جەڭىس قانەن

ولەڭ دەگەن

ولەڭ دەگەن – سالىنعان سوزدەن ساراي،
جۇرەك ءبىلىپ، جان ۇعىپ، سەزگەن سانا.
دۇنيەنى (باپتاعان جۇيرىك ءمىنىپ),
مەنىڭ ۇشقىر قيالىم كەزگەن سولاي.

بەس قارۋىن اسىنعان جاۋىنگەرىم!
جانىمدى ورتەپ كۇيدىردى جالىن-دەمىڭ.
«تاس بۇلاقتىڭ سۋىنداي» سىلدىر قاعىپ،
«تىلگە جەڭىل» كەلەتىن جانىم مەنىڭ!

ءدۇر سىلكىنىپ تۇادى ەل ۇرانداساق،
كوزدەن جاس بوپ دومالار، جىلاپ جاتساق.
قاسقىر السام دەگەن ءبىر ويىم دا بار،
قيالىمدا قاندى كوز قىران باپتاپ...

ءالى كۇنگە ءبىر قانعان جوق سارىعىم،
جۇرەگىمنىڭ تۇبىندە جاتقان «ۋىم».
نىساناعا كوزدەۋلى دايىن تۇرار،
قاي كەزدە دە وقتاۋلى وتقارۋىم!

جايلاپ اتقان جانىمدا اق تاڭىمسىڭ،
اق تۇيەنىڭ قارىنى اقتارىلسىن!
اباي دەگەن اتامنان قالعان ميراس،
«ەرمەك ءۇشىن جازبايتىن، ماقتان ءۇشىن».

سوزگە اينالىپ قۇلاعان ساعىنىشىم،
مەن الەكپىن بابىڭدى تابۋ ءۇشىن.
اق جول تىلەپ ءار جولعى ساپارىما،
وزەن كەيىن قاشادى، تاۋ ىعىسىپ!

ءتۇن تۇڭعيىعىنداعى جارىق

ءۇمىتتى قاق بولە المايسىز قىرشىپ ءسىز،
داڭعىل جولدا تايعان تايعاق تاباندار.
ءبىر ارماندى ورىنداۋعا مۇلتىكسىز،
مىڭمەن جالعىز الىسادى" ادامدار.

ءومىر ءماندى كوڭىلىڭدەگى الاڭمەن،
قالعان ارتتا كوزىن جۇمىپ كۇنا ايى.
كورە بىلسەڭ، ءمولت-ءمولت ەتكەن ساناڭمەن،
دۇنيەنىڭ سان قۇبىلعان شىرايى...

دامگە اينالار تاڭدايىڭا تامىپ قار،
كەتتى ۇشىپ سىنىق قانات شاعالا.
تۇنەرگەن ءتۇن تۇڭعيىعىندا جارىق بار،
اپپاق نۇرىن شاشىراتقان ساناعا.

مەن «ۇمىتۋ»- دەگەن ءسوزدى بىلمەيمىن،
جاتام سوسىن جان دۇنيەمە باتىپ مۇڭ.
ءتۇسىن تۇستەپ: «كۇندىز»- دەيمىن، «ءتۇن»- دەيمىن،
بارلىعىدا شەڭبەرىندە ۋاقىتتىڭ

كوڭىلدەردە كور قانشاما قازاتىن،
تۋ سىرتىڭنان وق اتادى ءتىل - "دۇشپان".
كوكەك ايى، شاقىراتىن ءوزى اتىن،
شىرىلداعان «شىندىق» دەگەن ءبىر قۇس بار.

اقشاسى مول «ازاپ» ىزدەپ سەندەلدىم،
بەۋ، دۇنيە-اي، سەن نەدەگەن كەڭ ەدىڭ؟
ەرجەتتىم دە الديىمەن مەن جەردىڭ،
ساناپ كوردىم ساۋساعىمنىڭ بەدەرىن...

بولاشاعىن بولجاپ بەرىپ، بال اشىپ،
ەشكىم باعىت كورسەتە الماس اقىنعا.
پەندەشىلىك قۇسى جەمگە تالاسىپ،
جىر جىرلاتار قۇدايسىزدىق حاقىندا...

اقىن

قۇسىم بار بيىكتە سامعاپ مەنىڭ دە ۇشاتىن،
ماڭايدى كوگىلدىر ساۋلەگە بولەيدى كوڭىلدى ءساتىم.
زاماننىڭ...
ادامنىڭ سوققان جۇرەك ءدۇرسىلىن،
ارمىسىڭ، وزگەدەن بۇرىن سەزىنگىش اقىن؟

جۇرەگىڭە جۇك بولىپ ءتۇستى مە دالا سالماعى؟
كەڭىستىك – ايداي الەم عوي الاقانداعى.
شاعىلىسقان كۇن نۇرىنا ويىڭ با سەنىڭ، دىرىلدەپ قۇبىلعان ساعىم الاتاۋداعى؟

تۇننەن اۋعان اۋناپ، تاڭدا تۇر سەنىم،
قۇسىڭدى ۇشىرىپ بيىككە سامعاتۋشى ەدىڭ.
سۇيە مە ايالاپ، ەلجىرەپ اق تابانىڭنان،
الاقانىنا سالىپ الديلەگەن الماتىڭ سەنىڭ؟!

كۇنىنە سان قۇبىلادى، كورەم، ىشكى رەڭ،
شىم-شىتىرىق ۇرەيگە تولى نەگە ءتۇس كىلەڭ؟ اسپان سۇيەدى،
قاراشىعىمەن قارا ءتۇن ايمالاپ،
قاراعان اقىن جانارىن الەم ۇستىنەن...

كەيدە يە بولماي سەزىمگە قالامىن، ەسىرىك،
شابادى تۇلپارداي اقىننىڭ قالامى كوسىلىپ.
سارقىنى ءوزىڭ بە دەيمىن كوشپەندىلەردىڭ،
كوكىرەگىنە قوندىرىپ العان دالانى كوشىرىپ؟

تاڭ جىميىپ كۇلمدەمەسە، ءتۇن ەسكىرە مە،
اتىلعان جەبە ويىڭدى ىلەستىرە مە؟
ۇيىڭنەن سىرتقا ءبىر ءسات شىعىپ تىڭداشى،
كىسىنەگەن بابالار تۇلپارىنىڭ ءۇنى ەستىلە مە؟!

...كەيدە وسىلاي ولەڭمەن تارقاتام كوڭىل قۇساسىن،
قۇسىم بار، بيىككە سامعاپ مەنىڭ دە ۇشاتىن.
زاماننىڭ...
ادامنىڭ ىشكى جان قۇپياسىن،
ارمىسىڭ، وزگەدەن ەرەك سەزىنگىش اقىن؟!

ۇيقى

قاپ-قارا شىعار، بالكىم، ۇيقى رەڭى؟
قوناقتاپ كوكىرەگىمە كۇي تۇنەدى.
دۇنيەنىڭ اسەرىن تيگىزبەستەي،
قورشاپ تۇرعان شىعار-اۋ سىرتىن ءولىم؟

ساۋلەسىنە قوساقتالىپ كۇلكى ءىڭىردىڭ،
نەسىنە مازانى الىپ ءيتىم ءۇردىڭ؟
باعانا كوپ وينادى قالعۋ ساتتەر،
اسىلىپ ءار تالىنا كىرپىگىمنىڭ.

بۇل دا ءبىر – تىنىشتىق قوي قالعان ۇيىپ،
كەزدەر دە بالتىر سىزداپ، تالعان يىق.
ءسال مىزعاپ الۋىم دا كەرەك شىعار،
قايتادان ءومىر كۇشىن بويعا جيىپ.

قاراسام قالعىپ تۇرادى ەمەن ءجيى،
ايتپەسە، بار كەزى عوي دەگەن كۇيى...
بايقاسام، ۇيقى دەگەن – ءتۇپسىز شىڭىراۋ،
كوز جەتپەس تەرەڭدىكتىڭ تەرەڭدىگى!

يەگىن ارتقاننان سوڭ ۇيقى ولەڭگە،
دەي المان: «بەۋ، قاراعىم، بيتە كورمە!»
سەزەمىن جىم-جىرت قالقىپ جۇرگەنىمدى،
مەن كەنەت تەرەڭدىككە كۇمپ بەرەم دە...

ۇلى شىعىس دۇنيەسى

بۇل دۇنيە،
كۇنشىعىستان جىلىندى، كۇنباتىستان «ءبۇلىندى»...
تۋعان تاۋدىڭ توپىراعىن ۇشىرىپ،
جەل جاسىرعان ءىزىمدى.

العاش ادام عۇمىرى،
كۇنشىعىستان باستالعان،
كۇنباتىستى جاستانعان... كۇنشىعىستا كۇن كەشىپ مەن كەلەمىن،
مەيىرىم تىلەپ اسپاننان.
قاسيەتتى اللانىڭ ءتورت كىتابى،
ۇلى شىعىس دۇنيەسىنە تاستالعان!

ۇمىتا المان شولپىنى،
التىن-كۇمىس سىڭعىرىمەن مول ءتىلى. قايىرىلىپ قايتا اۋناعان كۇن باتىس،
بىلەسىڭ بە، كۇن شىعىستىڭ تولقىنى؟!

جىردىڭ ءمانى وسىندا،
بۇل ەرتەرەك كەتتى اينالىپ جوسىنعا.
...كەرەك وعان ءوزىنىڭ ەر كەۋدەسى،
ءوز تولقىنىن توسۋعا...

جىرىم-جىرىم بولدى ىرگەڭ،
شىعىسىمنىڭ ديدارىندا بار كىربەڭ.
مەن حالقىمنىڭ تاعدىرىنا قينالام، تولقىن ۇرىپ ماڭگىرگەن...

بىزدەرگە كىم وق اتقان؟
كوكتەم ەدىك، كوڭىلىمىزدە جوق اقپان...
مەن حالقىمنىڭ تاعدىرىنا اشىنام،
شولپىسىنىڭ مىڭ سىڭعىرىن جوعالتقان...

ەر كەۋدەگە باس ساۋعا،
ەز تىرلىكتەن مۇمكىن بە ەكەن قاشپاۋعا؟
«جەر ورتاسى - كوكتوبەگە» جەتىپ اپ،
بولا ما ەكەن قايتا عۇمىر باستاۋعا؟!

ايتشى اعا، بولا ما ەكەن، بولا ما؟
ء(بىر وزگەرمەس باياعى اعا - سول اعا.)
توپىراعىنا التىن ءىزىم كومىلگەن،
ۇلى شىعىس،
ءبارى سەنەن ساداعا!!!

تىرشىلىك نۇرى

تىرشىلىكتىڭ كىم جەتىپتى تۇبىنە؟!
بالعىن ءتاندى بۇركەپ جاتىر ءبوز انىق.
كوزىڭدى اش، كوڭىلىڭدى ويات، دۇنيە،
شىعىس جاقتان تاڭ كەلەدى بوزارىپ!

باتىس جاقتان بۇلت كەلەدى بۋىرقانىپ،
ەسىپ ءوتتى وڭتۇستىكتىڭ ەسكەگى...
(تەرەزەمنەن بوزعىلت ساۋلە تۇر تامىپ، بەيمەزگىلدە مازاڭدى السام، كەش مەنى!)

اسپان ءالى،
اي باياعى قالپىندا،
بىردە تولىپ، ال، بىردە ءجۇر جارتىلاپ.
ءونىپ جاتىر، سولىپ جاتىر گۇلدەر دە،
مەنىڭ اسىل ءساتىم بولىپ جارقىراپ.

باياعى اسىل شاقتارىم-اي ات مىنگەن!
تەرەگىم بوپ جاپىراعىنان تونالىپ.
كوك اسپاننان كوزىمدى الماي جاتتىم مەن،
سونىڭ شەكسىز بوياۋىنا بويالىپ.

قارىپ ءوتتى سولتۇستىكتىڭ سۋىعى،
قازاقپىن – مەن،
قازاق نەنى كورمەگەن؟!
... سىقىرلايتىن كيىز ءۇيدىڭ ۋىعى،
قارا تاۋدان سوققان تەنتەك جەلمەنەن....

ەڭىرەۋلى ءساتىم ءوتتى قانشاما،
قاتتى باتتى جاتتىڭ سۋىق تىزەسى....
قۇلدىق ۇرىپ جالتاقتايمىز باسقاعا،
تىم يىلگىش بوپ كەتتىك پە ءبىز وسى؟!

اعايىن كوپ ۇيرەنگەن قۇر ايعايعا،
سۇرعىلت جارتاس قايتالاپ تۇر بوس قاراپ.
دوپ - باسىڭدى دومالاتار قاي-قايدا، جۇيرىك ۋاقىت جانىندا ەش جوق تاعات

و، داريعا-اي، ويسىز ادام - ماسقارا،
ويسىز تىرلىك كەتتى مۇلدەم باستالىپ...
اتتاي شۇلعىپ، يزەكتەيمىز باسقاعا، قۇرعاق ءۇمىت سىلەكەيىنە تامسانىپ...

قارا شۇبار جىلان جولدى ءجۇر كەسىپ، كوڭىلدە بار ايتاتۇعىن بازىنا...
جاتتىڭ شيپىق تورىسىنا مىنگەسىپ،
ەشبىر ادام بارا المايدى قاجىعا!

كۇن كەشەدى ءوزىن الداپ بار قاۋىم،
جالعىزداردىڭ ءۇنى شىقپاس، ءال قۇرىپ.
ازابى مول جەر ۇستىندە،
پەرعاۋىن-
قىزىل قانمەن زيراتىن ءجۇر سالدىرىپ...

مەنىڭ بايلىعىم

مەنىڭ بايلىعىم-
ءمولدىر يمانىم، كوڭىلدى اي-كۇنىم.
ساۋلەسىن شاشقان كۇمىس كۇلكىلەر،
گۇلمەن سىپىرعان كوگىن قايعىنىڭ.

شەگىن كورسەتپەي تۇر دالالارىم،
ىلەسىپ كۇنمەن بىرگە ارالادىم.
سۇيگەنىم ۇيىپ بالقىعان قاسىمدا، تاڭنان قۇيىلعان نۇر - بالالارىم

اي قاسىنا ورنىققان قالىڭ قازاعىم، باقىتتىڭ بوزارعان تاڭىن جازامىن.
ولگەن سوڭ، اعايىن، دۇرىستاپ جاتۋعا،
ۋاقىتتان ۇڭگىپ قابىر قازامىن...

تىلەۋلەس جاندار ءجۇر عوي قاسىمدا،
دۇسپانىنان اسىرار بىرگە ايلاسىن دا...
ءسوز راحاتىن سەزىنۋ ءۇشىن،
كۇندە شانشلام ءتىل نايزاسىنا!

توڭكەرىلىپ جابىلسا كوككە كوك تۇندىك،
بۇيرەك ەمەس بىتەۋ، وكپە جەپ تىندىق.
قاراڭعىلىقتى نۇرمەن تۋرايتىن،
قىلپىلداپ تۇرعان نەتكەن وتكىرلىك!

قانشا ەستىسە ءشولى قانباي جاتىر جۇرت، قايدا بارساڭ دا قالمايدى اقىندىق!
جالعاپ تۇر ارا قىلىمىزدى ۇزبەي،
ءبىر - بىرىمىزگە تاڭداي جاقىندىق.

بوران قىپ بوراتسا بىزگە ءىڭىر لەبىن، "قولىمدا ءالى تىزگىنىم"- دەدىم.
ءسۇت بەتىنىڭ العان قايماعىن قالقىپ،
كولەڭكە بۇركەدى كۇز كۇبىرلەرىن...

ەلىسحان باتىر، گيمالاي تاۋى

(باللادا)

وتانى جوق، وتى جوق ەل - بەيشارا، قورعانسىز، باستاپ كەتسە بەكىنىپ قيىنشىلىق ساپارىن. ...
كوشتى ەلىسحان باتىرلار، بولاشاعى بولجاۋسىز-
جاتساڭ تۇسكە كىرمەيتىن ەۆروپاعا بەت الىپ.

جاسىرىپ بوي تۇندەرگە، ءۇمىت ارتىپ اق تاڭعا،
ء(بىر اياعىن قىرقىپ بەرگەن ارلان سىندى قاقپانعا!)
... كىردى ءبىر كۇن تۇسىنە قانعا بوككەن اكەسى،
گيمالايدىڭ يىعىندا توقىم توسەپ جاتقاندا...

«ۇلىم قايدا باراسىڭ، تىم جىراقتاپ كەتتىڭ عوي؟
قايسار باستا بولادى بەتى قايتپاس ەكپىندى وي. قىزىعىنان شىجىعى كوپ، بەس-اق كۇندىك بۇل دۇنيە،
بۇل ءتۇننىڭ دە ساعان ونشا بايانى دا جوق ءتۇن عوي!

كۇرسىنىپ ال دۇرىستاپ، كوكىرەگىڭ كەڭىسىن،
ءبىر اللادان باسقانىڭ كومەگى جوق سەن ءۇشىن.
ءىلىنىپ ءبىر كەتەتىندەي زامانانىڭ قىرىنا،
تاڭ قالامىن، قۇدايعا جاقپاي قالدى نە ءىسىم؟

جۋىق ارا توقتاي الماس كەتكەن قاڭباق جەل قاعىپ،
العان بەتىڭ: وي، ءۇمىتىڭ ماعان ەندى بولدى انىق.
شىڭ شىساي مەن قوجانياز كەزەك-كەزەك سۇيرەلەپ،
سەن ابايلا!
مەن قالدىم عوي ەكى ارادا سورلانىپ...

كۇشىڭ باردا، جاتقا ەسەڭدى بوستان-بوسقا جىبەرمە!
قازاق دەگەن كونبەگەن ەل تۇساۋ مەنەن شىدەرگە.
بۇدان ارى باراسىڭدار، (تاباسىڭدار جىلى ۇيا،) بولاشاقتا ءوسىپ-ونەر ءۇندى دەگەن ءبىر ەلگە...

ەركىندىكتىڭ اسپانىنان قۇلاپ تۇسكەن تاڭعى اراي،
ەشقاشان دا دەپ ويلاما: بارلىعى دا بولدى وڭاي.
تىنىمى جوق، كەمەلىنە كەلمەي كەتكەن جالعان-اۋ،
... سونان كەيىن كوشەسىڭدەر، كوشەسىڭدەر ارى قاراي.

قيىندىق بۇل سوزىلاتىن ءالى دە كوپ سان ايعا،
ديدارىڭدى تۇر كورسەتىپ «تاعدىر» دەگەن شاراينا.
ءاز باسىڭا كەلەتۇعىن الدا ۇلكەن سىناق بار،
ەڭ الدىمەن امان قالار ساۋلىعىڭدى كوپ ويلا.
ا-ب-ا-ي-لا،
ج-ا-ر-ا-ي-ما؟»

... بۇل ساپاردىڭ جانىڭا ەش تىنىمى دا جوق ساپار،
ويلاي قالساڭ ءبىر قاسىرەت سۇيەگىڭدى قاقساتار.
كوزدەن لەزدە عايىپ بولدى ساۋلە بولىپ زىمىراپ،
اكەسى ونىڭ اۋليەگە اينالدى دا اقساقال...

كەتتى ويانىپ ەلىسحان باتىر...
جاننىڭ جاسىل بۇرشىگى-
قالتىرارداي، تىم اسقاقتاپ گيمالايدىڭ تۇر شىڭى.
ءالىپ ءۇنى - اكە ءۇنى قۇلاعىندا جاڭعىرىپ،
تۇردى ەستىلىپ ءدۇرىس-ءدۇرىس ەتەن جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلى.

«ە، جۇرەگىم، ەت جۇرەگىم، ءالى تالاي تۋلارسىڭ،
قۋانىش تا، قايعى دا ورتاق، تۋلاۋ ءۇشىن تۋعانسىڭ.
كەلىپ تۇرعان ايان شىعار اللادان بۇل، بالكىم،
ات ايىلىن بوساتاتىن تاياۋ شىعار كۇن، بالكىم؟

قۇسىمىز جوق گيمالايدىڭ بيىگىنە قوناتىن،
كۇن بولدى-اۋ بۇل، ويلاي قالساڭ، ەسىمىزدەن تاناتىن.
ءومىر عوي بۇل، (كەرى تىزگىن تارتپاسپىن!)
بەلگىسىزدىك ساعىمىنا ءسىڭىپ عايىپ بولاتىن.

نەدە بولسا كورەسىنى كوردىك سول جازعان تاعدىردان،
جەتەر جەرگە جەتىپ الىپ جاقسى-اۋ ۇيقى قاندىرعان.
ەستە ۇمىتپاي ساقتارمىن-اۋ جورتار الدا جولىمدا،
وسيەتىن اكەنىڭ امانات قىپ قالدىرعان...»

اكە جاتىر باركولدىڭ ءبىر قويناۋىن جاستانىپ،
ەسىنە الدى ەكى ۇلانىن... جانارىنان جاس تامىپ...
تاس ءتۇيىن بوپ بەكىنىپ تۇرىپ كەتتى ول ورنىنان،
تۇلكى تۇماق باۋلارىن ەسكەن سامال قاشتى الىپ.

گيمالاي تۇر قاراداي ءبىر ءوڭى قاشىپ سۇرلانىپ،
ەشكىمدى دە مەنسىنبەستەي، ورلىگىنە بۇلدانىپ.
باسىپ تۇردى تابانىنا دۇنيەنىڭ جوتاسىن،
جەردىڭ شارىن شيىرلاعان، قازاق دەگەن ءبىر حالىق!

قوس شىراعى سەكىلدى ەدى - ەكى بىردەي قوس ۇلى،
جۇرەگىنىڭ تۇبىنە ابدەن شەر بوپ قاتىپ بەكىدى.
تىزە بۇگىپ ەلىسحان ەر،
قىرعىن تاپقان ەل-جۇرتتىڭ
ارۋاعىنا باعىشتاپ ۇزاق قۇران وقىدى...

قاتۋلىققا قالقالاتىپ كومەيىنىڭ بۇلكىلىن، قايسارلىققا بۇركەتىپ كوڭىلىنىڭ جىرتىعىن.
قىران كوزىن توڭكەرىپ جان-جاعىنا قارانىپ،
تاڭدايىنا وق باسىپ، سايلاپ قويدى ول مىلتىعىن.

جيناپ الدى قارا ماقپال شاشىن جەرگە جايىپ ءتۇن...
«و، تۋعان جەر، امال نەشىك، قادىرىڭدى جاي ۇقتىم.»
تاڭ جادىراپ كەلەدى، انە،
تاساسىنان ءداۋ تاستىڭ-
قاقىرىنعان ءۇنى ەستىلدى دارەت العان ءزايىپتىڭ...

جۇرتتىڭ ءبارىن بەلگىسىز ءبىر ۇلى ۇرەي ءجۇر مەڭدەپ،
ءبىر ساعىنىش كوكىرەكتەن ميعا شاپشىپ تىك ورلەپ.
ەر ەلىسحان تۇردى ورنىنان... بەتكە الىپ ءۇندى ەلىن،
بىراق، سوندا كوپ ۇزاماي كوز جۇمارىن بىلگەن جوق!

ۇمىتىلماس سانالاردان ماڭگىلىككە ءسات وسى،
ء(بىزدى جەبەر قابىل بولعان ەلدىڭ دۇعا - باتاسى.)
جۇگىن ارتتى ەل كولىگىنە «ءيا، اللا، اللالاپ»،
كوش جونەلدى،
قالا بەردى مەڭىرەيىپ گيمالايدىڭ جوتاسى...

Abai.kz