قازاقستان ۇكىمەتى مەن ArcelorMittal اراسىنداعى مامىلە اتالعان كومپانيانىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان قىزمەتىنە نۇكتە قويدى. ەندى، كومپانيا اكتيۆتەرىنىڭ جاڭا قوجايىنى اندرەي لاۆرەنتەۆتى الداعى بىرنەشە ايلاردا بۇرىنعى قوجايىن ميتتالدىڭ وتە قۇيتىرقى باسشىلىعىنان قۇتىلۋدىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرى كۇتىپ تۇر.

لاكشمي ميتتالدىڭ قازاقستاندا پايدا بولا كەتۋىنىڭ تاريحى باسقا دا ميللياردەرلەردىڭ كەلۋ جولدارىنان ەش ايىرماشىلىعى جوق. بانكروت بولعان كاسىپورىندار تۇككە تۇرعىسىز ازىن اۋلاق اقشاعا باعالانىپ، ولاردىڭ قۇزىرىنا بەرىلگەن بولاتىن. ءبىر كەرەمەتى، سول كەزدەگى قارمەت بار‑جوعى ءبىر ايدىڭ كولەمىندە «بانكروتتالىپ»، اپىل‑عۇپىل ميتتالعا ساتىلىپ ەدى...

ۇكىمەتتىڭ 2023 جىلعى تاباندى ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا قول جەتكەن مامىلەگە ساي قارمەت كاسىپورنى 1995-1996 جىلدارى ونى ArcelorMittal ساتىپ العاننان الدەقايدا تومەن باعاعا قايتارىلدى.  ول كەزدە كوپتەگەن باعالاۋشىلاردىڭ ەسەبى بويىنشا كورپوراتسيا قاراعاندى مەتاللۋرگيا كومبيناتىن $357 ملن‑عا ساتىپ الدى: ونىڭ  225 $ ملن اكتيۆتەردىڭ قۇنى ەدى، قالعانى اينالىم كاپيتالى قورىن تولتىرۋعا، جالاقى  بويىنشا قارىزداردى وتەۋگە جانە نەگىزگى قارىزداردى تولەۋگە جۇمسالدى.

ءسويتىپ، ArcelorMittal 15 شاحتانى، 12  قىزمەت كورسەتۋشى كاسىپورىنداردى، 13 قوسالقى ءوندىرىس ورىندارىن $210,6 ملن‑عا ساتىپ السا، ونىڭ جارتىسىنان استامىنا ينۆەستيتسيا قۇيىلدى. قاراعاندى جەتس‑2 ArcelorMittalعا $46,3 ملن باعاعا بەرىلدى، ونىڭ $41,3 ملن سوماسى ينۆەستيتسيالىق قۇيىلىم بولدى.

وسىعان وراي، ميتتالدىڭ ءوندىرىس مودەرنيزاتسياسىنا قۇيىلعان اقشاسى ءوندىرىستىڭ جۇمىسىن توقتاتپاۋ ءۇشىن قۇيعان اقشاسىمەن تەڭ بولعاندىقتان،  العاشىندا ونىڭ بىزگە ۇسىنعان 3,5 ملرد دوللار كولەمىندەگى باعاسى تىم قىمبات بولاتىن. ۇكىمەت ۇزاق ۋاقىت كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، اقىر سوڭىندا باعانى 286 ملن دوللارعا دەيىن تومەندەتە الدى.  ال وسىعان دەيىنگى الىنعان كرەديتتەر بويىنشا قارىزدى اندرەي لاۆرەنتەۆ ءوز موينىنا الدى.

ارينە، امت‑نىڭ ۇنەمى قارىزدا بولۋى ۇيرەنشىكتى جاعداي. ول ءبىر كەزدەرى ءوز مەردىگەرلەرىنە ميلليارد تەنگەدەن استام قارىزعا دا باتقان بولاتىن.

وكىنىشكە وراي، امت ءوز ءونىمىن ساتۋدا دا كۇماندى تاسىلدەرگە قولداندى. 2015 ج. جەلتوقسان ايىندا سول كەزدەگى قر يندۋستريا  جانە جاڭا تەحنولوگيالار ۆيتسە‑مينيسترى البەرت راۋدىڭ ءوزى «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسى وندىرگەن  ءونىمىن ساتىپ بەرۋگە ۇكىمەتتەن كومەك سۇراپ جاتىر دەپ مالىمدەگەن بولاتىن:

«ولار بىزگە «ءبىزدىڭ ارماتۋرالاردى ىشكى نارىقتا ساتۋعا كومەكتەسىڭدەر» دەيدى. ءبىز ولارعا كومەكتەسىپ تە جاتىرمىز. ەگەر وتكەن جىلى ءبىز ىشكى نارىقتا 540 مىڭ توننا ارماتۋرا ساتۋعا كومەكتەسسەك، كەلەر جىلى ونىڭ كولەمىن 800 مىڭ توننعا جەتكىزبەكپىز» ‑ دەدى مينيستر  ا.راۋ.

بىراق، سول‑اق ەكەن جارتى جىل وتپەي امت قازاقستاندىقتار ءۇشىن امت وندىرگەن تاۋارلاردىڭ  ساتۋ باعاسىن 2016 ج. اقپان ايىنان مامىر ايىنا دەيىن 40-100%  دەيىن كوتەرىپ تاستادى. سول كەزدەرى ينۆەستيتسيا جانە دامۋ ءمينيسترى بولعان جەڭىس قاسىمبەك امت‑نىڭ بۇل ارەكەتىن «باعانى بۇلاي  كوتەرۋ وتاندىق ءوندىرىس پەن قۇرىلىستىڭ رەنتابەلدىگىنە كەرى اسەر ەتەدى. ويتكەنى، وتاندىق وندىرۋشىلەر ءونىمىنىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ 50-60% ‑ىن مەتالل باعاسى قۇرايدى وتىر» دەپ باعالادى.

سوعان قاراماستان، «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسى ءارتۇرلى سىلتاۋلارمەن ءوز قىزمەتكەرلەرىن جۇمىستان شىعارۋمەن بولدى. ناتيجەسىندە، ل.ميتتال كومپانياسى بارلىق تىرشىلىك امت توڭىرەگىندە توپتاسقان وڭىردە مىڭداعان قاراپايىم ادامداردى  كۇنكورىس كوزىنەن ايىردى.

ميتتال ءوزىنىڭ بۇل ارەكەتتەرىن ۇنەمى دە «الەمدىك نارىقتاعى تۋىنداعان قيىنشىلىقتار سالدارىنان قاتاڭ ۇنەمدەۋگە كوشۋگە ءماجبۇر بولىپ وتىرمىز»  دەپ تۇسىندىرەتىن. سولاي دەسە دە، وعان 2013 جىلى الاباما شتاتىنداعى اسا ءىرى زاۆودى بار ThyssenKrupp Steel USA كومپانياسىن 1,5 ملرد دوللارعا ساتىپ الۋعا «قاتاڭ ۇنەم» ەش كەدەرگى بولمادى. ول از بولسا، 2013 ج. جەلتوقسان ايىندا ول ءوزىنىڭ باۋىرىنىڭ قىزىنىڭ تويىن 80 ملن دوللارعا دۇركىرەتىپ وتكىزىپ بەردى...

سول تويدان كەيىن ميتتال امت باسشىلارى الدىندا  بىلاي دەدى:

«ەگەر ءبىز نارىقتاعى جاعدايدىڭ قيىنداپ كەتكەنىن تۇسىنگەن بولساق، وندا ءبىز بەلدى قاتتىراق بۋىپ، نە نارسەدە بولسىن ۇنەمدەۋگە كوشۋىمىز كەرەك. ياعني، ءبىز ءوزىمىزدىڭ بۇگىندە ارتىق شىعىندارعا بارا المايتىنىمىزدى بىلۋگە ءتيىسپىز.  وسىنى بارلىق قىزمەتكەرلەرگە جەتكىزۋ قاجەت. ولار دا  ءبىزدىڭ كومپانيانىڭ باستا نازار اۋداراتىن ماسەلەسى نە ەكەندىگىن بىلۋلەرى كەرەك. ەگەر سىزدەر اقشانى ۇنەمدەمەمەڭىزدەر، پايدا تاپاساڭىزدار – ءبىزدىڭ ەشقانداي دا جەتىستىكتەرگە جەتە المايتىنىمىز انىق».

بىراق، ميتتال قازاقستان ۇكىمەتىنەن اقشا الۋعا ەشقاشان ۇيالعان ەمەس: ونىڭ  اق «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كومپانياسىنا بەرىلگەن مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ جالپى كولەمى 2014-2015 جىلدارى 50 ملن دوللاردان كەم بولعان جوق. بۇل وعان بەرىلىپ جاتقان شەكسىز پرەفەرەنتسيالاردى، سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى، امت تاراپىنان بولىپ جاتقان ەكولوگيالىق جانە وندىرىستىك قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋداعى ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىقتاردى ەسكەرمەگەندەگى قارجى بولاتىن.

وسىلاي دەپ جۇرگەن ميتتالدىڭ ءسوزىنىڭ اۋەنى  قازاقستان پرەزيدەنتى بولىپ قاسىمجومارت توقاەۆ كەلگەننەن كەيىن وزگەرە باستادى. ەندى ماگنات سۇرانشاقتىعىن دوعارىپ، كاسىپورنىندا ۇزبەي بولىپ جاتقان توتەنشە اپاتتاردان جانە ونداعى ادام شىعىندارى ورىن العان قايعىلى جاعدايلاردان اقتالۋمەن بولدى.  ول ءوزى ورىنداۋعا قۇلىقسىز بولا تۇرا، كوپتەگەن ۇادەلەردى ءۇيىپ­‑توگىپ بەرە باستادى. مىسالى، 2022 ج. قىركۇيەك ايىندا مەملەكەت باسشىسىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا ول ق.توقاەۆقا جۋىق ماڭدا قازاقستانعا 1 ملرد دوللار كولەمىندە ينۆەستيتسيا سالاتىنىنا، ال ونىڭ باسىم بولىگى ءوندىرىستى مودەرنيزاتسيالاۋعا جۇمسالاتىنىنا ۋادەسىن بەرەدى.

ناتيجەسىندە ەشقانداي دا مودەرنيزاتسيا  بولعان جوق، ەسەسىنە تاعى دا ادامدار وپات بولدى. سوندىقتان 2022 جىلدىڭ قاراشا ايىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ۇكىمەتكە ArcelorMittal كومپانياسىمەن «اكتيۆتەردى مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارۋ تۋرالى» كەلىسسوزدەردى جۇرگىزۋدى تاپسىردى.

ەندى، مىنە، ءبىر جىل وتكەن سوڭ امت كاسىپورىندارى ءوزىنىڭ بۇرىنعى تاريحي اتاۋى QARMET اتىن قايتا يەلەندى. ونىڭ جاڭا ەگەسى – اندرەي لاۆرەنتەۆ قۇنى 3 ملرد دوللار بولاتىن ءوندىرىستى مودەرنيزاتسيالاۋ جانە الەۋمەتتىك يفراقۇرىلىمدى دامىتۋ  مىندەتتەرىن ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە جۇكتەدى. سونىمەن بىرگە ول  $250 ملن قىسقا مەرزىمدىك قارىزداردى وتەۋگە، ءتورت جىل ىشىندە $450 ملن ۇزاق مەرزىمدەگى قارىزداردى وتەۋگە مىندەتتەندى.   ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جاقسى جاڭالىق، ول  ينۆەستوردىڭ 1,3 ملرد دوللاردى 2024 جىلدىڭ وزىندە‑اق وندىرىسكە ينۆەستيتسيالاۋى دەر ەدىك.  تەك سوندا عانا كومبيناتتى قايتادان  تابىستى وندىرىسكە اينالدىرۋعا بولادى.

ءوندىرىس جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپاەۆ بريفينگتەگى سوزىندە ينۆەستور تاڭداۋدى ۇكىمەتتىك كوميسسيا اينالىستى دەدى.  ۇمىتكەر ينۆەستورلار قاتاڭ بايقاۋدان ءوتتى.  تالاپ بويىنشا ول قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ قازاقستاندا قۇرعان، وندىرىسپەن بايلانىسى بار، حالىقارالىق باسقارۋ ستاندارتتارىن جەتىك مەڭگەرەگەن جانە  جەتكىلىكتى قور جيناعان، بۇرىن‑سوڭدى زاڭدى داۋلى ماسەلەدەن تازا كومپانيا بولۋى ءتيىس. مامىلە «استانا» حالىقارالىق قارجىلىق ورتالىعى بيرجاسىندا جاسالدى. ناتيجەسىندە الدىن الا تىزىمدەگى ينۆەستورلاردان كوميسسيا تاڭداۋى اندرەي لاۆرەنتەۆتىڭ جاعىندا بولدى.

امت كاسىپورنىنا جۇرگىزىلگەن قارجىلىق تالداۋ ناتيجەسىندە ەڭ وڭتايلى بيزنەس‑جوبا قارالدى. وعان قاجەت ينۆەستيتسيا كولەمى انىقتالدى. بولاشاقتا كومبيناتتى مودەرنيزاتسيالاۋدىڭ جۇمىس رەتىن مەملەكەتتىك كوميسسيا باقىلاپ وتىراتىن بولادى.

ال، لاكشمي ميتتال قازاقستانعا قانداي دا ءبىر قارسى تالابى جوق ەكەندىگى تۋرالى قۇجاتقا قول قويدى. بۇل – قازاقستان ۇكىمەتى مەن ArcelorMittal كورپوراتسياسى اراسىندا بولعان كەلىسسوزدەردەگى جەمىستى ناتيجە.

Abai.kz