الەمدىك قارجى داعدارىسى ەكونوميكانىڭ وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن باسىم باعىتتارى بولىپ كەلگەن قۇرىلىس، بانك-قارجى جانە وسى سالامەن تىعىز بايلانىستى باسقا دا سەكتورلاردىڭ كوپتەگەن ءالسىز، جەتىسپەيتىن تۇستارىن، پروبلەمالارىن اشىپ بەردى. قازىرگى كەزدە اتالعان سەكتورلاردان بولەك، ەكونوميكانى پوستداعدارىستىق كەزەڭنەن كەيىن، باسقا قانداي سالالارمەن تولىقتىرىپ، جانداندىرا، دامىتا الامىز دەگەن ماسەلە ماڭىزدى بولىپ تۇر. قازاقستاننىڭ ەكونوميكانىڭ قاي سەكتورىندا بولماسىن باسىمدىقتارى جەتكىلىكتى، بۇل جەردە اسىرەسە، جول-ترانسپورت ينفراقۇرىلىمى، ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىمىزدى ءتيىمدى پايدالانۋ سالالارى ەكونوميكانىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولاتىن كەزى جەتتى دەسە ارتىق ايتقانىمىز ەمەس. ەلىمىزدەگى ترانسپورت ينفراقۇرىلىمى، ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىمىزدى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەلەرىنە كەلسەك، تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان باستاپ، اتالعان سالالارعا تەك اعىمدىق، رەفلەكسيۆتى تۇردە عانا نازار اۋدارىلىپ كەلدى. ترانسپورتتىق ينفراقۇرىلىم سالاسىنداعى بىرنەشە ۇلكەن، كولەمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قارجىنىڭ تاپشىلىعى، ۇيىمداستىرۋشىلىق مۇمكىندىكتەردىڭ جانە ينۆەستيتسيانىڭ جەتىسپەۋى قولبايلاۋ بولىپ كەلگەنى بەلگىلى. بۇگىنگى تاڭدا ترانسپورتتىق ينفراقۇرىلىم، ترانزيتتىك مۇمكىندەردىمىزدى پايدالانۋ، دامىتۋ ماسەلەلەرىنە ءمان بەرمەي، بايقاماي، ونى دامىتپاي وتىرۋ ۋاقىت پەن مۇمكىندىكتەرىمىزدى جىبەرىپ الۋمەن تەڭ.

الەمدىك قارجى داعدارىسى ەكونوميكانىڭ وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن باسىم باعىتتارى بولىپ كەلگەن قۇرىلىس، بانك-قارجى جانە وسى سالامەن تىعىز بايلانىستى باسقا دا سەكتورلاردىڭ كوپتەگەن ءالسىز، جەتىسپەيتىن تۇستارىن، پروبلەمالارىن اشىپ بەردى. قازىرگى كەزدە اتالعان سەكتورلاردان بولەك، ەكونوميكانى پوستداعدارىستىق كەزەڭنەن كەيىن، باسقا قانداي سالالارمەن تولىقتىرىپ، جانداندىرا، دامىتا الامىز دەگەن ماسەلە ماڭىزدى بولىپ تۇر. قازاقستاننىڭ ەكونوميكانىڭ قاي سەكتورىندا بولماسىن باسىمدىقتارى جەتكىلىكتى، بۇل جەردە اسىرەسە، جول-ترانسپورت ينفراقۇرىلىمى، ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىمىزدى ءتيىمدى پايدالانۋ سالالارى ەكونوميكانىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولاتىن كەزى جەتتى دەسە ارتىق ايتقانىمىز ەمەس. ەلىمىزدەگى ترانسپورت ينفراقۇرىلىمى، ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەرىمىزدى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەلەرىنە كەلسەك، تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان باستاپ، اتالعان سالالارعا تەك اعىمدىق، رەفلەكسيۆتى تۇردە عانا نازار اۋدارىلىپ كەلدى. ترانسپورتتىق ينفراقۇرىلىم سالاسىنداعى بىرنەشە ۇلكەن، كولەمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قارجىنىڭ تاپشىلىعى، ۇيىمداستىرۋشىلىق مۇمكىندىكتەردىڭ جانە ينۆەستيتسيانىڭ جەتىسپەۋى قولبايلاۋ بولىپ كەلگەنى بەلگىلى. بۇگىنگى تاڭدا ترانسپورتتىق ينفراقۇرىلىم، ترانزيتتىك مۇمكىندەردىمىزدى پايدالانۋ، دامىتۋ ماسەلەلەرىنە ءمان بەرمەي، بايقاماي، ونى دامىتپاي وتىرۋ ۋاقىت پەن مۇمكىندىكتەرىمىزدى جىبەرىپ الۋمەن تەڭ. «ترانسپورتتىق پوتەنتسيال»، «ترانزيتتىك پوتەنتسيال» دەگەن كەزدە، قايسىبىر مەملەكەتتىڭ تەرريتورياسىنىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىگى بارما، سونىمەن قاتار ترانزيت ءۇشىن تەرريتورياسى قولايلى ما، اتالعان مەملەكەت تەريتورياسىنىڭ باسقا بالامالى ترانزيتتىك توراپتارعا قاراعاندا تيىمدىلىگى قانداي، جۇك تاسىمالى بويىنشا ۋاقىتپەن رەسۋرستى ۇنەمدەۋ جاعىنان ءتيىمدى تۇستارى بار ما، سەكىلدى بىرنەشە فاكتورلارمەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى.

جاعراپيالىق جاعىنان العاندا قازاقستاننىڭ تەرريتورياسى ءتيىمدى ترانسپورت كەڭىستىگىندە ورنالاسقان. ءبىر جاعىنان قازاقستان، ازيا-تىنىق مۇحيتى ايماعىن ەۋروپامەن، رەسەيدى  ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن، تاياۋ شىعىس جانە پارسى شىعاناعى، ءۇندى مۇحيتى ەلدەرىمەن بايلانىستىراتىن توراپتى الىپ وتىر، ەكىنشى جاعىنان بۇل توراپتا قازاقستان جالعىز ەمەس ەكەنى بەلگىلى. قازاقستان ءۇشىن اتالعان سەكتوردى دامىتۋ بارىسىندا، تاعى ءبىر قيىندىق بۇل-ەلىمىزدىڭ كونتيەنتالدىق جاعىنان العاندا ىشكەرى ورنالاسىپ، اشىق تەڭىزدەن الىس ورنالاسۋى.  ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەردى دامىتۋدىڭ گەوەكونوميكالىق جاعىن الاتىن بولساق، ءبىزدىڭ كورشىلەرىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعىنان دامۋ دەڭگەيى، ساياسي جاعدايىنىڭ قالپى قالاي دەگەن ماسەلەلەرگە ۇلكەن ءمان بەرۋگە تۋرا كەلەدى. ەگەر، قانداي دا ءبىر مەملەكەت ءتيىمدى ترانزيت تورابىندا ورنالاسىپ جانە ونى ودان ءارى دامىتۋعا باعىتتى جۇمىس جاساسا، الايدا وسى ەلدىڭ كورشى مەملەكەتتەرىنىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي جاعدايلارى تۇراقسىز، قالىپسىز بولسا، سىرتقى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى دامىتۋمەن قاتار، ترانزيتتىك مۇمكىندىكتەردى العا جالجىتۋ وتە قيىن بولادى. بۇل ماسەلەگە كەلگەندە قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى جانە ءتيىمسىز جاقتارى دا جەتەرلىك. بىرىنشىدەن، ءبىز تمد ەلدەرىن ءبىر-بىرىمەن بايلانىستىراتىن بىردەن-ءبىر ۇلكەن تەرريتوريالى مەملەكەتپىز، ءبىزدىڭ سولتۇستىگىمزدەگى رەسەي دە، وڭتۇستىگىمىزدەگى ەلدەر دە دامۋشى مەملەكەتتەر، قارىم-قاتىناستارى، ساۋدا-ساتتىقتارى، الىس-بەرىستەرى ارتىپ كەلە جاتىرعان ەلدەر، سونىمەن قاتار، قازاقستان گەوەكونوميكالىق جاعىنان العاندا ورتا ازيا ەلدەرىمەن باسقا دا رىنوكتى، ۇلكەن سەرپىممەن دامىپ جاتىرعان قىتايمەن، قىتايدىڭ باتىستاعى بەلسەندى دامىپ جاتىرعان شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالى اۋدانىمەن بايلانىستىرۋشى ءدالىزدى يەلەنىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا تمد اۋماعىندا، ونىڭ ىشىندە تمد-نىڭ ەۋروپاعا جاقىن ورنالاسقان ەلدەرىمەن ورتالىق ازيانى، تمد-مەن وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى، قىتايمەن اراداعى تاۋار تاسىمالى، رەسەيمەن وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى، پاكىستان، يران، ءۇندىستان ەلدەرى اراسىنداعى، جالپى ەۋروپامەن ازيا اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىقتىڭ، تاۋار اينالىمىنىڭ، تاۋار تاسىمالىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك جۇك تاسىمالى مۇمكىندىگىمەن ءرولى تەك ارتا بەرمەك. ايماقتاعى گەوساياسي جاعداي جانە ونىڭ تۇراقتىلىعى ترانزيتتىك جۇك تاسىمالىمەن ترانزيتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدا شەشۋشى ورىن الاتىن فاكتورلەردىڭ ءبىرى. اتالعان تەرريتوريادان جۇكتىڭ قاۋىپسىز وتۋىنە تەك گەوەكونوميكالىق قالىپپەن تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەردىڭ جاعدايى عانا اسەر ەتىپ قويماي، سونىمەن قاتار ايماقتاعى ەلدەردىڭ ءبىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسى، جۇرگىزىلىپ وتىرعان سىرتقى ساياساتى دا ۇلكەن اسەر ەتەدى. ەلدەر اراسىنداعى كيكىلجىڭدەر، قاقتىعىستار، اسكەري كۇشتەردى قولدانۋ ارقىلى قاقتىعىسۋ، مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى تۇراقسىزدىق سەكىلدى جاعدايلار ترانزيتتىك جۇكتەردىڭ تاسىمالدانۋىنا كەرى اسەرىن بەرەتىنى بەلىگىلى. بۇل جاعىنان كەلگەندە، ءبىزدىڭ ايماقتاعى باستى ەكونوميكالىق ارىپتەسىمىز قىتايدىڭ، ءبىزدىڭ ەلمەن شەكارالاس جانە الىس بەرىسىمىز كوپ شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنىڭ ورتالىعى ۇرىمجىدەگى سوڭعى ايلارداعى تولقۋلار ترانزيتتىك جۇك تاسىمالىنا ءوزىنىڭ كەرى اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن. ترانزيتتىك جۇك تاسىمالىن دامىتقىسى كەلەتىن مەملەكەت ءۇشىن، گەوگرافيالىق ورنالاسۋمەن قاتار، بۇل مەملەكەتتە وسى ءۇشىن تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرىنىڭ دامۋىنىڭ دا ماڭىزى زور. تەمىرجول ماگيسترالدارىنىڭ، كولىك-اۆتوموبيل جولدارىنىڭ، اەروپورتتاردىڭ، جالپى وسى سالاعا بايلانىستى ينفراقۇرىلىمنىڭ ۋاقىت تالابىنا ساي بولۋى، تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرىنىڭ جەتىلدىرىلۋى، دامۋى مەملەكەتتىڭ ترانزيتتىك جۇك تاسىمالى مۇمكىندىكتەرىن قالىپتاستىرۋدا باستى ورىن الاتىنى ايقىن. قازاقستاندا حالىقارالىق ترانزيتتىك جۇك تاسىمالى، ىشكى جۇك تاسىمالىندا جۇكتى، تاۋاردى اۆتوكولىك جولدارى ارقىلى نەمەسە ۇشاقتار ارقىلى  تاسىمالداۋدان، تەمىرجول ارقىلى تاسىعان تيىمدىرەك جانە جۇكتىڭ باسىم بولىگى تەمىرجول ارقىلى تاسىمالدانادى دا. دەگەنمەن دە، بۇگىنگى كۇندە ەلىمىزدەگى تەمىرجولمەن، اۆتوكولىك جولدارىنىڭ جاعدايلارى ءماز ەمەس، دالىرەك ايتساق تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بولۋى، توزۋى، جۇك تاسىمالداۋدا جول ماگيسترالدەرىنىڭ ساپالارىنىڭ تومەن دەڭگەيدە بولۋى، سالا دامۋىنىڭ ۇلكەن تەجەگىشى بولىپ وتىر. ءترانزيتتى مۇمكىندىكتەرىمىزدى دامىتىپ، حالىقارالىق جۇك تاسىمالى جۇيەسىنىڭ تولىق مۇشەسى بولۋ ءۇشىن، وسى سالانى رەتتەيتىن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي زاڭدى-ءنورماتيۆتى بازا بولۋ قاجەت. قازاقستاندا وسى كەزگە دەيىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ترانسپورتتىق سالانى دامىتۋ مەملەكەتتىك كونتسەپتسياسى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا حالىقارالىق ترانسپورت دالىزدەرىن دامىتۋ ستراتەگياسى» جانە بۇل سالاعا تىكەلەي جانە جاناما قاتىسى بار 60- قا جۋىق زاڭناما قابىلدانىپتى.

قازاقستاندا 2007-ءشى جىلعى كورسەتكىشتەر بويىنشا ەلىمىزدەگى ترانسپورتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق كومپلەكستىڭ دامۋى سەرپىندى بولىپ،  2006-شى جىلى، 2005-ءشى جىلعا قاراعاندا جۇك تاسىمالى 11%-عا ارتقان. قازاقستاننىڭ جۇك تاسىمالى جانە سىرتقىەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس بويىنشا نەگىزگى ارىپتەستەرى رەسەي فەدەراتسياسى، قىتاي، ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن ەۋرووداق ەلدەرى بولىپ كەلەدى، وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدىڭ قازىرگى كەزدە ايماقتاعى ايماقارالىق ۇلكەن ترانزيت ورتالىعى بولۋ مۇمكىندىگى مول. بۇل تۇستا سوڭعى جىلدارى ءجيى ايتىلىپ، تالقىلانىپ جۇرگەن «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» حالىقارالىق ترانزيتتىك جوباسىنىڭ قازاقستان ءۇشىن بەرەرى پايداسى كوپ. اتالعان جوبا بويىنشا، جوبالىق ءاۆتودالىزدىڭ جالپى ۇزىندىعى 8445 شاقىرىم. ءدالىزدىڭ قىتاي تەرريتورياسى بويىنشا ۇزىندىعى 3425 شاقىرىم، رەسەي تەرريتورياسى بويىنشا 2233 شاقىرىم بولسا، قازاقستان تەرريتورياسىندا جوبا ۇزىندىعى 2787 شاقىرىمدى الىپ وتىر. بولجام بويىنشا، جوبانىڭ ىسكە اسىرىلۋى بارىسىندا 2012-جىلعا دەيىن ەلىمىزدە 2,5 مىڭ شاقىرىم جول جاڭارتىلىپ، جوندەلىنەدى. ەگەر دە، جوبا تولىعىمەن ىسكە اسىرىلاتىن بولسا، قىتايدىڭ سىرتقا شىعاراتىن تاۋار ەكسپورتى كولەمىنىڭ كەيبىر بولىگىن تەڭىز ارقىلى ەمەس، قۇرلىق ارقىلى اۆتوكولىكپەن تاسىمالداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالعا الاتىن بولساق، جۇكتىڭ تەڭىز ارقىلى تاسىمالدانۋىنا 45 كۇن كەتەتىن بولسا،  اۆتوجول ارقىلى تاسىمالداۋ بار جوعى 11 كۇندەي ۋاقىتتى الادى دەيدى، سالا ماماندارى. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن، ياعني 2006-شى جىلى رەسەي ۇكىمەتى، «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» جوباسىنىڭ نەگزىگى جول تورابىن ماسكەۋ-قازان- چەليابى- قازاقستان شەكاراسى، قوستاناي قالاسى ارقىلى شىعارۋدى ۇسىنعان بولاتىن، الايدا بۇل ۇسىنىسقا قازاقستان جاعىنىڭ كەلىسپەۋىنە بايلانىستى تاراپتار سانكت-پەتەربۋرگ-ماسكەۋ-نيجني-نوۆگورود-ورىنبور-اقتوبە-قىزىلوردا-شىمكەنت-الماتى-قورعاس ارقىلى جۇرگىزىلەتىن بولىپ كەلىسىلدى. اتالعان ترانسپورت ءدالىزى سامارا-شىمكەنت جانە تاشكەنت-الماتى-قورعاس-تەرمەز حالىقارالىق جول باعىتتارى ارقىلى وتەتىن بولىپ وتىر. جوبانىڭ رەسەي تەرريتورياسىنان وتۋىنە بايلانىستى، سولتۇستىك كورشىمىزدىڭ اتالعان جوباعا شىعاراتىن شىعىنى 700 ملرد. رۋبل، ال قازاقستان تەرريتورياسىندا اتالعان جوبانىڭ جالپى قۇنى 5,32 ملرد. اقش دوللارىن قۇراپ وتىر،  ونىڭ 286 ملرد. تەڭگەسى (2,37 ملرد. اقش دوللارى) سىرتقى قارىز-زايمدار، ينۆەستيتسيا تارتۋ ارقىلى جابىلسا، قالعانى مەملەكەتپەن جەكە كاسىپكەرلىك سەكتورىنىڭ بىرىگىپ جۇمىس جاساۋىمەن تولىقتىرىلادى دەلىنگەن جوبادا. قازىرگى  كەزدىڭ وزىندە اتالعان ۇلكەن جوبانى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەتى ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكىمەن جانە ازيا دامۋ بانكىمەن كەلىسىمگە كەلىپ، حالىقارالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى 14 ملن. اقش دوللارىن ءبولىپ وتىر، ال ەققدب 180 ملن. اقش دوللارىن بولسە، اققدب جوباعا ءۇش ترانش ارقىلى  700 ملن. اقش دوللارىن بولەتىن بولدى، ونىڭ  340 ملن. اقش دوللارى 2009-شى جىلى بولىنەتىن بولسا، 210 ملن. دوللار الداعى جىلى، ال 150 ملن. اقش دوللارى كەيىنگى جىلى بولىنەتىن بولىپ وتىر. حالىقارالىق ماڭىزى بار جوبانى جاپونيا حالىقارالىق قارىم-قاتىناس اگەنتتىگى دە قولداپ، يسلام دامۋ بانكى جوبانى قارجىلاندىرۋعا 100 ملن. اقش دوللارىن بولەتىن بولدى. سونىمەن قاتار، اتالعان جوبانىڭ شىمكەنت قالاسىنان اقتوبە وبلىسىنىڭ شەكاراسىنا دەيىنگى، ۇزىندىعى 1062 شاقىرىم جول بولىگىن جاڭادان جوندەۋدى دۇنيەجۇزىلىك بانك قارجىلاندىراتىن بولدى. دۇنيەجۇزىلىك بانك قازاقستاندىق جول بولىگىن قارجىلاندىرۋ ءۇشىن، ءبىزدىڭ ەلگە 25 جىلعا ارنالعان زايم بەرىپ،  ول وسى  2009-شى جىلدان باستالىپ، 4 جىلعا جالعاساتىن بولدى. جالپى، بۇل ۇلكەن جوبانىڭ اياقتالۋى 2013-ءشى جىلعا جوسپارلانىپ وتىر جانە قارجى، ينۆەستيتسيا كوپتەپ تارتىلىپ، جوبا ءوزىن-ءوزى ون بەس جىلدىڭ ىشىندە اقتاۋى ءتيىس. قازىرگى كەزدە حالىقارالىق اۆتوجول ءدالىزىنىڭ كەيبىر بولىگىن اقىلى قىلۋدا قاراستىرىلىپ جاتىر، دەيدى قازاقستان ترانسپورت مينيسترلىگىنىڭ وكىلدەرى. بولجام بويىنشا جوبا تولىعىمەن ىسكە قوسىلسا، جىل سايىن مەملەكەت قازىناسىنا جول جۇك تاسىمالىنان تۇسەتىن قارجى كىرىسى 55 ملرد. تەڭگە قۇراماق.

جوبا مەجەلەنگەن ۋاقىتىندا ىسكە قوسىلاتىن بولسا، بۇل ەلىمىزدىڭ ترانزيتتىك مۇمكىندىگىن ارتتىرىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار جول وتەتىن وڭتۇستىك وبلىستاردىڭ جول ينفراقۇرىلىمىن، ەكونوميكاسىن دامىتۋعا، ساپالى دەڭگەيگە كوتەرۋگە ىقپال ەتىپ، جاڭا يمپۋلس بەرەدى. سونىمەن بىرگە، «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» حالىقارالىق ترانزيتتىك جوباسى قازاقستاننىڭ باسقا ايماقتارىنداعى اۆتوجولداردىڭ ساپالى سالىنۋىنا، قاۋىپسىز جول بولۋىنا ۇلگى بولىپ قويماي، مەملەكەتتىڭ ەكسپورتتىق مۇمكىندىگىنىڭ وسۋىنە، جاھاندىق، ەۋرازيالىق ترانسپورت جۇيەسىنە قوسىلۋعا، ونىڭ بولىنبەس ءبىر بولىگىنە اينالۋعا، ەلدىڭ گەوستراتەگيالىق جاعدايىن ارتتىرۋعا جاقسى سەرپىن بەرەدى دەۋگە بولادى. قازاقستان ەكونوميكاسىن دامىتۋدا شيكىزات ەكسپورتى، قۇرىلىس، اگروونەركاسىپ، قارجى سالالارىن دامىتۋمەن قاتار، جول، ترانسپورت ينفراقۇرىلىمى، ەلىمىزدىڭ ترانزيتتىك پوتەنتسيالىن ارتتىرۋعا ۇلكەن ءمان بەرىپ، وسى تۇعىردا، قازاقستاننىڭ شىعىسپەن باتىس ەكونوميكاسىن بايلانىستىراتىن  بەرىك كوپىر بولۋى ءۇشىن  جاعداي جاساۋعا تالپىنۋ كەرەك.