«كونستيتۋتسيالىق سوت كونستيتۋتسياعا قارسى»

مەن كونستيتۋتسيالىق سوتقا (كس) «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى تiل تۋرالى زاڭىنىڭ 8-بابى كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنا قايشى كەلەدى»، دەپ ارىزداندىم.

ولار «1997 جىلعى 8 مامىرداعى كونستيتۋتسيالىق كەڭەستىڭ نورماتيۆتىك قاۋلىسىندا 7-باپتىڭ 2-تارماعىنا تۇسىندىرمە بەرىلگەن»، دەپ شاعىمىمدى ءىس جۇرگىزۋگە قابىلداۋدان باس تارتتى. وسى شەشىمنىڭ زاڭدىلىعىن زەردەلەي كەلە، مەن كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ اتا زاڭدى دا، مەملەكەتتىك ءتىلدى دە ۇقپايتىنىن قۇرمەتتەمەيتىنىن بايقادىم.

كونستيتۋتسيالىق سوت مەملەكەتتىك ءتىلدى قاجەتتى دەڭگەيدە بىلمەگەندىكتەن، ارىزدى مۇلدەم تۇسىنبەگەن. مەن تiل تۋرالى زاڭنىڭ 8-بابىن كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنا سايكەستىگىن قاراۋدى تالاپ ەتتىم، ال ولار بۇل ماسەلەنى مۇلدەم قاراماعان. وسى زاڭداعى 8-باپ كونستيتۋتسياعا ساي ەمەس بەرىلگەن.

«مەملەكەتتiك تiل قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتiك ورگاندارىنىڭ، ۇيىمدارىنىڭ جانە جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىس جانە iس قاعازدارىن جۇرگiزۋ تiلi بولىپ تابىلادى، ورىس تiلi رەسمي تۇردە قازاق تiلiمەن تەڭ قولدانىلادى»، - دەلىنگەن.

ايتىلعان نورما كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنداعى:

«1. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك تiل - قازاق ءتىلى. 2. مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» - دەگەنگە ماعىناسى دا، ءمانى دە مۇلدەم قايشى كەلىپ وتىر. كورسەتىلگەن ەكى باپتى سالىستىرا كەلە، 8-باپتىڭ كونستيتۋتسيانىڭ 7-بابىنا قارسىلىعىن كورەمىز. 7-بابتىڭ 2-تارماعىندا «مەملەكەتتiك ورگان» دەگەن ءسوز جوق. بۇل قاتە نورما مەنىڭ جانە ءاربىر ازاماتتىڭ كونستيتۋتسيادا بەكىتىلگەن قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى تىكەلەي قوزعاپ، ەلدى ارانداتىپ وتىر.

ايتارىم وسى مەن قويعان تالاپ ەشقاشان قارالماعان، كس بەرگەن تۇجىرىمداماسى نەگىزسىز.

نەگە وسىنداي شەشىم قابىلدانعانىن مەن كس قۇرامىمەن تولىق تانىسىپ شىققاندا بايقادىم. قاۋلىداعى كورسەتىلگەن ون ءبىر سوت مۇشەلەرىنىڭ كەيبىرەۋلەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى مۇلدەم بىلمەيدى، ال باسشىلارى قازاق ءتىلىن تومەندەتۋدى ادەتكە اينالدىرعان. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ادام قالاي شەشىم شىعارادى؟ قالاي تاعايىندالعان جوعارعى قىزمەتكە؟ كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋ ءتىلىن بىلمەيتىن كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ سۋدياسى 10-باپقا سايكەس، مەنىڭ ارىزىمدى قاراۋدان باس تارتاتىنىن مالىمدەۋگە مىندەتتى بولاتىن، الايدا بۇلاي جاسالماعان.

مەنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە بەرگەن ارىزىما، ولار ۇنەمى ورىس تىلىندە اقپارات بەرەدى. توراعا ە.ءا. ازيموۆا قاي قىزمەتتە بولسا دا، مەملەكەتتىك ءتىلدى كەمسىتۋمەن كەلەدى. كەزىندە 2021 جىلى وسى توراعا، «ستاتۋس وفيتسيالنوگو يازىكا دليا مەجناتسيونالنوگو وبششەنيا زاكرەپلەن زا رۋسسكيم يازىكوم» (ورىس ءتىلىنىڭ رەسمي تۇردەگى ستاتۋسى ۇلت ارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى), - دەپ ەلدى شاتاستىرىپ، اتا زاڭعا قارسى زاڭداردا جوق مالىمدەمە جاساپ، قوعامدى شۋلاتقان بولاتىن.

ەندى مەنىڭ ءسوزىمنىڭ دالەلى، ول كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ
36-بابىنداعى، «كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋ مەملەكەتتىك تىلدە جۇزەگە اسىرىلادى، ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى»، دەپ بەكىتكەن نورماسى. دەمەك كونستيتۋتسيالىق سوت زاڭعا سايكەس ىستەردى تەك قانا مەملەكەتتىك تىلدە قاراۋى كەرەك. ال ولار اتا زاڭعا قارسى ارەكەت ەتىپ، كوبىنەسە ورىس تىلىندە ءىس جۇرگىزىپ، شەشىم شىعارۋدا، بۇل ولاردىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن قابىلداعان قاۋلىلارى زاڭسىز دەگەندى بىلدىرەدى.

وسى كۇردەلى ماسەلەنى كونستيتۋتسيالىق كەڭەس 2007 جىلى 23 اقپانداعى نورماتيۆتىك قاۋلىسىمەن بىلاي دەپ بەكىتتى، «مەملەكەتتiك ۇيىمدار مەن جەرگiلiكتi ءوزiن-ءوزi باسقارۋ ورگاندارىندا مەملەكەتتiك تiل - قازاق تiلi مەن رەسمي تۇردە پايدالانىلاتىن ورىس تiلiنiڭ تەڭ قولدانىلۋى بۇل سوڭعىسىنا (ورىس تىلىنە) ەكiنشi مەملەكەتتiك تiل مارتەبەسi بەرiلەتiنiن بىلدىرمەيدى»، دەدى.

ەندى وسىدان كەلىپ تۋىندايتىن سۇراق، نەگە مەملەكەتتىك ورگان - كونستيتۋتسيالىق سوت كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋدى مەملەكەتتىك تىلدە وتكىزبەيدى؟ بۇلار ءوزى قاي ەلدە تۇرىپ قىزمەت ەتىپ جاتقانىن بىلە مە؟

الدە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ، «قازاقستان حالقىن ۇيىستىراتىن تاعى ءبىر سيمۆول – مەملەكەتتىك ءتىل. قازاق ءتىلى ماڭگىلىك مەملەكەتتىك ءتىل تۇعىرىندا بولادى» - دەگەنىنە قارسى ما؟..

ماقالا اۆتورى مۋحاماديەۆ ايىپقان،

زاڭ عىلىمىنىڭ كانديداتى

ەسكەرتۋ: Abai.kz ەركىن اقپارات الاڭى. مۇنداي وي جارىستىرىپ، پىكىر تالاستىرۋعا قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن ازامىت قۇقىلى. ماقالادا اتى اتالىن تاراپ رەداكتسيامىزعا جاۋاپ بەرۋگە قۇلىقتى بولسا، ەكىنشى تاراپتىڭ دا جاۋابىن ۇسىنۋعا ءازىرمىز.

Abai.kz