مەملەكەتىمىز وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەتىستىككە جەتتى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە گەندەرلىك ساياساتتى قالىپتاستىرۋدا، ونى جۇزەگە اسىرۋدا، بۇقارالىق سانانى نىعايتۋدا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. گەندەرلىك ساياسات قانداي سيپاتقا يە؟ وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ گەندەرلىك ساياساتتاعى ايەلدەر قاۋىمىنىڭ ءرولى قانداي؟ بۇل جايلى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن نازىك جاندىلاردان بىلدىك.

كاسىپكەر ايەلدەردىڭ سانى ارتۋدا

سۋرەت سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

رۋفينا يمانباكيەۆا، ەكونوميست:

- گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋدى مەملەكەت پەن قوعامنىڭ  نەگىزگى قۇرىلىمىن دامىتۋ دەپ بىلەمىن. ەڭ الدىمەن ازاماتتىق قوعامدى، وتباسىلىق ينستيتۋتتى، ساياسي جۇيەنى گەندەرلىك تۇرعىدان ايقىنداپ الۋىمىز كەرەك. كوبىسى گەندەرلىك ساياسات دەگەندى ايەلدەردىڭ قوعامداعى ءرولىنىڭ جوعارى بولۋى دەپ قاتە ايتادى. شىن مانىسىندە گەندەرلىك ساياساتتىڭ ۇعىمى گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، بۇرىن ايەل ادامدار ءبىلىم المايتىن، جوعارى قىزمەتكە لايىق سانالمايتىن. بۇل ۇعىم سول زاماننىڭ ەنشىسىندە قالدى. قازىر ەلىمىز گەندەرلىك ساياساتتى جان-جاقتى دامىتۋدى قولعا الدى. بۇگىندە ەرلەر مەن ايەلدەر تەڭ دارەجەدە ءار سالادا قىزمەت اتقارۋدا. ءتىپتى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ ايەلدەر قاۋىمىن مەملەكەتتىك قىزمەتتە كوبەيتۋدى، ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ جوعارى بولاتىنىن اتاپ وتكەن بولاتىن. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ايەلدەر قاۋىمىنا ارتقان سەنىمى ورىندى، ويتكەنى نازىك جاندىلار دا قاي سالا بولماسىن بەلگىلى ءبىر جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ كەلەدى.

گەندەرلىك ساياسات دەگەنىمىز-تەڭ دارەجەدە ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ قوعامدى بىرلەسىپ دامىتۋى. بۇل ساياسي جۇيەدە ەردى ايەلدەن ەرەكشەلەپ، نەمەسە ايەلدى ەرلەردەن بيىك قويۋ ەمەس. بۇل دەگەنىمىز ەكى جاق تا تەڭ دارەجەدە ءوز قۇقىقتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن بىركەلكى پايدالانىپ، قوعامنىڭ دامۋىنا، ەلىمىزدىڭ العا قاراي جىلجۋىنا ۇلەس قوسۋى دەگەن ءسوز. قازىرگى ەلىمىزدەگى گەندەرلىك ساياساتتىڭ ءبىرشاما وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن مۇمكىندىكتەرى بار. بىزدە  ساياسي  ارەناداعى كوشباسشىلاردىڭ، مەملەكەتتىك قىزمەتتەگىلەردىڭ گەندەرلىك ساياساتتاعى  تەڭسىزدىگى ءجيى ايتىلادى. دەگەنمەن وسى باعىتتا ساياسي مۇددەنىڭ السىزدىگى بايقالادى.  اسىرەسە ساياسات كەڭىستىگىنىڭ ايەلدەر ءۇشىن  تار كەڭىستىك ەكەنى بىلىنەدى. ءبىز وسى جەردەن گەندەرلىك ساياسات نىساندارىنىڭ تەڭسىزدىگىن بايقاي الامىز. وزدەرىڭىز بايقايتىن بولارسىزدار، ءىس جۇزىندە قازاقستاندىق ايەلدەردىڭ ەكونوميكالىق مارتەبەسى  ەرلەرگە قاراعاندا نەعۇرلىم تومەن.

سوندىقتان بيزنەستە بولسىن، قارجىلاي قورلار شوعىرلانعان نەمەسە ساياسي ەليتا قالىپتاساتىن سالالاردا، وسىلارعا قاتىستى ماماندىقتاردا       ايەلدەردىڭ از ەكەندىگى قاتتى بايقالادى. ءبىز بۇل جەردە ەرلەر مەن  ايەلدەردىڭ وزىندىك پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى مەن مورالدىق قۇندىلىقتارىنا ساي بولە قارايمىز.  ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە جاڭا ەكونوميكالىق قاتىناستارعا ءوتۋ اياسىندا الەۋمەتتىك سالادا ماڭىزدى ءارى وڭتايلى وزگەرىستەر ورىن الدى. 1990 جىلدان كەيىن  گەندەرلىك ساياساتقا باسقاشا تۇرعىدان قاراۋ قاجەتتىلىگى تۋدى. بۇگىندە گەندەرلىك قاتىناستار تولىقتاي  ترانسفورماتسيادان ءوتتى. بۇل بەتالىس ۇلكەن سيپاتقا يە.

ەلىمىزدە وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا بىرنەشە باعىتتار قولعا الىندى. ولار: ەڭ الدىمەن  قوعامدىق-ساياسي ومىردەگى  گەندەرلىك تەڭدىك، ەكونوميكالىق گەندەرلىك تەڭدىك، گەندەرلىك ءبىلىم، قۇقىقتىق جانە گەندەرلىك اعارتۋ، ەرلەر مەن    ايەلدەردىڭ رەپرودۋكتيۆتىك دەنساۋلىعىن نىعايتۋ، قوعامدا جىنىسقا بايلانىستى تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىققا جول بەرمەۋ، وتباسىن نىعايتۋ جانە وتباسىنداعى تاربيەنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، گەندەرلىك-سەزىمتال قوعامدىق سانانى جەتىلدىرۋ. مەنىڭ ويىمشا، بۇل باعىت تاردىڭ بارلىعى ەلىمىزدە گەندەرلىك تەڭدىككە قول جەتكىزۋ جولىندا ماڭىزى زور.

جاۋاپكەرشىلىك تەڭدەي بولۋى كەرەك!

سۋرەت سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

مەرۋەرت سۇلەيمەنوۆا، AMANAT پارتياسى الماتى قالالىق فيليالى قوعامدىق قابىلداۋ ءبولىمىنىڭ كەڭەسشىسى:

- وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋ دەگەنىمىز ەلىمىزدەگى بەلگىلى ءبىر بەلگىلەنگەن ناقتى باعىتتاردى جۇزەگە اسىرۋ. بۇگىندە قوعامدى دامىتۋعا ۇلەس قوسۋدا ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ ۇلەسى تەڭ دەگىم كەلەدى. جۇمىسىم حالىقپەن تىكەلەي بايلانىستى بولعاندىقتان،  مۇمكىندىگىنشە بەلسەندى قىزمەت ەتكىم كەلەدى. بىزگە كوپ بالالى انالار، جاعدايى تومەن وتباسىلار، ءتىپتى جۇمىسسىز ازاماتتار كەلىپ ءوز ماسەلەلەرىن ايتادى. بارلىعىن ءجىتى تىڭداپ، بارىنشا ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە مۇرىندىق بولامىز. ايتپاعىم قوعامداعى قانداي ماسەلە بولماسىن، شەشۋى كەرەك ءتۇيىن بولسىن ايەل ادامدار كوبىرەك جۇگىنەدى. ولار ءتىپتى جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الۋعا دايىن. ءتىپتى كومەك سۇراپ كەلەتىندەردىڭ ىشىندە دە بەلسەندىلەرى ايەلدەر. قازىر ءبىز قوعامدا ايەلمەن ەرلەردىڭ دارەجەسى تەڭ دەيمىز. بىراق قاراپ وتىرساق، بالاسىنان باس تارتقان انا، اليمەنت تولەۋدەن قاشقان اكە. كوپ بالالى وتباسىنا كومەك سۇراعان انا، ال وسى قيىندىقتى ايەل مويىنىنا ارتىپ كەتكەن اكە. مىنە ءبىز ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ قوعامدى دامىتۋداعى كەرى اسەرلەرىن سالىستىرمالى تۇردە ايتىپ وتىرمىز. ەر دە ايەل دە تەڭ دارەجەدە جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارىپ وتىر. ءبىز بۇل جەردە ەرلەردىڭ ايەلدەردەن جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى دەپ ايتا المايمىز.

ياعني سارالاي كەلگەن كەزدە ەكى جاق تا تەڭ دارەجەدە بىردەي ۇلەس قوسۋدا. سوندىقتان ەر دە، ايەل دە ءوزىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋى كەرەك. وتباسىلىق گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋ دەگەنىمىز ەڭ الدىمەن ەردىڭ دە ايەلدىڭ دە ءوز ءرولىن ايقىنداۋ. ەكى تاراپ تا تەڭ دارەجەدە قوعامنىڭ دامۋىنا، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە، گەندەرلىك ساياسي باعىتتى دامىتۋعا ۇلەس قوسۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وكىنىشكە وراي، بيزنەس پەن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدا ەرلەردىڭ ۇلەسى باسىم. ۇكىمەت پەن پارلامەنتتە دە، ساياسي ارەنادا دا ەرلەردىڭ سالماعى جوعارى. سوعان قاراماستان نازىك جاندىلار دا قوعامنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. قازىر بيزنەس سالاسىندا دا جەتىستىكتەرگە جزەتىپ كەلە جاتقان ايەلدەر بار. قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر بولشەگىنە اينالىپ، ساياسي ارەنادا دا  ءوزىنىڭ قاجەتتىلىگىن كورسەتىپ جاتقاندارى بار.

ەلىمىزدە 2019 جىلى قىركۇيەك ايىندا قازاقستاننىڭ ايەلدەر كۇشتەرى اليانسى قۇرىلىپ، ءوز قىزمەتىن باستاعان بولاتىن. اليانسقا ايەل مەن بالانىڭ قۇقىعى،  وتباسىلىق گەندەرلىك تەڭدىك پەن  ساياساتت،  الەۋمەتتىك ءارى ەكونوميكالىق قوعامدا ايەلدەر ءۇشىن ورتاق  پروبلەمالارمەن  اينالىساتىن 20 ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم كىرگەن بولاتىن. ودان بولەك  اليانس ەلىمىزدەگى ايەلدەردىڭ ساياسي ارەناداعا قىزمەتىن رەتتەپ، گەندەرلىك ساياساتتى دام ىتۋعا  جاعداي جاس اۋعا كۇش سالۋدا. سونىمەن قاتار ەلىمىزدىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋعا  كاسىپكەر ايەلدەردىڭ ۇيىمى قۇرىلىپ، نازىك جاندىلاردىڭ ءارى قاراي دامۋىنا مۇرىندىق بولاتىن جىل سايىن فورۋم مەن ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. بۇل دەگەنىمىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا بەي-جاي قارامايتىن نازىك جاندىلاردى جان-جاقتى دامىتۋعا ارنالعان  جۇمىستاردىڭ ءبىر ىزگە تۇسكەندىگىن اڭعارتادى.

گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋ - زامان تالابى

سۋرەت سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

زاحرا ماحانوۆا، كىتاپحاناشى:

- ءبىز بۇگىندە تەحنولوگيانىڭ قارىشتاپ دامىپ، جاھاندانۋ كەزەڭىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ال بۇل زاماننىڭ ءومىر ءسۇرۋ قارقىنى مەن تالاپتارى دا وزگەشە. بۇگىنگى نارىقتىق  زاماندا، اسىرەسە، ءىرى قالالاردا ءتىپتى اۋىلدىق وڭىرلەردە  كوپتەگەن وتباسىلاردا تەك ەر ادامنىڭ تابىسى جەتكىلىكسىز. سوندىقتان  قازىر   كۇيەۋى  مەن ايەلى تەڭ دارەجەدە جۇمىس ىستەپ، ەكى جاقتان وتباسىن اسىراۋعا بەلسەندى كىرىسىپ كەتتى.

قاي سالا بولماسىن ايەلدەر دە ەركەكتەرمەن يىق تەڭەستىرىپ تەڭ دارەجەدە قىزمەت ەتىپ جاتىر. بۇل زامان تالابى. ايەل ادام ەرىككەنىنەن شىققان جوق جۇمىسقا. ول دا ەرى مەن بىرگە وتباسى قۇندىلىقتارىن ساقتاي وتىرىپ، وتباسىن العا قاراي جىلجىتۋعا مىندەتتى. وسى جەردەن بارىپ گەندەرلىك ساياسات تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋعا بولادى. قازىرگى تاڭدا پرەزيدەنتىمىز دە ايەلدەردىڭ قوعامعا ارالاسۋىنا جول اشىپ وتىرعانى تەگىن ەمەس. ايەلدەر دە  لاۋازىمدى قىزمەت اتقارىپ، ءبىلىم الىپ، كاسىبىن اشىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. بايقاعانىمىزداي  مەملەكەتتىك قىزمەتتە دە ايەلدەردىڭ ۇلەسى ارتىپ كەلەدى. بۇل ءبىر جاعىنان ەر ادامداردىڭ قىزمەتىن الىپ الدى دەگەنگە كەلمەيدى. گەندەرلىك ساياساتتىڭ كوزدەگەنى دە وسى ەمەس پە. ەرلەردىڭ دە، ايەلدەردىڭ دە ساياسي ورنىن تەڭەستىرۋ. تۇيىندەي كەلە ، ايەل - قوعامنىڭ تىرەگى. ءبىز بىرلەسىپ تەڭ دارەجەدە قىزمەت ەتۋ ارقىلى قوعامدى دامىتا الامىز.

مەملەكەتىمىزدىڭ باستى بايلىعى انا مەن بالا!

سۋرەت سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى

ماقپال نوعايباەۆا، جۋرناليست:

- وتباسىلىق گەندەرلىك ساياسات قاعيداتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەرەكشە مانگە يە. گەندەر دەگەندى كوبىسى ايەل ادامنىڭ بيلىككە تالاسۋى دەپ تۇسىنەدى. ول قاتە ۇعىم. گەندەرلىك ساياسات دەگەنىمىز- ەر اداممەن ايەل ادامنىڭ قوعامداعى ءوزارا تەڭ قارىم-قاتىناسى. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ مەنتاليتەتىندە ەر ادامدى سىيلاۋ، ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ، ايەل ادامنىڭ وتباسىنداعى ورنى، تاربيە مەن ءتالىم دەگەن ەتنوگەندەرولوگيا قالىپتاسقان. سوندىقتان ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءوز گەندەرى قالىپتاسقان. تارقاتىپ ايتاتىن بولسام، بىزدە وتباسىلىق گەندەرلىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ ساقتالۋى ماڭىزدى. ەلىمىزدە ەرلەر مەن ايەلدەرگە بەلگىلى ءبىر مىندەتتەر جۇكتەلەدى.

قازىر ەرلەرمەن بىرگە ايەل ادامدار دا تەڭ دارەجەدە قىزمەت ەتۋدە. وداي دەيتىنىم، الۋمەتتىك سالا بولسىن، ەكونوميكالىق ءارى ساياسي سالادا دا ايەل ادامدار ەرلەرمەن بىردەي جۇمىس ىستەۋدە. بۇگىندە مىناۋ ەركەكتىڭ جۇمىسى دەپ ەرەكشەلەنەتىن ماماندىقتار جوق. اۋىر تەحنيكا بولسىن، ۇشاق بولسىن، ءتىپتى كراندى دا ايەلدەر جۇريگىزۋدە. بۇل نەنى بىلدىرەدى. كوبىسى ايەلدەردى ەركەكتەردىڭ ءرولىن باسىپ الدى دەپ جاتادى. ارينە بۇل قاتە ۇعىم. قازىرگى نارىقتىق زاماندا ايەل ادامدارعا دا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارتىلىپ وتىر. ول جاۋاپكەرشىلىك وتباسىنىڭ ماتەريالدىق قاجەتتەرىن وتەۋگە باعىتتالعان. قازىر قوعامدا ءوز ەڭبەگىمەن وتباسىن اسىراپ جاتقان ايەلدەر قاۋىمى  بار. ءبىز بۇل جەردە ەرلەردىڭ جاۋپكەرشىلىگى جوق دەيپ ايتۋدان اۋلاقپىز. تەك گەندەرلىك ساياسات تۇرعىسىنان العاندا ەكى تاراپتىڭ دا تەڭ دارەجەدە قۇقىلى ەكەنىن ايتا الامىز. بايقاعانىمىزداي  ساياساتتا دا ايەلدەردىڭ ۇلەسى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. بۇگىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى نازىك جاندىلاردىڭ ۇلەسى 45 پايىزعا جەتتى. بيلىكتە دە ايەلدەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جول اشىلدى. قوعامدى دامىتۋدا ايەلدەردىڭ دە ۇلەسى بار دەگەن ءسوز. وتباسىلىق گەندەرلىك ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارىنا: تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتى بولدىرماۋ، ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ، اجىراسۋ، بالالار تاربيەسى سىندى ماسەلەلەر كىرەدى. پرەزيدەنتىمىز وتباسىلىق گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋعا ارنايى باعدارلامالار ۇسىندى. قازىرگى تاڭدا پرەزيدەنت جانىنان ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى. ايەلدەردى قورعاۋعا ارنالعان رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق قالالارىندا كريزيستىك لورتالىقتار جۇمىس ىستەيدى. مەملەكەتىمىز ايەلدەردى جان-جاقتى قولداۋعا جۇيەلى باعدارلامالار قالىپتاستىرعان. ارينە ايەل ادامعا ارتىلاتىن جۇك اۋىر. ويتكەنى وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى ايەل ادامدار. بىراق بۇل ايەلدەردىڭ ەرلەردەن دارەجەسى جوعارى ەكەنىن بىلدىرمەيدى. دەگەنمەن كوپتەگەن قيىندىقتارعا، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراپ جاتاتىندار ايەلدەر. جاقىندا وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر تۇرمىستىق  زورلىق-زومبىلىق جاساعاندار مەن پەدوفيلدەرگە  زاڭ قاتاڭداتىلدى. ولارعا ءتيىستى جازا دا قاتاڭ بولادى. بۇل مەملەكەتىمىزدىڭ نازىك جاندىلاردىڭ ومىرىنە نازار اۋدارىپ، ماسەلەسىنە ۇڭىلگەندىگىن كورسەتەدى. گەندەرلىك ساياساتتى دامىتۋدا ناقتى باعىتتار جۇزەگە اسىرىلۋدا. پرەزيدەنتىمىزدىڭ «اڭساعان ءسابي» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋى دا بولاشاعىمىزعا الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋىنەن دەپ بىلەمىز. مەملەكەتىمىزدىڭ باستى بايلىعى انا مەن بالا.

Abai.kz