اڭگىمە

ەلەڭ-الاڭدا الماتىدان شىققان تاكسي تۇسكە تاياۋ اۋدان ورتالىعىنا كىردى. «ءسىز قاي جەردەن تۇسەسىز؟» دەگەن جۇرگىزۋشىنىڭ قاتقىل داۋسى كولىكتىڭ ارتىندا ۇيقىلى-وياۋ وتىرعان باقىتتى سەلت ەتكىزدى. ەكى كوزىن قولىنىڭ سىرتىمەن ۋقالاپ-ۋقالاپ جىبەرىپ، كولىكتىڭ تەرەزەسىنەن سىرتقا قاراعان ول: «مەنى وسىندا تاستاپ كەتشى»، – دەپ رايىمبەك كوشەسىنىڭ بويىنا ورنالاسقان بازار الدىنا ءتۇسىپ قالدى. ويى اۋىلدا تۇراتىن بالا-شاعاسىنا كەرەك-جاراق الۋ ەدى. ويتكەنى، جۇمىستان كەش شىققاندىقتان، بازارعا بارۋ تۇرماق، جاتاقحاناسىنا تاكسيلەتىپ زورعا جەتكەن بولاتىن. بازارعا بەت العان باقىتتىڭ الدىنان اۋىلداستارى سايات پەن ەرسىن كەزدەسە كەتتى. كوپتەن بەرى ءبىر-ءبىرىن كورمەگەن جەرلەستەر قۇشاق ايقاستىرا امانداستى.

– ال، جىگىتىم، قايدان كەلەسىڭ؟ سەنى اۋىلدان كورمەگەلى كوپ بولدى عوي. شىرتتاي كيىنىپ العانىڭا قاراعاندا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولىپ كەتكەن جوقسىڭ با؟ – دەدى سايات باقىتتىڭ يىعىن قاعىپ تۇرىپ.

سىڭارىنىڭ ءسوزىن قۇپتاي كەتكەن ەرسىن ميلىعىنا ءتۇسىپ كەتكەن شاپكەسىن كوتەرىپ قويدى دا، قىسىق كوزىن سىعىرايتىپ، ەكى يىعىن قومداي:

– سايات ايتسا ايتقانداي، باقىت، بەتىڭە قان جۇگىرىپ، ادەمىلەنىپ، قالانىڭ ادامىنا ۇقساپ كەتىپسىڭ. مىنا تۇرىڭە قاراعاندا الماتىدان ءبىر جايلى جۇمىس تاۋىپ العان سياق­تىسىڭ عوي. بىزگە دە جۇمىس بولسا قارايلاسا ءجۇر، جۇمىسسىزدىقتان ابدەن ىعىرىمىز شىقتى، – دەدى كۇلىپ.

كەكەتە سويلەگەن ەكى جەرلەسىنىڭ بۇل قىلىعىنا نە كۇلەرىن، نە اشۋلانارىن بىلمەگەن باقىتتىڭ اشاڭ ءجۇزى ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارىپ كەتتى. بۇلارعا ءىستىڭ ءجونىن ايتپاسا، ءبارىبىر قازىر جىبەرە قويمايتىنىن بىلگەن ول:

– وي، سەندەر دە قاي-قايداعىنى ايتادى ەكەنسىڭدەر. قالادان قايدان جايلى جۇمىس تابىلا قويسىن؟ ءبىر تانىسىم ارقىلى قۇرىلىس كومپانياسىنا جالدانىپ ءجۇرمىن. بۇل جۇمىستى ىستەپ جاتقانىما ەندى عانا ءبىر ايدان استى. كەشە جۇمىستان جاي ءتۇسىپ، ۇيدەگىلەرگە كەرەك-جاراق الىپ ۇلگەرمەي قالىپ ەدىم. سوعان بولا بازارعا توقتادىم، – دەدى كۇرتەسىنىڭ سىرماسىن بەكىتىپ جاتىپ.

باقىتتىڭ بۇل ءسوزىن ەستىگەن سايات پەن ەرسىن قۇيرىعىن بۇلعاقتاتقان قىردىڭ قىزىل تۇلكىسىندەي قىلمىڭداپ كەتتى. باقىتتى قالاي ارباۋدىڭ قامىنا جىلدام كىرىسكەن سايات:

– دەمەك، جىگىتىم، قالادان قالتاڭدى قامپيتىپ قايتقان بولدىڭ عوي. «جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان» دەگەندەي، سەن ءبىزدىڭ الدىمىزدان شىققان اقجولتاي جەڭگە بولىپ تۇرسىڭ. باقىت، سەنىڭ بۇل تىرلىگىڭدى ەستىپ، ەرسىن ەكەۋمىز قۋانىپ وتىرمىز. بۇل – ەكەۋىمىزدىڭ ساعان دەگەن جۇرەكجاردى ءسوزىمىز. سەن بىزگە سەن. شىنى كەرەك، كەشە ءبىراز ۇرتتاپ قويىپ ەدىك. مىنا باسى قۇرعىردىڭ اۋىرىپ تۇرعانى. سەن دە ءبىر ەر-ازاماتسىڭ عوي، بىزگە ءبىر جارتى الىپ بەر. بۇل سەنىڭ بىزگە جاساعان جاقسىلىعىڭ بولسىن. ەگەر ۋاقىتىڭ بولسا، بىرگە وتىرىپ ىشەلىك، بوتەن ەمەسپىز. ۇشەۋىمىز دە ءبىر اۋىلدىڭ تۇلەگىمىز. وتكەن-كەتكەندى ايتىپ، ءبىر جىرعاپ قالمايمىز با؟ – دەپ جان-جاعىن ءبىر شولدى دا، ەرسىنگە قاراپ، «سەن دە مىناعان بىردەمە دەسەڭشى» دەگەندەي يشارات بايقاتتى. ساياتپەن ىمى-جىمى ءبىر ەرسىن ونىڭ ىمىن ەكى ەتپەي ورىنداۋعا كوشتى دە، باقىتتىڭ سول قولىنان قولتىقتاپ:

– وي، باقا، سايات دۇرىس ايتادى، سويتسەك سويتپەيمىز بە؟ اۋىل دەگەن ىرگەدە تۇرعان جوق پا، تاياق تاستام جەردە، نەگە اسىعاسىڭ؟ مۇمكىن بىرگە قايتارمىز. مىنا بازار ىشىندەگى اسحاناعا بارىپ ءبىراز وتىرىپ اڭگىمەلەسەلىك، – دەپ باقىتتىڭ قولىنان جەتەكتەپ ازىق-تۇلىك دۇكەنىنە قاراي بەت الدى.

باقىتقا بۇل ەكەۋىنىڭ ماقتاۋ ءسوزى ۇنادى ما، الدە ءوزى دە سپيرتتىك ىشىمدىكتەن ءىشىپ شارشاعانىن باسقىسى كەلدى مە، قارسىلىقسىز ەرسىنمەن بىرگە بازاردىڭ الدىنداعى ازىق-تۇلىك دۇكەنىنە قالاي كىرىپ كەتكەنىن بايقاماي قالدى. دۇكەننەن ۇيدەگىلەرىنە العان ءبىر پاكەت زاتقا قوسا ءبىر قۇمىرا شاراپ العان باقىت ەرسىن مەن سايات ايتقان اسحاناعا بارىپ، وڭاشالاۋ ۇستەلگە ۇشەۋى جايعاستى. «سىزدەر قانداي تاماققا تاپسىرىس بەرەسىزدەر؟»، – دەگەن داياشى قىزعا:

– ءۇش كاۋاپ، ءۇش لاعمان، ءبىر شاينەك ءسۇتتى شاي، – دەگەن باقىت الدە نەنى ۇمىتقانداي قىزعا جالت قاراپ: – ايتپاقشى، قارىنداس، كاۋاپ تاۋىق ەتىنەن بولسىن. بىزگە قازىر ءۇش ستاكان اكەلىپ بەرە سالشى؟ – دەدى.

– جاقسى، لاعماندارىڭىزدى قازىر الىپ كەلەمىن، ال كاۋاپتارىڭىز جيىرما مينۋتتان كەيىن دايىن بولادى، – دەدى دە داياشى قىز اياعىن جىلدام باسىپ، اسپازدىڭ بولمەسىنە كىرىپ كەتتى. كوپ ۇزاماي قايتا كەلگەن ول ءۇش لاعمانمەن قوسا، ءۇش ستاقاندى ۇستەل ۇستىنە قويا سالعان. كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلعانداي قۋانعان سايات:

– ال جىگىتتەر، نەگە قاراپ وتىرسىڭدار، شاراپتارىڭدى قۇيمايسىڭدار ما؟ – دەپ ەكى الاقانىن ىسقىلاپ-ىسقىلاپ الدى.

– داستارحانعا كەلگەن شاراپ قايدا بارادى دەيسىڭ. باقىت ءبىر جاقسى تىلەگىن ايتىپ قۇيعالى جاتقان جوق پا؟ – دەپ ەرسىن ىرجاقتاي كۇلىپ ەدى، سىعىرايعان ەكى كوزى ءبىر سىزىق بولا قالدى.

سايات پەن ەرسىن ءبىرىن-ءبىرى قاعىتىپ اڭگىمە ايتىپ وتىرعاندا، باقىت تا ءۇش ستاقاندى شاراپقا تولتىردى.

– سايات، ەرسىن، – دەگەن داۋىستان كۇلكىلەرىن تىيا قويعان ەكى دوس باقىتتىڭ اۋزىنا جالت قارادى. قولىنداعىنى وڭ قولىمەن كوتەرە ۇستاپ العان باقىت ءسوزىن ساباقتادى: – بىلە بىلسەڭدەر، مىنا نارىق ءبىزدىڭ ناعاشىمىز دا، قايىن جۇرتىمىز دا، كەرەك دەسەڭ، جەتى اتامىز دا ەمەس، بۇل ەشكىمنىڭ كوز جاسىنا قارامايدى. وبال-ساۋاپ دەگەندى بىلمەيدى. سول سەبەپتى اركىم قولىنان كەلەتىن تىرلىگىمەن اينالىسىپ جاتىر. ونى وزدەرىڭ دە جاقسى بىلەسىڭدەر. قازىر اۋىلدا مالدان باسقا تىرلىك قالمادى. بارلىعىمىز مالدىڭ سوڭىنا ەرىپ كەتسەك تاعى بولماس. قۇدايعا شۇكىر، مەنىڭ الدىمدا اعام، ارتىمدا ءىنىم بار. اكە-شەشەم دە قارتايىپ-قاۋساپ تۇرعان جوق. شىنى كەرەك، اۋىلدىڭ تىرلىگىن وسىلار-اق دوڭگەلەتىپ جاتىر. وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر، مەنىڭ ماماندىعىم – قۇرىلىسشى. الماتىداعى بىلدەي ءبىر قۇرىلىس ينستيتۋتىن بىتىرگەنمىن. سول ماماندىعىمدى كادەگە جاراتايىن، اۋىلدا جۇمىسسىز جۇرمەيىن دەگەن ويمەن قالاعا بارعانىم راس. سەندەر اۋىلدا تىرلىك قالمادى دەيسىڭدەر. بۇل پىكىرلەرىڭمەن كەلىسە المايمىن. وسى ستاكانداعى شاراپتى سەندەردىڭ الداعى بولاشاقتارىڭنىڭ نۇرلى، جۇمىستارىڭنىڭ ءساتتى بولۋى ءۇشىن الدىرماقپىن. جاڭا جىلدارىڭ قۇتتى بولسىن! ە، ايتپاقشى، ەكەۋىڭ دە سۇربويداق ەدىڭدەر عوي. بوساعامىزدان ەندى اتتاعالى تۇرعان جاڭا جىلدا شاڭىراق كوتەرىڭدەر! – دەپ ستاقاندى وڭ جاعىندا وتىرعان ەرسىنگە سوعىستىرماق بولىپ قولىن سوزا بەرگەندە، قارسى الدىندا وتىرعان سايات:

– و، بالە، وقىعان ادامنىڭ اتى وقىعان عوي. ءسوزى قانداي، مۇنداي تاماشا تىلەككە المايتىن شاراپ بار ما، الايىق-الايىق، – دەپ ەرسىننەن بۇرىن باقىتپەن ستاقانىن سوعىس­تىرىپ: «باقىت، مىناۋىڭ اراق ەمەس، ماي عوي، ماي» – دەپ تىسكەباسارىن الىپ اۋزىنا سالىپ جىبەردى.

– سايات، وسى سەن الدى-ارتىڭا قاراماي قاعىپ سالاتىن جامان ادەتىڭدى قاشان قويا­سىڭ؟ جاۋ شاۋىپ بارا ما، سونشا قايدا اسىعاسىڭ؟! – دەپ ەرسىن ساياتتى جاقتىرماعان سىڭاي تانىتىپ، بىردەمەلەرىن ايتىپ جاتتى… ونىڭ ءسوزىن ەلەپ-ەسكەرگەن سايات بولعان جوق.

وسىلاي ءبىر-بىرىنە جاقسى تىلەكتەرىن اياماعان ءۇش دوس ۇزاق ۋاقىت دۋىلداپ وتىردى. وسى وتىرىستا ايتىلماعان اۋىل اڭگىمەلەرى قالماعان دا شىعار. اكىمدى دە، ءمينيستردى دە ءسوز ەتتى، ءار ساياساتتىڭ باسىن ءبىر شالدى… ويتكەنى ءبىر قۇمىرا اراققا، تاعى ەكى قۇمىرا شاراپ قوسىلىپ، ءۇش قۇمىراعا جەتتى…

– ەسەپتى جابىڭىزدار، كەش بولىپ كەتتى، اسحانانى جابامىز، – دەگەن داياشىنىڭ داۋىسىنان ءبىر-ءبىرىنىڭ بەتىنە باجىرايا قاراس­تى. – ە، ەسەپتى مەن جابامىن، – دەپ باقىت شالبارىنىڭ ارتقى قالتاسىنان قوڭىر ءتۇستى ءاميانىن الىپ، ىشىندەگى كوپ اقشادان ون مىڭ تەڭگەنى داياشىعا ۇستاتقاندا سايات پەن ەرسىننىڭ كوزى وتتاي جانىپ كەتتى. وسىلاي اسحانانىڭ ەسەبىن جاپقان ءۇش دوس ءبىرىن-ءبىرى قۇشاقتاپ، سۇيرەتىلە دالاعا شىقتى.

***

قاڭتاردىڭ قىسقا كۇنى الدەقاشان باتىپ، ماقپال ءتۇننىڭ تۇندىگى جابىلعان بولاتىن. سىعىرايعان كوشە بويىنداعى ەلەكتر شامىنىڭ جارىعى ءوز اينالاسىنان ۇزاي الماي تۇر. كوشەدەگى جۇرگىنشىلەردىڭ قاراسى سايابىرلاعان. اندا-ساندا تۇنگى جورتۋىلعا شىعىپ، تاماق ىزدەگەن بۇرالقى يتتەردىڭ قاراسى كورىنىپ قالادى…

ۇشەۋى اۋىلدارىنا جۇرەتىن كولىك تۇراعىنا قاراي بەت الدى. سايات پەن ەرسىن باقىتتىڭ ارتىندا قالىڭقىراپ ءوزارا سىبىرعا كوشكەن. ولاردىڭ ءوزارا نە ايتىپ كەلە جاتقانىنا ءمان بەرگەن باقىت بولمادى. تالتىرەكتەي باسىپ ايالداماعا جەتكەنى سول ەكەن، ارتىنان باس سالعان سايات ونىڭ قۇلاق شەكەسىنەن تارتىپ كەپ جىبەردى. ول جەرگە قالپاقتاي جالپ ەتە ءتۇستى. قايتا ورنىنان زورعا تۇرەگەلىپ، «سەن-دەر-ءدىڭ بۇ-لار-ىڭ نە؟» دەپ ءتىلى كۇرمەلە سويلەپ، تەڭسەلىپ تۇرعان باقىتقا ەرسىن مەن سايات جابىلا كەتىپ، جۇدىرىقتاپ، تەپكىلەي جونەلدى. جالاڭداعان اش قاسقىرداي ەكەۋى ىڭىرسىپ قار ۇستىندە جاتقان باقىتتىڭ شالبارىنىڭ ءبىر جاق قالتاسىنداعى ءاميانىن، ال ەكىنشى قالتاسىنداعى «نوكيا» ماركالى ۇيالى تەلەفونىن سۋىرىپ الدى. وعان قوسا زات سالعان پاكەتىن الىپ، جىلدام تايىپ تۇردى.

قانشا ساعات جاتقانى بەلگىسىز، دەنەسى جاۋراپ، ەسىن جيعان باقىت جارتى كۇن اۋىز جالاسقان دوستارىنىڭ اياق استىنان جاۋ بولىپ، ءوزىن ساباپ دالاعا تاستاپ، قالتاسىن ۇپتەپ كەتكەنىن تۇسىنە الار ەمەس. ورنىنان ارەڭ تۇرعان جىگىت بازاردا ساۋدا جاساپ جۇرگەن سىنىپتاسى مايرانىڭ ۇيىنە بارىپ، وعان بولعان وقيعانى باياندادى. ەسى شىققان مايرا باقىتتىڭ ايەلى نادياعا تەلەفون سوعىپ: «اۋدانعا تەز كەلىپ، باقىتتى الىپ كەت!..»، – دەگەن.

***

ەرتەسى تاڭەرتەڭ باسى اۋىرىپ، ونەبويى سالدانعانداي بولىپ، ورنىنان زورعا تۇرعان باقىت ايەلىنەن كەشىرىم سۇرادى. ەكى بالاسىن اۋىلدا وقىتىپ، وتباسىنىڭ بەرەكەسىن كەتىرمەي، ءوزى مۇعالىم بولىپ جۇمىس جاساپ جۇرگەن ناديا باقىتتىڭ بۇل ساتسىزدىگىنە تۇسىنىستىكپەن قارادى. تاڭعى استى دايىنداپ، سارى ساماۋرىنمەن شاي قۇيىپ وتىرعان ناديا:

– سەنى كىنالالاپ قايتەيىن، بىراق بالا ەمەسسىڭ، ءبىر ءۇيدىڭ  يەسىسىڭ. سايات پەن ەرسىندە نەڭ بار ەدى؟ قالادان ۇيگە كەلە جاتىرسىڭ با، ەش جاققا بۇرىلماي ۇيگە كەلۋىڭ كەرەك ەدى، – دەي بەرگەندە سوزگە كيلىككەن باقىت: – ەندى ۇيگە قۇرقول كەلمەيىن دەپ بازارعا بۇرىلعانىم سول ەكەن، ەكەۋى الدىمنان ساپ ەتىپ كەزدەسە كەتسە قايتەمىن، – دەپ ءوزىن اقتاماق بولدى.

اشۋعا مىنگەن ناديا:   – دوعار ءسوزىڭدى! الدىمەن سەن مەنى تىڭدا، ءسوزىمدى ءالى ايتىپ بولعانىم جوق. نەمەنە كورىنگەننىڭ ارتىنان كەتە بەرەتىن ماقۇلىقسىڭ با؟ ۇيگە كەرەكتىنى وسى اۋىلدان دا الۋعا بولار ەدى عوي. ءارى كەتسە قالاداعى باعادان 50-100 تەڭگە قىمبات شىعار. ءبىز بۇل قىمباتشىلىققا الدەقاشان ۇيرەنگەنبىز. سوعان بولا ءبىر اي قالادا ءجۇرىپ ماڭداي تەرىڭمەن تاپقان اقشاڭدى، وعان قوسا قول تەلەفوندى جانە سول العان زاتىڭنان قوسا ايىرىلعان جوقسىڭ با؟! ولار قايتا سەنى ءولتىرىپ كەتپەپتى. ەرسىن مەن سايات ءجىبى ءتۇزۋ ادامدار ەمەس. بىلتىردان بەرى اۋىلدان مال ۇرلانىپ جاتىر. مىنا كورشى اۋىلدىڭ دا جىلقىلارى جوعالىپ جاتىر دەيدى. جۇرت سوعان وسى سايات پەن ەرسىننىڭ قاتىسى بار دەپ ءجۇر. پوليتسيا­عا ارىزدانايىن دەسە، پالەندەي دالەلى جوق، امالسىز ءتىلىن تىستەپ وتىر. سوندىقتان سەن اناۋ-مىناۋىڭدى قوي دا، وسى تاڭعى شايدان كەيىن پوليتسياعا بارىپ ەكەۋىنىڭ ۇستىنەن ارىز بەر! – دەدى.

– سوندا قالاي، كەشە ەرسىن مەن سايات ۇشەۋىمىز بىرگە تويلاپ ەدىك، كەيىن مەنى ساباپ، اقشامدى توناپ كەتتى دەپ ارىز بەرەمىن بە؟ – دەدى باقىت.

– ەندى قالاي دەپ جازباقشى ەدىڭ؟ – دەدى ناديا باقىتتىڭ كوزىنە قادالا قاراپ. ءىشىپ-جەپ بارا جاتقان كوزدەن جاسقانعان باقىت جانارىن تەز تايدىرىپ اكەتتى دە، ارتىنشا:

– ەل-جۇرتتان ۇيات ەمەس پە، كەشە ول ەكەۋى قىزىڭقىراپ قالىپ سولاي ىستەگەن شىعار. بۇگىن كەشىرىم سۇراپ، اقشام مەن تەلەفونىمدى قايتارىپ بەرۋى دە مۇمكىن. ءبىر كۇن توسايىق. قايدا قاشىپ كەتەر دەيسىڭ؟ وسى اۋىلدىڭ جىگىتتەرى عوي، – دەدى.

– ەي، سابازىم! سەن سول ەكەۋىن كەشىرىم سۇراپ كەلەدى دەپ وتىرسىڭ با؟ بۇل سەنىڭ ءتاتتى ءتۇسىڭ، بوس قيالىڭ. باسقانى بىلمەيمىن، قازىر اۋدانعا بارىپ، پوليتسياعا ارىزىڭدى جاز. ول وڭباعانداردى ۇزاماي تۇرعاندا قۇرىقتاسىن، – دەدى ناديا.

– جارايدى، جارايدى، جازايىن. بىراق ماعان الا كوزىڭمەن قاراماشى،  – دەپ كۇلگەن باقىتقا:

– ءوزىڭ عوي، ادامنىڭ قانىن قايناتىپ وتىرعان، – دەپ جىميعان ناديانىڭ الما جۇزىنە ءاپ-ساتتە جىلۋلىق ۇيالاي كەتتى.

بۇدان ارتىق اڭگىمە ايتىپ ناديانىڭ جىنىنا تيە بەرگىسى كەلمەگەن باقىت ارىزىن جازىپ، كيىنىپ الدى دا، اۋدان ورتالىعىنداعى پوليتسيا بولىمشەسىنە جول تارتتى.

***

– ءسىز نە جۇمىسپەن كەلدىڭىز؟ – دەگەن پوليتسياعا:

– وزىمە تىكەلەي بايلانىستى ءبىر قىلمىس­تىق ءىس تۋرالى ارىز بەرەيىن دەپ ەدىم، – دەدى باقىت.

– قانە ارىزىڭىز؟ – دەگەن پوليتسياعا ۇيىنەن جازىپ العان ەكى بەت ارىزدى ۇستاتا سالدى.

باستان-اياق كوزىمەن ارىزدى شولىپ شىعىپ:

– جاقسى، ارىزىڭىز بويىنشا كۇدىكتىلەردى ىزدەيمىز، ەگەر ۇستاپ جاتساق، ەرتەڭگە دەيىن ءبىر حابارىن بەرەتىن بولامىز، – دەگەن پوليتسياعا راقمەتىن ايتقان باقىت اۋىلىنا قايتتى.

پوليتسياعا بارعانىنان كەلگەنى تەز بول­عان كۇيەۋىنە ناديا:

– سەن ءوزى پوليتسياعا ارىزدى بەردىڭ بە، جوق كوشەنى ءبىر اينالىپ قايتىپ كەلدىڭ بە؟ – دەدى.

– قالاي سەنبەيسىڭ، اۋداندىق پوليتسيا بولىمشەسىنە بارىپ، ءبىزدىڭ اۋىلعا جاۋاپتى پوليتسياعا كەزدەسىپ، ارىزىمدى بەرىپ قايتتىم. «ەرتەڭگە دەيىن ءبىر حابارىن  بەرەمىز» دەپ ارىزىمدى الىپ قالىپ، ءوزىمدى شىعارىپ سالعان جوق پا؟ – دەدى.

*** 

باقىت وتباسىمەن تۇسكى شايعا وتىرعاندا، ەسىك تىق-تىق قاعىلدى.

– بالام، بىرەۋ كەلدى عوي دەيمىن، ەسىكتى اششى، – دەدى ناديا. ورنىنان قارعىپ تۇرعان ۇلكەن ۇلى ەردانا ەسىككە جۇگىرگەن. تۇسكە دەيىن كەزدەسىپ، ارىزىن تاستاپ كەتكەن ساقشى ۇيگە كىرىپ كەلگەندە، باقىت ورنىنان قارعىپ تۇرىپ، تاڭدانىسپەن:

– ءوي، ءسىز ەكەنسىز عوي. شايعا كەلىڭىز، تورلەتىڭىز – دەپ ساسقالاقتاپ قالعان ەدى.

– ءبىز شاي ءىشىپ وتىراتىن قوناق ەمەسپىز. قىزمەت بابىمەن ءجۇرمىز. ءسىز ايتقان ەكى كۇدىكتىنى ۇستادىق. ءتىنتۋ بارىسىندا ءسىز ايت­قان زاتتاردى تاركىلەدىك. ەندى تەرگەۋ باستالادى. تەرگەۋ بارىسىندا ولاردىڭ باسقا قانداي قىلمىسقا قاتىسى بار ەكەنى انىقتالۋى مۇمكىن. ءبارىبىر ەكەۋىنىڭ ارەكەتى قاساقانا كىسى توناۋ فاكتىسى بويىنشا تىركەلىپ، ءىسى سوتقا جىبەرىلەتىن بولادى. سوندىقتان ءسىزدى كەز كەلگەن ۋاقىتتا شاقىرۋىمىز مۇمكىن، – دەدى ساقشى.

***

تەرگەۋ دە بىرازعا سوزىلدى. ءىستىڭ سوتقا ءتۇسۋى دە ءبىرشاما جۇيكەگە جۇك بولعان. شاقىرتۋ كەلگەندە، باقىت قالاداعى جۇمىسىندا بولاتىن. ناديا سوتتىڭ بولاتىن كۇنىن باقىتقا تەلەفون ارقىلى حابارلادى. سوت زالىنا اسىعىس جەتكەن ول تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرعان بەس ادامدى كورىپ شوشىپ كەتتى. بەسەۋىن دە باقىت تانيدى، سايات پەن ەرسىننەن باسقا ۇشەۋى كورشى اۋىلدىڭ جىگىتتەرى. «بۇلاردىڭ مەنىڭ ىسىمە نە قاتىسى بار؟» دەگەن ىشتەي. جانىنا جايعاسقان اۋىلداسى بار جاعدايدان قانىق ەتتى. «ءىستىڭ قارالىپ جاتقانىنا ءبىر ايدىڭ ءجۇزى بولدى. وسى ۋاقىت ىشىندە مىنا بەستىكتىڭ مال ۇرلىعىنا قاتىسى تولىق دالەلدەندى. بۇگىن سەنى توناپ كەتكەن ەكەۋدىڭ ءىسى قوسىمشا تارازىلانباق»، – دەدى ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى ءىلىپ اكەتكەن اعايىندىلار.

بايقاپ وتىر، بەسەۋدىڭ دە باسى سالبىراپ، قىلمىسىن تولىق مويىنداعان. مۇنىڭ اقشاسىن الىپ، ۇرىپ-سوعىپ دالاعا تاستاپ كەتكەنىن دە جالتارماي ايتىپ شىقتى. ەندىگى ءسوز سوتتا.

سوت سوتتالۋشىلاردىڭ قىلمىسىنا قاتىستى 22 بەتتىك ۇكىمدى وقي باستادى. باقىت ۇكىمنىڭ: «سوتتالۋشىلار تاستان، وقاپ، شاعىر، سايات جانە ەرسىن بەسەۋىنىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرى الدىن الا تەرگەۋ ورگاندارىمەن دۇرىس سارالانعان. ويتكەنى، بەسەۋى دە ادامدار توبى بولىپ الدىن الا ءسوز بايلاسىپ، بىرنەشە رەت ءىرى مولشەردە ۇرلىق قىلمىستارىن جاساعان. سونىمەن قاتار، سوتتالۋشىلار سايات پەن ەرسىن ەكەۋى توناۋ، ياعني بوتەننىڭ مۇلكىن اشىق ۇرلاپ، جابىرلەنۋشىنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى ەمەس كۇش قولدانىپ قىلمىس ىستەگەن» دەگەن جەرىنە كەلگەندە تەمىر توردىڭ ار جاعىندا كوزىن جاۋدىرەتىپ وتىرعان بەسەۋدىڭ ىشىندەگى سايات پەن ەرسىنگە كەكتەنە قارادى.

«قىلمىستىق توپتىڭ قىلمىسى تولىق دالەلدەنىپ، قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ بىرنەشە بابىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، سوت ۇكىم ەتتى»، – دەگەن سوت قولىنداعى قاعازدى ارى قاراي سىدىرتىپ وقي جونەلدى. سوڭىن الا سايات پەن ەرسىننىڭ ۇكىمىنە كەلگەندە، باقىت ەلەڭ ەتىپ، قۇلاق تۇرە قالعان.

«… ازامات ساياتتى قر قك-ءنىڭ 175-بابىنىڭ 3-بولىگىنىڭ «ب» تارماعىمەن كىنالى دەپ تانىپ، وعان وسى باپ بويىنشا مۇلكى تاركىلەنىپ، 6 جىلعا بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالسىن. ساياتتىڭ بۇلتارتپاۋ شاراسى بۇرىنعى قالپىندا قاماۋدا قالدىرىلسىن.

ەرسىندى قر قك-ءنىڭ 175-بابى 3-بولىگىنىڭ «ب» تارماعىمەن كىنالى دەپ تانىپ، مۇلكى تاركىلەنىپ، 6 جىلعا بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالسىن.

ونى قر قك-ءنىڭ 178 بابىنىڭ 2-بولىگىنىڭ «ا، B» تارماعىمەن كىنالى دەپ تانىپ، وعان وسى باپ بويىنشا مۇلكى تاركىلەنىپ، 4 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى تاعايىندالسىن. بۇلتارتپاۋ شاراسى بۇرىنعى قالپىندا قالدىرىلسىن.

سوت ۇكىمدى وقىپ بولعاندا، زال ءىشى دابىر­لاپ كەتتى. بىرەۋلەرى «جازا ءادىل بولدى» دەسە، ەندى بىرەۋلەرى «بۇدان دا كوپ جىل بەرۋ كەرەك ەدى» دەپ جاتتى. ال سوتتالۋشىلاردىڭ تۋعان-تۋىس، جاقىندارى كوزدەرىن سىعىپ: «سوت وتە اۋىر ۇكىم شىعاردى. ءبىز جوعارعى سوتقا ارىز­دانامىز…» دەپ وزدەرىن جۇباتۋمەن بولدى.

ارتىنشا «تىنىشتالىڭىزدار!» – دەگەن سوتتىڭ قاتقىل داۋسىنان كەيىن، زال سىلتىدەي تىنا قالدى. «بۇل ۇكىمگە نارازى بولساڭىز­دار، وندا ون بەس تاۋلىك ىشىندە وسى سوت ارقىلى وبلىستىق سوتتىڭ اپەللياتسيالىق القاسىنا شاعىم كەلتىرە الاسىزدار»، – دەدى دە، سوت زالدان شىعىپ كەتتى.

باقىت نە قۋانارىن، نە رەنجيتىنىن بىلمەي، اۋىرلاپ كەتكەن دەنەسىن زورعا كوتەرىپ، ورنىنان تۇردى. قۋانعانى – قۇداي قوسقان ناديانىڭ ءوتىنىشىن ورىندادى، ال رەنجيتىنى – سوتتالىپ بارا جاتقاندار باسقا ەمەس، ءوزىنىڭ اۋىلداستارى. سايات پەن ەرسىن ەندى 6 جىلدىق ءومىرىن تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتكىزەدى. سوت زالىندا ولاردىڭ تۋىس-تۋعاندارى وزىنە سۇقتانا قاراعاندا، قالىڭ كوزدىڭ ارجاعىنان «ءبارىنىڭ تۇبىنە سەن جەتتىڭ، وڭباعان!» دەگەن كەك پەن ىزانى كورگەندەي بولدى. وسى ساتتە باقىت: «شىنمەن دە مەن دۇرىس ىستەدىم بە، الدە اعاتتىق ىستەدىم بە؟! ەل-جۇرتتان ۇيات بولعان جوق پا؟!» دەدى ىشىنەن.  ول وسىنداي ويدىڭ شىرماۋىندا كوشە بويىن جاعالاپ كەلە جاتقاندا، تاحسيس كورشىسى ەركىن ونى ارتىنان تانىپ، جانىنا كەلىپ توقتاي قالىپ:

– باقىت، اۋىلعا قايتاسىڭ با، الدە قالاعا باراسىڭ با؟ – دەدى.

اۋىر ويدان سۋ سەپكەندەي تەز سەيىلگەن باقىت:

– ءيا، ءيا، اۋىلعا قايتامىن، – دەپ كولىكتىڭ الدىڭعى ەسىگىن اشىپ، ورىندىعىنا وتىرا كەتتى.

كولىك ورنىنان جىلجي بەرگەندە «قاشان دا، قىلمىسكەردىڭ ورنى تەمىر تور. ولار ءوز جازالارىن الۋى كەرەك... دانا حالقىمىز «ۇرلىقتىڭ ءتۇبى – قورلىق» دەپ بەكەر ايتپاعان بولار» دەپ كۇبىرلەپ ەدى، مىناۋ ماعان بىردەمە ايتىپ جاتىر ما دەپ ويلاعان ەركىن باقىتقا قاراسا، ول سىرتقا قاراپ كەلەدى ەكەن. سودان كەيىن بارىپ ول «اۋىل قايداسىڭ!» دەپ گازدى باسىپ، كولىكتىڭ جىلدامدىعىن ارتتىرا ءتۇستى.

ءالىمجان ءاشىمۇلى

Abai.kz