جيىرماسىنشى عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارى ءيسى قازاق ءۇشىن ۇزىلگەن ءۇمىت جالعانىپ، جوعالعان رۋح پەن سانا قايتا جاڭعىرىپ، ۇلتتىڭ ەرتەڭىنە دەگەن سەنىم پايدا بولا باستادى.

م. اۋەزوۆ باستاپ بەرگەن تاريحي روماندار كەرۋەنى رەۆوليۋتسيا، اشتىق، رەپرەسسيا، سوعىس ەسەڭگىرەتكەن حالقىمىزدىڭ جادىن ءتىرىلتتى. قىرىق جىلعا تاياۋ قازاقتاردىڭ باسىم بولىگى ءومىر سۇرگەن كەڭەس وداعى، قىتاي، موڭعوليا سياقتى ەلدەردە سالىستىرمالى تۇردە تىنىشتىق ورنادى دا، قازاقتاردىڭ ءوسىمى باستالدى. تىنىشتىقتا، مولشىلىقتا تۋىلعان ۇرپاق دۇنيەگە كەلدى. ولار ەس ءبىلىپ، ەتەك جيا باستاعاندا، الىپ يمپەريانىڭ تامىرىن شايقالتقان ايگىلى «جەلتوقسان وقيعاسى» ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن قالىپتاسقان الەمدىك ءتارتىپتىڭ وزگەرۋىنە ىقپال ەتتى. سول ءدۇمپۇدىڭ اياعى كەڭەس وداعىن ىدىراتىپ تىندى.

قايتا قۇرۋ زامانىندا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان، وي-ساناسى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا قالىپتاسقان سول ازات ۇرپاقتىڭ الدى ۇكىمەت، قوسشىلارى مينيسترلىكتەر مەن ۇلتتىق كورپوراتسيالاردىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىر. بيزنەس پەن جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرىپ، وتىزىندا وردا بۇزىپ، قىرىعىندا قىردان اسقان قانشاما باعىلاندارىمىز قازاق ەلىنىڭ مارتەبەسىن الەمدىك ماسشتابتا كوتەرىپ جاتىر. «ورنىندا بار وڭالار» دەگەن وسى. عاسىرلار قويناۋىندا مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن قازاقتىڭ قازىرگى جاعدايىنا قاراپ، اللاعا مىڭ مارتە شۇكىرشىلىك ايتامىز.

ماۋجىراعان مامىر ايىنىڭ 15-17-ءشى كۇندەرى الماتى قالاسىنىڭ قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا كىتاپحانا مەن «فوليانت» باسپاسى ۇيىمداستىرعان «Qazaq Book Fair» كىتاپ جارمەڭكەسى ءوتتى. وسى شارا اياسىندا بىرنەشە كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمى بولى، اۆتوردىڭ قولىنان كىتاپ ساتۋ الۋ مۇمكىندىگى تۋدى.

سونىمەن جارمەڭكەدە اقىن، جازۋشى باۋىرىم ۇلاربەك دالەيۇلىنىڭ قولىنان «جوشى حان» رومانىن قولتاڭباسىمەن الدىم.

ۇلاربەك دالەيۇلى 1980 جىلى 26-شى قاڭتاردا قحر شۇار ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى التاي ايماعىندا ءومىر ەسىگىن اشىپ، 1999-2003 جىلدارى قاسيەتتى تۇركىستاندا ق.ا.ياسساۋي اتىنداعى حالقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىن تامامداعان. سودان بەرى پوەزيا مەن پروزا جانرىندا قاتار قالام تەربەپ كەلەدى.

1978 جىلى قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 11-ءشى سيەزىندە 3-ءشى پلەنۋمىنان كەيىن قىتايدىڭ ساياسي، قوعامدىق ومىرىندە تۇبەگەيلى وزگەرىس بولدى. سىرتقا قاراتا قاقپانى ايقارا اشىپ، نارىقتىق قاتىناستار ورنادى. يدەولوگياعا سالاسىندا باتىس قۇندىلىقتارى دەندەپ كىردى. ءبىلىم، عىلىم، مادەنيەت سالاسىنىڭ جەتىستىكتەرى ساياسي ماقسات ءۇشىن ەمەس، ادامي قۇندىلىقتاردى دامىتۋعا باعىتتالىپ، شىعارماشىلىق تۇلعالارعا سالىستىرمالى ەركىندىك ءتيدى.

سونىمەن، سەكسەنىنشى جىلداردا تۋعان ۇرپاقتىڭ وي-ورەسى، دۇنيەتانىمى باسقاشا بولىپ قالىپتاستى.  ۇلاربەك جانە ونىڭ زامانداستارى ورتا مەكتەپتى اياقتايتىن جىلداردا قازاقستاندا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭ دۇنيەگە كەلىپ، الەمنىڭ قىرىقتان استام ەلىندە جاساپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ ۇرپاعىنىڭ اتامەكەندەرىندە جوعارى ءبىلىم الۋى ءۇشىن ارناۋلى كۆوتا ءبولىندى. قازاق كوشىنىڭ قۇرامى جاس بۋىنمەن تولىعىپ، بولاشاق جاس ماماندار قوسىنى قالىپتاستى. سول كەزەڭدە قازاقتار جاساپ جاتقان ولكەلىك، وبلىستىق، ايماقتىق وڭىرلەردەگى تەحنيكالىق كوللەدجدەردە قازاق ستۋدەنتتەر ازايىپ كەتكەندىكتەن، ولاردىڭ ورنىن وڭتۇستىك شىڭجاڭنان ستۋدەنتتەر الىپ كەلىپ، تولتىرعانىن ەستىپ جاتتىق.

قازىر ەلىمىز رۋحانياتىندا ءبىر شوعىر بولىپ تامىر تارتىپ، قانات جايعان، بەلەستەرگە شىعىپ، بيىكتەردى باعىندىرعان ۇلاربەك دالەيۇلىنىڭ زامانداستارى مەن تەتەلەس ىنىلەرىنە قاراپ، ءدان ريزا بولامىز. ولار: مۇرات الماسبەكۇلى، توقتارالى تاڭجارىقۇلى، ۇلاربەك نۇرعالىم، ىرىسبەك دابەيۇلى، تالاپبەك تىنىسبەكۇلى، گۇلمانات اۋەلبەكقىزى، جاراس كەمەلجانۇلى، ەربول الشىنبايۇلى، ءبىلال قۋانىشۇلى، ەربولات ابىكەنۇلى، الاش ءتۇرسىنالىۇلى، تۇردىبەك قۇرمەتقان، ۇشقىن ءسايدىراحمانۇلى، قوزىباي قۇرمانۇلى، قۋانىش قاپپاسۇلى جانە مەن ۇمىت قالدىرعان نەمەسە بىلە بەرمەيتىن قانشاما جاستارىمىز جالاقىسى از، جاراپازانى كوپ جاپالى جۇمىستىڭ وتىمەن كىرىپ، سۋىمەن شىعىپ ءجۇر. ولاردىڭ قالامىنان شىققان «احمەت. ۇلت ۇستازى»، «مىرجاقىپ. ويان، قازاق» تەلەسەريالدارى ۇلت رۋحاني ومىرىندەگى جانە تەلە-وندىرىسىندەگى، ايتا قالسىن جاڭالىقتاردىڭ ءبىرى بولدى. ەندى مىنە، «جوشى حان» تاريحي رومانى قازاق ءتىلدى اۋديتوريانىڭ كەڭىستىگىن كەڭەيتىپ، «الامىن دەپ ەمەس، بەرەمىن» دەپ كەلگەن قانداستاردىڭ قاتارى كوپ ەكەنىن دالەلدەپ تۇر.

«ءتورتىنشى قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىن ەلىمىز مادەنيەت پەن عىلىم، بىلىمگە ايىرىقشا نازار اۋدارا باستادى. وعان كۋا ماۋسىم سايىن، جىل اۋناماي ءوتىپ جاتقان كىتاپ جارمەڭكەسى. ەڭ العاش «وتانداستار قورى» كەاق 2022 جىلى «ءار قازاققا - ءبىر كىتاپ» اكتسياسىن باستاپ، الىس-جاقىن شەتەلدەردە تۇراتىن قانداستارعا كىتاپ قورىن جاساقتاپ بەردى. 2023 جىلى پارلامەنتتىڭ جەتپىس پايىزىن ۇستاپ وتىرعان بيلەۋشى پارتيا «كىتاپ-امانات» جوباسىن الىپ شىعىپ، ەل اۋماعىندا كەڭ كولەمدە ناسيحات جۇمىسىن جالعاستىرىپ وتىر. «اماناتتىڭ» ساياسي، قارجىلىق، ۇيىمدىق رەسۋرستارى تولىقتاي وسى باعىتقا جۇمىلدىرىلىپ، اۋەلى قالا، وبلىس ورتالىقتارىندا، ودان كەيىن اۋدان، اۋىل ورتالىقتارىندا جالعاسىپ جاتىر.

بيۋروكراتيالىق كاپيتاليزم ورناعان زاماندا ءبىلىمنىڭ قادىرى كەتىپ، قاسيەتى قاشقان ەدى. تامىر-تانىستىقپەن، قىلمىسپەن بايىعان قالتالىلار ناداندىعىمەن، ساۋاتسىزدىعىمەن ماقتانعان زاماندى دا كوزىمىز كورىپ، قۇلاعىمىز ەستىدى. ونىڭ ءبارىن وتپەلى، ءولارا زاماننىڭ ەنشىسىنە جىبەردىك. ەندى مىنە، باعدارىمىزدى تۇزەپ، جوعالتقانىمىزدى تۇگەندەي باستادىق. ارينە، مۇنىڭ ءبارى تاۋەلسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتىڭ ارقاسى. وسىنى ارقاشا قاپەردە ۇستايىق.

ءومارالى ادىلبەكۇلى

Abai.kz