قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندەگى تاريحىن باستاۋ جولىندا كوپتەگەن مەملەكەتتەرمەن، حالىقارالىق ۇيىمدارمەن سەرىكتەستىك ورناتىپ، حالىقارالىق قارىم-قاتىناستىڭ ىنتىماقتاستىق جولىن باستاعان بولاتىن. وسىنداي سەرىكتەستىكتەردىڭ تىزبەسىندە قازاقستان مەن يتاليا مەملەكەتى اراسىنداعى سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزدىلىعى مەن مىزعىماستىعىن، ساپالى جانە ەكى ەلگە دە ءتيىمدى جوبالاردىڭ بولعاندىعىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل ماقالادا يتاليا مەن قازاقستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتىڭ جاڭا تولقىنىنىڭ باستالۋىنا توقتالماس بۇرىن، جالپى ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ورىن الۋىنىڭ تاريحىن ايتقىم كەلەدى.

يتاليا-قازاقستان سەرىكتەستىگى، بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ساياسي، مادەني، ەكونوميكالىق, باسقا دا سالالاردى بىرىكتىرگەن ەكىجاقتى ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ جيىنتىعى مەن ۇيلەسىمدىلىگى. ال بۇل ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستار تۋرالى كەلىسىمگە 1992 جىلى تامىز ايىندا قول قويىلعان. وسىنداي سەرىكتەستىكتىڭ ءبىرىنشى ورىندالعان جۇمىستارىنىڭ ءبىرى ول 1992 جىلى قازان ايىندا قازاقستاندا يتاليا رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگىنىڭ اشىلۋىنان باستالدى. 2005 جىلدان باستاپ بۇل ەلشىلىك ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانادا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ال يتاليا رەسپۋبليكاسىندا قازاقستان ەلشىلىگى تەك 1996 جىلى اشىلدى. 2009 جىلى يتاليا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىندا حالىقارالىق ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك تۋرالى كەلىسىمشارت جاسالدى.

ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس پەن سەرىكتەستىكتىڭ ورناۋ ساتىنەن باستاپ مەملەكەتتەردىڭ ەكى جاقتى دامۋىنا قاتىستى ءتيىمدى جوبالار جاسالىپ، ودان پايدا تۇسكەن بولاتىن. يتاليا-قازاقستان اراسىنداعى سەرىكتەستىكتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى بولىگى ول ساياسي باعىتتاعى قارىم-قاتىناس پەن دوستىقتىڭ ورىن الۋىندا دەپ ويلايمىن. بۇل دوستىقتىڭ كورىنىسى 2024 جىلدىڭ باستالۋ ساتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يتاليا مەملەكەتىنە جاساعان ءىس-ساپارىنان كورۋگە بولادى. بۇل ساپار كەزىندە قازاقستاننىڭ مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا قاتىستى بىرنەشە شارالار جۇيەسىن ايتتى. تومەندە قازاقستان مەن يتاليا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناس, ونىڭ ىشىندە ءبىلىم مەن عىلىم, تۋريزم سالاسىنىڭ الداعى ۋاقىتتارداعى دامۋىنىڭ كورىنىستەرى مەن حالىققا پايداسى تۋرالى ايتاتىن بولامىن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ يتاليا رەسپۋبليكاسىنا ءىس-ساپارى مەملەكەتتىڭ پرەزيدەنتى سەردجو ماتتارەللامەن كەزدەسۋدەن باستالدى. وسى كەزدەسۋ بارىسىندا توقاەۆ ەكى مەملەكەت اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى دامىتۋدىڭ، ەكى مەملەكەتتىڭ دامۋىنىڭ ورتاق كوزى ول ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستاردى قولعا الۋ كەرەكتىگىن اشىق ايتقان بولاتىن. شىن مانىسىندە يتاليا قازاقستان ءۇشىن ەۆروپاداعى تاۋار اينالىمى مەن ساتۋ نارىعىنداعى ماڭىزدى سەرىكتەستەردىڭ ءبىرى. بۇل تۋرالى پرەزيدەنت:

«ءوزارا ساۋدا-ساتتىق كولەمى 14,5 ميلليارد دوللاردان استى. تاياۋ جىلدارى ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 20 ميلليارد دوللارعا جەتەدى دەپ سەنەمىز. يتاليا – قازاقستان ەكونوميكاسىنا قارجى سالعان باستى ينۆەستورلاردىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ نارىقتا 300-گە جۋىق يتاليالىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى، سونىڭ ىشىندە ENI كاسىپورنى دا بار. ENI – كوشباسشى كومپانيا. ءبىز ەكىجاقتى قاتىناستارداعى جەتىستىكتەردى جوعارى باعالايمىز. ءبىز ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋدى ودان ءارى جالعاستىرا بەرەمىز. دەگەنىمەن ەكونوميكا باعىتىنا عانا ەمەس، مادەنيەت، تۋريزم سياقتى باسقا دا كوپتەگەن سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا تىڭ سەرپىن بەرۋ قاجەت. قازاقستان مەن يتاليا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق وتە تابىستى بولاتىنىنا سەنىمدىمىن»، -دەپ ايتقان بولاتىن.

ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى ساراپتاي كەلە، قازاقستان 2023 جىلدىڭ قاڭتار-قاراشا ايلارى ارالىعىندا يتالياعا ەكسپورتقا 22,7 ميلليون توننا تاۋار ساتتى, ال 2022 جىلدىڭ وسى كەزەڭىندە بۇل كورسەتكىش 30,4%-عا ارتىق. قازاقستان تاۋار جەتكىزىلىمىنەن 13,3 ميلليارد تابىس تاپتى.

قازاقستان- يتاليا اراسىنداعى ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك كەزىندە قازاقستان ءداستۇرلى تۇردە بۇل مەملەكەتكە مۇناي ەكسپورتتايتىندىعىن ايتۋ كەرەك. بۇل كورسەتكىش 22 ميلليون توننا (29,3%). اتالعان باعىت بويىنشا سەرىكتەستىكتىڭ ماڭىزىن ەكى مەملەكەتتىڭ دە باسشىلارى مويىنداپ وتىر، سولاي ەنەرگەتيكا سالاسى ول ەكى مەملەكەتتى سەرىكتەستىك جولىندا بىرىكتىرەتىن ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزى بولاتىندىعى انىق. ال بۇل جايىندا يتالياعا ساپارى كەزىندە قاسىم-جومارت توقاەۆ:

«قازاقستان مۇنايىنىڭ 80 پايىزدان استامى ەۋروپاعا ەكسپورتتالدى. بۇل ەۋروپا وداعىنا قاجەت مۇنايدىڭ شامامەن 10 پايىزىن قامتاماسىز ەتەدى. قازاقستاننىڭ ۇزاق جىلدان بەرگى جانە سەنىمدى ەنەرگەتيكالىق سەرىكتەسى يتالياعا العىس ايتقىم كەلەدى. ءبىز يتاليالىق ENI كومپانياسىنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا قوسقان ۇلەسىن جوعارى باعالايمىز، قازاقستان مۇناي مەن گازدى بارلاۋ سالاسىندا مول مۇمكىندىك ۇسىنىپ وتىر. ءبىز ماڭىزدى كەن ورىندارىن اشۋ ماقساتىندا الەمدىك وزىق تاجىريبەنى ەنگىزىپ وتىرمىز. سونداي-اق، يتاليا كومپانيالارىن مۇناي-گاز سالاسىندا سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ ىسىنە ات سالىسۋعا شاقىرامىز»، - دەگەن بولاتىن.

يتاليا- قازاقستان اراسىنداعى ورناتىلعان جاڭا سەرىكتەستىك كەزىندە قازاقستاننىڭ «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى مەن يتاليانىڭ «ENI» كومپانياسى اراسىنداعى جالپى قۋاتى 247 مۆت بولاتىن گيبريدتى ەلەكتر ستانتسياسىن (جەل ەلەكتر ستانتسياسى, كۇن ەلەكتر ستانتسياسى) سالۋ جونىندەگى بىرلەسكەن جوبانى جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى بىرلەسكەن تۇپكىلىكتى ينۆەستيتسيالىق شەشىم قابىلداندى.

قازاقستان ەكسپورتتايتىن كەلەسى تاۋار ول بيداي. بيداي ەكسپورتى 2023 جىلى 2,5 ەسەگە ارتىپ, 496,6 مىڭ تونناعا دەيىن نەمەسە $165,6 ميلليوندى قۇرادى. قازاقستان الەمدەگى بيداي تاسىمالداۋ بويىنشا الداعى قاتارداعى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى، دەگەنىمەن ودان دا باسقا، ياعني اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تاسىمالداۋ بويىنشا دا الدىڭعى قاتاردا تۇر. بۇل بويىنشا دا قازاقستان مەملەكەت باسشىسى يتالياداعى كەزدەسۋدە اشىق ايتقان بولاتىن. پرەزيدەنت:

«تەرريتوريامىزدىڭ 70 پايىزدان استامى اۋىل شارۋاشىلىعىنا جارامدى. ەلىمىز ورتالىق ازياداعى استىقتى ولكە دەپ سانالادى. ءبىز بيداي مەن ۇن ءوندىرۋ بويىنشا الەمدەگى ون ەلدىڭ قاتارىنا كىرەمىز. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىمىز الەمنىڭ 80-نەن استام ەلىنە جەتكىزىلەدى. الەمدە ازىق-تۇلىك تاپشىلىعى ارتىپ كەلە جاتقانىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىز وسى سەكتوردىڭ ونىمىدىلىگىن ءۇش ەسە جانە ەكسپورتتى ەكى ەسە ارتتىرۋدى كوزدەپ وتىرمىز. قازاقستان يتاليالىق سەرىكتەستەرمەن بىرگە ءداندى جانە مايدى داقىلداردى ءوسىرۋ، سونداي-اق ماكورون, ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن ءوندىرۋ باعىتتارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا مۇددەلى»، - دەگەن بولاتىن.

قازاقستاننىڭ شەكارالىق ورنالاسۋى تىكەلەي اۋىل شارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋگە، بۇل شارۋاشىلىقتان الىنعان ونىممەن باسقا دا مەملەكەتتەردى قامتاماسىز ەتە الاتىندىعىن كورسەتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى ينۆەستيتسيالىق جوبالار وسى ۋاقىتقا دەيىن ءتيىمدى جۇزەگە اسقاندىعىن، پايدالى سالا ەكەندىگىن كورسەتتى. ەندىگى كەزەكتە ورناتىلعان سەرىكتەستىك بارىسىندا يتاليالىق كاسىپكەر- ەليتالاردا وسى اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ونەركاسىپ سالاسىنا نازارلارىن اۋدارۋ كەرەك، بۇل جوبالار جۇزەگە اساتىن بولسا، وندا مەملەكەتتىڭ حالقى جۇمىس ورىندارىمەن قامتىلىپ، الەۋمەتتىك جاعدايلارى دا ارتاتىندىعى انىق.

قازاقستان يتاليا رەسپۋبليكاسىنا فەرروقورىتپا ءونىمىن (+6,1%), 51,9 مىڭ توننا تاس كومىرىن، 3 مىڭ توننا جەلىمدەلگەن فانەرا (+5,9 ەسە) جانە 385 توننا تيتان (+2,2 ەسە) ساتقان بولاتىن.

پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ يتالياعا ءىس-ساپارى كەزىندە ەكى مەملەكەت ءۇشىن دە ماڭىزدى كەلىسىمدەر مەن جوبالار جۇيەسىن باستاۋ تۋرالى كەلىسىمدەر جاسالعان بولاتىن. ونىڭ ىشىندە، «سامۇرىق-قازىنا» اق مەن Balestra اراسىنداعى تۇركىستان وبلىسى سوزاق اۋدانىنداعى تايقوڭىر اۋىلىندا قۋاتى جىلىنا 800 مىڭ توننا بولاتىن كۇكىرت قىشقىلى زاۋىتىن سالۋ جوباسىنىڭ شارتتارى مەن جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمى كورسەتىلگەن كەلىسىم جاسالدى. كەلەسى، «بايتەرەك» ۇبح» اق مەن SACE اراسىنداعى ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىنداعى ينۆەستيتسيالىق جوبالار تۋرالى يتاليانىڭ قاتىسۋىمەن جاسال،عان ءمامىلەلەردى ساقتاندىرۋ ءليميتىن بەلگىلەۋ تۋرالى نەگىزدەمەلىك كەلىسىم جاسالدى. ءۇشىنشى ماڭىزدى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ ءبىرى ول، «سامرۇق-ەنەرگو» اق مەن Ansaldo Energia SpA اراسىنداعى قۋاتى 544 مۆت-قا دەيىن جەتەتىن بۋ-گاز قوندىرعىسىن سالۋ ارقىلى الماتىداعى ءۇشىنشى جەو-نى رەكونسترۋكتسيالاۋدى كوزدەيتىن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم جاسالدى.سونداي-اق، قازاقستاننىڭ «سامۇرىق-قازىنا» قورى مەن يتاليانىڭ «Cassa Depositi I Prestiti» كومپانيالارى توبى اراسىندا بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق قور قۇرۋ تۋرالى جانە وڭدەۋ ونەركاسىبى، ەنەرگەتيكا، لوگيستيكا سالالارىنا ينۆەستيتسيا سالۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالدى.

قازاقستاننىڭ يتالياعا ەكسپورتتايتىن كەيبىر تاۋارلارىن ساتۋدىڭ كورسەتكىشتەرى دە ازايعاندىعى انىقتالىپ وتىر. مىسالى، 2023 جىلى الليۋميني ەكسپورتىنىڭ 11,5 مىڭ توننا ساتىلعاندىعى، ياعني ونىڭ وتكەن جىلمەن سالىستىرعان كەزدە 2,4 ەسەگە ازايعاندىعىن انىقتادىق. سونداي-اق، قىمبات مەتالداردىڭ قالدىقتارى مەن سىنىقتارىن ەكسپورتتاۋ 21,6 توننانى كورسەتكەن، ول 2 ەسەگە از، ال قۇبىر توسەگىشتەر، بۋلدوزەرلەر مەن كرانداردى ەكسپورتتاۋ تەك 74 بىرلىكتى كورسەتتى، ول وتكەن جىلمەن سالىستىرعان كەزدە 4,9 ەسەگە از.

ال يتاليادان قازاقستانعا يمپورت 23,2%- عا، ياعني 85,5 مىڭ تونناعا نەمەسە $1,1 ميللياردقا دەيىن وسكەن. يتاليادانءبىزدىڭ ەلىمىز فارماتسەۆتيكالىق ونىمدەر 1,1 مىڭ توننا (+40,1%), كوسمەتيكا مەن پارفيۋمەريا 2,4 مىڭ توننا (+7,7%), دارۋمەندەر مەن ديەتالىق قوسپالار – 1,4 مىڭ توننا (+2,6 ەسە) ساتىپ العان. سونىمەن قاتار، تۇتىنۋ ونىمدەرىنىڭ ىشىندە قازاقستان يتالياندىق شوكولودتى 1,1 مىڭ توننا (+2,3 ەسە كوبىرەك) جانە ءجۇزىم شارابىن – 5,1 مىڭ توننا (+10,2%) ساتىپ العان بولاتىن. دەگەنىمەن، قازاقستان يتاليادان كيىم-كەشەكتى ساتىپ الۋدى 259,5 مىڭ بىرىككە دەيىن، ياعني 8,5%-عا دەيىن قىسقارتقان.

قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە يتالياندىق بالمۇزداقتاردى جاسايتىن كاسىپورىندار دا بار، ول جەردە قولدانىلاتىن شيكىزاتتار تىكەلەي يتاليانىڭ وزىنەن جەتكىزىلەدى.

ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتىڭ باسقا دا كورسەتكىشتەرى بار، دەگەنىمەن اتالعان ەكسپورت پەن يمپورت كورسەتكىشى ەكى ەلدىڭ دە دامۋىنا اسەر ەتەتىندىگى ءسوزسىز. سونداي-اق، وسى كەزدەسۋ بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستاندا «جاسىل» ەنەرگەتيكانى قوسا العان كەزدە، شەت ەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەعۇرلىم تارتىمدى جانە پەرسپەكتيۆالى سالالارى تۋرالى دا ەگجەي-جەگجەيلى ايتىپ بەرگەن بولاتىن.

قازاقستان-يتاليا اراسىنداعى سەرىكتەستىكتىڭ كورىنىسى ول ەلىمىزدە، اقتوبە ايماعىندا يتاليالىق ينۆەستورلاردىڭ قارجىسىنا سالىنعان 2 جەل ەلەكتروستانتسياسىنىڭ سالىنعاندىعىنان كورە الامىز. ايتا كەتۋ قاجەت، بۇل ەكى جەس-ءتىڭ قۋاتى 96 مەگاۆاتتى قۇرايدى. ولار وبلىستىڭ قارعالى اۋدانىندا ورنالاستىرىلعان. بۇل جوبانىڭ ناتيجەسىندە سول جاقتاعى جاقىن ايماقتار مەن اۋىلداردى وزدەرىنىڭ ەلەكتروەنەرگيا ستانتسياسىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ءبىرىنشى ستانتسيا 2019 جىلى سالىندى، 13 تۋربينا. ەكى جىلدان كەيىن 10 تۋربيناعا ارنالعان ەكىنشى ستانتسيا سالىندى. بۇل جوباعا 69 ميلليارد تەڭگەلىك ينۆەستيتسيا سومماسى جۇمسالدى.

قازاقستان مەن يتاليا اراسىنداعى ەكونوميكالىق سەرىكستەستىكتىڭ حالىققا قانداي پايداسى بار؟ بۇل سەرىكستەستىك مەملەكەتتىڭ دامۋىنا، جانە ونىڭ حالقىنىڭ جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا الىپ كەلەدى. ەكونوميكالىق دامۋ جاعىنان الىپ قارايتىن بولساق، ءوزارا ساۋدا مەن ينۆەستيتسيالار كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنان تۇسكەن سومانى ەكونوميكانىڭ ءارتۇرلى سالالارىن قولداۋ ءۇشىن، مىسالى، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ ارقىلى ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك الا الامىز. تەحنولوگيالىق ايىرباس جاعىنان، يتالياندىق كومپانيالار، پرەزيدەنت ايتىپ وتىرعان ENI كومپانياسىمەن سەرىكتەستىك ەكى ەل اراسىندا تەحنولوگيا مەن تاجىريبە الماسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ال بۇل مەملەكەتىمىزدىڭ تەحنولوگيالىق بازاسىنىڭ جاقسارۋىنا، قازاقستاننىڭ يننوۆاتسيالىق پوتەنتسيالىنىڭ وسۋىنە الىپ كەلەدى. تيىمدىلىكتى ديۆەرسيفيكاتسيا جاعىنان قارايتىن بولساق، پرەزيدەنت ايتىپ وتىرعان «جاسىل» ەنەرگەتيكا بويىنشا سەرىكتەستىك، قازاقستاننىڭ وسىنىڭ نەگىزىندە ءوزىنىڭ ەكونوميكاسىن تۇراقتى جانە ديۆەرسيفيكاتسيالانعان كۇيدە ۇستاپ تۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال ول بولسا، قازىرگى كەزدەگى كۇردەلى جاعدايلاردى ەسكەرەتىن بولساق، ياعني الەمدەگى ەنەرگەتيكالىق كارتانىڭ وزگەرۋى مەن ەكولوگيالىق تازا تەحنيكالاردى قولدانۋ كەزىندە ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى بولا الادى.

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ساياساتىنىڭ ماڭىزدى قىرلارىنىڭ ءبىرى ول ەلىمىزدى شەت ەلدىك ۇيىمدار اراسىندا بەدەلىن كوتەرىپ، ولاردىڭ سەنىمىن اۋدارتقىسى كەلەتىندىگى. قازاقستان مەن يتاليا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس، سەرىكتەستىكتى دامىتۋى ارقىلى قازاقستاندى الەمنىڭ قولداۋىنا جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن دە بەرەدى. بۇنداي قارىم-قاتىناستىڭ ورناۋى بۇۇ جانە ەقىۇ سياقتى حالىقارالىق ۇيىمدار شەڭبەرىندەگى ءوزارا ءىس-قيمىل قاۋىپسىزدىگى، ادام قۇقىقتارى جانە تۇراقتى دامۋ سياقتى ءتۇرلى ماسەلەلەر بويىنشا الەمدىك قوعامداستىقتاردىڭ قولداۋىن قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى.

قازاقستان مەن يتاليا اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق سەرىكتەستىك

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ 2024 جىلدىڭ 18 قاڭتارىنداعى يتالياعا ساپارى بارىسىندا ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس پەن سەرىكتەستىك، ينۆەستيتسيالار مەن تۋريزم تۋرالى ايتقان بولاتىن. سوعان قوسا، ەكى ەلدىڭ اراسىندا مادەني-گۋمانيتارلىق سەرىكتەستىكتىڭ دە ماڭىزى بار. سول ءۇشىن، بۇل ماقالادا مەن قازاقستان-يتاليا اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق سەرىكتەستىك تۋرالى دا ايتىپ كەتكىم كەلەدى.

يتاليا مەملەكەت باسشىلارىمەن كەزدەسۋ كەزىندە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز الماتى قالاسىندا يتاليا مادەني ينستيتۋتىنىڭ اشىلۋىن قولدايتىندىعىن، سونداي-اق ەكى مەملەكەت اراسىنداعى مادەني ديپلوماتيا، ءبىلىم باعىتىنداعى سەرىكتەستىك، تۋريزم سالالارىن دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايتىپ، سونىڭ نەگىزىندە ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ مىزعىماستىعىنىڭ ورىن الاتىندىعىن ايتتى. الماتى قالاسىندا يتاليا مادەني ورتالىعىنىڭ رەسمي اشىلۋى 2023 جىلدىڭ 30 قاراشاسىندا بولدى، ەندى يتاليا مادەني ينستيتۋتىنىڭ اشىلۋى ول ەكى ەلدىڭ مادەني مۇرالارىن زەرتتەۋگە جاڭا تىنىستار بەرەتىندىگى انىق.

پرەزيدەنتىمىز ەكى مەملەكەت اراسىنداعى جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردە، اتاپ ايتقان كەزدە عىلىم مەن تەحنولوگيا باعىتىندا ماماندانعان ۋنيۆەرسيتەتتەر اراسىندا جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق اياسىن كەڭەيتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى دا اتالدى.

قازىرگى كەزدە، قازاقستان يتاليامەن جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن عىلىم سالاسىندا ءوزارا سەرىكتەستىكتى نىعايتۋى كەرەك. يتاليا ءوزىنىڭ باي مادەني مۇراسىمەن جانە ونەرگە، ادەبيەتكە جانە عىلىمعا قوسقان ۇلەسىمەن تانىمال مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. ولاردىڭ جوو ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى وسى قۇندىلىقتاردى جەتكىزۋگە جانە ساقتاۋعا مۇمكىندىكتەر بەرەدى. مەنىڭ ويىمشا، تەك قانا وسىنىڭ وزىندە-اق ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز وسى قاسيەتتەردى ەلىمىزدىڭ قۇندىلىقتارىن ۇرپاققا تاراتۋ مەن ساقتاۋ كەزىندە قولدانا الادى. سونىمەن قاتار، يتاليادا الەمدەگى ۇزدىك جوو ورنالاسقان، مىسالى بولون ۋنيۆەرسيتەتى، پادۋي ۋنيۆەرسيتەتى مەن ساپيەنتسا ريم ۋنيۆەرسيتەتى بار. اتالعان ۋنيۆەرسيتتەردە قازاقستاندىقتاردىڭ وقۋ مۇمكىندىگى مەن قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك، سەبەبى ول جەردە مادەنيەت، گۋمانيتارلىق عىلىمدار، جاراتىلىستانۋ مەن تەحنيكالىق عىلىمداردى وقىتۋعا قاتىستى زەرتتەۋ مەن يننوۆاتسياعا نەگىزدەلگەن وقۋ باعدارلامالارى قولدانىلادى. وسىنداي جوو وقىعان وتانداستارىمىز يتاليادا قازاق مادەنيەتىن، قازاق ءتىلىن تانىتا الادى، ال وتانىمىزعا كەلىپ بارلىق ۇيرەنگەندەرىن حالقى ءۇشىن ىسكە اسىرا الادى.

قاسىم-جومارت توقاەۆ يتاليا مەملەكەتىندە بولعان دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشىلاردى بيوتەحنولوگيا، فارماتسەۆتيكا سالالارىنداعى ينۆەستيتسيالىق مۇمكىندىكتەر تۋرالى حاباردار ەتكەن بولاتىن. وسى بويىنشا، مەملەكەت باسشىسى يتاليانىڭ بىرقاتار ءىرى كومپانيالارىن قازاقستاندا جەرگىلىكتى ءوندىرىس اشۋعا شاقىردى. پرەزيدەنت، ءسوزىن وسى كەزدەسۋدەگى قورىتىندى سوزىندە، قازاقستاننىڭ الەۋەتى ينۆەستورلارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋگە دايىن ەكەندىگىن ايتتى. سونىمەن قاتار، كەزدەسۋگە قاتىسۋشىلاردى «استانا» حالىقارالىق فورۋمىنا قاتىسۋعا شاقىردى.

ءىس-ساپار بارىسىندا, مادەني-گۋمانيتارلىق سەرىكتەستىك باعىتىندا ەكى ماڭىزدى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. ونىڭ ءبىرىنشىسى، قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت مينيسترلىگى اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى. ال ەكىنشىسى، قر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى مەن يتاليا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەر جانە زەرتتەۋلەر مينيسترلىگى اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى مەموراندۋم جاسالدى.

باسقا دا ماسەلەلەر

پرەزيدەنتتىڭ يتالياعا ساپارى كەزىندە بىرنەشە كاسىپورىنداردىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىلدى. ولاردىڭ ىشىندە ENI كومپانياسىنىڭ باس وپەراتسيالىق ديرەكتورى گۆيدو برۋسكومەن كەزدەسۋ ءوتتى. كەزدەسۋ بارىسىندا, قازاقستان مەن ENI كومپانياسىنىڭ سەرىكتەستىگىنىڭ تيىمدىلىگى ايتىلدى، ياعني بىلتىرعى جىلى كاسپي قۇبىر جەلىسى كونسورتسيۋمى ارقىلى 63,5 ميلليون توننا مۇناي تاسىمالدانعاندىعى. بۇل رەكوردتىق كورسەتكىشكە جەتكەندىگى ايتىلدى. سول جىلى، قاشاعان مەن قاراشىعاناق كەن ورىندارىندا مۇناي ءوندىرۋدىڭ جالپى كولەمى 30,8 ميلليون توننانى قۇراعان. مەملەكەت باسشىسىنا يتاليالىق كومپانيانىڭ ماڭعىستاۋ ايماعىندا گاز وڭدەۋ زاۋىتىن، قۋاتى 250 مۆت بولاتىن گيبريدتى ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ جانە الداعى ۋاقىتتا بيوديزەلگە وڭدەۋ ءۇشىن وسىمدىك مايىن ءوندىرۋ جوسپارى تۋرالى مالەمەتتەر بەرىلدى.

كەلەسى ماڭىزدى كەزدەسۋ ول پرەزيدەنتتىڭ Maire Tecnimont كومپانياسىنىڭ باس اتقارۋشى ديرەكتورى الەسساندرو بەرنينيمەن كەزدەسۋى بولدى. كەزدەسۋ كەزىندە ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ەنەرگەتيكا جانە مۇناي حيمياسى سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بولاشاعى تالقىلاندى. اتالمىش كومپانيانىڭ دەكاربونيزاتسيا جانە ەنەرگەتيكاعا كوشۋ جونىندەگى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ىسىندە تاجىريبەسى مول، بۇل كومپانيا الەمنىڭ 45 ەلىندە كەڭ كولەمدە جۇمىس ىستەپ كەلە جاتىر. اتالعان كومپانيا مەن قازاقستان اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ ءتيىمدى تۇسى، ول كومپانيا ەلىمىزدە گاز-حيميا كەشەنىن سالۋعا قاتىسۋ نيەتىن وڭ قابىلداناتىندىعى ايتىلدى. Maire Tecnimont كومپانياسىمەن اتىراۋ وبلىسىنداعى گاز-حيميا كەشەنى قۇرىلىسىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىنىڭ پوليمەرلەۋ ۋچاسكەسىن جوبالاۋ جونىندەگى شارتقا 2023 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قول قويىلعان بولاتىن.

اتالعان كەلىسسوزدەر جەلىسىنە قاراپ، ءبىز، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ەلىمىزدىڭ تابيعي رەسۋرستارى مەن ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا اشىقتىعىن ايقىن كورسەتۋدە. بۇل جوبالاردىڭ ەلىمىز ءۇشىن پايداسى زور بولاتىندىعى انىق، سونىمەن قاتار بۇل جوبالاردىڭ بارلىعى ەكولوگيالىق «جاسىل», قاۋىپسىزدىكتىكتى نەگىزگە العاندىعىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى. جاڭا جوبالاردىڭ جۇزەگە اسۋى مەن كاسىپورىنداردىڭ سالىنۋى حالقىمىزدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا اسەر ەتسىن دەگەن ۇمىتتەمىن.

قورىتىندىلاي كەلە, ايتا كەتۋ كەرەك، قاسىم-جومارت توقاەۆ 2024 جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ 18 جۇلدىزىندا ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى مارتەبەسىندەگى يتالياعا العاشقى ساپارىن جاسادى. ەكى ەل پرەزيدەنتتەرىنىڭ كەزدەسۋى كۆيرينال سارايىندا، ياعني يتاليا پرەزيدەنتىنىڭ رەزيدەنتسياسىندا ءوتتى. قازاقستان پرەزيدەنتىن سالتاناتتى شارامەن, ءتىپتى اتتى اسكەرگە دەيىن ساپ تۇزەپ، قۇرمەت كورسەتىپ قارسالعان بولاتىن. بۇل كىشىگىرىم باقىلاۋدان, مەنىڭ ويىمشا يتاليا باسشىسى مەن مەملەكەت قايراتكەرلەرى قازاقستان پرەزيدەنتى مەن مەملەكەتكە دەگەن قۇرمەتىن دە كورسەتكەن سياقتى. ال جالپى كەزدەسۋ بارىسىن قورىتىندىلايتىن بولساق، وندا ەكى مەملەكەتتىڭ سەرىكتەستىگى ۇزاق جىلعا سوزىلعان ەكونوميكالىق پايداعا كوزدەلگەندىگى كورىنۋدە. دەگەنىمەن، وسى جولداعى ىنتىماقتاستىق پەن سەرىكتەستىك كەزىندە مەملەكەتتىڭ دامۋى (ەنەرگەتيكا، ينۆەستيتسيا، ەكولوگيا، تۋريزم، ت.ب.) كوزدەلگەن. جاڭا ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتەن سالىنعان كاسىپورىندار حالىق ءۇشىن، مەملەكەتتىڭ دامۋى ءۇشىن ماڭىزدى بولماقشى.

سونىمەن قاتار، ماقالا بارىسىندا ەكى ەلدىڭ سەرىكتەستىگى كەزىندە ەسكەرىلۋى كەرەك ءساتتى دە قوسىپ وتىرمىن، ول قازاقستاندىقتاردىڭ يتاليانىڭ ۇزدىك جوو ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگىن، جاڭا تەحنولوگيالار مەن ماسەلەلەردى زەرتتەۋدىڭ جاڭا ادىستەرىن يگەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەكتىگىن ايتقىم كەلەدى. جالپى، بارلىق مەملەكەتتەرمەن سەرىكتەستىك ورناتۋ بارىسىندا قازاقستان ءبىلىم مەن عىلىمعا، عىلىمي الەۋەتىمىزدى كوتەرۋگە دەن قويۋى كەرەك.

فوتو: GOV.kz 

اينۇر باقىتجانوۆا

Abai.kz