بەيسەن احمەتۇلى. 25 قازاندى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى ەتىپ جاريالاۋ كەرەك!
تاۋەلسىزدىك كۇنى تاياعان سايىن جەلتوقساننىڭ ىزعارلى جەلىمەن بىرگە سۋىق ساياساتتىڭ دا جەلى سوعا باستايدى. ەل قۋانىشتى مەرەكەنى ەمەس، الدەبىر اۋىر كۇن كەلە جاتقانداي تىمىرسىقتانا قارسى الادى. ۇكىمەت جاعى الدە نەدەن سەكەم الىپ، ساقتىق شارالارىن كۇشەيتە باستايدى. گازەت-جۋرنالدار دا الۋان ءتۇرلى تاقىرىپتارداعى قۋانىشتان گورى ناز بەن سىزعا تولى ماقالالاردى جاريالايدى. ينتەرنەت بەتتەرى تالاس پەن تالقىنىڭ شەشىلمەس ورتاسىنا اينالادى. بىرەۋ كۇڭىرەنتە قۇران باعىشتاپ جاتسا، بىرەۋلەر ەسكە الۋ كەشتەرىن وتكىزەدى. ال بىرەۋلەر تاۋەلسىزدىك قۋانىشىن جىرلاي باستايدى. بۇل كەزدە بيلىك پەن قالا جاڭا جىلدىق بەزەندىرۋدىڭ قاربالاستىعىنا كىرىسەدى. مىنە، بۇل ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى كۇنىمىزدىڭ ناقتى جاعدايى.
تاۋەلسىزدىك كۇنى تاياعان سايىن جەلتوقساننىڭ ىزعارلى جەلىمەن بىرگە سۋىق ساياساتتىڭ دا جەلى سوعا باستايدى. ەل قۋانىشتى مەرەكەنى ەمەس، الدەبىر اۋىر كۇن كەلە جاتقانداي تىمىرسىقتانا قارسى الادى. ۇكىمەت جاعى الدە نەدەن سەكەم الىپ، ساقتىق شارالارىن كۇشەيتە باستايدى. گازەت-جۋرنالدار دا الۋان ءتۇرلى تاقىرىپتارداعى قۋانىشتان گورى ناز بەن سىزعا تولى ماقالالاردى جاريالايدى. ينتەرنەت بەتتەرى تالاس پەن تالقىنىڭ شەشىلمەس ورتاسىنا اينالادى. بىرەۋ كۇڭىرەنتە قۇران باعىشتاپ جاتسا، بىرەۋلەر ەسكە الۋ كەشتەرىن وتكىزەدى. ال بىرەۋلەر تاۋەلسىزدىك قۋانىشىن جىرلاي باستايدى. بۇل كەزدە بيلىك پەن قالا جاڭا جىلدىق بەزەندىرۋدىڭ قاربالاستىعىنا كىرىسەدى. مىنە، بۇل ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى كۇنىمىزدىڭ ناقتى جاعدايى.
وكىنىشتىسى، رەسمي مەرەكە رەتىندە بەلگىلەنگەن وسى كۇن ءجاي حالىق ءۇشىن مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي سىيلاي قويمايتىن سياقتى سەزىلەدى. ال مەن ءۇشىن بۇل كۇن تاياعان سايىن الدەبىر كۇڭگىرت تۇمان مەن سۋىق ىزعار تاياپ كەلە جاتقانداي سەزىلەدى. وعان قىستىڭ قاقاعان سۋىعى مەن بورانىن قوسىڭىز. كۇڭگىرت تۇمان – ءالى تولىق اشىلماعان «جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ» سىرلى دا، مۇڭلى تاريحىنىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك. ىزعار مەن بوران – قانقۇيلى بوداندىقتان قالعان جارا مەن وشپەندىلىكتىڭ بەلگىسى بولماق. «جەلتوقسان قوزعالىسى» تاريحي كۇندەرەگى مەن تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنىڭ قاتار كەلۋى قازاق حالقىنا ۇلكەن سالماقتى دا الا كەلەتىنى كۇمانسىز.
قازاننىڭ 25 جۇلدىزى – تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى كۇنى بولۋعا لايىق.
قازاق ەلى ءوزىنىڭ ەگەمەندىگىن 1990 جىلى قازاننىڭ 25 جۇلدىزى قابىلداعانى ءمالىم. ال الەمگە رەسمي تۇردە 1991 جىلى جەلتوقساننىڭ 16 جۇلدىزى جاريالادى. قازاق (سوۆەتتىك سوتسياليستىك) رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلوراتسيا بىلاي باستالادى: «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى سوۆەتى قازاقستان حالقىنىڭ ەركىن بىلدىرە وتىرىپ...
قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ۇعىنا وتىرىپ، ىزگىلىكتى دەموكراتيالىق، پراۆولىق مەملەكەتتى قۇرۋعا بەل بايلاۋدى نەگىزگە الا وتىرىپ،قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن جاريالايدى جانە وسى دەكلوراتسيانى قابىلدايدى» - دەپ 17 بولىمنەن تۇراتىن قۇجاتتى قابىلدادى.
«دەكلوراتسيادا ەگەمەن ەل رەتىندە، ەل اۋماعىنىڭ بولىنبەس ءبىر تۇتاستىعى، مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ قاستەرلەنۋى، ءتىپتى ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە جاڭا كونستيتۋتسيانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى جايىندا ناقتىلى ايتىلعان»( سامات سىپاتايۇلنىڭ ماقالاسىنان ءۇزىندى).
16 جەلتوقسان قانداي كۇن؟
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رەسمي تاۋەلسىزدىك كۇنى.
- بيلىك پەن قازاقتىڭ باسى ءبىر كۇنگە سىيمايتىن كۇن رەتىندە دە ايتۋعا بولادى. تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى تاياعان سايىن قازاق جاستارى مەن ستۋدەنتتەرىنە قاراتا بيلىك تاراپىنان قىسىم كوبەيىپ، ساياسي جينالىستار مەن تەكتەۋلەر قوسىلادى، ءتىپتى جاتاقحانا مەن قالادان شىعىپ كەتۋ مىندەتتەلىپ، قولحات جازدىرىلاتىنى تاعى بار. مىنە، بۇل «جەلتوقساننىڭ 16-جۇلدىزى» بيلىك ءۇشىن – قورقىنىش پەن ساقتىققا تولى قاتەرلى كۇن ەكەنىن تۇسىندىرەدى. وعان ءار جەردە توپتاسىپ جۇرگەن ادامدار توبىن اڭدىعان ساقشىلاردىڭ تىرىلىگىن قوسىڭىز. سولاي بولا تۇرسا دا، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە مەرەكەلەۋگە قۇلىق تانتپايدى. ولار ءۇشىن جاڭا جىل الدە قايدا ماڭىزدى سياقتى...
- جۇرەگىندە اتا-بابا اماناتىنا دەگەن قۇرمەتى ۇيىعان، تاۋەلسىزدىك باقىتىنىڭ وڭاي قولعا كەلمەگەندىگىنىڭ سەبەبىن پاراسات كوزىمەن قارايتىندار ءۇشىن بۇل كۇن – تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جان قيعان بوزداقتاردىڭ كۇرەسى مەن تاعدىرىن ەسكە تۇسىرەتىن، قارتتارعا سانات، جاستارعا ساباق بەرەتىن رۋحاني جاڭارۋ كۇنى.
- جەلتوقسان تاقسىرەتىن تارتىپ، جەلتوقساننىڭ سۋىعىنا توڭىپ، ادىلەتسىزدىكتىڭ وتىنا كۇيگەن جەلتوقسانشىلر مەن جەلتوقسانشىلاردىڭ ءىزباسارلارى ءۇشىن بۇل كۇن - وتان مەن ۇلتتىڭ، نامىس پەن اردىڭ جولىندا قۇربان بولعان بوزداقتاردى ەسكە الاتىن قارالى كۇن.
- ۇلتتىڭ قازىرگى ءار بەلەسىن اقىل تارازىسىمەن تارازىلاپ، امال-نيەتىمەن كورسەتەتىن، ۇلت بولاشاعىنىڭ جولىنا بەي-جاي قارامايتىن ۇلت زيالىلارى ءۇشىن بۇل كۇن – تاعى دا كۇرەس كۇنى.
- «ورازا ناماز توقتىقتا» دەپ، «بايتال تۇگىل باس قايعى» بولىپ جۇرگەندەر ءۇشىن ءجاي دەمالىس كۇنى. ونسىز دا قاقاعان سۋىق پەن بوراننان سىرتقا شىعا الماي قالعان بالالاردى قوسىڭىز. مەرەكەلىك قۋانىشتى سەزىنە الماۋدان اۋىر نە ءبار؟ى
- جاڭا جىلدىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ كەلە جاتقان جەتىم مەرەكە.
ال سول تاريحي «جەلتوقسان قوزعالىسىن» ەسكە الۋ كۇنى مەن تاۋەلسىزدىك كۇنىنىڭ قاتار كەلۋى – قازاقستان بيلىك تاراپىنان بولعان ۇلكەن قاتەلىك دەپ ەسەپتەيتىندەر جەتىپ جاتىر. بىرەۋلەر كۇڭىرەنە قۇران باعىشتاپ جۇرسە، ال بىرەۋلەردىڭ ءماز-ءمايرام بولىپ قۋانىپ ءجۇرۋى اقىلعا سىيمايتىن ەرسى جاعداي ەكەنى بەلگىلى. ەندەشە، بۇل ەكى داتانى قاتار قويۋ – تاۋەلسىزدىكتى قورلاۋ ەمەس پە؟
جەلتوقساننىڭ قانعا تولى تاريحي كۇنىن تاۋەلسىزدىكتىڭ اتاۋلى مەرە كۇنىنە قاتار قويۋدى – كەك پەن رۋحقا تولى جەلتوقسان كۇندەرىن بۇركەمەلۋ ءۇشىن ادەيى ويلاستىرىلعان، ساياسي زىمياندىق رەتىندە باعالايتىندار دا تولىپ ءجۇر. سەبەبى، ونسىز دا تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە لايىقتى، سالاۋاتى ساي كەلەتىن كۇندەر بار عوي. ءبىز بۇل جەردە 16-جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىكتى رەسمي جاريالاعانىمىزدى مويىنداماي وتىرعا جوقپىز.
مىنە، بۇل جەلتوقسان رۋحىن جاڭعىرتۋ ەمەس، جاسىرۋ بولىپ تۇر. بۇل جاعىنان قاراعاندا 16 جەلتوقساندى، تىپتەن تاۋەلسىزدىك كۇنىن جاڭا جىلدىڭ كولەڭكەسىنە قالدىرۋ – قازاقتىڭ رۋحىن جاسىتۋدى ماقسات ەتكەن، ۇرپاقتىڭ ماقتانىش سەزىمىنىڭ، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنىڭ ويانۋىنان قورقاتىن الدەبىر زىميان، قاسكوي توپتىڭ جىمىسقى ساياساتى ەمەس پە دەگەن كۇمان تۋدىرادى. ايتپەسە، سول عۇرلى قورلايتىنداي نە جازىعى بار ەدى؟! قالعانىن قام كوڭىل وقىرماندار سارالاي جاتار.
تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى كۇنىن وزگەرتسە، 16 جەلتوقساننىڭ ايبىنى مەن ماڭىزىن ونان ارمان بيىكتەتەرر ەدى. تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى قازاقتىڭ ەڭ ۇلى مەرەكەسى ءارى سولاي بولۋعا ءتيىستى. ال ونى ويداعىداي وتكىزۋ جانە ۇيىمداستىرۋ مەملەكەتتىڭ وتەۋگە ءتيىستى پارىزى. ۇلت بولاشاعىنا، بالالار مەن جاستاردىڭ جۇرەگىنە پاتريوتتىق تاربيە بەرەتىن ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ ايىرىلماس ءبىر بولەگى.
ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلدانعان 25 قازاندى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى ەتىپ جاريالاۋ كەرەك. بۇل 16 جەلتوقساننىڭ سالاۋاتىن ونان ارمان اسىرار ەدى.
جۇرت ونسىزدا 16 جەلتوقساندى «رۋحاني جاڭعىرۋ كۇنى» رەتىندە قابىلدايدى دا، تاۋەلسىزدىگىمىزگە ەگىز تاعى ءبىر مەرەكە پايدا بولادى. مىنە، بۇل ۇرپاقتار جۇرەگىنە وتانشىلدىق گۇلىن ەگەتىن تاپتىرماس يدەولوگيالىق قارۋ بولماق. ونىڭ ۇستىنە تاۋەلسىزدىكتىڭ الەمگە 16 جەلتوقساندا جاريالانۋىنىڭ ءوزى – بۇل كۇننىڭ سالاۋاتىن ونان ارمان اسىرىپ، ء بىزدىڭ الدىڭعى بۋىن اتا-بابالارىمىزدىڭ اماناتىنا ادالدىعىمىزدىڭ، قۇرمەتىمىزدىڭ كۋاگەرىنە اينالار ەدى. بۇرىنعىشا جاڭا جىلدىق شىرشالار مەن بەزەندىرۋلەردىڭ كولەڭكەسىندە قالمايتىن ەدى. تاۋەلسىزدىك كۇنى دە بيلىك پەن ايازدىڭ، شىرشا مەن اياز اتانىڭ قىسپاعىنان قۇتىلار ەدى.
Abai.kz
