىنداپ كەلگەندە كوردى - ىشىندە ءوزى بىلەتىن تانىس ادامدار از ەمەس سەكىلدى. بيىك مىنبەردىڭ ۇستىندە الدەكىمدەر ايعايلاپ سويلەپ جاتىر. كەنەت ءوزىنىڭ ۇيىنە كەلىپ جۇرەتىن وتە سىيلى ۇلكەن كىسى ەكى قولتىعىنان دەمەگەن ەكى جاس جىگىتتىڭ كومەگىمەن تريبۋناعا كوتەرىلىپ:

         - ەلىمىزدە ساتقىندار كوبەيىپ كەتتى. ورتامىزدى سولاردان تازارتۋىمىز كەرەك. پارتيامىز بەن ۇكىمەتىمىزدىڭ دۇرىس ساياساتىن مەن قولدايمىن، - دەدى دە،  مىندەتىمنەن قۇتىلدىم با، قۇتىلمادىم با دەگەندەي، ەكى جىگىتتىڭ جەڭىنەن ءوزى ۇستاپ، اپىل-عۇپىل تەز-تەز باسىپ ءتۇسىپ كەتتى.

         شەتتەۋ تۇرعان ەكى كىسى سىبىرلاسىپ، سويلەسىپ تۇر.

         - وتكەن جولعىسى باسقا بىرەۋ ەدى عوي، -  دەيدى مۇرتتىسى جيىندى باسقارىپ جۇرگەن تولىق سارى كىسىنى كورسەتىپ.

         - وتكەن جولعى قايىس قارا ۇستالىپ كەتىپتى عوي، - دەدى قاسىنداعى اققۇبا جاستاۋ جىگىت.

         - قويشى، - دەيدى مۇرتتى تاڭ قالىپ. – نكۆد-ءنىڭ دا ادامدارى ۇستالادى ەكەن-اۋ.

         - نەگە ۇستالمايدى؟ ولار ادام ەمەس پە؟ – جاستاۋ جىگىت وسىنى ايتىپ، ءوز ءسوزى وزىنە وعاش كورىنگەندەي، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى. سودان كەيىن ۇرلانا جان جاعىنا قاراپ، باتىردى كوردى دە، بالاسىنىپ، وعان ءمان بەرمەي، تاعى كۇلدى.

         ادامدار كەزەك-كەزەك تريبۋناعا كوتەرىلۋدە. سوزدەرى نەگىزىنەن ءبىر-بىرىنە ۇقساس، تەك بىرەۋلەرى قاتتى ايعايلاپ، بىرەۋلەرى ورتاشا داۋىسپەن سويلەيدى. بىرەۋى ولەڭ وقىدى. وعان بىرەۋلەر قول سوعىپ جاتتى.

         بولىپ جاتقان وقيعانىڭ استارىنا ەشكىم ءمان بەرىپ تۇرماعان سەكىلدى. ءار كىم ءوزىنىڭ اماندىعىنا قۋانعانداي، جايدارى كەيىپتە ءبىر بىرىمەن الاڭسىز اڭگىمەلەسىپ تۇر.

         باتىر ءوزىن «ازاپ مەن ۋايىمنىڭ شەگىنە جەتتىم،  بۇدان ءارى مەنى باقىتسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس شىعار» دەگەن سەكىلدى ءبىر ويدىڭ جەتەگىندە جۇرگەن بولاتىن. بىراق باقىتسىزدىقتا شەك جوق ەكەن. سەمەيگە بارا جاتقان جولدا سالقىن ءتيىپ، ناۋقاستانىپ، كىشكەنتاي قارىنداسى راۋشان قايتىس بولىپتى دەگەن حاباردى ەستىگەندە، باتىر ەسىنەن تاندى. ازداپ ەسىرىكتەنىپ، ورىنسىز سويلەپ، ورىنسىز كۇلە باستاعانىن ەستىپ، عالىم مۇنى اۋرۋحاناعا جاتقىزدى. باتىر ءبىر ايدان كەيىن ەسىن جيناپ، قالپىنا كەلدى. بىراق بوتەن بالا سەكىلدى. سويلەگەن سوزىندە، مىنەزىندە، كوز قاراسىندا  ءبىر جاتتىق بار. 

         قىس ورتاسىندا باتىردى سەمەيدەگى   ينتەرناتقا جىبەردى. حالىق جاۋلارىنىڭ بالالارىن الماتىدا قالدىرۋعا بولمايدى ەكەن.  باتىر ءوزىن سەمەي تۇگىلى شەتەلگە اسىرىپ جىبەرسە دە، رەنجيىن دەپ وتىرعان جوق-تى. ۇيتكەنى ەندى وعان ءبارى ءبىر ەدى.

         اۋىرعاندى سەزبەۋ ءۇشىن ارنايى ۋكول العان ادامداي جان كۇيزەلىسىن الىستان عانا سەزىنىپ، الدەبىر دوعال تۇيسىكپەن جۇرگەن وسى كۇيىن ءوزى دۇرىس بولدى دەپ ويلادى; العاشقى قايعىنىڭ جەتەگىندە كەتسە، ءتىرى قالۋ-قالماۋى نەعايبىل سەكىلدى  كورىندى.

         ايتسە دە حالىق جاۋىنىڭ بالالارىنا دەگەن كوزقاراستى سەزبەۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. بۇلار ەسىكتەرى دۇرىس جابىلمايتىن، تەرەزەلەرىنەن جەل ساۋلاعان، سىز قابىرعالى ەسكى بولمەلەردە جاتتى. ءتىپتى توسەك ورىندارىنا دەيىن توزىعى جەتكەن ەسكى-قۇسقى بىردەڭە. تاماقتى دا بولەك ۇستەلدە وتىرىپ ىشەدى. الدە ءبىر مەرەكە كەزدەرىندە نەمەسە جوعارىدان وكىلدەر كەلگەندە، بۇلاردى ساپقا تۇرعىزبايدى. ەدەن جۋ، وتىن-سۋ تاسۋ سەكىلدى قارا جۇمىستاردىڭ ءبارى وسىلاردىڭ موينىندا.

         ەڭ باستىسى، سول ءۇشىن بۇلاردى مۇسىركەپ، وسىلارعا وبال بولار-اۋ دەپ جاتقان ەشكىم جوق، قايتا سونىڭ ءبارى ءالى دە ازداۋ بولىپ تۇرعانداي كورىنەتىن سەكىلدى.

         مەكتەپتە نەشە ءتۇرلى بالالار وقيدى.  شەكتەن شىققان بۇزاقىلار كوپ. ولاردان مۇعالىمدەردىڭ وزدەرى قايمىعاتىن. اسىرەسە، 9-كلاستا وقيتىن ۇزىن بويلى، ارىق، بىراق قولدارى كۇرەكتەي ەسەنتاي، اتى وقۋشى دەمەسەڭ، سوقتالداي جىگىت. ءۇزىلىس سايىن تۋالەتتىڭ ىشىندە بۇرقىراتىپ تەمەكى تارتىپ تۇرعانى. قىلمىس جاسايتىن توپپەن بايلانىسى بار ەكەن دەگەن دە سىبىس بار.

         بىراق بالالارعا ءزابىر جاسايتىن ول ەمەس، بىرەۋگە تيىسپەسە، جۇرە المايتىن ەسەرسوقتاۋ ۇساق-تۇيەك سوتقارلار. ولار بىرەۋدى قورلاعاننان، زورلاعاننان، جىلاتقاننان ايرىقشا ءلاززات الاتىن سەكىلدى. كىم كوبىرەك قاتىگەز بولسا، سونىڭ بەدەلى ۇستەم.   

         وسىنىڭ ءبارى زيالى قاۋىم وتباسىندا ءتارتىپ پەن تاربيەنىڭ قورعاۋىندا وسكەن باتىرعا وتە اۋىر ءتيدى. ءوزىنىڭ تۇسىنىگى بولەك، عۇرپى بولەك باسقا ءبىر الەمدە جۇرگەنىن سەزدى. بۇل ورتانىڭ ەرەجەسىن قابىلداپ، ونىڭ ءوز ادامىنا اينالۋ قانداي اۋىر بولسا، ول ورتادا بوتەن ادام بولىپ ءجۇرۋ دە سونداي اۋىر ەدى.

         ءبىر رەت جوعارعى كلاسستا وقيتىن شاكەن دەگەن جالپاق سارى بالا كوريدوردا تەكتەن تەككە مۇنى جەلكەسىنەن ءتۇيىپ جىبەردى. ەش قانداي سەبەپ جوق، ۇرعىسى كەلدى، ۇردى، ءبىتتى. وعان ءالى كەلمەيتىنىن بىلگەن باتىر دا ەشتەڭە دەي الماي، ءۇن-ءتۇنسىز قالا بەردى. بىراق ءتۇنى بويى قورلانىپ جىلاپ، ۇيىقتاي المادى. جىنۇرعان ادامداي وزىنەن-ءوزى باعجاڭداپ جۇرەتىن ءبىر تەنتەك اسحانادا مۇنىڭ قولىنداعى نانىن جۇلىپ الىپ، اۋزىنا بۇرالاي تىعىپ، بۇعان بۇرىلىپ تا قاراماستان، كەتە باردى. قارسى تۇرۋعا مۇنىڭ جۇرەگى داۋالامايتىنىنا سەنىمى زور. 

         ايتسە دە ءتوزىم دە شەكسىز ەمەس. مىڭ كۇن سىنباعان شولمەك ءبىر كۇنى سىنادى.

         1-ماي مەرەكەسىندە مەكتەپتىڭ ۇزىن كوريدورىندا كونتسەرت بولدى. باتىرمەن جاتاقحانادا بىرگە جاتاتىن ءسابيت بۇعان شەتكەرىلەۋ تۇستان ورىن الىپ قويعان ەكەن، ساحنادا نە بولىپ جاتقانىن كورەتىندەي مۇمكىندىكتىڭ بولعانىنا قۋانىپ، بۇلار كوڭىلدى وتىرعان. كەنەت باتىر ءوزىنىڭ سول جاعىندا وتىرعان قىزدىڭ ءشاربات ەكەنىن كورىپ، قاراداي قىسىلىپ، تەرلەپ، بەرەكەسى كەتتى. ءشاربات 6 «ا» كلاسىندا وقيتىن ەڭ ادەمى، ءارى ءانشى قىزداردىڭ ءبىرى. بىراق سالقىن ءتيىپ، تاماعى قارلىعىپ، ولەڭ ايتا المايتىن بولىپتى. جايدارى اشىق قىز ەكەن، باتىرمەن كوپتەن تانىس ادامداي ەركىن اڭگىمەلەسىپ وتىردى.

         كونتسەرتتىڭ ورتا تۇسىندا سىرتتان ەرەسەك ەكى بالا كىرگەن.  بىرەۋى جالپاق سارى شاكەن. القا-سالقا بولىپ، ءىسىنىپ، شالقاقتاپ تۇرعان تۇرىسىنان ماقتانشاق ەكەنى كورىنىپ تۇر. بوس ورىن ىزدەپ، ءبىراز تۇرعاننان كەيىن، جاقىن تۇعان باتىردى كورىپ:

-         ءاي بالا، تۇر! ۇلكەنگە ورىن بەرۋ كەرەك، - دەدى مۇنى يىعىنان نۇقىپ.

باتىر ەستىمەگەن بولىپ وتىرا بەردى.

-         ءاي، مەن كىمگە ايتىپ تۇرمىن؟ – دەپ شاكەن مۇنى جەڭىنەن جۇلقىپ 

قالدى.

         ءىستىڭ ناسىرعا شاۋىپ بارا جاتقانىن سەزىپ، ءسابيت ورىنان تۇردى.

         - جوق مەن مىنانىڭ ورىنىنا وتىرامىن، - دەدى شاكەن ەندى باتىرعا ابدەن شۇيلىگىپ.

         باتىر وعان ءۇنسىز  قاراپ تۇردى دا: 

          - مەن ءوز ورىنىمدا وتىرمىن،- دەدى  بەيبىت ۇنمەن.

         - سلۋشاي، مەن ساعان نە دەدىم؟ الدە ەستي الماي قالدىڭ با؟ ا؟ – شاكەن ەڭكەيىپ، جاۋاپ كۇتكەن ادامداي قۇلاعىن توستى.

         - ەستىدىم، بىراق ورىنداعىم كەلمەيدى، - باتىر دا اياق استىنان قىرسىعا قالدى.

         ءسابيت باتىردى بۇيىرىنەن ءتۇرتتى:

         - قوي، قۇرسىن كەتەيىك.

         - كەتپەيمىن،- دەدى باتىر. ءبىر ەسەپتەن، كەتسەم بە دەپ تە ويلاپ ەدى، بىراق مىنا باسبۇزار ءجاي دا سۇراماي، اكىرەڭدەپ، كەلىسىمگە باراتىن جولدى بىتەپ تاستاپ وتىر.

         شاكەن جانىنداعى جىلتىر قارا بالاعا قاراپ:      

         - مىناۋ نە دەيدى؟- دەدى باتىردى باسىمەن نۇسقاپ كورسەتىپ.     

         - بۇل بالانى تۇلەن ءتۇرتىپ تۇر. 

         - تۇراسىڭ با، تۇرمايسىڭ با؟ سوڭعى رەت ايتامىن،- شاكەن، بۇل جولعى ءسوزىم ءبىر بولەك دەگەندەي، قاباعى ءتۇيىلىپ سازارا قالدى.                           

         باتىر جاۋاپ بەرگەن جوق.

         كەنەت شاكەن قاتتى دولدانىپ، باتىردى جەلكەدەن ۇستاعان كۇيى دىرىلداتا سۇيرەپ، شەتكە شىعاردى دا، جەلكەدەن ءبىر ۇرىپ، ۇشىرىپ جىبەردى.

         وتىرعاندار بۇلارعا وشارىلا قارادى. «اۋ، بۇل نە؟»، «قويساڭدارشى» دەگەن داۋىستار ەستىلىپ جاتتى.

         مەنى دە ءوستىپ شىعارا ما دەپ قورىققانداي، ءسابيت تە اتىپ شىقتى.

         وسى كەزدە  قىپ-قىزىل بوپ تۇتىككەن باتىر، جىعىلىپ جاتىپ جەردەن كۇش العانداي، اتىپ تۇرىپ، ورىنعا وتىرا بەرگەن وزىنەن ەرەسەك بالانىڭ جاعاسىنا جارماستى. وزىنەن كۇشتى، ءارى اتى شىققان تەنتەك بالادان تۇك قورىقپاي تۇرعانىنا ونىڭ ءوزى دە تاڭقالىپ ەدى. قاتتى اشۋدىڭ ادامعا ەرەكشە قۋات بەرەتىنىن ول بۇرىن بىلمەيتىن. وزىنە ءبىر جاقتان كومەك كەلگەندەي ارقالانىپ، ەندى نە ىستەيمىن دەسە دە، قاقىسى بارداي جانە ەشتەڭەگە جاۋاپ بەرمەيتىندەي ءوزىن ەركىن سەزىندى.

         شاكەن وزىنەن كىشى بالانىڭ مىنانداي شابۋىلىن كۇتپەگەن بولۋ كەرەك:

         - ءوي، ءوي، - دەي بەردى قورعالاقتاپ. – اتاڭا نالەت، ولگىڭ كەپ ءجۇر مە؟- دەدى دە، ورىنىنان تۇرىپ، باتىردا يتەرمەلەي، مۇنىڭ شارۋاسىن ءبىرجولا بىتىرەيىن دەگەندەي، بۇيىردەگى ەسىكتەن سىرتقا الىپ شىقتى.- مەن ساعان كورسەتەيىن، ءيتتىڭ بالاسى...

         قۇلاشتاي ۇرعان سوققىدان باتىر تاعى دا ۇشىپ ءتۇستى. شاكەن دولدانعان كۇيى ونى ۋماجداپ، سوققىنىڭ استىنا الدى دا، تۇرا بەرىپ ىشتەن ەكى رەت تەپتى.

         ول وسىمەن شارۋا بىتكەن شىعار دەپ، بۇرىلىپ ىشكە ەنە بەرگەندە، ارتىنان قايتا جارماسقان باتىردى كورىپ، ءبىر ءسات ساسىپ قالعانداي بولدى. باتىر سونى پايدالانىپ، بەتىنەن بىرنەشە رەت ۇرىپ ۇلگىردى.

         تۇششى ەتىنە اششى تاياق تيگەن دولى تەنتەك:

         - ءوي، اكەڭنىڭ...- دەپ الاس-كۇلەس قايتا ۇمتىلدى. باتىردى كوتەرىپ اكەلىپ، بالشىقتىڭ ۇستىنە الىپ ۇردى دا، تاماعىنان قىلعىندىرا: - قوياسىڭ با؟ - دەدى بارىلداپ.- جوق، قوياسىڭ با؟..

         - ولتىرەم،- دەدى باتىر قىرىلداپ. اشۋدان كۇش العان باتىر دەنەسىنىڭ اۋىرعانىن دا سەزگەن جوق.  تىرباڭداپ جاتىپ، رەتىنىڭ قالاي كەلىپ قالعانىن ءوزى دە بايقاعان جوق، ۇستىندەگى بالانى اياعىمەن باستان ءبىر تەپتى.

         - ءوي، اكەڭنىڭ...- شاكەن ودان جامان دولدانىپ، استىنداعى بالانى تاعى دا قۇلاشتاپ ۇرا باستادى.

         باتىر قايتاتىن ەمەس. ءبىر كوزى ءىسىپ، جابىلىپ قالعان. اۋزىندا جىلىمشى قاننىڭ ءدامى.

         شاكەن ۇرا-ۇرا شارشاعان ادامداي ورىنان تۇرىپ، ەكى-ءۇش قادام شەگىنىپ، ءولى-ءتىرىسىن بىلگىسى كەلگەندەي، ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، باتىرعا قاراپ قالعان. باتىر ورىنان تۇردى دا، جەردەن قولىنا ىلىككەن جۇدىرىقتاي ءبىر تاستى الىپ، جىبەرىپ قالدى. شاكەن، قۇداي ساقتاعاندا، بۇعىپ ۇلگىردى، تاس مەكتەپ تەرەزەسىنىڭ كۇل تالقانىن شىعاردى.

         وسى كەزدە شاكەن شىن قورىقتى. مىنانىڭ، ءولتىرىپ تاستاماساڭ، قوياتىن ءتۇرى بايقالمايدى.

         - ءاي، مىناۋىڭ جىندى عوي! ولتىرەسىڭ بە ادامدى؟ – شاكەن، تاعى بىردەڭەمەن ۇرىپ جۇرە مە دەپ، جۇگىرىپ كەلىپ، باتىردىڭ ەكى قولىنان قاپسىرىپ ۇستاي الدى. – قويساڭشى، بولدى عوي ەندى. – داۋسى جالىنعانداي شىقتى. – كەنەت شىڭعىرىپ قولىن ەربەڭدەتىپ شەگىنىپ كەتتى. – مىناۋ وڭباعان، قولىمدى تىستەپ الدى، - دەدى، جان-جاعىنا قولىن كورسەتىپ. شاكەن مىنا بالانىڭ  ءبىرى ءولىپ، ءبىرى قالاتىن ەرەجەسىز توبەلەسكە كوشكەنىن سەزىپ، جۇمىسارا باستادى.

         - بولدى، بولدى ەندى، داۆاي، تاتۋلاسايىق. جاراي ما؟

         باتىر ونىڭ ءسوزىن ەستىگەن جوق. «ولتىرەم» دەيدى قىرىلداپ، جالعىز كوزىمەن ەجىرەيە قاراپ. كەنەت وزىنە تاعى بىردەڭە ايتقىسى كەلىپ، جاقىنداي بەرگەن شاكەنننىڭ تۇمسىعىنان باسىمەن ءبىر پەرگەندە، انانىڭ «ا-ا-ا» دەگەن داۋسى ءبىر-اق شىقتى. مۇرىنىنان قان كەتتى. باتىر تاعى دا ونىڭ جاعاسىنا جارماستى.

         شاكەن ەندى شىن جالىنا باستادى:

         - اينالايىن، قويا عوي ەندى، بولدى عوي. مىنە مەنىڭ دە مۇرىنىمنان قان كەتتى. مەن قويدىم. – سوسىن جانىنداعى جىلتىر قاراعا قاراپ: - ۇستاشى مىنانى، قۇداي ءۇشىن،- دەدى.

         جىلتىر قارا اراعا ءتۇسىپ، باسۋ ايتا باستادى.

         - قوي ەندى. توبەلەستىڭ دە بىتەتىن كەزى بولدى عوي. اتىڭ كىم ءوزىڭنىڭ؟

         - باتىر،- دەدى ءسابيت.

         - ءوزىڭ دە باتىر ەكەنسىڭ. قويا عوي. قازىر مۇعالىمدەر ءبىلىپ قالسا، ەكەۋىڭدى دە وڭدىرمايدى.

         سول ەكى ورتادا شاكەن   جوق بوپ كەتتى. «قاشىپ كەتتى»، - دەدى ءسابيت سىبارلاپ.

         توبەلەسەتىن ادام بولماعاننان كەيىن، باتىر دا باسىلدى.

         كەلەسى كۇنى تەرەزەنى سىندىرعان ادامدى ىزدەپ، مۇعالىمدەر تەرگەۋ جۇرگىزدى. بىراق ەشكىم مويىنداعان جوق. «تۇندە ءبىر ماس ادامدار جۇرگەن، سولار بولار» دەپ   بالالاردىڭ ءبىرى تەرگەۋدى تەرىس جولعا ءتۇسىرىپ جىبەردى.

         سول كۇننەن باستاپ، باتىردىڭ جاڭا ءومىرى باستالعانداي بولدى. اشۋ دەگەن ءبىر سەرىك تاپتى. اشۋعا ەرىك بەرگەن كەزدە مۇلدە ارۋاق قونعان ادامداي ارقالانىپ، ەشتەڭەدەن قورىقپايتىن، ارتى نە بولار ەكەن دەپ ويلامايتىن ولەرمەن ءبىر كۇيگە ەنەتىن. تەنتەك بالالار بۇدان قايمىعاتىندى شىعاردى. 

         وسىنداي ءار كۇن ءۇشىن ارپالىسقان ولەرمەن كۇرەسپەن، وگەي سەزىممەن، بولجاۋسىز بەيمالىم تىرشىلىكپەن ءجۇرىپ باتىر التىنشى كلاستى قالاي بىتىرگەنىن دە اڭداماي قالعان سەكىلدى.

         جەتىنشى كلاستا الىس-جۇلىسپەن شىڭدالىپ، بويى ءوسىپ، ءبىرجولا ەرەسەك بالالاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. توپ-توپ بولىپ شايقاساتىن توبەلەستەرگە قاتىسىپ ءجۇردى. اقشا سالىپ كارتا وينايتىنداردىڭ دا اراسىنا ىلىكتى. تەمەكى تارتاتىندى شىعاردى. بۇلاردى مەكتەپتەن شىعارۋ تۋرالى بىرنەشە رەت ماسەلەسە قارالدى. بىراق الدە ءبىر سەبەپتەرمەن سوزبۇيداعا سالىنىپ، كەيىنگە قالدىرۋمەن كەلەدى. قىسقاسى، باتىر قالانىڭ كادىمگى  بۇزاقى بالاسىنا اينالدى. 

         الايدا وسى تىرلىكتىڭ اياعى جاقسىلىققا اپارماعان سەكىلدى. قالانىڭ باۋكەسپە ۇرىلارىمەن بولعان قىرعىن توبەلەستە بۇلاردىڭ اتامانى ەسەنتايدى ءولتىرىپ كەتتى. توبەلەسكە قاتىسقانداردى تەرگەۋگە شاقىرىپ، مەكتەپتەن شىعارۋعا شەشىم قابىلدادى.  ودان كەيىن الدە كىمدەر ارالاسىپ، بۇلاردى تاعى قالدىردى. ارادا كوپ وتپەي، گازەتكە ماقالا شىعىپ، بۇلاردىڭ ءىسىن قايتا قارادى. بىراق ونىڭ دا اياعى نەمەن اياقتالعانىن ەشكىم بىلگەن جوق. بىتپەيتىن داۋ، گۋ-گۋ اڭگىمە، ءومىر وسىلاي ءوتىپ جاتتى.

         باتىر مەكتەپتەن شىعامىن دەپ بالەندەي قايعىرا قويعان جوق. بىرىنشىدەن، ءوزىنىڭ بۇعان دەيىن باستان كەشكەن قاسىرەتىمەن سالىستىرعاندا، بۇل  اشەيىن تۇككە تۇرمايتىن نارسە سەكىلدى. ەكىنشىدەن، كەزدەسكەن قيىندىقتاردى بەلدەن باسۋ، تەنتەكتىكپەن جەڭۋ وزىنە ۇنايتىن.

         بىردە تۇسىنە اكەسى كىردى. ءوزىنىڭ باياعى كىشكەنتاي كەزى ەكەن. تاقتاي كوپىر سەكىلدى ۇزىننان-ۇزاق بىردەڭەنىڭ ۇستىمەن كىبىرتىكتەپ جۇرە الماي كەلەدى.  تاقتايدىڭ ارسيعان ارا-اراسىنان قاپ-قارا بولىپ تەرەڭ قۇز كورىنەدى. ءتۇسىپ كەتەم بە دەپ  قورىققانننان بۇل جان-جاعىنا الاقتاي قاراپ، وزىنەن اۋدەم جەردە تومەن قاراعان كۇيى تاقتاي-تاقتايدىڭ اراسىمەن اتتاي باسىپ، كەتىپ بارا جاتقان اكەسىن كورەدى. «كوكە!» دەيدى بۇل جان داۋسى شىعا ايقايلاپ. بىراق كوكەسى بۇعان بۇرىلىپ تا قارامايدى. ۇزاپ بارادى.  باتىر ءوزىن جانىنداي جاقسى كورەتىن كوكەسىنىڭ نەگە بۇعان قاراماي، كەتىپ بارا جاتقانىنا تۇسىنبەي، تۇرىپ قالعان... كەمسەڭدەپ جىلاپ جاتقان كۇيىندە ويانىپ كەتتى. 

         كورگەن ءتۇسىنىڭ بايىبىنا جەتە الماي، ءوڭ مەن ءتۇستىڭ ورتاسىندا مەڭ-زەڭ بولىپ ۇزاق جاتتى. 

         ول ءوزىنىڭ ەكى ادامعا اينالعانىن سەزدى.  وڭاشادا - قانجۇرەكتى قايعىلى، جۇرت كوزىنە - مۇقامايتىن تەنتەك.

         باتىردىڭ جالعىز عانا قورعانىشى بار، ول - ونىڭ ساباققا دەگەن زەرەكتىگى. پالەندەي ۇقىپتىلىعى مەن ىجدھاتتىعى بولماسا دا، ۇعىمتالدىعىن مۇعالىمدەر بىلەتىن. ادەبيەتتەن ساباق بەرەتىن، ءارى كلاسس جەتەكشىسى اعىباي بۇعان اندا-ساندا جىلى قاباق كورسەتىپ قويادى. مۇنىڭ اكەسى شايكەننىڭ وزىنە ۋچيليششەدە ساباق بەرگەنىن دە اڭگىمە قىلعان. 

         ءبىر كۇنى اعىباي ءسابيت ەكەۋىن ساباقتان كەيىن كلاسقا الىپ قالدى. اعىباي قاباعى كىرجيىپ، ۇنەمى شارشاپ جۇرەتىن، كوزى قيتارلاۋ، بۇيرا شاشتى  سارى جىگىت. الدە كىمگە رەنجىگەندەي، ەكى كوزى ەكى جاققا قاراپ، ويلانىپ وتىردى دا:

         - قالاي جاعدايلارىڭ؟ – دەدى، الدىندا وتىرعان ەكى بالاعا جاڭا كورگەندەي اڭتارىلا قاراپ.

         - جامان ەمەس، - دەدى باتىر دا الدە نەگە تۇسىنبەگەندەي سۇراۋلى جۇزبەن.

         - مىنانداي ماسەلە بولىپ تۇر. – اعىباي بالالارعا تۋرا قاراپ، جوندەلىپ وتىردى. – سەندەر ەستەرىڭ كىرىپ قالعان بالالارسىڭدار. نە ويلاپ جۇرسىڭدەر؟ وسىلاي حالىق جاۋىنىڭ بالاسى دەگەن اتپەن ەلدىڭ قورى بولىپ جۇرە بەرەسىڭدەر مە، الدە ەل قاتارىنا قوسىلعىلارىڭ كەلە مە؟ سەندەر، ەرتەڭ مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن دە، جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسە المايسىڭدار. سوندا ءومىر بويى قايىرشى بولىپ وتەسىڭدەر مە؟ قازىر اقىلى بار بالالار فاميليالارىن وزگەرتىپ جاتىر. قالاي بولعاندا دا اكەنىڭ تاعدىرى سەندەردىڭ باقتارىڭدى بايلاماۋى كەرەك. ءتىپتى سولاردىڭ وزدەرى دە سەندەرگە وسى اقىلدى ايتقان بولار ەدى. ۇيتكەنى ولارعا دا كەرەگى ەڭ الدىمەن سەندەردىڭ بولاشاقتارىڭ.  وسىنى ەكەۋىڭ ويلانىڭدار. ماعان قاجەتى شامالى. وزدەرىڭ ءۇشىن. كەلىسىمدەرىڭدى بەرسەڭدەر، قالعان شارۋاسىنا ءوزىمىز كومەكتەسەمىز.   

         اعىباي كەتەرىندە بۇلارعا جاماندىق ويلاپ وتىرماعانىن، بىرەۋىنىڭ اكەسى وزىنە ساباق بەرگەنىن، ال بىرەۋىنىڭ وزىنە تۋىس ەكەنىن داۋسىن تومەندەتىپ، سىبىرلاعانداي بولىپ ايتتى. ءسابيتتىڭ مۇعالىمگە تۋىستىعى بەر ەكەنىن باتىر سوندا ءبىلدى.

         مەكتەپ ديرەكتورى، الدە ءبىر يدەيالارمەن كوزگە تۇسپەسە، جۇرە المايتىن، بەلگىلى بەلسەندىلەردىڭ ءبىرى ەدى، ءوزى باسقاراتىن مەكتەپتىڭ ۇكىمەت پەن پارتيا ساياساتىن قالاي قولداپ جاتقانىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن، دۋىلداتىپ جينالىس وتكىزدى. گازەتتەن جۋرناليستەر كەلدى. حالىق جاۋى بولىپ اتىلعان، تۇرمەدە جاتقان اكەلەرىنەن باس تارتىپ، جاڭا ومىرگە بەت بۇرعان، كوممۋنيستىك يدەياعا ادال بەرىلگەن بالالاردى وزگەلەرگە ۇلگى ەتۋ ءراسىمى جاسالدى.

         مۇعالىمدەردىڭ قىستاۋىمەن اتى-جوندەرىن وزگەرتۋگە كەلىسىم بەرگەن بىرنەشە بالا جاتتاپ العان سوزدەرىن مۇدىرمەي ايتىپ شىقتى. بۇلاردىڭ ەندى پيونەرلەر سلەتىنە دەلەگات بولىپ سايلانۋعا، پيونەر لاگەرىنە جولداما الۋعا، كومسومولعا وتۋگە حاقىلارى بولادى ەكەن. تەك ءسابيت قانا ءسوزىن ايتىپ بولا بەرىپ، ەڭىرەپ جىلاپ، جيىننىڭ سالتاناتىنا ءبىرشاما كولەڭكە تۇسىرگەندەي بولدى.

         اعىباي جيىن ۇستىندە باتىردىڭ قاسىنا ەكى رەت كەلدى. «سەن الدە دە ويلانساڭ قايتەدى، - دەدى ول سىبىرلاي سويلەپ. - ءوز بولاشاعىڭدى ءوزىڭ بايلاپ وتىرسىڭ عوي... ەڭ بولماسا، مەكتەپتە قالار ەدىڭ. ەندى باسقا امال بولماي تۇر عوي...»

         باتىر تومەن قاراعان كۇيى ءۇنسىز باسىن شايقادى. اۋزىن اشسا، جاڭاعى ءسابيت سەكىلدى ەڭىرەپ قويا بەرەتىنىن سەزىپ تۇر.

Abai.kz