ەسسە

ءبىزدىڭ كافەدراعا جاڭا وقۋ جىلىندا ەكى قىتاي مۇعالىم كەلدى. بىرەۋى جاڭ تەكتى بەيجىڭدىك، ەندى ءبىرىنىڭ ەسىم سويى تساۋ، ۋحاندىق پروفەسسور. ەكەۋى مۇلدە ەكى ءتۇرلى كىسى. جاڭ سالماقتى، ويلانىپ سويلەيتىن ساباز بولسا، تساۋ ۇشقالاق، كوپ سويلەيتىن اڭعال. اڭعال بولسا دا ۇندەمەيتىن، ىشىمدەگىنى ءوزىڭ تاپ دەيتىن جاڭعا قاراعاندا سالدىرلاپ جۇرەتىن تساۋ ماعان ۇنادى. ەكەۋمىز جاقسى ارالاستىق. ماعان ونىڭ كوپ سويلەگەنى جاقسى بولدى، تىلدىك ورتا جاراتىپ بەردى.

قىتايدا كانديداتتىق، دوكتورلىق قورعاماسا دا، ءتىپتى، دوكتورلىقتى، ماگيسترلىكتى وقىماسا دا عىلىمعا قوسىپ جاتقان ۇلەسى بولسا، عىلىمي جوبالارعا جەتەكشىلىك جاساپ ەلگە پايداسى تيگەن بولسا، جازعان وقۋ-قۇرالى عىلىمي اينالىمعا تۇسسە، جۇمىس وتەلى بولسا دوتسەنت، پروفەسسورلىق اتاق بەرەدى. تساۋ دا جاڭدا ەڭبەگى ەلگە سىڭگەن عالىمدار ەكەن.

قىتايدا وقۋ-اعارتۋ مينستىرلىگى سايتىندا جىل سايىنعى جاريالانعان عىلىمي جوبا تاقىرىپتارىنان ءبىرىن عالىم تاڭداپ ءوزىنىڭ جۇزەگە اسىرۋ جوسپارىن ۇسىنادى، بەكىتىلگەن جوبا  ءوندىرىس وشاقتارىنىڭ قارجىسىمەن جۇزەگە اسىرادى. تەوريادان پراكتيكاعا، وندىرىسكە تۇسكەنگە دەيىن قاداعالانىپ عىلىمي جوبا سوڭىنا شىعىپ حالىققا ءوز پايداسىن تيگىزەدى. ال وسىنى جۇزەگە اسىرۋعا قاجەتتى ادام كۇشى، كولىك، تەحنيكا، ءۇي، ت.ب. بارلىق قاجەتتى قامتاماسسىز ەتەدى.

ءبىزدىڭ ۋنيۆەردە بارلىعى توپىرلاعان قىز، ءتىپتى مۇعالىمدەر دە دەرلىك ايەلدەر، باستىقتاردىڭ دا بيىك وكشەسى تاقىلداپ كاريدوردى جاڭعىرتۋى ەش ۋاقىتتا تىنشىمايدى....ىشىنە سيماي كەتكەن تساۋ ۇزىلىستە ماعان كەزدەسە كەتىپ، سەندەردىڭ ۋنيۆەردە ۇلدار وقىماي ما؟ بارلىعى قىز-عوي. ۇلسىز بۇل ەلدىڭ بولاشاعى سوندا نە بولادى؟! مەن سوعان الاڭدايمىن؟ ياليان بازارىنا بارعاندا بايقادىم جىگىتتەردىڭ كوبىسى سول جاقتا تاۋداي-تاۋداي جۇكتەردى جاياۋ سۇيرەپ ءجۇر. مەن نەدەرىمدى بىلمەي كۇبىرلەي بەردىم...

ءبىر ەكى ستۋدەنتىمنىڭ «ساباقتان باسقا ۋاقىتتا قىتاي ءتىلى دارەجەلىك ەمتيحانعا (HSK) ءبىزدى دايىنداسا، اقشاسىن تولەسەك» دەگەن اڭگىمەسىن مەن تساۋعا ايتتىم. «قىزداردى وقىتا المايمىن» دەپ، بىردەن كەلىسپەدى. تاڭ قالعان مەن سەبەبىن سۇراعانىمدا «مەن ەر اداممىن، ساباقتان تىسقارى كەز كوبىندە كەشتەر، نە سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى، ول كەزدە ەلدىڭ كوبى جۇمىسقا كەلمەيدى، نە ۇيىنە كەتكەن شاق. ودان باسقا ۋاقىتتا نە ولاردىڭ نە مەنىڭ ساباق كەستەم سايكەس كەلمەيدى. ال ءوزىڭ ويلاشى، سول كەزدە ءبىر ەر ادامنىڭ ءبىر ەكى قىزعا ساباق ءوتۋى وتە ىڭعايسىز، سىرت كوزگە وسەك تۋدىراتىن ءىس»، دەگەندە مەن ەكىنشى رەت تساۋدىڭ الدىندا ءۇنسىز قالدىم.

تاعى ءبىر ۇزىلىستە سىزدەردە ءتىل ماماندىعىنىڭ وزىندە ادەبيەت، تاعى باسقا بىزدە جوق پاندەر وتىلەدى ەكەن. ادەبيەتتى ارناۋلى باسقا ءبىر فاكۋلتەتتە وقىتادى. سوسىن قىتاي ءتىلىنىڭ ساعات ساندارى وتە از، ءتىل بىلمەي، قالاي قىتاي تىلىنەن مامان بولادى؟! ستۋدەنتتەردە تارتىپكە بويسۇنۋ، نە ءبىر وقيىن دەگەن ۇمتىلىس دا بايقالمايدى، تەك ديپلوم ءۇشىن جۇرگەندەي، كوبىسى. ءبىلىمسىز مامان ەلگە زيان دەپ، ۇزاق سويلەي باستاعاندا مەن ساعاتىما قاراپ «كەلەسى ساباققا كەتتىم» دەپ، زۋلاي جونەلدىم...

ءبىر كۇنى استىداعى بۋفەتتە ەكەۋمىز شاي ءىشىپ وتىرعانبىز، تانىس ايەل مۇعالىم  مەنىمەن قول الىسىپ امانداستى. تساۋ سەندەردە ەر ادام ايەلمەن بەتتەن ءسۇيىپ امانداسىپ، كەتەردە اۋىزدان ءسۇيىپ قوشتاسادى ەكەن. سەن ولاي ىستەمەدىڭ-عوي دەپ كۇلدى. «سەن بۇعان قالاي قارايسىڭ» دەپ، وزىنە سۇراق قويدىم. «ءسۇيىسىپ امانداسۋ ەمەس، ەر ايەل قول بەرىپ امانداسقاندا جۇرەككە جول كەتەدى، ادام ىڭعايسىز كۇي كەشەدى، وتە-موتە مەن سياقتى بويداق جۇرگەن ەر ادامدارعا تىپتەن مازاسىزدىق اكەلەدى. سودان وتباسى ءبۇلىنىپ، قوعام تەپ-تەڭدىگى شايقالادى. ونى ايتپاندا بىردەن بىرگە اۋىرۋ تارالادى. ال ءسۇيىسىپ قوشتاسۋ دەگەن ول ەندى، ۇيات»، دەگەندە قالعان شايىمدى ارى قاراي ۇرتتاۋعا زاۋقىم سوقپاي، مەشيىپ قالدىم.

دالادا تۇردىق، تاعى بىردە. قىسقا كويلەك كيگەن ءبىزدىڭ ستۋدەنت قىزدار ءجىپ-جىڭىشكە ۇزىن تەمەكىسىن قۇشىرلانا سورا باستادى. مەن ۇيالعانىمنان ول جەردەن جىلىستاي باستادىم. ارتىمنان ەرگەن تساۋ كۇڭكىلدەپ وزىمەن ءوزى سويلەپ كەلە جاتتى. ونىڭ تەك «كيىم، تەمەكى، ۇستاز، شاكىرت» دەگەن سوزدەرىن عانا انىق ەستىدىم.

ءبىر سەنبىدە ەرتىپ اۋىلىما اپاردىم، جانسىز اۋىل، تاياعىنا سۇيەنگەن كوكساۋ قاريا مەن بۋتولكاسىن قۇشاقتاعان القاش جىگىتتەردەن باسقا جاسامىس ايەلدەر تاپىشكەسىن سۇيرەپ، ساندارى جارقىلداپ، ءالىمنىڭ دۇكەنىنەن نان الىپ بارادى. ورىستان قالعان كونە توز قوس قاباتتى اۋىل اكىمشىلىگى الدىندا ەل تۋى ءجونسالداۋ قوزعالادى. قاتارىندا تۇرعان پوچتادا ءولى تىنىشتىق، قارا قۇلىپ باعىپ تۇر.

زەينەت اقى بەرگەندە بۇندا ۇلكەن توي بولادى. ءالىمنىڭ ورىس ايەلى قارىز جازعان داپتەرىن الىپ كەلىپ، پوشتاشى ارداق اپايدىڭ وڭ جاعىندا قونجيىپ وتىرىپ، قارىزىن جينايدى. سوڭعى جىلدارى كۇردەلى رەمونتتان وتكەن مەكتەپ قانا اۋىلعا جان بەرىپ تۇر. ۋ دا شۋ بالا ءۇنى اسپانعا جەتەدى. اۋىل ەمحاناسنىڭ الدىندا ەشكىم بايقالمايدى، قوس كەۋدەسى ىركىلدەگەن اق حالاتتى جالعىز دارىگەردىڭ ارتىنداعى ەكى ەدەن جۋعىش ارىق ورالمان ايەل جۇرگەن ءىزىن سۇرتە قۋالاي ۇيىنە دەيىن بارىپ قايتادى. ىشكەن-جەگەنى بەتىنەن كورىنە،  قارنى سىرتىنا تەپكەن جۋان قۇرساق مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ جانىندا اكىمنىڭ ءوزى جىپتىكتەي جىگىت. جەكەشەلەنۋدە ساتىلىپ كەتكەن بالاباقشا بۇگىندە اقاننىڭ سىيىر قوراسى. اۋىل اينالاسى تۇگەلىمەن ەگىس اتىزى، كوكتەمدە كەلەتىن ينۆەستورلار اۋىلدىڭ بارلىق جەرىن قوپارىپ ايداپ تاستاعان. اۋىل حالقى كەدەيلىكتەن قالتىراپ بەس قويى مەن ەكى سىيىرىن ايداپ، جالعىز اياق جولمەن قۋ تاقىر قىرعا مالىن ايداپ بارادى. اۋىلدىڭ جالعىز كوشەسىن قىرىق شوقپىت جاماۋمەن اۋپىرىمدەپ ۇستاپ جۇرگەن اكىم الەمدىك الدىڭعى قاتارلى وتىز ەلدەن دامەلى.

تاعى بىردە قالا سىرتىنداعى ۇيىمە اپاردىم، قالا سىرتى دەيىمىن-اۋ، قالادا ءۇيى بار ادام قۇساپ، سول ۇيگە دە ارەڭ جەتكەمىز، بىرجاعىن جارعا سۇيەپ، ءبىر جاعىن قارعا سۇيەپ ءجۇرىپ، ءۇيى جوق قانشاما مۇعالىم ءجۇر، وعان دا شۇكىر. قىتايمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى، ۋنيۆەر وقىتۋشىلارى جۇمىسى بولماسا ۋنيۆەر اۋلاسىنان سىرتقا شىقپاي، ءومىرىن وتكىزۋىنە دە بولادى، بالانىڭ بالاباقشاسى، ەمحاناسى، دۇكەن تەاتر، كينو ت.ب. ءبارى دە ۋنيۆەر اۋلاسىنىڭ ىشىندە، ءتيىمدى باعامەن بەرگەن ءۇيدى اقىرىنداپ، اقشاسىن تولەپ قۇتىلاسىڭ. ال عىلىمي اتاعىڭ بار بولسا، ءۇيىڭ تەگىن. ءۇي مەن جۇمىسىڭ ءتيىپ تۇر، ساباعىڭ جوق كەزدە جاتىن بولمەڭە بارىپ ۇيقتاۋىڭا، عىلىممەن اينالىسۋىڭا ابدەن بولادى. كەلەردە زۋلاپ كەلگەن ماشينام جۇمىسقا باراردا وتالماي قالدى. اۆتوبۋس ايالداماسىنا جەتتىك، اۋىل جولىن جىلدا جاساعان بولادى، جىلدا مىڭ شۇڭقىر پايدا بولادى، اۆتبۋستار كەستەسىن امالسىز بۇزادى. شاپاي اۋىلىننان شىققان شولاق اۆتوبۋس كومسومول مەن امانات اۋىلىنان ءوتىپ، كازتسيككە كەلگەندە ەسىگى جابىلماي قالادى،(بۇگىن ولاي بولماسا ەكەن دەپ ىشىمەن تىلەپ تۇرمىن). قىرسىققا ءدال سولاي كەلدى، تساۋ ەكەۋمىز ارى قىسىلدىق، بەرى قىسىلدىق، مۇلدە سيمادىق، ەكىنشىسىن كۇتتىك. الماتىنىڭ كۇزى كۇلىپ تۇرسا دا تاڭعى سۋىق سۇيەگىڭدى قاقساتادى. جارتى ساعاتتا تاعى بىرەۋى كەلدى، ىڭىرسي توقتادى، ارتقى ەسىكتەن زورعا سيىستىق. ەسىك ەكى ءۇش رەت شيقىلداپ بارىپ ارەڭ جابىلدى. وسىدان ون جىلدىڭ الدىندا جۇرەتىن ورىستان قالعان اۆتوبۋستار بۇندايدا ەسىگى سىناتىن، جۇرگىزۋشىنىڭ جانىنان ەش قالمايتىن اقشا العىشى ارتىق ادامدى سۋىرىپ تاستايتىن، ال بۇل قىتايدان اكەلىنگەن جاڭا اۆتوبۋس، بۇلار كادىمگى ادامنىڭ ىشكى قىنجىلىسىن سەزەمە بايقۇس تەمىر، قارنىن كەرىپ كەڭي بەرەتىن سياقتى. بىزدەن كەيىن دە ادامدار ءتۇسىپ، شىعىپ جاتتى. تىمىرسىق يس قۇسقىڭدى كەلتىرەدى، ەركەك-ۇرعاشى دەمەي، تىعىز جىمداسىپ كەتكەن، ءتىپتى ءبىر-بىرىنە قابىسقان. تاناۋلارىنان شىققان جامان جەل ەرىكسىز قوسىلىپ توبەگە كوتەرىلەدى. كولىكتىڭ ءىشى ءوز الدىنا ءبىر ءومىر، كارى دە جاس، جامان دا جاقسى دا، باستىق تا، قاراشا دا، زيناقور دا، تاقۋا دا، ءبارى، ءبارى بىردەي تەپە-تەڭ. ادامدار جەلىن شىعارعان ريزينكاداي قابىسىپ تۇر. شالبار كيىپ، شاشىن جايا جالاڭباستانعان، ساپتاما ەتىكتەگى اشۋلى ەركەك-قاتىندارعا تولى. بايقۇس اۆتوبۋس ىشقىنا قوزعالدى. ۆودنيك، اسكەري قالاشىق دەپ، ادامدار ايقايلاپ ءتۇسىپ، ءمىنىپ جاتتى. كۇيگەن تاۋىقتىڭ ءيسى ءمۇرىن جارعان سايعا كەلگەندە قالىڭ كەپتەلىس باستالدى. ساعاتتاپ تۇرعان بىزدەر اقىرى قالاعا ىلىندىك. سەيفۋللين-شولحوۆ كوشەسىنە جەتىپ، تىسقا شىعىپ، اۋا جۇتتىق. كولىك ىشىدەگى ەلدىڭ قاراسى بۇزىلماعان كۇيدە شيقىلداي قوزعالىپ العا جىلجىدى. ءبىز ەكىنشى قوعامدىق كولىككە مىندىك، جۇيتكىگەن ۇزىن اۆتوبۋستار قۇيرىق تىستەسە، قالانىڭ جالتىر كوشەسىندە قار سۋىمەن كەتكەن جىلقىداي وسقىرىنا، ويناق سالىپ، ەكىنشى جولاققا ىتقىپ شىعىپ، ەلدى شۋ ەتكىزەدى. انادايدا قيسايا قىرىنداپ وتىرعان تاس لەنين بىزگە قارادى. ونىڭ ارجاعىندا كوزدەرى جىرتىق، بەتتەرى تىرتىق بومجدار اعاش اراسىنان كورىندى...

بارا جاتقاننىڭ بالتاسىن، كەلە جاتقاننىڭ كەتپەنىن الا قاشارداي تۇستەرى سۇرلانعان ەكى جىگىت ساۋ ەتىپ سۋىق كىرىپ، بيلەتتەرىڭىزدى دەپ، قۇددى ءار جولاۋشىدا قارىزى بارداي شۇقيا قادالادى.

- ءسىزدىڭ كارتاڭىزدا اقشا جوق ەكەن، تولەنبەگەن، دەپ اجىمدەرى اۋىر جىلدار تابىن ەسكە سالعان ءجۇزى سىنىق كەمپىرگە تونە كەتتى. ءبىر ادام بولسا دا تابىلعانىنا قۋانىپ.

- ءجۇرىڭىز شىتراف تولەڭىز....

- اقشام جوق، ءالى زەينەت اقىم تيمەدى.....

- ءجۇرىڭىز، ءتۇسىڭىز....تۇسپەسىنە قويماي جاعاسىنا جارماسا ورنىنان تۇرعىزدى. ەكى بەتى وتتاي جانعان اپا، ۇياتتان ءولىپ بارادى. ۇياتسىز وسكەن ولار ونى بىلمەيدى، تەك قىزمەت وتەگىش روببوت. امالسىز جىرتىق شاركەيىن سۇيرەتە ەسىكتەن ءتۇسىپ بارا جاتتى، بەيشارا.

ەسىكتەن قۋ قاڭقاسىن سۇيرەپ كىرگەن اپا جان-جاعىنا قاراپ، ورىن ىزدەدى. جاستار وتىرىك قالعيدى، ۇرلانا كوزىن اشىپ تۇسەتىن جەرىن قاراپ، تەزدەن كوزىن جۇما قالادى. رۋحى ءالسىز، ءجۇزى سىنىق انا ورىن سۇرۋعا باتىلى بارماي، مەلشيىپ كولىك ىشىندە قارا تەرگە ءتۇسىپ، اسىلىپ تۇر. ورىس كەمپىر قولىندا كوتەرگەن كۇشىگى بار، كولىككە ءمىندى. قىڭسىلاعان ءيتى باج-بۇج ەتە تۇسكەندە وعان ەكى ورىن بوسادى، ءيتىن جانىنا وتىرعىزىپ ءوزى دە جايعاستى. انادا-ساندا ءيتى ريزا بولماي قىڭسىلايدى، اۋزىنا اۋزىن تيگىزىپ، بىردەڭەسىن ايتىپ، تاماعىنان سيپالادى، ءيتى دە تىنشي قالدى. ءيتى تاعى قىڭسىلادى، الدىنا الىپ باسىنا بەتىن تيگىزىپ يسكەپ قويادى، يت تاعى تىنشىدى. قازاق اپا قازديىپ ءالى اسىلىپ تۇر. جانىمداعى تساۋ دا ءۇنسىز، مەن دە ءۇنسىز، ۋنيۆەرگەدە جەتتىك اقىرى.

نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن سەندەردى جاقسى كورەم، سوندىقتان دا مەن قازاقتار ءۇشىن الاڭدايمىن...

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz