الماتىدا 9 مامىر جەڭىس كۇنى كوشەدە كەڭەس يمپەرياسى تۋلارىن كولىكتەرىنە تاعىپ، زاڭسىز شەرۋلەتىپ جۇرگەندەردىڭ ەسسىز ەكپىنىن باسقان ەرىمىز جانبولات شايزاداعا ەل جاپپاي العىس ايتىپ جاتىر ەدى… ارتىنشا ونى اكىمشىلىك سوت بەس تاۋلىككە قاماعانى جونىندەگى حابار جەلىدە جەلدەي ەسىپ كەتتى.

مەن كەزىندە مەكتەپتە مۇعالىم بولعانىما، جوعارى كلاستار تۇگىلى، ءتىپتى باستاۋىش كلاسقا دا جاپ-جاقسى ساباق تۇسىندىرگەنىمە سۇيەنىپ، ەلىمىزدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا دا، الماتى قالاسى اكىمدىگىنە دە، ءتىپتى شەشىم شىعارىپ قويعان سوتقا دا «ەكى جەردەگى ەكى - ءتورت بولادى» دەگەندەي وتە قاراپايىم تىلدە ءوز تۇجىرىمىمدى ءتۇسىندىرىپ كورەيىن.

الەمدە كەز كەلگەن تاۋەلسىز ەلدە بۇرىن وتارلاپ العان ەلدىڭ تۋى تۇگىلى، كەز كەلگەن سيمۆولدىق اتريبۋتتارىن بەينەلەۋ، جاريالاۋ، جارنامالاۋ، ناسيحاتتاۋ زاڭسىزدىق بولىپ تابىلادى.

قازاق ەلىنىڭ دە تاۋەلسىز ەل ەكەنىن، ازاتتىق العانىنا 33 جىل تولىپ جاتقانىن ەستەرىڭىزگە سالۋعا تۋرا كەلەدى.

تاۋەلسىزدىكتى تۋرا وسى الماتىدا 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا، قازىر ەكس پرەزيدەنتتىڭ وتباسى مۇشەلەرى وزدەرىنىڭ جەكەمەنشىك قازاقستان-بريتان ۋنيۆەرسيتەتىنە مەنشىكتەپ الىپ العان قاسيەتتى وردا -جوعارى كەڭەس عيماراتىندا جاريالاعان. (ايتپاقشى، ءبىز پارلامەنتتە بۇل عيماراتتى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى دەپۋتاتتىق ساۋال جاساعانبىز.)

ياعني، 9 مامىر كۇنى الماتىدا كوشەدە ا.ن.حارجينكي دەگەننىڭ قازاق ەلىن وتارلاۋشى كەڭەس يمپەرياسىنىڭ قىزىل تۋلارىن كولىگىنە تاعىپ، جەلبىرەتىپ، شەرۋلەتىپ الىپ ءجۇرۋى - بارىپ تۇرعان زاڭسىزدىق.

ياعني، ا.ن. حارجينكي زاڭدى بۇزدى! كەرىسىنشە جانبولات شايزادا زاڭسىزدىقتى توقتاتتى!

دەمەك، حارجينكي جاۋاپقا تارتىلىپ، سوتتالۋى كەرەك، جانبولات شايزادا ەمەس!

سوندىقتان دا، جانبولاتتىڭ قورعاۋشى ادۆوكاتى جالعاس ساپارحان جانبولاتتى ايىپتى ەمەس دەپ سانايتىندىعىن جانە حارجينكيگە قارسى ءىس قوزعاتۋ ءۇشىن ارىز جازاتىندىقتارىن مالىمدەدى.

بىلتىر دا، ونىڭ ارعى جىلى دا، تالاي جىلدان بەرى الماتىدا جانە سولتۇستىكتەگى قالالاردا 9 مامىردا كوشەدە كەڭەس يمپەرياسىنىڭ قىزىل تۋىن كولىكتەرىنە بايلاپ الىپ جۇرگەندەردىڭ ۆيدەوسى تاراپ ءجۇردى. بىراق ولارعا قۇقىق قورعاۋشىلار قۇق دەگەن جوق، ەشقانداي شارا قولدانعان جوق. سوندىقتان بيىل شىدامى تاۋسىلعان جانبولات شايزادالار وزدەرى قايرات جاساپ، كەڭەس يمپەرياسىنىڭ قىزىل تۋىن جۇلىپ الىپ، زاڭسىزدىقتى توقتاتتى.

ءيا، قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ 33 جىلدان بەرى ىستەمەگەن جانە ىستەي الماي كەلە جاتقان ىستەرىن اتقارعانى ءۇشىن جانبولاتتى سول قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ وزدەرى ۇستاپ اكەتىپ، تۇرمەگە جاپقانشا، كەرىسىنشە العىس جاريالاپ، ماراپاتتاۋلارى كەرەك ەدى، ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرجان سادەنوۆ مىرزا!؟

تاعى دا وتە قاراپايىم مىسال كەلتىرە كەتەيىن. ورتەنىپ جاتقان ۇيدەن وتقا ورانعالى جاتقان ادامدى قۇتقارىپ العان ازاماتقا ءورت سوندىرۋشىلەر قىزمەتى وزدەرىنىڭ ءىسىن ىستەگەنى ءۇشىن العىس ايتىپ، ماراپاتتاپ جاتادى ەمەس پە؟!

جانبولاتتىڭ قىزىلتۋدى جۇلىپ العان ءىسى دە ءدال سولاي، وتتان ادام قۇتقارعانمەن بىردەي!

قىزىلجاردا قىزىل يمپەريانىڭ قىزىل ۇشقىنىن شىعارعان سەپاراتيستەر باس كوتەرىپ، الدى پارلامەنتتە ءبىزدىڭ ارالاسۋىمىزبەن سوتتالىپ جاتقاندا،

تاۋەلسىز ەلدىڭ كەڭ كوشەسىندە جەلبىرەگەن كەڭەس يمپەرياسىنىڭ قىزىل تۋى - قىزىل وت ەمەس دەپ كىم ايتتى سىزدەرگە، پوليتسەي، اكىم، سوت مىرزالار!؟

بۇل بارىپ تۇرعان زاڭسىز ارانداتۋشىلىق!

كورشى، تۋىس ەلدەر وزبەكستان، قىرعىزستان، ءازىربايجان سەكىلدى تاۋەلسىز مەملەكەتتەردە وسىلاي كەڭەس يمپەرياسى تۋىن كوشەدە الىپ جۇرسە، نە بولاتىنىن بىلەسىزدەر مە؟!

سوت قاۋلىسىن وقىعاندا كوپتەگەن ساۋاتسىزدىقتارعا كۋا بولاسىز. ءبارىن ايتپاي-اق، مىسالى، «دورەكىلىك كورسەتىپ، بىلاپىت سوزدەر ايتىپ» دەگەن سويلەمگە ەرەكشە ەكپىن بەرىپ، ءبىر رەت جازسا، ەلدى سەندىرە الماي قالامىز دەپ ويلاعان بولار، قاتارىنان ءبىر جەردە ەكى رەت قايتا-قايتا جازعاندا، «ا.ن.حارجينكيدىڭ كولىگىنەن تۋلاردى جۇلىپ الىپ» دەگەن سويلەمدە بۇكىل داۋدىڭ باستى سەبەبى سول «تۋلاردىڭ»، قاي ەلدىڭ تۋى، قانداي ءتۇستى تۋ ەكەنىن ادەيى جازباي، جاسىرىپ وتىر ما، نەمەسە سولاي جازۋعا ءتيىس ەكەندىگىنە ساۋاتى نە جىگەرى جەتپەي وتىر ما؟ (قاتە قۇرىلعان سويلەمنىڭ قۇرىلىمىن تۇزەپ جىبەرگەن ءبىز.)

ارينە، جانبولاتتىڭ حارجينكيدىڭ «سەندەرگە جەڭىستى الىپ بەرگەن بىزگە راحمەت ايتۋلارىڭ كەرەك» دەگەن ماعىناداعى قورلىق سوزىنە جاۋاپ رەتىندە بوقتاپ جىبەرگەنىن دۇرىس دەي المايمىز. بىراق، ەل نامىسى سىنعا ءتۇسىپ تۇرعاندا، ەشكىم اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ مىڭعا جۋىق بابىن وقىپ الايىن دەپ قاراپ تۇرمايدى عوي…

دەگەنمەن ۇساق بۇزاقىلىعى ءۇشىن اكىمشىلىك سوت، سۋديا ا.ب.نۇعمانوۆا 5 تاۋلىككە قاماماي-اق، ايىپپۇلمەن شەكتەلسە دە جەتەر ەدى عوي… اكiمشiلiك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 434-بابىندا مۇنداي ارەكەتتى ۇساق بۇزاقىلىققا جاتقىزعاننىڭ وزىندە «20 ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiش مولشەرiندە ايىپپۇل سالۋعا» دا بولاتىنى تايعا تاڭبا باسىلعانداي انىق جازىلعان. بىراق، مىندەتتى تۇردە قاماۋ كەرەك دەگەن كەشەگى قىزىل تۋلى كەڭەس يمپەرياسى كەزىنەن بەرى كەلە جاتقان قوجايىنعا جاعۋ تۇيسىگى تۇرتكىلەپ قويماعانى انىق…

بۇل جەردە زاڭنامامىزداعى السىزدىكتەر مەن ءبىزدىڭ «الەمدەگى ەڭ ءادىل، گۋماندى سوتتىڭ» قىزىل بەلسەندىلىگى دە كۇشتى ءرول اتقارىپ تۇرعانى انىق…

وسى جەردە ءماجىلىس دەپۋتاتى، بەلگىلى زاڭگەر، 2019 جىلى ورال قالاسىندا وسىنداي ارانداتۋشىلىق ىسكە كۋا بولعان ابزال قۇسپاننىڭ سوزىنە قوسىلامىن.

«مەنىڭشە، قولدانىستاعى اكىمشىلىك كودەكسكە بوتەن، باسقا ەلدىڭ مەملەكەتتىك سيمۆوليكاسىن قوعامدىق ورىنداردا رۇقساتسىز پايدالانعانى ءۇشىن بولەك جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرۋ كەرەك. سوندا ءبىز وسىنداي پروۆوكاتسيالىق ارەكەتتەردىڭ الدىن العان بولار ەدىك. ايتپەسە، سسسر-ءدىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ جۇرگەندەردىڭ ارەكەتى زاڭدى، ال وعان توسقاۋىل قويامىز دەۋشىلەردىڭ ارەكەتى زاڭسىز بولۋى ادىلەتتىلىك قاعيداتىنا قايشى.

سوندىقتان، ول توسقاۋىلدى جەكەلەگەن بەلسەندى ازاماتتار ەمەس، ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت ءوزى قويىپ، مەملەكەت قاۋىپسىزدىگىن ءوزى قورعاۋى ءتيىس»، - دەيدى ارىپتەسىم.

قورىتا ايتقاندا، كەز كەلگەن تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ پاتريوتى ەل نامىسىن قورعاۋ ءۇشىن ءدال جانبولات شايزادانىڭ كورسەتكەن قايراتىن ىستەيتىن ەدى دەپ ويلايمىز.

زاڭسىزدىقتى توقتاتقان جانبولات شايزادانى قاماۋعا تاپسىرما بەرگەندەر، قاماعاندار، ايىپتاۋشى بولعاندار، قارسى كۋا بولعاندار، سوتتاعاندار ودان كەشىرىم سۇرايتىن كەز كەلەدى ءالى. سوندىقتان جانبولات شايزادا شۇعىل بوساتىلۋى ءتيىس!

قازىبەك يسا

Abai.kz