قازاقستاندا جىل سايىن ۇزبەي كوتەرىلەتىن ءبىر تاقىرىپ بار، ول «تاۋەلسىزدىك قىمبات پا، جاڭا جىل قىمبات پا؟» دەگەن ريتوريكالىق سۇراق. بۇل سۇراقتىڭ ۇزبەي قويىلاتىنى دا زاڭدى، ءارى ول بۇدان بىلاي دا قويىلا بەرەتىن بولادى. نە سەبەپتەن؟ ەندى وسىعان ازداپ توقتالايىق.

اۋەلگى سەبەپ، ول – قازاقستان مەملەكەتتىلىگىنىڭ باستى مەرەكەسى – تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ جاڭا جىل قارساڭىنا تاپ كەلۋى. قازىر بۇل جاعدايدى ءبىز «تاريحي تۇردە وسىلاي قالىپتاستى» دەپ ايتۋىمىز مۇمكىن. الايدا، شىندىعىندا بۇل داتانىڭ ومىرگە كەلۋىن ءبىز «ءبىر ادامنىڭ كوڭىل‑كۇيىنەن تۋىنداعىن «تاريحي شەشىم» دەسەك – ول الدەقايدا دۇرىس بولار ەدى...

نەگە دەسەڭىز، وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، قازاقستان قيراعان كسرو ءۇيىندىسىنىڭ ۇستىندە وتىرىپ، ءوز تاۋەلسىزدىگىن بۇرىنعى بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالاردان كەش قابىلدادى. قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى باسشىسى ن.نازارباەۆ «ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ»، تاۋەلسىزدىكتى ەڭ سوڭىندا جاريالادى. ەگەر، سول كەزدەرى ورتا ازيا رەسپۋبليكالارى ءوزارا ىنتىماقتاستىق تانىتىپ، ءبارى ءبىر ۋاقىتتا تاۋەلسىزدىك جاريالاعاندا، وندا بىزدەگى بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى تىپتەن باسقاشا سيپاتتا، كورشى جاتقان بارشا تۇركىلىك ەلدەر: وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان جانە بىزبەن اپريوري بىرگە تاجىكستان مەملەكەتتەرىمەن بىرگە ۇلى توي ەتىپ وتكىزەر مە ەدىك؟.. بۇل ءوز كەزەگىندە ورتاازيالىق ەلدەردىڭ ىنتىماعىنا ىقپال ەتىپ، ول جالپىتۇركىلىك الەمنىڭ بىرلىگىنە قىزمەت ەتۋشى رۋحاني قۇندىلىق رەتىندە اتالار ەدى.

ەندى نەگىزگى ماسەلە – وسى مەرەكەلەرگە بولىنەتىن قارجىنىڭ اراسىنداعى ۇلكەن تەڭسىزدىك، ديسپراپورتسيا بار ەكەندىگى. ءبىز تاۋەلسىزدىك كۇنىن قالايشا شاتتىقپەن وتكىزۋدىڭ جاڭا فورماتتارىن تابا المادىق. ويتكەنى ونىڭ ارتىندا ءزىل سالماق بولىپ «جەلتوقسان – 1986» تۇر. سوندىقتان، قازىر ۇكىمەتتىڭ ءوزى دە تاۋەلسىزدىك كۇنىنە قانداي شىعىن شىعارارىن، قايدا، قالاي شىعارارىن وزدەرى دە بىلمەيدى. ايتەۋىر ۇيىپ‑توگىپ مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس مەدال‑وردەندەرىن تاراتادى، كونتسەرتتەرىن قويادى، جيىندار وتكىزىلەدى... بىراق مەرەكە سۇرقاي كۇيدە قالىپ قويادى...

بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعى: ءبىزدىڭ كوررۋپتسيالىق قوعامدا «ءاربىر مەرەكەدەن ۇلكەن پايدا تاۋىپ قالۋ» دەگەن نارسە ەلىمىزدە وتىز جىل بويى كەلە جاتقان «ءانتيداستۇر» دەيتىن «داستۇرگە» اينالىپ كەتكەن. ونى جوققا شىعارا المايمىز. سوندىقتان قوعام ءار جىلى جاڭا جىلعا بولىنەتىن بيۋدجەتتىك قارجىنى ساناپ، ونى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىمەن بايلانىستىرىپ اۋرە بوپ جاتارى انىق.

ءبىز دە بيىل الماتى، استانا مەن شىمكەنتكە سۇراۋ سالىپ، جاڭا جىلعا قانشا قاراجات جۇمساۋدى جوسپارلاپ جاتقانىن بىلدىك. قاراڭىز:

مىسالى، بيىلعى جاڭا جىلدا ەلوردانى بەزەندىرۋگە جالپى جيىنى  - 836 ملن (836 000 000) تەڭگە جۇمسالماق.

استانا جاڭا جىلعا قانشا جۇمسايدى؟

بيىل باس قالامىز – استانانى قىسقى ماۋسىمعا دايىنداپ، جاڭا جىلدىق بەزەندىرۋگە قارجى ءبولۋدى 5 شاعىن اۋدان (ەسىل، سارىارقا، بايقوڭىر، الماتى، نۇرا) اكىمدىگىنىڭ ءوز قۇزىرەتىنە قالدىرعان.

دەسە دە، بيۋدجەتتەن قارجى بولۋدەن باس تارتپاعان:

ەسىل اۋدانىنا -  352 ملن تەڭگە;

نۇرا اۋدانىنا - 150 ملن تەڭگە;

سارىارقا اۋدانىنا - 146 ملن تەڭگە;

الماتى اۋدانىنا - 105 ملن تەڭگە;

بايقوڭىر اۋدانىنا - 83 ملن تەڭگە بيۋدجەتتەن بولىنگەن.

الماتى جاڭا جىلعا قانشا جۇمسايدى؟

الماتى قالاسى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ بىزگە بەرگەن مالىمەتى مىناۋ: «نا وفورملەنيە كاجدوگو رايونا ۆ سرەدنەم يز گورودسكوگو بيۋدجەتا ۆىدەلەنو 60 ملن تەنگە. وبششايا سۋمما راسحودوۆ پو يتوگام پروۆەدەننىح نا كونكۋرەنتنوي وسنوۆە گوسۋدارستۆەننىح زاكۋپوك سوستاۆلياەت 511 762 709 تەنگە س ۋچەتوم ندس»، - دەيدى.

الماتىداعى ءاربىر اۋدانعا جاڭا جىلدىق بەزەندىرۋگە 60 ملن بيۋدجەت تەڭگەسىنەن اينالادى. جالپى جوسپارلاعان بيۋدجەت – 511,7 ملن تەڭگە.

ال ءباسپاسوز بريفينگى بارىسىندا جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرگەن الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ارمان قىرىقباەۆ 20 مەتر بولاتىن جاڭا جىلعى باستى شىرشا اباي اتىنداعى الاڭدا ورناتىلاتىنىن ايتىپ، سالتاناتتى تۇردە 20 جەلتوقساندا جاعىلىپ، مەرەكەلىك كونتسەرت وتەتىندىگىن حابارلاعان.

جاڭا جىلدا قالادا 60-تان استام شىرشا ورناتىلىپ، قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى ءۇشىن ءتۇرلى تاقىرىپتىق ءىس-شارالار وتپەك. ال جاپپاي سىرعاناۋ ءۇشىن قالادا 22 اشىق مۇز ايدىنى ىسكە قوسىلادى.

شىمكەنت جاڭا جىلدى قالاي تويلايدى؟

ءۇشىنشى مەگاپوليس شىمكەنتتە دە جاڭا جىلعا دايىندىق باستالىپ كەتكەن. بيىل دا تۇرعىندارعا مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي سىيلاۋ ءۇشىن قالانى بەزەندىرۋ قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر.

تاۋكە حان داڭعىلى – شىمكەنتتەگى ەڭ باستى كوشەلەردىڭ ءبىرى. قازىرگى ۋاقىتتا داڭعىلدىڭ ءبىراز بولىگى مەرەكەگە ساي بەزەندىرىلىپ قويعان. اباي ساياباعىندا دا مەرەكەگە ارناپ شىرشا مەن بيىك-بيىك شاعىن ساۋلەت مۇسىندەرى ورناتىلعان. سونداي-اق، وتكەن جانە كەلەر جىلمەن بايلانىستى ءتۇرلى جاڭا جىلدىق نىساندار قويىلعان.

وڭتۇستىك مەگاپوليستە دە بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجى ءالى ناقتىلانباعان.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، 2022 جىلى جاڭا جىلعا بولىنگەن قارجى الماتى قالاسى بويىنشا 360 ميلليون، استانا قالاسىندا 293 ميلليون، شىمكەنت قالاسىندا 41 ميلليون تەڭگەنى قۇراعان.

ءتۇيىن. بۇل ەلىمىزدەگى ءۇش ءىرى مەگاپوليستىڭ جاڭا جىلدىق مەرەكەگە قامدانۋى. ءدال وسىنداي كورىنىس ەلىمىزدىڭ وزگە دە ءىرىلى-ۇساقتى قالالارىندا قىزۋ ءجۇرىپ جاتقانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ال تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ وتۋگە بولىنگەن بيۋدجەت قانشا؟ بۇل تۋرالى اشىق دەرەككوزدەردەن تۇشىمدى اقپارات تابا المادىق.

داريعا ەرجانقىزى

Abai.kz