«اجىمدەرمەن مەملەكەتتىڭ ماڭدايىن،
وسىپ-وسىپ تاستاسا دا وسى دەرت».
گاملەتتەن.
 

«اجىمدەرمەن مەملەكەتتىڭ ماڭدايىن،
وسىپ-وسىپ تاستاسا دا وسى دەرت».
گاملەتتەن.
 

I
كۇن استىندا كۇركىرەگەن شاعانعول،
تارعىل-تارعىل تاۋ قورشاعان... تارام جول.
كەيدە شولپان جۇلدىزىنداي جاپ-جارىق،
بىردە تىپتەن قارا تۇننەن قاراڭعى – ول.

جولعا سىڭگەن ەسكى ىزدەرگە ءۇڭىلىپ،
تىم قيىردان جەتەر جەتىم مۇڭ ۇلىپ.
كۇن ساپ قاراپ تەرىس ۇشقان تۇتىنگە،
جۇرگىنشىلەر ءوتىپ جاتىر شۇبىرىپ...

بەيباق اۋىل. اياز قىسقان... قىس كۇنى،
گۇلسىم اجەي كەلدى، قاشقان ۇستىنى.
قارا كۇيە سىڭگەن ايعىز الاقان،
كوزدىڭ جاسىن توسىپ الدى تۇپ-تۇنىق.

كىر كيمەشەك... اپپاق شاشى قوبىراپ،
(قالجىراعان جولاۋشىداي جولى ۇزاق).
شەرگە تولى شەجىرەسىن قوزعادى،
كەيۋانا كەمسەڭ قاعىپ، كوزى جاس.

«جالعىز قىزىم – جالماۋىزىم، سورىم-اي،
مەن كىرەتىن جەر تەسىگى جوعىن-اي.
قول كوتەردى قابىرعامدى قاۋساتىپ،
كەشىرە الساڭ، كەشىرە گور، و، قۇداي.

بىلمەستىگىن قايتەم بايعۇس، جازعاننىڭ،
قانداي ازاپ انا بولۋ ازعاننىڭ.
تۇششى ەتىمە اششى تاياق تيسە دە،
جاعىم سەمبەي جاراتقانعا جالباردىم.

بۇگىن ۇيدە كومىر بىتكەن، وتىن جوق،
كۇن دە تۋعان قۋ جەتىمىڭ جەكىرمەك.
بىرەر شەلەك كومىر سۇراي كەلىپ ەم،
قۇر الاقان قىزدى كورەر بەتىم جوق.

بايعۇس بالا دىردەك قاققان شىعار-اۋ،
قۇلاقتانىپ، قۋسىرىلعان كۇن اناۋ.
مەنى قويشى، قۇر قول بارسام تاعى دا،
تۋماعىردى،
ءاي، قۇدايىم ۇرادى-اۋ...

مىنا عالام سايراماي ما، نەگە ءۇنسىز؟
ءۇنسىز ءبارى، اسپان دا ءۇنسىز، جەر ءۇنسىز.
مەنىڭ جاسىم جۋىپ امال داپتەرىن،
كەتسە قايتتىم كەسىر نەمە كەبىنسىز؟..».

جىل اۋناعان...
مۇنار تورلاپ تاۋ باسىن،
«شاعانعول» دا بۇزدى تالاي ارناسىن.
كەيۋانا جوق، كەسىر قىز دا كەتتى الىس،
الابوتا باسقان ەسكى اۋلاسىن.

ورمەكشىنىڭ تورى سىندى شىتىرمان،
جولدار جاتىر ءىز بەن سوراپ ۇمىتىلعان...
ۇڭىرەيگەن اۋىز تولى عاسىرىم،
ەكى مەتر ءبوز كەبىنى جۇتىلعان...

II
بىرنەشە كۇن بايىرقالاپ بوراننان،
دوستىڭ سورى جاققا بۇگىن جول العان.
قانجيرەندى قامشىلايدى بايمۇرات،
جالعىز تۇيە ۇشتى-كۇيدى جوعالعان.

قارايعانعا قاراي-قاراي كوپ ءجۇردى،
تالاي قارا «تۇيەڭمىن» دەپ سەندىردى.
تاڭ بوزىنان تەپەڭدەگەن جوقشىنىڭ،
قانى كەۋىپ، ءوزى دە ابدەن بولدىردى.

مۇنارتادى جولدىڭ بەلى جازىلىپ،
كۇن ەڭكەيدى قىزىل نۇرعا مالىنىپ.
سۇرەپەتى قاشقان جانسىز دالانى،
كوزبەن ءتىنتىپ، كۇرسىنەدى جابىعىپ.

«بالا كەزدەن تالاي جورتقان مەكەننىڭ،
قۇبىلعانىن تۇك سەزبەگەن ەكەنمىن.
مۇناي قازىپ، مۇناراسىن ورناتىپ،
ادامدارى ءجۇرۋشى ەدى شەت ەلدىڭ...

ءىشىپ-ءىشىپ، شايقاپ-شايقاپ تاۋىسقان،
سىرتىن بەرىپ، سىرى قاشقان تانىس ماڭ.
قولىن سالىپ، قولقاڭى ارشىپ الارداي،
تارعىلدانىپ، تالىقسىعان داۋىستار...

قايدا اداسىپ، قايدا كەلدىم مەن ءوزى،
ەسىم باردا ەل تاپقانىم ءجون ەدى»، -
دەپ بايمۇرات اۋىزدىقپەن الىسقان،
قانجيرەننىڭ زار جەلىسىن تەجەدى.

سۋ تاۋسىلعان، ازايعان-دى ءال-قۋات،
از جۇرمەدى ات ۇستىندە سالبىراپ.
كوز ۇشىندا قالباڭ ەتتى ءبىر جاياۋ،
و. قۇدىرەت! سۇيەكتەرى ساۋدىراپ.

«قوس كورىنگەن شىعار ماعان ءسىرا دا،
جىن-جىبىردان ادا تۇعىن بۇل ارا.
تاپتىم، تاپتىم! ەلەس ەمەس جاڭاعىم،
ەن دالادان مۇناي سورعان مۇنارا.

سول ماڭايعا جەتسەم ارى ءبارى انىق،
جۇرگەن شىعار ءبىزدىڭ جاقتىڭ ادامى...» -
ءوز ويىنا ءوزى رازى بايمۇرات،
«قوس كورىنگەن» جاقتى بەتكە اپ اعادى.

كەنەت باتىس جاقتان ءدۇبىر ەستىلدى،
سور دالانى قىمتاپ قارا كەش كىردى.
قانجيرەنى قوس قۇلاعىن قايشىلاپ،
شىر اينالىپ، جەردى تارپىپ وسقىردى.

جايبىراقات وتىرىسى سور بولدى،
كەسىر تولى، قىرسىق بۋعان جول بولدى.
اتتان اۋىپ ءتۇستى بەيعام بايمۇرات،
اۋىرسىنعان بويىن ازەر مەڭگەردى.

جۇلدىزشا اعىپ، جۇيتكىپ بەردى قانجيرەن،
جاپان تۇزدە جاپا شەگىپ، جان كۇيگەن.
«مۇنارانى» بەتكە اپ تۇرا جۇگىردى،
ارىلارداي مىنا سۇمدىق حال-كۇيدەن.

ولىك سىندى سۇرى دالا سۇلاعان،
ءۇن كەرنەدى وكسىپ-وكسىپ جىلاعان.
قارا جەردىڭ قانىن ءىشىپ قاڭقيعان،
قۇرىلعىسىن قايدا جۇتقان مىنا ماڭ؟

«مۇنداي ەمەس ەدى ءوڭىردىڭ تىنىسى»، -
دەپ بايمۇرات كىلت توقتاتتى ءجۇرىسىن.
شۇقاناقتا ءدىر-ءدىر ەتكەن باۋىرداي،
جىلىمشىعا تولتىردى قوس ۋىسىن.

جۇتتى سوسىن... قاتالايدى قاشانعى،
ءىرىڭ ىشكەن يتتەي لوقسىپ، شاشالدى.
باعى تايعان باسىن ۇردى تاتىرعا،
جالعىز ءوزى جالمايتىنداي جاپاندى.

ايقايىنا مىڭ ەتپەدى بۇل اۋماق،
الدەقاشان سور دالانى ءتۇن ارباپ...
ۇزىن بويى بايتەرەكتەي تەڭسەلگەن،
قارسى الدىندا قارسى قاراپ تۇر ارۋاق.

اسپان مىلقاۋ، جۇلدىز سونگەن، اي قۇلاپ،
كوزىن ءسۇرتىپ قايتا ءۇڭىلدى بايمۇرات.
ءبىر كورىنىپ، ءبىر كورىنبەس ەلەسپەن،
ايدالادا ويناعانداي «ايقۇلاق»...

تاڭ با، كەش پە ايىرىلماس اراسى،
ءحالى ءبىتىپ، تاۋسىلدى ابدەن شاماسى.
«ارىزىڭدى ايت» دەگەندەي-اق استىندا،
تاپ-تار بولىپ جاتتى قازاق دالاسى.

تۇل دۇنيە تۇگەگەندەي تۇتىلىپ،
ۇلي سوققان دۇلەي بوران قۇتىرىپ.
ەسى اداسىپ، ساندىراقتاي باستادى،
زىلدەي ءۇنى كومەيىندە جۇتىلىپ:

– سورلىمىن-اۋ، سورلىمىن-اۋ، سورلىمىن،
سورعا بىتكەن سور دالانىڭ قورلىعىن.
تۇيە تۇرماق امان-ەسەن ەل جاققا،
جەتىپ ءولۋ
و، داريعا-اي، بولدى مۇڭ.

تامشى سۋىڭ تاڭدايىما بۇيىرماي،
كەبىن،
كەبىن!
كەتەرسىڭ بە بۇيىرماي؟
ءتۇيىر توزاڭ كوزگە تۇسپەي تاتارعان،
سۇلباسى جوق مىنا سۇرسىز قۇيىندى-اي.

اينالاسى ات شاپتىرىم اۋماقتىڭ،
قازانىندا قايناي-قايناي زار قاقتىم.
ەز تىرلىكتىڭ ەسىگىندە ەزىلىپ،
ەندى مۇندا تىر جالاڭاش قالماقپىن.

ءمولت-ءمولت ەتكەن سور دالانىڭ جاسى اناۋ،
سۋ سەكىلدى... بۋعا اينالىپ قاشادى-اۋ.
ايدالاعا الىپ قاشقان اجالدىڭ،
اۋىرلىعى جان جارىما باتادى-اۋ.

شيتتەي بالا-شاعا قايتىپ كۇن كورەر،
تۋىستىڭ دا سىيلاستىعى سىر بەرەر.
جاۋتەڭ كوزدى جەتىمدەرىن نە قىلار،
ءوزى جانىن ارەڭ باعىپ جۇرگەن ەل.

ماقات، ماقات! تەمىرجولدىڭ تورابى،
مۇنايلى ولكە سەندە كىمنىڭ وبالى؟
بۇرعى تەسكەن قان-ءسولى جوق توسىڭە،
سۋ دا سىڭبەس سوردىڭ سولعىن جولاعى.

تاسىر مىنەز كورسەتپەيتىن دالا ەدى،
باستالعان با ماڭگى بىتپەس الەگى.
قابىرعامدى قايىستىرعان مىنا زار،
قايدان شىقتى، قاي پەندەنىڭ اۋەنى؟

بارا تۇعىن باعىتىمنان جازدىرىپ،
كەڭ دۇنيە كەرەگەسىن تار قىلىپ.
اداستىرىپ كەتكەن ەلەس قايداسىڭ؟
نە دە بولسا كەلمەيسىڭ بە اڭگۇدىك»، –

دەپ بايمۇرات ۇشىپ تۇردى... قۇلادى،
قارسى الدىندا جىن با، پەرى تۇر، ءانى.
كىرەسىلى-شىعاسىلى كۇيىندە:
«كىمسىڭ، ەي!»، – دەپ ۇزىننان ءجون سۇرادى.

گۇرىلدەگەن ءۇن جاڭعىرتىپ ماڭايدى،
ۇزىنتۇرا ۇڭگىر كوزىن قادايدى.
ءبىر عاسىردا استاڭ-كەستەڭ الاپتىڭ،
الاقاندا تۇيىرشىگىن سانايدى.

– مەن شيمۇرىن! سولاي اتار مەنى ەلىڭ،
انىعىندا بۇل اۋماقتا جوق ەدىم.
سەنىڭ مۇناي عاسىرىڭمەن ويانىپ،
سوگىلگەنىن كورمەيسىڭ بە كوبەنىڭ.

قارا قانى اعىپ-اعىپ سارقىلعان،
سور توپىراق كوز جاسىما مالشىنعان.
يەن ءتۇزدى مەكەن ەتىپ، جول توسام،
ءسىزدىڭ تىلدە اتالامىن «انتۇرعان».

يەسى مەن! ەن دالانىڭ تونالعان،
الميساقتان ەلەس بولىپ ورالعام.
ويدىم-ويدىم شۇقىرلاردا كوز جاسىم،
سورعا اينالىپ، شاڭ بوپ ۇشىپ جوعالعان.

الىپ كەلدى مۇندا سەنىڭ عاسىرىڭ،
بەرسىن قۇداي بۇل كۇنىڭنىڭ اقىرىن.
قىپ-قىزىل بوپ باتقان كۇنمەن تالاسىپ،
پەندەسىنەن الام دالا عاپىلىن.

كەپيەتى اتقانى وسى تۇز-ءدامنىڭ،
ەزدىگىڭنەن
ەي، اقىماق! جىنداندىم.
سەن تەپكىلەپ كومىپ كەتكەن كورىمنەن،
قارعىپ تۇرىپ، قاڭعىپ جۇرگەن ۇجدانمىن!

مەن – نالامىن! سۇرى قاشقان دالانىڭ،
سوردى كەشىپ جارىلعان كونتابانىم.
«ات تاعالاپ، اتان قومداپ ەرجەتكەن»،
وپاسىزدىڭ باسىن جەرگە قادادىم.

سەن ەمەسسىڭ سوڭعى تۇتقىن، راسى!
وكسىپ-وكسىپ، قاتتى-قاتتى جىلاشى.
تىر جالاڭاش اتتاندىرىپ سالامىن،
لىپاسى جوق جايىڭدى اللاڭ سۇراسىن!..".

بايمۇراتقا اۋىر ءتيدى بۇل ۇكىم،
ازەر-ازەر الىپ تۇرىپ تىنىسىن:
ء«اي، شيمۇرىن، جەتى تۇندە قۇن سۇرار،
ءجون ەمەس-ءتى مىنا مىسىق ءجۇرىسىڭ.

نە جازىعى مەندەي سورلى عارىپتىڭ؟
نۇسقايتىنداي تار قاپاسىن تامۇقتىڭ.
مۇناي سورىپ، التىن جيماق تۇگىلى،
تويىپ ىشەر اسقا قاشان جارىپپىن؟

قوي، ساندالما ءسوزدىڭ ءتۇسىن جۇيەسىن،
الىپ كەلىپ تەرگە ەلدىڭ يەسىن.
اقىرەتسىز كەتەر كىسىڭ مەن ەمەس،
بىرەۋ ءۇشىن قاقىم قانشا كۇيەتىن؟..»، –

ءبۇي دەپ بارىپ ءتىلىن جۇتتى سازارىپ،
قوس جانارىن بارا جاتتى اق الىپ.
ەربەڭ-ەربەڭ كوككە قاراپ تابانى.
سور دالاعا قالدى باسپەن قادالىپ...

Abai.kz